Rouw: De Magere Hein van de levenden
Ieder mens, dus ook jij, wordt ooit geconfronteerd met een vorm van rouw. Iedereen weet dat rouw optreedt na een overlijden, minder algemeen bekend is dat ook een scheiding, het verlies van je job of je gezondheid gepaard gaan met een rouwproces. Hoe ermee om te gaan is een vraag voor velen, en blijkbaar geldt dit ook voor zorgverleners in zorginstellingen.
Dit eindwerk is bedoeld om het zorgpersoneel van een woonzorgcentrum (WZC) meer informatie inzake rouwverwerking en praktische handvaten aan te bieden aan de hand van vormingen.
De gouden regel
“Hoe je mensen kunt helpen in verdriet? Eerst en vooral moet je luisteren. En daarna moet je luisteren. En als je dit hebt gedaan, probeer dan nog eens te luisteren.”
Dit citaat is afkomstig van Manu Keirse, een Vlaamse klinische psycholoog en expert wanneer het gaat over rouwverwerking, palliatieve zorg en patiënten begeleiding. Het citaat komt uit zijn boek ‘Helpen bij verlies en verdriet: een gids voor het gezin en de hulpverlener’. Het geeft meteen één van de belangrijkste manieren om iemand te helpen met rouw en verlies om te gaan.
Beperkte kennis
De meeste zorgverleners begrijpen de abstracte betekenis van de woorden rouw en verlies, maar velen weten niet wat het onmiddellijke effect en de gevolgen zijn op het leven van ouderen. Sommigen kennen enkele fasen van het rouwproces, anderen denken dat het rouwproces iets eenduidig is.
Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat er tussen de verschillende disciplines in de zorgverlening, met name verpleegkundigen, zorgkundigen, kinesitherapeuten, ergotherapeuten, enz. grote verschillen bestaan qua kennis inzake rouw en verlies . En over het rouwproces van ouderen met dementie is al helemaal niet zoveel bekend.
In WZC Hof De Beuken te Ekeren is een palliatieve werkgroep werkzaam om ouderen te ondersteunen bij verlies en rouw. De leden van deze werkgroep kampten met hetzelfde probleem, gebrek aan achtergrondkennis, maar voor hen is een oplossing aangeboden.
Vormingen als redmiddel
Een vorming bestaande uit een informatief en praktisch onderdeel geeft ieder lid van de werkgroep, ongeacht diens voorkennis, dezelfde kans om iets bij te leren over rouw en verlies. De informatie, uit wetenschappelijke artikels en boeken, wordt voorgesteld en besproken op een interactieve en moderne manier via AHA-Slides. Via deze vorm van presenteren kunnen onder meer polls en “questions&answers” toegevoegd worden om de presentatie aangenamer te maken.
In het praktisch gedeelte wordt de verlieskoffer voorgesteld. Deze koffer, afkomstig van het Regionaal Expertisecentrum Dementie Orion, zit boordevol verschillende methodieken die gehanteerd kunnen worden, en nog bijkomende informatie aangaande het thema. Deelnemers aan de vorming kunnen deze methodieken uitproberen of zelf ervaren door ze op elkaar toe te passen.
De vorming wordt afgesloten met een bevraging om bedenkingen en feedback te krijgen.
Wat NA die vorming?
Draaiboeken, draaiboeken en nog eens draaiboeken… vol informatie rond het thema.
Iemand die helemaal niets kent van rouw en verlies kan, na kort bestuderen van de draaiboeken, meteen aan de slag in de praktijk.
Er is een draaiboek dat de personen die de vorming volgden, in staat stelt om zelf de vorming aan collega’s te geven., op dezelfde manier.
Stel dat er plots nood is aan hulp, is er geen nood want er is een EHBR (Eerste Hulp Bij Rouwen) aanwezig, waarin duidelijk staat vermeld hoe je met een rouwende oudere kan omgaan. Het kan zelfs gebruikt worden bij ouderen met een vorm van dementie.
Ten slotte is er nog een draaiboek over het houden van betekenisvolle intervisiemomenten om het thema te blijven onderhouden.
Deze draaiboeken werden niet alleen digitaal ter beschikking gesteld, maar ook afgedrukt en in een map verzameld, zodat niet alleen de deelnemers aan de vorming, maar ook de andere zorgverleners van het WZC de informatie gebruiken.
De opinie van de werkgroep
Uit bevragingen na het geven van de vorming blijken de deelnemers zeer positief te zijn over de aangeboden informatie en vorming. 66,7% van de deelnemers vond de gegeven uitleg boeiend en de andere 33,3% vond het zeer boeiend. Voor alle deelnemers was er wel een onderdeel dat relevant was voor hun vakgebied. Het informatief gedeelte werd positief ervaren en het interactieve aspect viel ook in de smaak.
“De warmte in een virtuele en digitaal georganiseerde opleiding was ongelofelijk. De verschillende meningen, de diversiteit van alle deelnemers, zowel in ervaring, kennis, discipline/functie als nationaliteit (quote anonieme deelnemer)”.
Natuurlijk blijft rouw en verlies een zeer zwaar thema, dit kwam ook tot uiting via de bevraging bij de deelnemers.
“Het was soms moeilijk om over de dood te praten, juist omdat het zo een zwaar thema is (quote anonieme deelnemer)”.
“In het werkveld ben ik al veel in contact gekomen met rouw en verlies, dit ter ondersteuning van bewoners en hun naasten. Zelf ben ik er ook mee geconfronteerd geweest. Ik ben beide ouders verloren op amper twee jaar tijd (quote anonieme deelnemer)”.
“Verdriet verwerk je niet. Gemis krijgt geen plekje. Je leert verdriet overleven, je leert ermee omgaan.” Manu Keirse.
Bibliografie
Abebe, R. G., Bakombo, S., & Konkle, A. T. M. (11 februari 2023). Understanding the Response of Canadians to the COVID-19 Pandemic Using the Kübler-Ross Model: Twitter Data Analysis. International journal of environmental research and public health, 20(4), 3197. Geraadpleegd op 25 februari 2023, via https://doi.org/10.3390/ijerph20043197
Alzheimer’s Society (2021). Supporting a person with dementia during a bereavement. Geraadpleegd op 27 november 2022, via https://www.alzheimers.org.uk/get-support/help-dementia-care/supporting-person-dementia-during-bereavement
Amerpoort (z.d.). Handleiding rouwkubus. Geraadpleegd op 21 april 2023, van https://www.amerpoort.nl/binaries/content/assets/amerpoort/brochures/17056-rouwkubus-handleiding.pdf
Auer, S., & Reisberg, B. (1997). The GDS/FAST staging system. International psychogeriatrics, 9 Suppl 1, 167–171. Geraadpleegd op 28 april 2023 https://doi.org/10.1017/s1041610297004869
Blankestijn & partners (8 januari, 2021). Methodiek: Intervisie Methode 5 Stappen. Geraadpleegd op 12 april 2023, van https://www.bpopleidingen.nl/e-learning-methodiek-intervisiemethode/
Callies M., Panis Int L., Dequeker S., Latour K., Gonzalez Rebolledo J. & Vandael E. (Augustus 2021). Covid-19 Surveillance in woonzorgcentra. Geraadpleegd op 25 november 2022 via https://covid-19.sciensano.be/sites/default/files/Covid19/COVID-19_Surveillance_WZC.pdf
Compassus. (17 juni 2022). Functional Assessment Staging Tool (Fast Scale) for Dementia. Geraadpleegd op 28 februari 2023, via https://www.compassus.com/healthcare-professionals/determining-eligibility/functional-assessment-staging-tool-fast-scale-for-dementia
Dahdah, D. F., & Joaquim, R. H. V. T. (2018). Occupational Therapy in the bereavement process: A meta-synthesis. South African Journal of Occupational Therapy, 48(3), 12–18. Geraadpleegd op 7 mei 2023, via https://doi.org/10.17159/2310-3833/2017/vol48n3a3
De Coninck et al (2019). Ergotherapie in de gerontologie. Basisboek voor kwaliteitsvolle hulpverlening. p. 109-115, 118-121 en 122-124. Acco.
De Nationale Adviesbalie (2017). Rouwproces na scheiding. Geraadpleegd op 24 november 2022, via https://www.scheidingswijzer.nl/nieuws/rouwproces-na-scheiding.html
De Rijbel, H. (2022). Rouwcurve, verlies van een baan. Frame BV. Geraadpleegd op 24 november 2022, via https://www.framebv.nl/rouwcurve_verliesvanbaan/
El Haj, M., & Gallouj, K. (12 juni 2021). Loneliness of residents in retirement homes during the COVID-19 crisis. L'Encephale, 48(4), 477–479. Geraadpleegd op 20 februari 2023, via https://doi.org/10.1016/j.encep.2021.05.001
Ergotherapie Vlaanderen vzw (z.d.). Beroepsprofiel ergotherapie. Geraadpleegd op 28 november 2022, via https://www.ergotherapie.be/content/Beroepsprofiel/Ergotherapie-Beroepsprofiel-2018.pdf
Geenen, K. (2011). Ergotherapie in de geriatrie. Leuven: Acco.
Gemeente Wevelgem (2018) Functie en competentieprofiel ergotherapeut. Geraadpleegd op 26 november 2022, via https://www.wevelgem.be/sites/wevelgem/files/media/profiel_ergo_1.pdf
Hashim, S. M., Eng, T. C., Tohit, N., & Wahab, S. (2013). Bereavement in the elderly: the role of primary care. Mental health in family medicine, 10(3), 159–162.Geraadpleegd op 16 maart 2023, via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3822663/
Hötch-Corona J. (2005). Gefühlsmonsters. Geraadpleegd op 21 april 2023, van https://www.gefuehlsmonster.de/
Keirse, M. (2017). Helpen bij verlies en verdriet. Tielt: Lannoo.
Liu, C., Chen, H., Liu, C. Y., Lin, R. T., & Chiou, W. K. (9 oktober 2020). Cooperative and Individual Mandala Drawing Have Different Effects on Mindfulness, Spirituality, and Subjective Well-Being. Frontiers in psychology, 11, 564430. Geraadpleegd op 21 april 2023, van https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.564430
Luiten D. (2012). Sterrenkaartjes. Geraadpleegd op 21 april 2023, van https://www.daisyluiten.nl/kaartensets/sterrenkaartjes
Meichsner F., O’Conner M., Skritskaya N., Shear K. (11 januari 2020). Grief Before and After Bereavement in Elderly: An Approach to Care. Geraadpleegd op 11 november 2022, via https://www.ajgponline.org/article/S1064-7481(19)30590-1/fulltext
MFN-Register (30 september 2022). Richtlijnen voor intervisie – MfN-registermediator. Geraadpleegd op 2 mei 2023, via https://mfnregister.nl/
Mohamed, K., Rzymski, P., Islam, M. S., Makuku, R., Mushtaq, A., Khan, A., Ivanovska, M., Makka, S. A., Hashem, F., Marquez, L., Cseprekal, O., Filgueiras, I. S., Fonseca, D. L. M., Mickael, E., Ling, I., Arero, A. G., Cuschieri, S., Minakova, K., Rodríguez-Román, E., Abarikwu, S. O., … Rezaei, N. (10 december 2021). COVID-19 vaccinations: The unknowns, challenges, and hopes. Journal of medical virology, 94(4), 1336–1349. Geraadpleegd op 21 februari 2023, via https://doi.org/10.1002/jmv.27487
Ober A. M., Granello D. H., Weathon J. E. (april 2012). Grief Counseling: An Investigation of Counselors’ Training, Experience, and Competencies. Geraadpleegd op 12 maart 2023, via https://doi:10.1111/j.1556-6676.2012.00020.x
Pacaol N. F. (14 juni 2021). Acceptance, Endurance, and Meaninglessness: A Qualitative Case Study on the Mourning Tasks of Parental Death From Childhood Experience to Adolescence. Omega, 302228211024465. Advance online publication. Geraadpleegd op 27/02/2023, via https://doi.org/10.1177/00302228211024465
Pallialine (30 september 2018). Rol zorgverleners. Geraadpleegd op 13 februari 2023, via https://palliaweb.nl/richtlijnen-palliatieve-zorg/richtlijn/zingeving-en-spiritualiteit/diagnostiek,-rapportage-en-verwijzing/rol-zorgverleners
Pathways (2022). Dementia Patients and Grief. Geraadpleegd op 27 november 2022, via https://pathwayshealth.org/dementia-care/dementia-patients-and-grief/#:~:text=People%20with%20dementia%20who%20are,memory%20of%20loss%20from%20childhood.
Pop-Jordanova N. (2021). Grief: Aetiology, Symptoms and Management. Prilozi (Makedonska akademija na naukite i umetnostite. Oddelenie za medicinski nauki), 42(2), 9–18. Geraadpleegd op 24 februari 2023, via https://doi.org/10.2478/prilozi-2021-0014
Regionaal expertisecentrum Tandem (z.d.). Verlieskoffer – Een hulpmiddel voor mensen met dementie, mantelzorgers,…. Geraadpleegd op 13 februari 2023, via https://www.dementie.be/tandem/verlieskoffer-een-hulpmiddel-voor-mensen-met-dementie-mantelzorgers/
Remember Me (24 april 2018). Fases van het rouwproces. Geraadpleegd op 24 november 2022, via https://www.remembermebelgium.be/inspiratie/home-1/de-fases-van-het-rouwproces
Rigby, T., Johnson, D. K., Taylor, A., & Galvin, J. E. (2021). Comparison of the Caregiving Experience of Grief, Burden, and Quality of Life in Dementia with Lewy Bodies, Alzheimer's Disease, and Parkinson's Disease Dementia. Journal of Alzheimer's disease : JAD, 80(1), 421–432. Geraadpleegd op 27 november 2022, via https://doi.org/10.3233/JAD-201326
Roberts G.W. (2016, 5 november (online gepubliceerd)). Trauma following Major Disasters: The Role of the Occupational Therapist. Geraadpleegd op 12 november 2022, via https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/030802269505800505
Rouwbehandeling.nl (2022). Het rouwproces: 7 rouwfases, of 4 rouwtaken? Geraadpleegd op 26 november 2022, via https://rouwbehandeling.nl/nieuws/rouwproces-7-rouwfases-rouwtaken/
Sciensano (25 november 2022). Covid-19 Wekelijkse Epidemiologische Bulletin. Geraadpleegd op 25 november 2022 via https://covid-19.sciensano.be/sites/default/files/Covid19/COVID-19_Weekly_report_NL.pdf
Shatri K., Shala L. (3 oktober 2022). Evaluating the Effect of Interactive Digital Presentations on Students’ Performance during Technology Class. Education Research International, vol. 2022 Article ID 3337313, 9 pages. Geraadpleegd op 16 maart 2023, via https://doi.org/10.1155/2022/3337313
Statbel (16 juni 2022) Diversiteit naar herkomst in België. Geraadpleegd op 22 november 2022 via https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/herkomst#:~:text=Diversiteit%20naar%20herkomst%20in%20Belgi%C3%AB&text=Op%2001%2F01%2F2022%20was,van%20Statbel%2C%20het%20Belgische%20statistiekbureau.
Tuffrey-W. I & Watchman K. (2 juli 2015). Breaking bad news to people with learning disabilities and dementia. Learning Disability Practice, 18(7), 16–23. Geraadpleegd op 28 februari 2023 -, via https://doi:10.7748/ldp.18.7.16.e1672
Van Humbeeck L., Dillen L., Piers R. & Van Den Noortgate N. (2016, juli). Grief and loss in older people residing in nursing homes: (un)detected by nurses and care-assistants? PubMed. Geraadpleegd op 13 oktober 2022 via https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27377839/
Watanabe, A., & Suwa, S. (22 februari 2017). The mourning process of older people with dementia who lost their spouse. Journal of advanced nursing, 73(9), 2143–2155. Geraadpleegd op 28 februari 2023, via https://doi.org/10.1111/jan.13286
Weijers E. (z.d.). Intervisie/Carrièretijger. Geraadpleegd op 12 april 2023, van https://www.carrieretijger.nl/functioneren/ontwikkelen/jezelf-ontwikkelen/intervisie
Worden, J. W. (2018). Grief counseling and grief therapy (5de editie.). Springer.
