De Europese Unie : is het écht zo’n blackbox?
De Europese Unie (EU): Wat denk je ervan? En hoe werkt het eigenlijk? Antwoorden op deze vragen kunnen sterk variëren afhankelijk van aan wie je ze stelt. Toch is het geen geheim dat de algemene bevolking niet altijd even goed geïnformeerd is over de politiek, én al zeker als het over de Europese Unie gaat. In deze studie stelde ik de vraag of dat deelnemen aan het Erasmus+ programma gelinkt is aan meer positieve attitudes en een betere basiskennis over de EU. In totaal vulden 108 Vlaamse studenten vanuit drie verschillende universiteiten, voor én na hun Erasmusverblijf een vragenlijst in. Deze peilde naar hun meningen, percepties en kennis over de Europese Unie. Vlaamse Erasmusstudenten zijn overwegend neutraal tot positief, maar weten bitter weinig wat er achter zit.
“Weet jij al op wie je gaat stemmen?”
Het is bijna weer zover, het tijdperk van stembiljetten invullen breekt aan. We gaan het grote verkiezingsjaar van 2024 tegemoet. 'Weet jij al op wie je gaat stemmen?' is een courante vraag. Daarmee verwijzen ze meestal naar de federale of Vlaamse verkiezingen. Over het Europese niveau wordt er niet veel gesproken, mensen weten het vaak niet en halen hun schouders op. Dit wijst op een grote onverschilligheid tegenover de EU.
“Het moet van Europa!”
Daarnaast krijgt de EU dan ook wel bakken kritiek. Of die terecht is of niet, laat ik in het midden. We leven in een periode met een toename in Euroscepticisme, wat verwijst naar het groeiend scepticisme tegenover de Europese Unie in zijn geheel. Uitspraken zoals ‘Het moet van Europa’ of ‘Het mag juist niet van Europa’ doen wel een belletje rinkelen, maar of het waar is of niet, wie weet dat eigenlijk? Er werd al verwezen naar de onverschilligheid, de eurosceptici, maar waar zijn diegenen die een positieve blik hebben? Herman von Rompuy schreef ooit in zijn boek ‘Europa in de Storm’ dat de EU ook verdedigers nodig heeft. Mensen die kennis van zaken hebben en ook het positieve willen belichten om een balans te brengen in het publieke debat.
3 op 10 voor de Erasmusgeneratie
De zogenaamde Erasmus generatie verwijst naar studenten die ‘op Erasmus gaan’, wat betekent dat ze voor een deel van hun studie in het buitenland gaan studeren. Hiervoor krijgen ze een beurs van de EU. Samengevat zijn dit dus jonge, leergierige mensen met hoogstwaarschijnlijk een interesse in andere landen, culturen en talen. Concreet onderzocht ik de attitudes van 108 Vlaamse Erasmus-studenten ten opzichte van de Europese Unie en hun begrip van de werking ervan. Ondanks de overwegend neutrale tot positieve houding van de meerderheid van de Erasmus-studenten, bleek de gemiddelde kennis over de EU laag te blijven, zonder merkbare verbetering.
Laten we er enkele cijfers bijhalen die aantonen dat Erasmus studenten bitter weinig weten over de EU. Eerst en vooral, behalen ze met een score van 3 op 10 nauwelijks meer dan de gokkans om 2,5 op 10 te behalen (er waren namelijk telkens vier antwoordopties zonder giscorrectie). Sterker nog, op geen één van de 10 vragen was er een aanzienlijke verbetering. Opmerkelijk was het resultaat dat een kleine 70% van de respondenten niet wist dat ze zelf rechtstreeks stemmen op de Europarlementsleden. Is de EU dan ondemocratisch? Is er zoiets als een democratisch tekort waarbij de EU niet voldoet aan de beginselen van de democratie? Of is er juist een gebrek aan kennis over de manier waarop de EU nu precies werkt?
Hoe komt een Europese ‘wet’ tot stand? Is het commissievoorzitter Ursula Von Der Leyen die dat zomaar beslist? Of zijn het de rechtstreeks verkozenen in het Europees Parlement en de door de regering aangestelde ministers uit elke lidstaat die daarover onderhandelen en stemmen? Nog geen 20% van de bevraagde studenten wist wat de bevoegdheid van de Raad van de EU nu juist was. Minder dan 30% wist dat het ministers zijn die zetelen in diezelfde Raad. Kortom, Erasmus studenten weten het ook niet.
Erasmus+ mist haar doel
De quote hieronder toont aan dat het verhogen van de kennis over de Europese Unie een expliciete doelstelling is van de Europese Commissie met het Erasmusprogramma. Maar in tegenstelling tot die doelstelling, is er namelijk geen verbetering bij de bevraagde Erasmus studenten. Een belangrijke kanttekening is natuurlijk dat Erasmus+ ook nog vele andere doelen heeft, zoals taalkennis, culturele vaardigheden én een internationaal netwerk. Toch blijft het gebrek aan kennis over de EU schrijnend en is er nog veel werk aan de winkel om mensen beter te informeren voordat ze gaan stemmen.
“Het Erasmus+ programma richt zich op de beperkte deelname van burgers aan de democratische processen en hun gebrek aan kennis over de Europese Unie, en probeert hen te helpen de moeilijkheden te overwinnen om zich actief in te zetten en deel te nemen aan hun gemeenschap of aan het politieke en sociale leven van de Unie. Voor de toekomst van de Unie is het van cruciaal belang dat burgers van jongs af aan meer inzicht krijgen in de Europese Unie (Europese Commissie, 2022)."
Bibliografie
Anspach, N. M., Jennings, J. T., & Arceneaux, K. (2019). A little bit of knowledge: Facebook’s News Feed and self-perceptions of knowledge. Research & Politics, 6(1), 2053168018816189.
Bennett, S. E. (2003). Is the public’s ignorance of politics trivial? Critical Review, 15(3–4), 307–337. https://doi.org/10.1080/08913810308443585
Boomgaarden, H. G., Schuck, A. R. T., Elenbaas, M., & de Vreese, C. H. (2011). Mapping EU attitudes: Conceptual and empirical dimensions of Euroscepticism and EU support. European Union Politics, 12(2), 241–266. https://doi.org/10.1177/1465116510395411
Carpini, M. X. D., & Keeter, S. (1996). What Americans know about politics and why it matters. Yale University Press.
Cohen, C. J., & Luttig, M. D. (2020). Reconceptualizing political knowledge: Race, ethnicity, and carceral violence. Perspectives on Politics, 18(3), 805–818.
De Vreese, C. H., & Boomgaarden, H. (2006a). News, political knowledge and participation: The differential effects of news media exposure on political knowledge and participation. Acta Politica, 41, 317–341.
De Vreese, C. H., & Boomgaarden, H. G. (2006b). Media effects on public opinion about the enlargement of the European Union. JCMS: Journal of Common Market Studies, 44(2), 419–436.
De Vreese, C. H., & Boomgaarden, H. G. (2016). Effects of news media coverage on public support for European integration. W. van Der Brug & CH de Vreese (Eds.), 237–254.
de Vries, C. E. (2007). Sleeping Giant: Fact or Fairytale?: How European Integration Affects National Elections. European Union Politics, 8(3), 363–385. https://doi.org/10.1177/1465116507079546
De Wilde, P., Michailidou, A., & Trenz, H.-J. (2014). Converging on euroscepticism: Online polity contestation during European Parliament elections. European Journal of Political Research, 53(4), 766–783.
Directorate-General for Education, Youth, Sport and Culture. (2021). Erasmus+ 2021-2027: Enriching lives, opening minds through the EU programme for education, training, youth and sport. Publications Office of the European Union. https://data.europa.eu/doi/10.2766/536
Down, I., & Wilson, C. J. (2013). A rising generation of Europeans? Life-cycle and cohort effects on support for ‘Europe.’ European Journal of Political Research, 52(4), 431–456.
Eagly, A. H., & Chaiken, S. (1993). The psychology of attitudes. Harcourt brace Jovanovich college publishers.
Elo, K., & Rapeli, L. (2010). Determinants of political knowledge: The effects of the media on knowledge and information. Journal of Elections, Public Opinion and Parties, 20(1), 133–146.
European Commission. (n.d.-a). Key Action 2: Cooperation among organisations and institutions | Erasmus+. https://erasmus-plus.ec.europa.eu/node/30
European Commission. (n.d.-b). Studying abroad | Erasmus+. https://erasmus-plus.ec.europa.eu/node/475
European Commission. (2022a). Erasmus student charter. Publications Office of the European Union. https://data.europa.eu/doi/10.2766/45379
European Commission. (2022b). Public opinion in the European Union: Report. Publications Office of the European Union. https://data.europa.eu/doi/10.2775/465233
European Commission. (2023a). Public opinion in the European Union. https://www.europa.eu/eurobarometer
European Commission. (2022c). Priorities of the Erasmus+ Programme | Erasmus+. Priorities of the Erasmus+ Programme. https://erasmus-plus.ec.europa.eu/node/47
European Commission. (2023b). Erasmus+ Programme Guide. https://erasmus-plus.ec.europa.eu/node/4575
European Parliamentary Research Service. (2020). Impact of the Erasmus+ programme. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2020/642812/EPRS_BRI…
Evans, G., & Butt, S. (2007). Explaining Change in British Public Opinion on the European Union: Top Down or Bottom Up? Acta Politica, 42(2), 173–190. https://doi.org/10.1057/palgrave.ap.5500181
Galston, W. A. (2001). Political Knowledge, Political Engagement, and Civic Education. Annual Review of Political Science, 4(1), 217–234. https://doi.org/10.1146/annurev.polisci.4.1.217
Goldberg, A. C., & de Vreese, C. H. (2018). The dynamics of EU attitudes and their effects on voting. Acta Politica, 53(4), 542–568. https://doi.org/10.1057/s41269-018-0106-0
Golubeva, I., Gómez Parra, M. E., & Espejo Mohedano, R. (2018). What does ‘active citizenship’ mean for Erasmus students? Intercultural Education, 29(1), 40–58. https://doi.org/10.1080/14675986.2017.1404741
Hadfield, A., & Summerby-Murray, R. (2016). Vocation or vocational? Reviewing European Union education and mobility structures. European Journal of Higher Education, 6(3), 237–255.
Hobolt, S. B. (2005). When Europe matters: The impact of political information on voting behaviour in EU referendums. Journal of Elections, Public Opinion and Parties, 15(1), 85–109. https://doi.org/10.1080/13689880500064635
Hobolt, S. B., & Brouard, S. (2011). Contesting the European Union? Why the Dutch and the French Rejected the European Constitution. Political Research Quarterly, 64(2), 309–322. https://doi.org/10.1177/1065912909355713
Iriondo, I. (2020). Evaluation of the impact of Erasmus study mobility on salaries and employment of recent graduates in Spain. 45(4), 925–943. https://doi.org/10.1080/03075079.2019.1582011
Kennamer, J. D. (1994). Public Opinion, the Press, and Public Policy. Greenwood Publishing Group.
Kuhn, T., van Elsas, E., Hakhverdian, A., & van der Brug, W. (2016). An ever wider gap in an ever closer union: Rising inequalities and euroscepticism in 12 West European democracies, 1975–2009. Socio-Economic Review, 14(1), 27–45. https://doi.org/10.1093/ser/mwu034
Lau, R. R., & Redlawsk, D. P. (2001). Advantages and Disadvantages of Cognitive Heuristics in Political Decision Making. American Journal of Political Science, 45(4), 951–971. https://doi.org/10.2307/2669334
Lubbers, M., & Scheepers, P. (2007). Euroscepticism and extreme voting patterns in Europe. Social cleavages and socio-political attitudes determining voting for the far left, the far right and non-voting. 71–92.
Maier, M., Maier, J., Baumert, A., Jahn, N., Krause, S., & Adam, S. (2015). Measuring citizens’ implicit and explicit attitudes towards the European Union. European Union Politics, 16(3), 369–385. https://doi.org/10.1177/1465116515577454
Marquart, F., Goldberg, A. C., Van Elsas, E. J., Brosius, A., & de Vreese, C. H. (2019). Knowing is not loving: Media effects on knowledge about and attitudes toward the EU. Journal of European Integration, 41(5), 641–655.
McEvoy, C. (2016). The role of political efficacy on public opinion in the European Union. JCMS: Journal of Common Market Studies, 54(5), 1159–1174.
Mitchell, K. (2012). Student mobility and European Identity: Erasmus Study as a civic experience? Journal of Contemporary European Research, 8(4).
Nielsen, J. H. (2016). Personality and Euroscepticism: The Impact of Personality on Attitudes Towards the EU. JCMS: Journal of Common Market Studies, 54(5), 1175–1198. https://doi.org/10.1111/jcms.12381
Öz, Y., & Van Praag, L. (2022). Can participation in learning abroad mobility support pro-European Union attitudes among youth? European Educational Research Journal, 147490412210848. https://doi.org/10.1177/14749041221084849
Pannico, R. (2017). Is the European Union too complicated? Citizens’ lack of information and party cue effectiveness. European Union Politics, 18(3), 424–446.
Partheymüller, J., Kritzinger, S., & Plescia, C. (2022). Misinformedness about the European Union and the Preference to Vote to Leave or Remain. JCMS: Journal of Common Market Studies, 60(5), 1449–1469. https://doi.org/10.1111/jcms.13316
Petty, R. E. (2018). Attitudes and persuasion: Classic and contemporary approaches. Routledge.
Rahn, W. M. (1999). Review of What Americans Know about Politics and Why It Matters [Review of Review of What Americans Know about Politics and Why It Matters, by M. D. Carpini & S. Keeter]. Political Psychology, 20(1), 207–210.
Rasmussen, S. H. R. (2016). Education or Personality Traits and Intelligence as Determinants of Political Knowledge? Political Studies, 64(4), 1036–1054. https://doi.org/10.1111/1467-9248.12214
Ray, L. (2003). Reconsidering the link between incumbent support and pro-EU opinion. European Union Politics, 4(3), 259–279.
Reichert, F. (2016). How Internal Political Efficacy Translates Political Knowledge Into Political Participation. Europe’s Journal of Psychology, 12(2), 221–241. https://doi.org/10.5964/ejop.v12i2.1095
Ringlerova, Z. (2019). Generations and Stability of Support for the EU: An Analysis of Six-Wave Panel Data from The Netherlands. International Journal of Public Opinion Research, 31(3), 549–569. https://doi.org/10.1093/ijpor/edy024
Sangiovanni, A. (2019). Debating the EU’s raison d’Être: On the relation between legitimacy and justice. JCMS: Journal of Common Market Studies, 57(1), 13–27.
Sigalas, E. (2010). Cross-border mobility and European identity: The effectiveness of intergroup contact during the ERASMUS year abroad. European Union Politics, 11(2), 241–265. https://doi.org/10.1177/1465116510363656
Thurstone, L. L. (1929). Theory of attitude measurement. Psychological Review, 36(3), 222.
van Elsas, E. J., Goldberg, A. C., & de Vreese, C. H. (2019). EU issue voting and the 2014 European Parliament elections: A dynamic perspective. Journal of Elections, Public Opinion and Parties, 29(3), 341–360. https://doi.org/10.1080/17457289.2018.1531009
van Klingeren, M., Boomgaarden, H. G., & de Vreese, C. H. (2017). Will Conflict Tear Us Apart? The Effects of Conflict and Valenced Media Messages on Polarizing Attitudes toward EU Immigration and Border Control. Public Opinion Quarterly, 81(2), 543–563. https://doi.org/10.1093/poq/nfw051
Van Mol, C. (2018). Becoming Europeans: The relationship between student exchanges in higher education, European citizenship and a sense of European identity. Innovation: The European Journal of Social Science Research, 31(4), 449–463. https://doi.org/10.1080/13511610.2018.1495064
Van Rompuy, H. (2015). Europe in the storm.
Wilson, I. (2011). What Should We Expect of “Erasmus Generations”? Jcms-Journal of Common Market Studies, 49(5), 1113–1140. https://doi.org/10.1111/j.1468-5965.2010.02158.x
Windhoff-Héritier, A., Kerwer, D., Knill, C., Douillet, A.-C., Lehmkuhl, D., & Teutsch, M. (2001). Differential Europe: The European Union impact on national policymaking. Rowman & Littlefield.
