De parasol: louter een frivool modeaccessoire?
Op een zomerdag in 1873 schrijft Juliette Drouet haar dagelijkse liefdesbrief. Die is gericht aan niemand minder dan de befaamde auteur Victor Hugo. Na haar liefdesbetuigingen vraagt Drouet aan Hugo geld om nieuwe kleding te kopen. Hierbij verlangt ze niet meer dan het hoogstnoodzakelijke: een mantel, handschoenen én… een parasol. Wat maakte dit accessoire juist onmisbaar voor haar?
Hoewel de oude glorie van de parasol vandaag de dag vervlogen is, getuigen de collecties van het Mode & Kant Museum en het Museum Kunst & Geschiedenis in Brussel nog van zijn luisterrijke rol. Uit een analyse van die twee parasolcollecties, tal van modetijdschriften en contemporaine bronnen blijkt dat de parasol niet zomaar een frivool 19de-eeuws accessoire was. Het modeartikel biedt ons inzicht in de positie van de vrouw in de moderniserende maatschappij tussen ca. 1800 en 1950. Maar wat speelde er zich juist af achter deze modieuze schermen?
Afbeelding: Vrouwen met parasol op een modeprent uit La Mode Illustrée, 1863. Amsterdam, Rijksmuseum.
De parasol was niet zomaar een frivool 19de-eeuws accessoire. Het modeartikel biedt ons inzicht in de positie van de vrouw in de moderniserende maatschappij.
Traditionele vrouwelijke idealen
De parasol was in het Westen van de 19de en begin 20ste eeuw een vrouwelijk accessoire. Bronnen uit die tijd benadrukten zijn functie om de ‘frêle dame’ te beschermen tegen de zon. Met het accessoire hield ze haar huid zo wit mogelijk, om te voldoen aan de heersende traditionele schoonheidsidealen. Tegelijkertijd kon ze zich met het accessoire onderscheiden op de sociale ladder. De parasol was onbereikbaar voor de laagste klassen en dus gereserveerd voor de elite. De opkomst van warenhuizen en confectiemode in de tweede helft van de 19de eeuw brachten daar enigszins verandering in. Vanaf dan konden steeds meer vrouwen uit de lagere middenklasse zich een parasol veroorloven. Net als met andere mode-artikelen konden vrouwen uit lagere maatschappelijke kringen zich via de parasol een respectabele uitstraling toe-eigenen. Zoals het voorbeeld van Juliette Drouet toont, nam de vrouw hierbij zelf het heft, of beter de parasol, in handen.
De parasol was voor de vrouw het overkoepelende element tussen de veiligheid van de huiselijke sfeer en de ontdekking van de open ruimte.
Vrouwen met parasol op het strand van Oostende, rond 1900. Beeldbank Kusterfgoed.
De geëmancipeerde moderne dame
In de tweede helft van de 19de eeuw won de vrouw aan bewegingsvrijheid. Niet toevallig nam de parasol tegelijkertijd toe in populariteit. Beelden uit die tijd tonen vrouwen met parasols op het strand van Oostende, wandelend langs de Brusselse boulevards of tijdens een uitstapje naar het park of de dierentuin. Deze nieuwe ruimtes waren onderdeel van de stadsmodernisering en de groeiende populariteit van openluchtrecreatie. De parasol was daarin voor de vrouw het overkoepelende element tussen de veiligheid van de huiselijke sfeer en de ontdekking van de open ruimte. Als antwoord op de nieuwe levensstijl van de geëmancipeerde vrouw kwam er naast de parasol nog een alternatief: de en-tout-cas (letterlijk ‘in ieder geval’). Die vormde het midden tussen een ‘vrouwelijke’ parasol en een ‘mannelijke’ paraplu. Zo beschermde hij de vrouw tegen alle weersomstandigheden terwijl ze zich door de moderne stad bewoog.
De parasol als object
Zoals het sociologische aspect van de parasol fascinerend is, is de parasol als object dat evengoed. Het zijn vaak kostbare stukken die minutieus uitgewerkt zijn. Bovendien staan de gebruikte materialen en fabricagewijze van de parasol in relatie tot de maatschappelijke tendensen. Zo zijn de technische verbeteringen van de parasol en de bijhorende patenten tekenend voor de 19de-eeuwse fascinatie voor wetenschap. Ook imperialistische ideeën kwamen op verschillende manieren tot uiting in de parasol en zijn gebruik. Ivoren handvatten waren afkomstig uit de kolonies, terwijl de decoratie van verschillende parasols oriëntalistische invloeden vertoont. Daarnaast gebruikten vrouwen het accessoire om hun huid wit te houden tijdens de vrijetijdsactiviteiten die ze zich kon veroorloven. De ruimtes waarin ze die vrije tijd besteedde, zoals de ‘Koningin der Badsteden’ Oostende, waren bovendien gedeeltelijk gefinancierd met koloniale inkomsten.
Imperialistische ideeën kwamen op verschillende manieren tot uiting in de parasol en zijn gebruik.
Een parasol met ivoren handvat en kanten scherm met oriëntalistische motieven uit het Brusselse Museum Kunst & Geschiedenis, 1850-1870. Foto door de auteur.
Veranderende mode
Tijdens de 19de en vroege 20ste eeuw veranderde de mode van de parasol regelmatig. De evolutie van veranderende kleuren, afmetingen en decoraties is te volgen in modetijdschriften. De aanwezigheid van het accessoire op modeprenten nam sterk toe in de tweede helft van de 19de eeuw. Aan het begin van de 20ste eeuw behield de parasol zijn populariteit, maar in de jaren ‘30 verdween hij uit het modebeeld. Vanaf nu was een zongebruinde huid hét statussymbool van welvaart. Het betekende namelijk dat je een dure buitenlandse vakantie in de bergen of aan het strand kon veroorloven. Bovendien gingen steeds meer vrouwen sporten, zoals fietsen en tennissen. Kleding diende bewegingsvrijheid en comfort te bieden. De parasol had in dit nieuwe modebeeld geen plaats meer. Maar betekende dit het definitieve einde voor het accessoire?
De terugkeer van de parasol?
We maken even een sprong in de tijd, naar 26 juni 2023. Bestemming: de tuinen van Versailles. Er hangt spanning in de lucht, want het herfst-winterdefilé van het luxueuze Franse modemerk ‘Jacquemus’ gaat beginnen. Een stem weerklinkt uit de luidspreker en vraagt de gasten, die in bootjes op het Grand Canal dobberen, hun parasols te sluiten om de camera’s niet te hinderen. Stervoetballer David Beckham geeft gehoor aan het verzoek, terwijl zijn vrouw zich onder de warme zomerzon koelte toewuift met haar waaier. Een duizendtal kilometer verderop zit topmodel Heidi Klum met een zwarte kanten parasol in een Venetiaanse gondel. Deze voorbeelden zijn geen primeur. In Azië is de parasol al langer aan een opmars bezig. De waarschuwing van dermatologen en de angst voor huidveroudering lijken hun impact te hebben. De door de klimaatverandering warmer wordende zomers doen ons bovendien steeds meer naar koelte verlangen. Zal dit alles de terugkeer inleiden van de parasol, ditmaal los van de gendernormen, en struint u binnenkort ook rond met een parasol in de hand?
Bibliografie
Bronnen
Modetijdschriften en kostuumboeken
Bruylant-Christophe & Co, Émile Bruylant, Abel Goubaud, e.a., red. Journal (des dames et) des demoiselles, Parijs en Brussel: 1833-1922.
Condé Nast, red. Vogue. Parijs: 1 juli 1922.
de La Mésangère, Pierre, Jean-Baptiste Sellèque, Alfred Xavier de La Douëpe, e.a., red. Journal des dames et des modes. Parijs, 1797-1839.
de Villemessant, Hippolyte, red. La Sylphide: journal de modes, de littérature, de théâtres et de musique. Parijs, 1840-1885.
Dupin, Nicolas, Claude-Louis Desrais, Étienne-Claude Voysard, e.a., red., Galerie des modes et costumes français. 4 vols. Parijs: Esnaults & Rapilly, 1778-1785.
Manzi, Michel, red., Les Modes: revue mensuelle illustrée des Arts décoratifs appliquées à la femme. Parijs: Goupil et Cie, 1901-1937.
Raymond, Emmeline en Aline Raymond (vanaf 1902), red. La mode illustrée: journal de la famille. Parijs: Firmin-Didot, 1860-1937.
Commerciële catalogi van warenhuizen
Au Bon Marché. Commerciële catalogi: zomer. Parijs: 1880, 1882, 1883, 1889, 1892, 1898-1901, 1905, 1907-1919.
(Grand) Bazar de l’Hôtel de Ville. Commerciële catalogi: zomer. Parijs: 1922, 1924-1926, 1929, 1935, 1938 .
Grands Magasins du/Au Printemps. Commerciële catalogi: zomer. Parijs: 1878-1880, 1883, 1900, 1910, 1920, 1922-1940.
Grands Magasins du Louvre. Commerciële catalogi: zomer. Parijs: 1872, 1873, 1875-1878, 1880, 1881, 1885-1897.
Grands Magasins de la Bourse. Commerciële catalogus: Catalogue Illustré ( ?) Été ( ?). Brussel: Silas Guillon et Cie, 1888.
Gedigitaliseerde archiefdocumenten
Antwerpen, Felix-Archief, 1893#1167: Grèze-Vedrenne, Bouwaanvraag voor een reclamebord, (05 en 11/08/1893). Geraadpleegd op 26 juni 2023 via https://felixarchief.antwerpen.be/detailpagina?invnr=1893_1167&dtnr=100….
Antwerpen, Felix-Archief, BE SA 505375, 1968#821: Société Royale De Zoologie, Cinema, saison 1925, (01-30/03/1925). Geraadpleegd op 26 juni 2023 via https://felixarchief.antwerpen.be/detailpagina?invnr=1968_821&page=1&pa….
Antwerpen, Felix Archief, 752#301: Fotoverzameling losse foto’s: wandelaars in de dierentuin, (z.d.). Geraadpleegd op 25 mei 2023 via https://felixarchief.antwerpen.be/detailpagina?invnr=752_301&dtnr=1224_….
Parijs, Bibliothèque nationale de France, Département des Manuscrits, NAF 16345 en 16394, Juliette Drouet, Brieven aan Victor Hugo (03/05/1841 en 22/08/1873), fol. 120r, 245. Geraadpleegd op 1 juni 2023 via http://www.juliettedrouet.org/lettres/.
Parijs, Institut National de la Propriété Industrielle, 1BA6723: Théodore Hamelaerts, Ombrelles à brisures fermantes d’Hamelaërts, (05/09/1838). Geraadpleegd op 1 juni 2023 via http://bases-brevets19e.inpi.fr.
Parijs, Institut National de la Propriété Industrielle, 1BA8283: René-Marie Cazal, Brevet d'invention de 10 ans: perfectionnements dans la construction des parapluies et ombrelles, (30/04/1839). Geraadpleegd op 1 juni 2023 via http://bases-brevets19e.inpi.fr.
Parijs, Institut National de la Propriété Industrielle, 1BA7433: François-Eléonore Faullain de Banville, Brevet d'invention de 10 ans: ombrelles à inclinaison, (10/05/1839). Geraadpleegd op 1 juni 2023 via http://bases-brevets19e.inpi.fr.
Parijs, Institut National de la Propriété Industrielle, 1BB8774: René-Marie Cazal, Brevet d'invention de 15 ans: Construction du mécanisme des parapluies dits ouvrant seuls, permettant d'exécuter des ombrelles-marquises ayant le même avantage et divers perfectionnements de détails, (25/08/1849). Geraadpleegd op 1 juni 2023 via http://bases-brevets19e.inpi.fr.
Ludwigsburg, Staatsarchiv, E 170a Bü 2049: Dultgën, Patentkommission der Zentralstelle für Gewerbe und Handel: Patent der Gebrüder Dültgen zu Wald bei Solingen auf ein Schirmgestell, (23/08/1876). Geraadpleegd op 21 juni 2023 via http://www.landesarchiv-bw.de/plink/?f=2-59472.
Documentatie musea
Brussel, Mode & Kant Museum, documentatie bij de schenking van C1981.90.06, (1981).
Brussel, Mode & Kant Museum, documentatie bij de schenking van C1989.01.06, 07 en 08, (1989).
Brussel, Mode & Kant Museum, Eva van der Leeden-Keller, Eberhard W. Keller en Roswitha Sheible, documentatie bij de aankoop van D1993.06.01 en 02, (5/04/1957, 6/04/1992, 11/09/1992, en /06/1993).
Brussel, Mode & Kant Museum, documentatie bij de schenking van C1997.03.01, (1997).
Brussel, Mode & Kant Museum, documentatie bij de schenking van C2009.52.04 en 05, (2009).
Brussel, Mode & Kant Museum, documentatie bij de schenking van C2019.130.01 en 02, (2019).
Brussel, Mode & Kant Museum, documentatie bij de schenking van D2021.147.01 en 02, (2021).
Brussel, Museum Kunst & Geschiedenis, informatie bij de schenking van C.0490.00, (1952).
Brussel, Museum Kunst & Geschiedenis, informatie bij de schenking van C.0496.00 en C.0497.00, (1952).
Brussel, Museum Kunst & Geschiedenis, Geneviève Gillaert, brief bij de schenking van parasol D.4541.00, (29/8/1899).
Brussel, Museum Kunst & Geschiedenis, Griet Kockelkoren en Sofie Van De Wiele, Prijsopgave voor de conservatiebehandeling van een parasol: C.1526.00, (5/11/2019).
Werken
Artikels
Benjamin, Walter. "The Paris of The Second Empire in Baudelaire." In Walter Benjamin: Selected Writings, vol. 4, 1938-1940, uitg. door Howard Eiland en Michael W. Jennings, 3-93. London: Harvard University Press, 2003.
Brevik-Zender, Heidi. "Interstitial Narratives: Rethinking Feminine Spaces of Modernity in Nineteenth-Century French Fashion Plates." Nineteenth-Century Contexts 36, 2 (2014): 91-123.
Breward, Christopher. "Feminity and Consumption: The Problem of the Late Nineteenth-Century Fashion Journal." Journal of Design History 7, 2 (1994): 71-89.
Brown, Gillian. "The Empire of Agoraphobia." Representations 20 (1987): 134-57.
de Cauter, Lieven. "The Panoramic Ecstasy: On World Exhibitions and the Disintegration of Experience." Theory, Culture & Society 10, 4 (1993): 1-23.
Deseure, Brecht. "Republican monarchy in the 1830 revolutions: from Lafayette to the Belgian Constitution." History of European Ideas 45, 7 (2019): 992-1010.
Fischer, H.G. "Sunshades of the Marketplace." Journal of the Metropolitan Museum of Art 6 (1972): 151–56.
Furnée, Jan Hein. "Winkelen als bevrijding? Vrouwen en stedelijke ruimte in Amsterdam, 1863-1913." BMGN - Low Countries Historical Review 130, 2 (2015): 92-122.
Gallizia, Steeve. "La mécanique des intempéries: parapluies et ombrelles: évolutions et dérivés à travers les brevets d’invention." Modes pratiques: revue d’histoire du vêtement et de la mode 3 (2018): 256-269.
Gilman, Sander L. "Black Bodies, White Bodies: Toward an Iconography of Female Sexuality in Late Nineteenth-Century Art, Medicine, and Literature." Critical Inquiry 12, 1 (1985): 204-42.
Griffith, M. "Paris Dressmakers." The Strand Magazine 48, 8 (1894): 745-751.
Hainschwang, Thomas en Laurence Leggio. "The Characterization of Tortoise Shell and Its Imitations." Gems & Gemology 42, 1 (2006): 36-52.
Keita, S. O. Y., R. A. Kittles, C. D. M. Royal, e.a. "Conceptualizing Human Variation." Nature Genetics 36, 11 (2004): 17–20.
Kurkdjian, Sophie. "Paris as the Capital of Fashion, 1858–1939: An Inquiry." Fashion Theory 24, 3 (2020): 371–91.
Lambrechts, Wim. "De dierentuin van Brussel: spiegel van de negentiende-eeuwse modes of thought betreffende stad, wetenschap en vermaak." Brussels Studies, 77 (2014): 1-12.
Lenz, Thomas en Rachel MagShamhráin. "Inventing Diseases: Kleptomania, Agoraphobia and Resistance to Modernity." Society 49, 3 (2012): 279-83.
Lerner, Judith A. "The Achaemenid Parasol: Symbol of Authority and Feature of Court Protocol." In Archaeology of Iran in the Historical Period, University of Tehran Science and Humanities Series, uitg. door Kamal-Aldin Nikami en Ali Hozhabri, 191-197. Cham: Springer International Publishing, 2020.
Magubane, Zine. "Which Bodies Matter?: Feminism, Poststructuralism, Race, and the Curious Theoretical Odyssey of the “Hottentot Venus”." Gender & Society 15, 6 (2001): 816-34.
Marti, Laurence. "Singes, ours, géants, petites mains et pauvres diables: Le corps dans le travail ouvrier au XIXe siècle." In Faire corps: Temps, lieu et gens, uitg. door Monica Aceti, Christophe Jaccoud, en Laurent Tissot, 217–32. Neuchâtel: Éditions Alphil-Presses universitaires suisses, 2018.
Meganck, Marc. "Het woud en haar aangrenzende zones. Het gebouwde Erfgoed van het Zoniënwoud." Tijdschrift Erfgoed Brussel 14 (2015), 21-23.
Mias-Grünberg, Anne-Kathrin. "Na regen komt zonneschijn: het bewaren van parasols en paraplu’s: een vergelijkend onderzoek." Studies in textiel 2 (2015), 71-73
Miller, M. C. "The Parasol: An Oriental Status-Symbol in Late Archaic and Classical Athens." The Journal of Hellenic Studies 112 (1992): 91–105.
Mitchell, Robin. "‘Ourika mania’: interrogating race, class, space, and place in early nineteenth-century France." African and Black Diaspora: An International Journal 10, 1 (2017): 85-95.
Molony, Barbara. "Gender, Citizenship, and Dress in Modernizing Japan." In The Politics of Dress in Asia and the Americas, uitg. door. Mina Roces en Louise Edwards, 81-100. Londen: Sussex Academic Press, 2007.
Muscarella, Oscar White. "Parasols in the Ancient Near East." In Archaeology, Artifacts and Antiquities of the Ancient Near East, 1817-1824. Leiden: Brill, 2013.
Proust, Pierre. "Le prix du kilogramme de pain à Paris de 1880 à 1936." Journal de la Société de statistique de Paris 78 (1937), 105-108.
Riello, Giorgio. "The object of fashion: methodological approaches to the history of fashion." Journal of Aesthetics & Culture 3, 1 (2011): 329-362.
Roegiers, J. en N.C.F. van Sas. "Revolution in the North and South, 1780-1839: Crisis, Revolt and Separation." In History of the Low Countries, vert. uit het Nederlands door James C. Kennedy, verb. uitg., 717. New York: Berghahn, 2009.
Sakai, Taeko. "Forty-Five Green Parasols in the Eatanswill Election." Dickensian 116, 512 (2020): 261–240.
Simmel, Georg. "Fashion." American Journal of Sociology 62, 6 (1957): 541-558.
Stoler, Ann Laura. "Rethinking Colonial Categories: European Communities and the Boundaries of Rule." Comparative Studies in Society and History 31, 1 (1989).
Steinmann, Joni. "De conservering van een geoliede parasol." Studies in textiel 2 (2015), 86.
Trotter, David. "The Invention of Agoraphobia." Victorian Literature and Culture 32, 2 (2004): 463-74.
Van Campen, Jan. "Acquisitions: Asian Export Art." The Rijksmuseum Bulletin 60, 3 (2012): 270-71.
Westphal, Carl Friedrich Otto. "Die Agoraphobie, eine neuropathische Erscheinung." Archiv für Psychiatrie und Nervenkrankheiten 3 (1871): 138-61, 219-221.
Wilbrenninck, D.E.W. "John Waterloo Wilson (1815-1883)." Brusselse Cahiers 48, 1 (2016): 5-24.
Yoshiko Seo, Audrey. "Adoption, Adaptation, and Innovation: The Cultural and Aesthetic Transformations of Fashion in Modern Japan." In Since Meiji. Perspectives on the Japanese Visual Arts, 1868-200, uitg. door. J. Thomar Rimer, 471-96. Honolulu: University of Hawaii Press, 2011.
Boeken
Abrams, Lynn. The Making of Modern Woman: Europe 1789-1918. Longman History of European Women. London: Longman, 2002.
Apter, Emily, red. Feminizing the Fetish: Psychoanalysis and Narrative Obsession in Turn-of-the-Century France. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1991.
Bard, Kathryn A. An Introduction to the Archaeology of Ancient Egypt. 2de uitg. Hoboken: Wiley-Blackwell, 2014.
Baronne Staffe. Usages du monde: règles du savoir-vivre dans la société moderne. verb. uitg. Parijs: Ernest Flammarion 1899.
Baudelaire, Charles. Constantin Guys: le peintre de la vie moderne. Genève: La Palatine, 1863.
Baxter, Denise Amy, red. A Cultural History of Dress and Fashion in the Age of Empire. The Cultural Histories Series. London: Bloomsbury Academic, 2021.
Beaujot, Ariel. Victorian Fashion Accessories. London: Berg, 2012.
Benjamin, Walter. The Arcades Project. vert. uit het Duits door Howard Eiland and Kevin McLaughlin. Cambridge: Belknap Press, 1999.
Berger, Stefan, red. A Companion to Nineteenth-Century Europe 1789-1914. Blackwell Companions to European History. Malden: Blackwell, 2006.
Black, Sandy, Amy De La Haye, Joanne Entwistle, e.a., red. The Handbook of Fashion Studies. London: Bloomsbury, 2013.
Blanc, Charles. L’art dans la parure et dans le vêtement. Parijs: Loones, 1875.
Blanning, Timothy Charles William, red. The Nineteenth Century: Europe 1789-1914. The Short Oxford History of Europe. Oxford: university press, 2003.
Buck, Anne M. en Hugh Wakefield. Victorian Costume and Costume Accessories. The Victorian Collector Series 2. London: Jenkins, Herbert, 1961.
Brière, E. red. The great London Exhibition 1851: awards. Parijs, 1851.
Catherine, Lucas. Bouwen met zwart geld: de grootheidswaanzin van Leopold II. Antwerpen: Houtekiet, 2002.
Cazal, René-Marie. Essai Historique, Anecdotique Sur Le Parapluie, l’ombrelle et La Canne et Sur Leur Fabrication. Paris: Lacrampe et compagnie, 1844.
Conrads, Marian en Marijke Kentgens. Handboek kostuumaccessoires: vanaf de klassieke oudheid tot heden. Baarn: Tirion, 1990.
Coppens, Marguerite. Kant uit België van de zestiende eeuw tot heden: een keuze uit de verzameling van de Koninklijke musea voor kunst en geschiedenis te Brussel. Brussel: Koninklijke musea voor kunst en geschiedenis, 1981.
Crawford, T. S. A History of the Umbrella. Newton Abbot: David & Charles, 1970.
Cumming, Valerie. The Visual History of Costume Accessories. From Hats to Shoes: 400 Years of Costume Accessories. Londen: Batsford, 1998.
da Costa Meyer, Esther. Dividing Paris: Urban Renewal and Social Inequality, 1852–1870. Princeton: Princeton University Press, 2022.
de Duras, Claire. Ourika. Paris: Imprimerie Royale, 1823.
de Maupassant, Guy. Bel-Ami. Parijs: Victor Havard, 1885.
de Pater, Ben, Tom Sintobin, Anne Van Buul, e.a. Koninginnen aan de Noordzee: Scheveningen, Oostende en de opkomst van de badcultuur rond 1900. Rythmus: jaarboek voor de studie van het fin de siècle 2. Amsterdam: Verloren, 2013.
Delhaye, Christine. Door consumptie tot individu: modebladen in Nederland, 1880-1914. Amsterdam: Aksant, 2008.
Dirix, Emmanuelle, en Charlotte Fiell, red. Fashion Sourcebook 1920s. Londen: Goodman Fiell, 2011.
Dorlin, Elsa. La matrice de la race: généalogie sexuelle et coloniale de la nation française. Parijs: Découverte, 2009.
D’Souza, Aruna, en Tom McDonough, red. The Invisible Flâneuse?: Gender, Public Space and Visual Culture in Nineteenth-Century Paris. Critical Perspectives in Art History. Manchester: University Press, 2008.
Dumas, Alexandre fils. La Dame aux camélias. Parijs: Alexandre Cadot, 1848.
Emery, Elizabeth. Reframing Japonisme: Women and the Asian Art Market in Nineteenth-Century France, 1853–1914. Bloomsbury Publishing USA, 2020.
Farrell, Jeremy. Umbrellas & Parasols. Costume Accessories Series 7. London: Batsford, 1985.
Flügel, John Carl. The Psychology of Clothes. The International Psycho-Analytical Library 18, uitg. door Ernest Jones. Londen: Hogarth Press, 1930.
Freud, Sigmund. Traumdeutung. 3de uitgebreide uitgave. Leipzig/Wenen: Franz Deuticke, 1911.
Freud, Sigmund. The Complete Letters of Sigmund Freud to Wilhelm Fliess, 1887-1904. Cambridge: Belknap Press of Harvard University Press, 1985.
Fukai, Akiko, red. Fashion in Colors. New York: Assouline, 2004.
Fuchs, Rachel Ginnis. Gender and Poverty in Nineteenth-Century Europe. New Approaches to European History 35. Cambridge: university press, 2005.
Garelick, Rhonda K. Rising Star: Dandyism, Gender, and Performance in the Fin de Siècle. Princeton: University Press, 1998.
Garsou, Jules. Jules Anspach: bourgmestre et transformateur de Bruxelles (1829-1879). Frameries: Union des impr., 1942.
George, Sophie en Eric Rabiller. Les accessoires de A à Z: volume 2: encyclopédie: eventails – gants - lunettes & masques - maroquinerie - montres-parapluies & cannes. Paris: Falbalas,
2008.
Ghering-van Ierlant, Marie-Jes. Vrouwenmode in prent: modeprenten 1780-1930. Utrecht: GheringBooks, 2007.
Gilman, Sander L. Difference and Pathology: Stereotypes of Sexuality, Race, and Madness. Ithaca: Cornell University Press, 1985.
Hayes, Paul, red. Themes in Modern European History 1890-1945. Themes in Modern European History. London: Routledge, 1994.
Hiner, Susan. Accessories to Modernity: Fashion and the Feminine in Nineteenth-Century France. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2010.
Jablonski, Nina G. Living Color: The Biological and Social Meaning of Skin Color. Living Color. University of California Press, 2012.
Jackson, Anna, red. Kimono: The Art and Evolution of Japanese Fashion. New York: Thames & Hudson, 2015.
Jacobs, Roel. Een geschiedenis van Brussel. Tielt: Lannoo, 2004.
Jenss, Heike, red. Fashion Studies: Reseach Methodes, Sites and Practices. Dress, Body, Culture. London: Bloomsbury, 2016.
Jobe, Joseph. Van koetsen en karossen, vert. uit het Frans door K. Zegers de Beijl. Bussum: Unieboek, 1977.
Kawamura, Yuniya. Fashion-Ology: An Introduction to Fashion Studies. 2de uitg. Dress, Body, Culture. London: Bloomsbury Academic, 2021.
Kerckvoorde, Mia. Marie-Henriette, une amazone face à un géant. Bruxelles : Racine, 2001.
Kleinert, Annemarie. Le ‘journal des dames et des modes’ ou la conquête de l’Europe féminine: 1797-1839. Stuttgart: Thorbecke, 2001.
Krenz, Carol. Audrey: A Life in Pictures. New York: Barnes & Noble Books, 1997.
Leonardi, Barbara, red. Intersections of Gender, Class, and Race in the Long Nineteenth Century and Beyond. Cham: Springer International Publishing, 2018.
Leong, Roger, Paola Di Trocchio, Laura Jocic, e.a. Black in Fashion: Mourning to Night. Melbourne: National Gallery of Victoria, 2008.
Loveling, Virginie. Een winter in het Zuiderland. Amsterdam: Van Kampen en Zoon, 1890.
Loveling, Virginie. De twistappel. Rotterdam: W. L. Brusse, 1904.
Loveling, Virginie. Een revolverschot. Utrecht: H. Honig, 1911.
Lussier, Suzanne. Art Deco Fashion. London: V&A Publications, 2003.
Marcus, Sharon. Apartment Stories: City and Home in Nineteenth-Century Paris and London. Berkeley: University of California Press, 1999.
Marshall, Noreen. Dictionary of Children’s Clothes: 1700s to Present. London: V&A, 2008.
McDowell, Linda. Gender, Identity and Place: Understanding Feminist Geographies. Minneapolis: University of Minnesota, 1999.
Mendus, Susan, en Jane Rendall, red. Sexuality and Subordination: Interdisciplinary Studies of Gender in the Nineteenth Century. London: Routledge, 1989.
Mida, Ingrid en Alexandra Kim. The Dress Detective: A Practical Guide to Object-Based Research in Fashion. Londen: Bloomsbury, 2015.
Miellet, Roger en Marieke Voorn. Winkelen in weelde: warenhuizen in West-Europa 1860-2000. Zutphen: Walburg pers, 2001.
Monteyne, André, Yvon Leblicq, Georges van den Abeelen, e.a. Brussel, breken, bouwen: architectuur en stadsverfraaiing 1780-1914. Brussel: Gemeentekrediet van België, 1979.
Moxon, Stanley. A Fox Centenary. Umbrella Frames 1848-1948. Stockbridge, Hampshire: Samuel Fox & Company, 1948.
Olian, JoAnne. Victorian and Edwardian Fashions from "La Mode Illustrée". New York: Dover, 1998.
Otero, Caroline. Souvenirs et vie intime. Monaco: Sauret, 1993.
Parkins, Ilya en Elizabeth M. Sheehan, red. Cultures of Femininity in Modern Fashion. Durham: University of New Hampshire press, 2011.
Paulicelli, Eugenia, Veronica Manlow en Elizabeth Wissinger, red. The Routledge Companion to Fashion Studies. Londen: Routledge, 2021.
Pastoureau, Michel. White: The History of a Color. vert. uit het Frans door Jody Gladding. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 2023.
Pelletier, Michel. Droit industriel, brevets d'invention, marques de fabrique, modèles et dessins, nom commercial, concurrence déloyale. Parijs: Baudry et cie, 1893.
Pilbeam, Pamela M. The Middle Classes in Europe, 1789-1914: France, Germany, Italy, and Russia. Chicago: Lyceum Books, 1990.
Rankine, Marion. Brolliology: A History of the Umbrella in Life and Literature. Londen: Melville House, 2007.
Reuter, Shelley Z. Narrating Social Order: Agoraphobia and the Politics of Classification. Toronto: University of Toronto Press, 2016.
Ribeiro, Aileen. Dress and Morality. verb. uitg. Oxford: Berg, 2003.
Rose, Claire. Art Nouveau Fashion. London: V&A publishing, 2015.
Royal Commission of the Great Exhibition of the Works of Industry of All Nations, red. Official descriptive and illustrated catalogue. 4 vols. Londen: William Clowes and Sons, 1851.
Russett, Cynthia Eagle. Sexual Science: The Victorian Construction of Womanhood. Londen: Harvard University Press, 1989.
Sangster, William. Umbrellas and Their History. Londen: Effingham Wilson, Royal Exchange, 1855.
Somerville, Keith. Ivory: Power and Poaching in Africa. London: Hurst & Company, 2016.
Sontag, Susan. Illness as Metaphor. New York: Farrar, Straus and Giroux, 1978.
Spear, T.G.P. The Nabobs. A Study of the Social Life of the English in the Eighteenth Century India. Londen: Oxford University Press, 1932.
Steele, Valerie, red. Encyclopedia of Clothing and Fashion. 3dln. Scribner Library of Daily Life. New York: Scribner/Thomson, 2005.
Strachey, James, Anna Freud, Alix Strachey, e.a. The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, vol. I en V. London: Hogarth Press, 1981.
Strobel, Margaret. Gender, Sex, and Empire. Washington: American Historical Association, 1993.
Tiersten, Lisa. Marianne in the Market: Envisioning Consumer Society in Fin-de-Siècle France. Berkeley: University of California press, 2001.
Uzanne, Octave. Les ornements de la femme: l’éventail - l’ombrelle - le gant - le manchon. Petites monographies d’art. Paris: A. Quantin, 1883.
Uzanne, Octave. La Française du siècle: modes, mœurs, usages. Parijs: A. Quantin, 1886.
Uzanne, Octave. Monument esthématique du XIXe siècle: les modes de Paris, variations du goût et de l’esthétique de la femme, 1797-1897. Parijs: L. Henry May, 1898.
Van Schuylenbergh, Patricia. Faune sauvage et colonisation: Une histoire de destruction et de protection de la nature congolaise (1885-1960). Outre-mers 8. Bruxelles: Lang, 2020.
Veblen, Thorstein. The Theory of the Leisure Class. New York: Penguin Books, 1994.
von Boehn, Max. Ornaments: Lace, Fans, Gloves, Walking Sticks, Parasols, Jewelry and Trinkets. Mode & Manners 1. New York: Benjamin Blom, 1970.
Waller, Bruce, red. Themes in Modern European History 1830-90. Themes in Modern European History. London: Routledge, 1992.
Woodoroft, B. Patents for inventions. Abridgments or specifications relating to umbrellas, parasols, and walking sticks. A.D. 1780-1866. Londen: the Commissioners of Patents for Inventions, 1871.
Zola, Émile. Nana. Les Rougon-Macquart, histoire naturelle et sociale d’une famille sous le Second Empire 9. Parijs: Georges Charpentier, 1880.
Zola, Émile. Au bonheur des dames. Les Rougon-Macquart, histoire naturelle et sociale d'une famille sous le Second Empire 11. Parijs: Georges Charpentier, 1883.
Onuitgegeven werken
Demoen, Eve. La Flaneuse de Bruxelles: iconografische analyse van het mode- en vrouwbeeld van 1870-1914 in België. onuitg. lic. verh. Vrije Universiteit Brussel, 2009.
Cocheaux, Marie-Martine. Les journaux de mode diffusée en Belgique avant 1918: bibliographie-historique-analyse. onuitg. lic. verh. L’Insitut Superieur d’Etudes Sociales de l’Etat Brussel, 1973.
De Leeuw, K.P.C. Kleding in Nederland 1813-1920: van een traditioneel bepaald kleedpatroon naar een begin van modern kleedgedrag. onuitg. doc. verh. Katholieke Universiteit Brabant, 1991.
Vazquez, Maria. A Shade Above: An Analysis of Parasols in a University Collection. ontuitg. lic. verh. University of Rhode Island, 2018.
Catalogi
Tentoonstellingscatalogi
Brussel 1996
Coppens, Marguerite. Mode in België in de 19de eeuw. tent. cat., Brussel, Museum Kunst & Geschiedenis. Brussel: Weissenbruch, 1996.
Brussel 2015-2016
Esgain, Caroline en Catherine Gauthier. Crinolines & cie. De bourgeoisie in vol ornaat; 1850-1890. tent. cat., Brussel, Museum voor het Kostuum en de Kant. Brussel: Museum voor het Kostuum en de Kant, 2015.
Brussel 2022-2023
Gauthier, Catherine en Ria Cooreman. Herfst van de kant, 4. Mensen en goden. Zeldzame patronen in kant. Bezoekersgids, Brussel, Mode & Kant Museum. Brussel: Mode & Kant Museum, 2022.
Chicago/ Parijs/ New York 2012
Groom, Gloria, red. Impressionism, Fashion & Modernity. tent. cat., Chicago, Art Institute of Chicago/ Parijs, Musée d’Orsay/ New York, The Metropolitan Museum of Art. Chicago: The Art Institute of Chicago, 2012-2013.
Parijs 1983
Delpierre, Madeleine. Indispensables accessoires XVIe-XXe siècle. tent. cat., Parijs, Musée de la Mode et du Costume/Palais Galliera. Parijs: Musée de la Mode et du Costume, 1983.
Parijs 1989
Join-Diéterle, Catherine, red. Les accessoires du temps: Ombrelles parapluies. tent. cat., Parijs, Musée de la Mode et du Costume/Palais Galliera. Parijs: Paris Musées, 1989.
Parijs, 2001
Join-Diéterle, Catherine, red. La Mode et l’enfant: 1780... 2000. Parijs: Paris-Musées, 2001.
Parijs, 2007
Join-Diéterle, Catherine, red. Les années folles 1919-1929. tent cat., Parijs, Musée de la Mode et du Costume/Musée Galliera. Parijs: Paris-Musées, 2007.
Parijs 2008
Chabanne, Laure, Fabienne Falluel, Catherine Join-Diéterle, e.a. Sous l’empire des crinolines. tent. cat., Parijs, Musée de la Mode et du Costume. Parijs: Paris-Musées, 2008.
Rijksmuseum 1999
Hartkamp-Jonxis, Ebeltje en Bianca M. du Mortier. Neo tot deco. Traditie en vernieuwing in kostuum en textiel 1880-1920. tent. cat., Amsterdam, Rijksmuseum. Zwolle: Waanders, 1999.
Museumcatalogi
Du Mortier, Bianca M en Ninke Bloemberg. Accessorize! 250 Objects of Fashion & Desire. mus. cat., Amsterdam, Rijksmuseum. Amsterdam: Rijksmuseum Publishing, 2009.
Internetadressen
Abiko, Bonnie, Richard Louis Edmonds, Christine M. E. Guth, e.a. "Japan: History and culture." Grove Art Online(2003): geraadpleegd op 30 juni 2023 via https://doi-org.kuleuven.e-bronnen.be/10.1093/oao/9781884446054.013.900….
l’Agence photographique de la Réunion des musées nationaux - Grand-Palais. "Ombrelle de l’impératrice Joséphine." Art rmngp (z.d.): geraadpleegd 9 maart 2023 via https://art.rmngp.fr/fr/library/artworks/ombrelle-de-l-imperatrice-jose….
l’Agence photographique de la Réunion des musées nationaux - Grand-Palais. "Ombrelle de la reine Hortense." Art rmngp (z.d.): geraadpleegd 9 maart 2023 via https://art.rmngp.fr/fr/library/artworks/ombrelle-de-la-reine-hortense_….
l’Agence photographique de la Réunion des musées nationaux - Grand-Palais. "Ombrelle de l’impératrice Eugénie." Art rmngp (z.d.): geraadpleegd 9 maart 2023 via https://art.rmngp.fr/fr/library/artworks/ombrelle-de-l-imperatrice-euge….
Bibliothèque nationale de France. "Presse de mode." Gallica (z.d.): geraadpleegd op 1 juni 2023 via https://gallica.bnf.fr/html/und/presse-et-revues/presse-de-mode.
Bibliothèque Nationale de France. "Illustrations de La Dame aux camélias." Gallica (z.d.): geraadpleegd op 1 juli 2023 via https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb38498288r.
Bromley, Joe. "Jacquemus Produces Princess Di Looks and Parasols for the Beckhams." Evening Standard (27 juni 2023): geraadpleegd op 30 juni 2023 via https://www.standard.co.uk/insider/fashion/jacquemus-versailles-princes….
Dictionnaire de l’académie Française. "Parapluie," "Parasol," "Ombrelle." Dictionnaire de l’Académie française (z.d.): geraadpleegd op 8 juli via https://www.dictionnaire-academie.fr.
Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers. "Boursier," "Parapluie," "Parasol." Enccre (z.d.): geraadpleegd op 8 juli via http://enccre.academie-sciences.fr/encyclopedie/.
Fox Umbrella’s. "Congo Solid Umbrella." Fox Umbrella’s (z.d.): geraadpleegd op 21 juni 2023 via https://www.foxumbrellas.com/products/rs12-congo-solid.
Franklin, Harper. "19th century." Fashion History Timeline (2020): geraadpleegd op 22 februari 2023 via https://fashionhistory.fitnyc.edu/category/19th-century/.
Harris, Niomi. "Heidi Klum enjoys a gondola ride with husband Tom Kaulitz in Venice." Mail Online, (20 juni 2023): geraadpleegd op 30 juni 2023 via https://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-12214331/Heidi-Klum-enjoy….
Het Rijksarchief in België. "Huwelijksakten Fanny Charlotte Guillelmine Thèrese Delporte." Het Rijksarchief in België(z.d.): geraadpleegd op 19 juni 2023 via https://search.arch.be/nl/zoeken-naar-personen/zoekresultaat/q/persoon_….
Institut National de la Propriété Industrielle. "Ombrelle." Bases Brevets 19ème siècle INPI (z.d.): geraadpleegd op 10 mei 2023 via http://bases-brevets19e.inpi.fr/index.asp?page=rechercheAvancee.
Inventaris van het bouwkundig erfgoed. "Anspachlaan." Inventaris van het bouwkundig erfgoed (z.d.): geraadpleegd op 27 juni 2023 via https://monument.heritage.brussels/nl/streets/10004002.
Jiyun, Kim. "Hymn to Apollo: The Ancient World and the Ballets Russes." Fashion History Timeline (2019): geraadpleegd op 7 april 2023 via https://fashionhistory.fitnyc.edu/hymn-to-apollo/.
Kim, Monica. "The Japanese Secret to Chic Sun Protection Is Here." Vogue (4 augustus 2016): geraadpleegd op 30 juni 2023 via https://www.vogue.com/article/japanese-uv-umbrellas-higasa-sun-protecti….
Koninklijke Bibliotheek van België. "Journal des demoiselles." KBR (z.d.): geraadpleegd op 15 februari 2023 via https://opac.kbr.be/Library/doc/SYRACUSE/16033265/journal-des demoiselles.
Kortenbach. "Company history." Kortenbach (2021): geraadpleegd op 21 juni 2023 via https://www.kortenbach.de/en/unternehmen.
Monsel. "History." Monsel (z.d.): geraadpleegd op 27 juni 2023 via https://www.monsel.be/history.
Musée des Arts Décoratifs. "Ombrelle UF 87-05-58." MAD (z.d.): geraadpleegd op 29 juni via http://collections.madparis.fr/ombrelle-0.
Musée d’Orsay. "Adèle à l’ombrelle." Musée d’Orsay (2023): geraadpleegd op 10 maart 2023 via https://www.musee-orsay.fr/en/artworks/adele-lombrelle-10845.
National Portrait Gallery. "The Portrait of Sir Henry Unton (c. 1558-1596)." National Portrait Gallery (z.d.): geraadpleegd op 21 april 2023 via https://www.npg.org.uk/collections/research/programmes/making-art-in-tu….
Online Groot woordenboek van de Nederlandse taal. "En-tout-cas," "Paraplu," en "Parasol." Van Dale (z.d.): geraadpleegd op 4 maart 2023 via https://vowb-vandale-nl.kuleuven.e-bronnen.be.
Reddy, Karina. "20th century." Fashion History Timeline (2020): geraadpleegd op 29 maart 2023 via https://fashionhistory.fitnyc.edu/category/20th-century/.
Rheinische Industriekultur. "Schirmfunierfabrik Dültgen." Rheinische Industriekultur (z.d.): geraadpleegd op 21 juni 2023 via https://www.rheinische industriekultur.com/seiten/objekte/orte/solingen/objekte/schirmfunierfabrik_duettgen.html.
Rijksmuseum. "Référence des portraits contemporains, Librairie Nilsson, 1899." Rijksstudio (z.d.) : geraadpleegd op 2 juni via https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/RP-F-2001-7-1444-14.
Rijksmuseum. "Rijtuigparasol, anoniem, ca. 1840-ca. 1865," en "Parasol van gestreepte zijde met franje, anoniem." Rijksstudio (z.d.): geraadpleegd op 29 juni via https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie.
Sotheby’s. "A jewelled gilt-metal and enamel parasol handle on an ivory parasol, mid-19th century." Sotheby’s (2022): geraadpleegd op 29 juni via https://www.sothebys.com/en/buy/auction/2022/hotel-lambert-une-collecti….
The Britisch Museum. "W & J Sangster." The British Museum (z.d.): geraadpleegd op 28 juni 2023 via https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG238351.
The Metropolitan Museum of Art. "Parasol 1979.165.1," "Parasol 2009.300.3391," "2009.300.3032," en "Parasol C.I.50.86.5." THE MET (z.d.) : geraardpleegd via https://www.metmuseum.org/search-results?q=parasol+coral.
The Metropolitan Museum of Art. "Costume Institute Fashion Plates." THE MET (z.d.): geraadpleegd op 3 juli 2023 via https://www.metmuseum.org/art/libraries-and-research-centers/watson-dig….
The Metropolitan Museum of Art. "French Parasol 1850-1870." THE MET (2009): geraadpleegd op 20 juni via https://www.metmuseum.org/art/collection/search/157849.
Université de Rouen. "Édition des Lettres de Juliette Drouet à Victor Hugo." Julliettedrouet (2018): geraadpleegd op 8 augustus 2023 via: http://www.juliettedrouet.org/lettres/.
Van walleghem, Aagje en Silvie Creyf. "Renbaan Gaverbeekhippodroom." Inventaris Onroerend Erfgoed (2010): geraadpleegd op 24 mei 2023 via https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/207339.
Verhelst, Julie. "Wellington-hippodroom." Inventaris Onroerend Erfgoed (2022): geraadpleegd op 24 mei 2023 via https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/56851.
Victoria & Albert Museum "Folding parasol with a beaded cover," "Girl’s parasol," "Parasol," en "Verdier Parasol." V&A (z.d.): geraadpleegd op 28 juni via https://collections.vam.ac.uk/search/?q=parasol&page=1&page_size=15.
Vogue. "John Galliano collections," "Givenchy collections," en "Christian Dior collections." Vogue Runway (z.d.): geraadpleegd op 8 augustus 2023 via https://www.vogue.com/fashion-shows/designer/john-galliano.
Walters, Sharon en Serena Lee. "Seeing Ourselves-Ep6." Seeing Ourselves, podcast audio, 10 januari 2022: geraadpleegd op 3 mei 2023 via https://soundcloud.com/user-527257206/seeing-ourselves-ep6-sharon.
"Visite de la famille royale à Gand." Videofragment, 3:10, Journaalitem over de officiële opening van de Wereldtentoonstelling in Gent, 26 april 1913, in aanwezigheid van de Koninklijke Familie, gedigitaliseerd door CINEMATEK (2013): geraadpleegd op 12 mei 2023 via https://www.youtube.com/watch?v=qCt8BkQh0NA&list=PLZCm3ZUYUHvTSYw_S5xIu….
"Ostende Reine des plages." Videofragment, 5:57, gedigitaliseerd door CINEMATEK (2013): geraadpleegd op 17 mei 2023 via https://www.youtube.com/watch?v=iKPWEoUMPK4&list=PLsW25s_bxrAF_49PgUKz0….
