Waarom worden in onze prentenboeken de hoofdpersonages meerendeels vertolkt door witte personages (81%) in vergelijking met personages van kleur (8%)?
Leerkrachten willen bewuster omgaan met diversiteit, maar toch zien we na onderzoek dat de cijfers het tegendeel bewijzen. Van de 1344 prentenboeken met personen waren er 1083 prentenboeken (81%) met een wit hoofdpersonage.
Als je naar de wereld kijkt, zie je niet alleen het mooie weer of de zon, maar wat je echt ziet is de wereld. En dat is net wat boeken doen. Ze laten je de wereld zien. Het gaat om het raam waardoor je kijkt. Als het licht precies goed valt, zie je dus niet enkel de wereld, maar zie je ook je eigen spiegelbeeld, waardoor het raam een spiegel wordt. Ook dat is een eigenschap van boeken. Ze laten je zowel de wereld als je weerspiegeling zien. Maar wat gebeurt er als je in een boek niemand ziet terugkomen die op jou lijkt? (Grace Lin, 2016)
REPRESENTATIE MATTERS!
In september 2022 werden we vertederd door de beelden die we zagen in het nieuws, op sociale media, .... Korte filmfragmenten van kinderen en jongeren van kleur die ontdekten dat de nieuwe film van de Kleine Zeemeermin vertolkt zal worden door een persoon van kleur. Hun reacties spraken boekdelen: “She’s black!”, “I’m crying” en “She’s like me!”. Aan de gezichtsuitdrukking lees je ongeloof en enorme blijdschap af. Je ziet de kinderen en jongeren glunderen van trots en er is geen mooier bewijs van wat representatie met iemand doet. Daarom is het zo belangrijk om stil te staan bij diversiteit en om bewust te zijn van de kracht van multiculturele prentenboeken!
De magie van diversiteit onthuld: Multiculturele prentenboeken en hun verrijkende impact op iedereen.
Als boeken de kracht hebben om ons te helpen onszelf te vinden, dan heeft een kinderboek superkrachten. Je gaat nooit meer van een boek houden zoals je deed als kind. Eén van de meest waardevolle zaken die we aan alle kinderen kunnen doorgeven, is een passie voor boeken (Sue Park, 2015).
Multiculturele of inclusieve prentenboeken zijn prentenboeken die de raciale, etnische en sociale diversiteit weerspiegelen die kenmerkend is voor onze samenleving en wereld (Bischop, 1997). Uit onderzoek blijkt dat multiculturele prentenboeken meerdere positieve effecten hebben. Door een bredere en inclusieve representatie van de samenleving te tonen via deze boeken, zullen jonge kinderen positieve etnische raciale atittudes ontwikkelen en zal de kans op uitsluiting, omdat kinderen “anders” of “niet normaal” zijn, verkleinen. Het herkennen van zichzelf in een boek heeft ook positieve effecten op het zelfeeld en op de leesmotvatie van kinderen. Deze positieve effecten kunnen op hun beurt weer leiden tot een verbetering van de leerprestaties en de ontwikkeling van de kinderen in het algemeen.
De betovering van diversiteit: Multiculturele prentenboeken als poorten naar verrijking in het klaslokaal en daarbuiten
Dat prentenboeken onmisbaar zijn in elke (kleuter)klas staat buiten kijf. Het belang van het aanbieden van prentenboeken wordt bevestigd door Kartosen-Wong (2019) en Epstein (2017). Zij zijn het erover eens dat prentenboeken zowel spiegels als vensters op de wereld kunnen zijn. Beiden vermelden ze dat spiegels een manier zijn van reflecteren over het eigen leven. Alsook zijn ze het erover eens dat vensters de kans bieden om te leren over het leven van iemand anders. Het grote voordeel van het aanbieden van spiegels en venster bij alle kinderen (zowel kinderen van kleur als witte kinderen) is dat ze hierdoor bepaalde rollen zullen normaliseren. Onderzoek naar vooroordelen toont dan ook aan dat het in contact komen met mensen die anders zijn dan wijzelf – de zogenaamde “andere” – stereotypen helpt te verminderen. De realiteit is echter anders. Kinderen van kleur herkennen zich volgens onderzoek nog te weinig in onze prentenboeken. Toch zou meer diversiteit in onze prentenboeken een positieve invloed hebben op zowel kinderen van kleur als witte kinderen, maar ook op leerkrachten (Heeger, 2017 & Kartosen-Wong, 2019 & Derman-Sparks, 2013).
ONZE RESULTATEN NA OBSERVATIE EN INTERVIEWINGEN
We onderzochten de boekenkasten van 16 verschillende klassen op 8 verschillende scholen via een turfsysteem. In deze klassen telden we in totaal 2592 prentenboeken. In 1344 prentenboeken (52%) kwamen personen voor; de resterende 1248 prentenboeken (48%) gingen over dieren, auto’s, treinen, ... of waren informatieve prentenboeken zonder personages.
Hoewel deze verdeling niet in elke geturfde boekenkast helemaal gelijk was, stelden we toch vast dat in elke boekenkast veel prentenboeken met dieren aanwezig waren. Leerkrachten gaven ook aan dat ze het vaak gemakkelijker vinden om aan te bieden. “Je kan er niets verkeerd mee doen.”, “Elke leerling kan zich erin herkennen.” en “Er is meer ruimte voor de kinderen om zelf te fantaseren.” waren quotes die regelmatig terugkwamen.
Voor ons onderzoek gingen we uiteraard verder met de prentenboeken met personen (52%). We legden in eerste instantie de focus op de huidskleur van het hoofdpersonage. We maakten hiervoor vier verschillende onderverdelingen:
Van de 1344 prentenboeken met personen waren er 1083 prentenboeken (81%) met een wit hoofdpersonage. Wel willen we graag meegeven dat er zeker onderlinge verschillen waren tussen de verschillende klassen. In één klas bestond de boekenkast alleen maar uit prentenboeken met witte hoofdpersonages (100%). In een andere klas hadden 58% van de prentenboeken witte hoofdpersonages. Ook in de overige 14 klassen waren de prentenboeken met witte hoofdpersonages overduidelijk in de meerderheid.
Van de 1344 prentenboeken met personen hadden slechts 102 prentenboeken een hoofdpersonage van kleur, dit is 8% van het volledige prentenboekenaanbod met personen. Het hoogste percentage dat we tegenkwamen, is 26%.
Bij prentenboeken met hoofdpersonages van kleur, 102 in totaal, waren er 56 prentenboeken (55%) waarin enkel personages van kleur terug te vinden zijn. In 46 prentenboeken (45%) zagen we naast personages van kleur ook witte personages terug. We zien dus duidelijk dat er veel meer prentenboeken zijn waarin enkel witte personages voorkomen, terwijl er bij prentenboeken met een hoofdpersonage van kleur ook vaak witte personages voorkomen.
Ons besluit
“Het bestaande prentenboekenaanbod van de tweede kleuterklas t.e.m. het eerste leerjaar waarin personen voorkomen, bevat gemiddeld 23,2% multiculturele prentenboeken.”
We kunnen vaststellen dat na eigen onderzoek de literatuur uit ons onderwijs nog te wit gekleurd is en welke invloed deze eenzijdige (en stereotype) representatie kan hebben op kinderen (van kleur). De resultaten van onze literatuurstudie strookten zoals vermeld helaas niet met de realiteit uit ons onderzoek. Desondanks we vaak horen vertellen dat diversiteit een belangrijk gespreksonderwerp is, blijkt het werken rond diversiteit niet zo vanzelfsprekend te zijn voor scholen en/of klasleerkrachten. “Hoe begin je eraan?” en vooral “Hoe bied ik mijn leerlingen kwaliteitsvolle (multiculturele) prentenboeken aan?” waren vaak terugkerende vragen gesteld door de geïnterviewde leerkrachten. Ook de vraag “Waar moet ik op letten bij het kiezen van multiculturele prentenboeken?” kwam regelmatig ter sprake. We kunnen besluiten dat ondanks leerkrachten aangeven het moeilijk te vinden multiculturele prentenboeken te vinden, willen ze wel bewuster omgaan met diversiteit.
De bevraagde gaven enerzijds aan dat ze openstaan om diversiteit te integreren in hun vaste (thematische) boekenaanbod. Anderzijds gaven ze aan dat het niet enkel gaat over het leren van andere culturen en geloven. Het is voor leerkrachten ook belangrijk dat leerlingen zichzelf kunnen herkennen en daardoor de nodige spiegels en vensters aangereikt krijgen. Daarnaast kregen we te vaak het antwoord “Nee, leerlingen vinden dit niet belangrijk. Voor onze leerlingen maakt het allemaal niet uit welke kleur de personages hebben.”
Ondanks leerkrachten in gesprek aangeven dat diversiteit hen wel warm maakt om er bewuster mee aan de slag te gaan, zien we dit in de praktijk niet terug. Er is dus bij de meerderheid van de leerkrachten bereidheid om te investeren in het gebruik van multiculturele prentenboeken. Er moet alleen volgens de leerkrachten geïnvesteerd worden in voldoende mogelijkheden om correcte kennis te verkrijgen over dit gespreksonderwerp. Met het oog op de toekomst zou het fijn zijn mochten wij dankzij deze bachelorproef leerkrachten inspireren om bewust aan de slag te gaan met multiculturele prentenboeken.
Agirdag, O. (2020). Onderwijs in een gekleurde samenleving. Berchem: EPO.
Anoukvanherf. (2018, 18 september). Tijd voor een goed gesprek: kwaliteitsvolle interactie tussen leerkracht en kleuters.Kleutergewijs. https://kleutergewijs.wordpress.com/2015/11/29/tijd-voor-een-goed- g esprek-kwaliteitsvolle-interactie-tussen-leerkracht-en-kleuters/
Au, W. (2014). Rethinking Multicultural Education: Teaching for Racial and Cultural Justice (1ste editie). Rethinking School. https://books.google.be/books? hl=nl&lr=&id=NfV8Iy4CNaoC&oi=fnd&pg=PA9&dq=what+is+anti-racist+education&ots=rZcZJQMNRN&sig=3dNncaNkY2Q6r-SHcByDFlzxrLc&redir_esc=y#v=onepage&q=what%20is%20anti-racist%20education&f=false
Bakker, J., & Denessen, E. (2012). Inleiding op het themanummer ‘Cultureel-etnische diversiteit in maatschappij en onderwijs’. Pedagogiek, 32(2), 101–103. https://doi.org/10.5117/ped2012.2.bakk
BILLIET, J. & DE WITTE, H., Naar racisme neigende houdingen in Vlaanderen: typologie en maatschappelijke achtergronden.Cultuur en Migratie. 1991, p25-62.
Bonick, M., & Farfán-Vallespín, A. (2016, februari). On the origin and consequences of racism. Enconstor. Geraadpleegd op 31 maart 2022, van https://www.econstor.eu/bitstream/10419/149635/1/877545383.pdf
Burke, M. (2017). Colorblind racism: Identities, ideologies, and shifting subjectivities. Sociological Perspectives, 60(5), 857-865. https://doi.org/10.1177/0731121417723827
Celeste, L., & Meeussen, L. (2019, 12 september). Alle leerlingen hebben baat bij multiculturele aanpak. Sociaal.net. Geraadpleegd op 2 maart 2022, van https://sociaal.net/achtergrond/alle-leerlingen-hebben-baat-bij-multiculturele-aanpak/
College voor de Rechten van de Mens. (2020, 10 juni). Veilig jezelf zijn in het openbaar - Jaarlijkse Rapportage Mensenrechten in Nederland 2019 10–06-2020. mensenrechten.nl. Geraadpleegd op 31 maart 2022, van https://mensenrechten.nl/nl/publicatie/5ee058401e0fec037359c28b
College voor de Rechten van de Mens. (2020b, juli 1). De bewustwording is er, nu tijd voor aanpakken van racisme. Mensenrechten.nl. Geraadpleegd op 31 maart 2022, van https://mensenrechten.nl/nl/nieuws/de-bewustwording-er-nu-tijd-voor-aanpakken-van-racisme
Danache, S. (z.d.). Multicultureel onderwijs. tools.udel21.eu. Geraadpleegd op 1 maart 2022, van https://tools.udel21.eu/dokumenty/udel21//katalog/dok_109/1810203011447752448155125223021.pdf
De Jong, L. (2016, 2 augustus). Strijd voor diversiteit gaat door. Hebban. Geraadpleegd op 3 maart 2022, van https://www.hebban.nl/artikelen/strijd-voor-diversiteit-gaat-door
Derman-Sparks, L. (2013). Guide for Selecting Anti-Bias Children’s Books. socialjusticebooks.org. Geraadpleegd op 5 mei 2022, van https://www.tosasallcityread.com/wp-content/uploads/2020/03/Guide-for-Selecting-Anti-Bias-Books.pdf
Dierickx, E., Luyckx, K., & Ben Sliman-Ghomari, H. (z.d.). kleuterrijk intercultureel en antriracistisch onderwijs. AP Hogeschool.Geraadpleegd op 24 mei 2023, van https://www.google.com/search?client=safari&rls=en&q=kleuterrijk+intercultureel+en+antriracistisch+onderwijs&ie=UTF-8&oe=UTF-8
Dierickx, E., Windzak, Z., & Luyckx, K. (2022, 30 maart). Kinderboeken vol kleur. Bibliotheek leuven. Geraadpleegd op 16 februari 2023, van https://leuven.bibliotheek.be/kinderboekenvolkleur?theme=773
Diversebooks.org. (z.d.). We need diverse books. https://diversebooks.org.
Diversiteitspraktijk. (z.d.). Wat is structureel racisme?. Geraadpleegd op 31 mei 2023, van https://www.diversiteitspraktijk.be/artikels/wat-is-structureel-racisme
Diversiteitspraktijk. (z.d.). Waarom is Antwerpen een majority-minoritystad? Geraadpleegd op 18 mei 2023, van https://www.diversiteitspraktijk.be/artikels/waarom-is-antwerpen-een-majority-minoritystad#:~:text=In%202020%20had%20bijna%20de,was%20dat%2039%2C9%25.
Enid, L., & Au, W. (2009). Taking Multicultural, Anti-Racist Education seriously. Rethinking School. https://books.google.be/books?hl=nl&lr=&id=NfV8Iy4CNaoC&oi=fnd&pg=PA9&dq=what+is+anti-racist+education&ots=rZcZJQMNRN&sig=3dNncaNkY2Q6r-SHcByDFlzxrLc&redir_esc=y#v=onepage&q=what%20is%20anti-racist%20education&f=false
Ensie. (2011, 31 januari). Diversiteit? Geraadpleegd op 3 maart 2022, van https://www.ensie.nl/redactie-ensie/diversiteit
Epstein, B. J. (2017, 6 February). Why children’s books that teach diversity are more important than ever. Theconversation.com. https://theconversation.com/why-childrens-books-that-teach-diversity-are-more-important-than-ever-72146 https://theconversation.com/why-childrens-books-that-teach-diversity-are-more-important-than-ever-72146
EvaDierickx. (2021, 29 september). 4 do’s en don’ts van een inclusieve, multiculturele boekenhoek. Kleutergewijs. https://kleutergewijs.wordpress.com/2021/09/29/4-tips-en-4-valkuilen-voor-een-inclusieve-multiculturele-boekenhoek/
G, L. [TED talks]. (2016, 18 maart). The windows and mirrors of your children’s bookshelf [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=_wQ8wiV3FVo
Galda, L., Sipe, L. R., Liang, L., & Cullinan, B. (2013). Literature and the Child (8th edition). NY: Wadsworth.
Gordts, P. (2021, 4 november). DPG Media Privacy Gate. Geraadpleegd op 18 mei 2023, van https://www.demorgen.be/nieuws/aantal-leerkrachten-met-buitenlandse-roots-neemt-nauwelijks-toe~b0ad8c65/
groeimee.be. (2019, 11 februari). Racisme bij kinderen. Kwadraatantwerpen. Geraadpleegd op 17 mei 2022, van https://www.kwadraatantwerpen.be/kwadraat/nieuws/racisme-bij-kinderen
Hapers, S. & Luyckx, K. (2021). Zorg voor diversiteit A : Hoofdstuk 1: Diversiteit. Antwerpen: AP Hogeschool.
Heeger, P. (2017, 3 december). Waarom diversiteit in boeken zo belangrijk is. Must mag. https://mustmag.nl/waarom-diversiteit-boeken-zo-belangrijk-is/
Hooghe, M., & De Vroome, T. (2014). De perceptie van etnische diversiteit en negatieve houdingen ten opzichte van immigranten. Res Publica, 56(2), 272–274. https://doi.org/10.5553/rp/048647002014056002007
Husband, T. (2016). But I don’t see color: The perils, practices, and possibilities of antiracist education. Brill Sense.
Inclusive Teaching & Learning Center. (2021, 11 november). Kleurenbewust & kleurenblind kader - Inclusive Teaching & Learning Center. https://www.tlcenter.nl/kaders/kleurenbewust-kleurenblind-kader/
KladBlog. (z.d.). #ownvoices: wat een waarom? Geraadpleegd op 4 juni 2023, van https://kladblog.weebly.com/ownvoices.html
Klasse. (2015, 21 oktober). Vlaamse klassen worden superdivers (Dirk Geldof) [Videobestand]. Geraadpleegd via https://www.youtube.com/watch?v=2TSYVSpFbyE&t=56s
Knack. (2021). ‘Kleurenblindheid in de klas heeft ook een invloed op de prestaties van leerlingen’ Knack.https://www.knack.be/nieuws/belgie/onderwijs/kleurenblindheid-in-de-klas-heeft-ook-een-invloed-op-de-prestaties-van-leerlingen/
Lodik, C., (2021) Het antiracisme handboek: Voor iedereen die de wereld een stukje beter wil maken. Amsterdam: A.W. Bruna Uitgevers B.V..
Lovevery, T. (2021, 14 september). Je peuter maakt nu al onderscheid in huidskleur en etniciteit, zo blijkt uit onderzoek. https://lovevery.eu/community/blog/nl/kinderontwikkeling/je-peuter-maakt-nu-al-onderscheid-in-huidskleur-en-etniciteit-zo-blijkt-uit-onderzoek/
Luyckx, K., & Dierickx, E. (z.d.). Kristische analyse van multiculturele prentenboeken. edu-leraar. Geraadpleegd op 16 februari 2023, van https://www.edu-leraar.be/files/Velov-event-13-kritische-analyse-van-multiculturele-prentenboeken.pdf
Malfliet, P. K. (2014). Beleidsplan diversiteit. KU leuven. https://www.kuleuven.be/diversiteit/pdf/BRO_BELEIDSPLAN_DIV.pdf
Marliesalgoet. (2022, 2 februari). Een koffer vol rijke teksten! Kleutergewijs. https://kleutergewijs.wordpress.com/2022/02/02/een-koffer-vol-rijke-teksten/
marxisme.be. (2019, 29 juli). De oorsprong van racisme. https://nl.marxisme.be/2019/07/29/de-oorsprong-van-racisme/
Motief. (2019). De impact van racisme en discriminatie op jongeren. Geraadpleegd op 1 april 2022, van https://www.motief.org/wp-content/uploads/2019/03/PositieveID_Handboek_ImpactRacisme.pdf
Newton, J., & Soltani, A. (2017). New framings on anti-racism and resistance: Volume 2 – Resistance and the new futurity. Brill Sense.
Nikolajeva, M., & Scott, C. (2006). How picturebooks work. Taylor & Francis, New York. https://doi.org/10.4324/9780203960615
Redactie Trouw. (2022, 16 september). Met open mondjes, gejuich en snikken ontdekken kinderen van kleur dat de nieuwe Ariël zwart is. trouw. Geraadpleegd op 21 mei 2023, van https://www.trouw.nl/binnenland/met-open-mondjes-gejuich-en-snikken-ontdekken-kinderen-van-kleur-dat-de-nieuwe-ariel-zwart-is~b9affe52/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
Sarrouj, I., Taheri, I., & Ahammed, S. (2021). Welke invloed heeft racisme op de mentale gezondheid van adolescenten in Vlaanderen. KUleuven. Geraadpleegd op 31 maart 2022, van https://soc.kuleuven.be/ceso/prijssociologie/onderzoekspapers/6ecwe-pulhof.pdf
Sayers Adomat, D. (z.d.). Exploring Issues of Disability in Children’s Literature Discussions. Disability studies Quarterly. Geraadpleegd op 5 mei 2022, van https://dsq-sds.org/article/view/3865/3644
Sierens, S. (2007). Leren voor diversiteit. Leren in diversiteit: burgerschapsvorming en gelijke leerkansen in een pluriforme samenleving. Een referentiekader, p. i en p. 91
Silverans, J. (2012). Racisme en discriminatie onder Vlaamse studenten middelbaar onderwijs. Geen zwart–wit verhaal. Wat leeft er? Universiteit Gent. Geraadpleegd op 1 april 2022, van https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/060/605/RUG01-002060605_2013_0001_AC.pdf
Slootman, M. (2021, januari). Niet ‘invechten’ maar de norm verbreden om discriminatie uit te bannen. Vrije universiteit Amsterdam. Geraadpleegd op 30 april 2022, van https://www.researchgate.net/profile/Marieke-Slootman/publication/348327608_Niet_’invechten’_maar_de_norm_verbreden_om_discriminatie_uit_te_bannen/links/5ff84a12299bf140887e124a/Niet-invechten-maar-de-norm-verbreden-om-discriminatie-uit-te-bannen.pdf
Stad Antwerpen. (z.d.). Rapport Demografie: District Antwerpen. Geraadpleegd op 18 mei 2023, van https://stadincijfers.antwerpen.be/databank/Report?id=demografie_parents&input_geo=antwerpen_1
Stevenson, H. (2013, juli). Talking to children after racial incidents. https://www.gse.upenn.edu/news/talking-children-after-racial-incidents
Stichting Lezen. (2022, 11 april). Nederlandse prentenboeken weinig divers - Stichting Lezen. Geraadpleegd op 21 mei 2023, van https://www.lezen.nl/onderzoek/nederlandse-prentenboeken-weinig-divers/
Sue Park, L. [TED talks]. (2015, 2 december). Can a children’s book change te world? [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=40xz0afCjnM
Taspinar, B. (2015). Racisme en de psychologische effecten op het kind. Geraadpleegd op 1 april 2022, van https://www.kinderrechtencoalitie.be/wp-content/uploads/2018/12/2015-Birsen-Taspinar- psychologische-effecten-van-racisme.pdf
Thpanorama. (z.d.). De 18 soorten racisme die er zijn in de wereld. Geraadpleegd op 14 april 2022, van https://nl.thpanorama.com/articles/curiosidades/los-18-tipos-de-racismo-que-existen-en-el-mundo.html#:~:text=De%2018%20soorten%20racisme%20die%20er%20zijn%20in,geïnternaliseerde%2C%20ruimtelijke%2C%20institutionele%2C%20kleur%2C%20xenofobe%2C%20leeftijd%20en%20aversieve.
Timmerman, C., Lodewyckx, I., Vanheule, D., & Wets, J. (2004). Wanneer wordt vreemd, vreemd? Acco, Leuven. https://books.google.be/books?hl=nl&lr=&id=Czcl70TYPVAC&oi=fnd&pg=PA11&dq=wat+is+antiracistisch+onderwijs+&ots=oDusXY95F8&sig=b6tNssFt8mMQ1VJIlC2wLnhOEf4&redir_esc=y#v=onepage&q=wat%20is%20antiracistisch%20onderwijs&f=false
Unia. (2021, 29 juli). De antiracismeweg bestaat 40 jaar en wat nu? Unia.be. Geraadpleegd op 31 maart 2022, van https://www.unia.be/nl/artikels/de-antiracismewet-bestaat-40-jaar-en-wat-nu
Universiteit Gent. (z.d.). Zeg ik het goed? https://www.ugent.be/nl/univgent/missie/diversiteit-en-inclusie/voor-de-ugent-community/inclusievecommunicatie/woordkeuze
Van Avermaet, P., & Sieren, S. (2010). Diversiteit is de norm. Er mee leren omgaan de uitdaging. Een referentiekader voor omgaan met diversiteit in onderwijs. Researchgate.net. Geraadpleegd op 2 februari 2022, van https://www.researchgate.net/profile/Sven-Sierens/publication/303460563_Diversiteit_is_de_norm_er_mee_leren_omgaan_is_de_uitdaging_Een_referentiekader_voor_omgaan_met_diversiteit_in_het_onderwijs/links/5a300c9b458515a13d852f17/Diversiteit-is-de-norm-er-mee-leren-omgaan-is-de-uitdaging-Een-referentiekader-voor-omgaan-met-diversiteit-in-het-onderwijs.pdf
Van den Bossche, S., & A, K. (2020). Jeugdliteratuur door de lens van etnisch-culturele diversiteit. Eburon, Utrecht. https://api.boekenbank.be/sample_content/9789/463/012/9789463012867.pdf
Vandeperre, E., Plaats, J., & Azabar, S. (2017). Positieve identiteitsontwikkeling met moslimjongeren – Een tool- en handboek voor eerstelijnswerkers. Garant. https://www.motief.org/wp-content/uploads/2019/03/PositieveID_Handboek_ImpactRacisme.pdf
Van der Pol, C. (2010, 17 december). Prentenboeken lezen als literatuur. pure.uvt.nl. Geraadpleegd op 20 april 2022, van https://pure.uvt.nl/ws/portalfiles/portal/1283299/Proefsc_VanDerPol_prentenboeken_17-12-2010.pdf
Van Doorn, R. (2021). Kleurenblinde aanpak van diversiteit is niets meer dan ‘wishful thinking’. ScienceGuide. https://www.scienceguide.nl/2021/11/kleurenblinde-aanpak-van-diversiteit-is-niets-meer-dan-wishful-thinking/
Van Goethem, C., Marivoet, N., Smeets, A., & Hoxha, R. (2023, 1 mei). Instagram. Kleurrijk_lezen.https://www.instagram.com/kleurrijk_lezen
Vanhecke, E. (2022). Hoe praat je met je kleuter over huidskleur en racisme? Goedgezind.be by Gezinsbond. https://www.goedgezind.be/jonge-kinderen/hoe-praat-je-met-je-kleuter-over-huidskleur-en-racisme/
Van Loon, E. (2007). Multiculturalisme en interculturalisme in het onderwijs. Een vergelijking tussen Vlaanderen en Québec. Universiteit Gent. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/396/494/RUG01-001396494_2010_0001_AC.pdf
Verbeeck, B. (2012). Schooldiversiteit versus overheidsneutraliteit? In Neutraal en toch divers. Een te moeilijke evenwichtsoefening voor het onderwijs in Vlaanderen? (11e jaargang ed., Vol. 3, pp. 13–25). Ethiek & Maatschappij. https://www.ethiekenmaatschappij.ugent.be/wp-content/uploads/2012/11/EM_113-2008-Verbeeck.pdf
Verlot, M. (2000). Intercultureel onderwijs. Leren in verscheidenheid. KU Leuven. https://lirias.kuleuven.be/1794479?limo=0
VRT Diversiteit (z.d.) Intercultureel, multicultureel. Geraadpleegd op 8 mei 2022 via https://diversewoordenlijstvrt.wordpress.com/2016/11/24/bi-cultureel/
Wat is racisme? (z.d.). Unia. Geraadpleegd op 3 maart 2022, van https://www.unia.be/nl/discriminatiegronden/racisme
Wikipedia. (2021, 12 november). Antiracisme. Geraadpleegd op 3 maart 2022, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Antiracisme
Williams, S. (2021). Dismantling Barriers to Anti-Racist Education. Journal Articles; Reports - Descriptive. Geraadpleegd op 4 april 2022, van https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1306974.pdf