To the victor belongs the spoils: plunderen!
Kristel Van Audenaeren
Schatten roven is van alle tijden. De oude Grieken en zeker de Romeinen deden het al. De overwinnaars lopen met veel trots met de oorlogsbuit te pronken tijdens een triomftocht. Alles wat maar draagbaar is en los zit behoort komt mee met de glorieuze overwinnaars. Goud, wapens, bekers, munten...alle kunstschatten van een volk zijn buit. Verovert en vernederd, de verslagen volkeren hebben geen keuze, de schatten behoren nu eenmaal tot de geschenken die de overwinnaar eist van de overwonnen. Al vroeg steken ethische en morele dilemma's de kop op bij al dat plunderen.
Roofkunst, meer dan een gestolen voorwerp
Generaal en latere president Dwight Eisenhower zelf zorgt persoonlijk voor een vliegtuig voor de veilige repatriëring van het magistrale meesterwerk van de gebroeders van Eyck, het Lam Gods naar België. Dit symbolisch dossier is exemplarisch voor een goede teruggave van roofkunst.
Ruim tachtig jaar na de tweede wereldoorlog is alle door de Duitsers gestolen kunst nog steeds niet teruggegeven. In sommige gevallen is het zelfs nog steeds onduidelijk wie de eigenaar is van een kunstwerk.
Methodologisch
Deze educatieve masterproef gaat dieper in op roofkunst tijdens de tweede wereldoorlog. Naast een uitgebreid literatuuronderzoek naar de historische achtergrond van roofkunst en de dilemma's die ontstaan wordt gebruik gemaakt van de methodiek van herinneringseducatie van het Bijzonder Comité voor herinneringseducatie (BCH). De drie pijlers van de methodologie: kennis en inzicht, empathie en betrokkenheid en reflectie en actie krijgen een vertaling naar een voorstel met diverse lesinhouden en een rondleiding met workshop in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG). De masterproef gaat dieper in op de sleutelcompetenties burgerschap, historisch bewustzijn en vooral cultureel bewustzijn en expressie.
Een instap voor een zwaarder thema
Roofkunst is niet beperkt in geografische regio en tijd, het is nog steeds een actueel thema. De roofkunst, de georganiseerde diefstal van kunst door Duitsland gaat niet over de horror van oorlog, nu bijna tachtig jaar na het einde van de wereldoorlog gaat het over menselijke aspecten zoals een culturele identiteit en eigenheid, cultureel bezit van een natie of volk, het familieverleden en particulier bezit.
Roofkunst is een instap waarbij de veel zwaardere thematiek van discriminatie en racisme tijdens WOII in Duitsland en de bezette gebieden via de cultuurpolitiek van het derde rijk aangekaart kan worden. In een educatieve context is het van belang om een hoopvolle boodschap te brengen. Kunst kan via een zachtere, minder dwingende manier ingang vinden om de moeilijke en zware thema’s te bespreken die in het heden nog steeds een nagalm hebben.
Bibliografie
Avalon Project - General Orders No. 100 : The Lieber Code. (z.d.). https://avalon.law.yale.edu/19th_century/lieber.asp#art34 Bazley, T. (2010). Crimes of the Art World. ABC-CLIO. Bazyler, M. J. (2005). Holocaust Justice: The Battle for Restitution in America’s Courts. NYU Press. Breeuwsma, G. (2020). ‘Met getroffenheid bereik je niemand.’ Oorlogseducatie, leren en emotioneren. Cultuur+Educatie, 55, 95–109. https://www.lkca.nl/wpcontent/uploads/2020/11/cultuur-plus-educatie-55.pdf Carmentis - Online museum catalogue of the RMAH. (z.d.). https://www.carmentis.be/eMP/eMuseumPlus Childe Harold’s Pilgrimage, by Lord Byron. (z.d.). https://www.gutenberg.org/files/5131/5131- h/5131-h.htm Contested objects from the collection. (z.d.). The British Museum. https://www.britishmuseum.org/about-us/british-museum-story/contested-o… Cunliffe, E. (2022). Safeguarding Cultural Property and the 1954 Hague Convention: All Possible Steps. Boydell Press. Datenbankabfrage. (z.d.). https://www.dhm.de/datenbank/linzdb/ Datenbanken - Deutsches Historisches Museum. (z.d.). Deutsches Historisches Museum (DHM). https://www.dhm.de/sammlung/forschung/provenienzforschung/datenbanken/ De Universele Verklaring Van De rechten van de Mens. (2022, 13 juli). Amnesty International. https://www.amnesty-international.be/mensenrechten/uvrm D’Eer, W. (2018). Beleidskeuzes van een museum in oorlog. Het MSK Gent tijdens WOII. [Masterscriptie]. Universiteit Gent. DPG Media Privacy Gate. (z.d.). https://www.hln.be/binnenland/inventaris-met-85-000-objecten-uitafricamuseum-overhandigd-aan-congo~a4951e17/ Duitsland 1933: van democratie naar dictatuur. (2023, 24 april). Anne Frank Website. https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/duitsland-1933-van-d…dictatuur/ Frontpage - Looted Art. (z.d.). https://lootedart.belgium.be/ Gardeyn, A. (2020). Vinden ze nog de weg naar huis? De zoektocht naar een geschikt beleid voor roofkunst uit de Tweede Wereldoorlog [Masterscriptie]. Universiteit Gent. GO! Pro - Kennisplatform voor de GO! professional. (z.d.). https://pro.g-o.be/ Goossens, W. (2007). Door de tijd heen: Een kijk op de Claudii Marcelli [Masterscriptie licentiaat geschiedenis]. Universiteit Gent. Hay, B. L. (2017). Nazi-Looted Art and the Law: The American Cases. Springer. 35 Herinneringseducatie – Herinneringseducatie. (z.d.). https://herinneringseducatie.be/herinneringseducatie/ Herkomstonderzoek - Museum Boijmans Van Beuningen. (z.d.). Museum Boijmans Van Beuningen. https://www.boijmans.nl/collectie/onderzoek/herkomstonderzoek Jasmiensahebali. (2014, 29 april). Napoleons beruchte rooftochten. Teksten door Jasmien Sahebali. https://jasmiensahebali.wordpress.com/2014/03/19/napoleons-beruchte-roo… Kazerne Dossin. (z.d.). Kazerne Dossin | Memoriaal, museum en onderzoekscentrum. https://kazernedossin.eu/ Klasse. (2023). Basisprincipes van de nieuwe eindtermen. Klasse. https://www.klasse.be/114462/basisprincipes-nieuwe-eindtermen/ Looted Art Commission. (z.d.). Looted Art Commission - CLAE News. https://www.lootedartcommission.com/news Looted Cultural Property in the Wien Museum. (z.d.). https://www.lootedart.com/NHXFMW348291 Merryman, J. H. (2006). Imperialism, Art and Restitution. Cambridge University Press. Miles, M. M. (2009). Art as Plunder: The Ancient Origins of Debate about Cultural Property. Cambridge University Press. Murals4change. (z.d.). Murals4change | 11.11.11. https://11.be/murals4change-0 {{ngMeta.title}}. (z.d.). PRO. - Katholiekonderwijs.vlaanderen. https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/ Nicholas, L. H. (2009). The Rape of Europa: The Fate of Europe’s Treasures in the Third Reich and the Second World War. Vintage. Nkisi Nkonde beeld. (z.d.). Koninklijk Museum voor Midden-Afrika - Tervuren - België. https://www.africamuseum.be/nl/learn/provenance/nkisi-nkonde OHCHR. (z.d.). OHCHR | Universal Declaration of Human Rights - Dutch (Nederlands). https://www.ohchr.org/en/human-rights/universal-declaration/translation…nederlands?LangID=dut Onderwijsdoelen. (z.d.). https://onderwijsdoelen.be/ Parthenon Sculptures - the Trustees’ statement. (z.d.). The British Museum. https://www.britishmuseum.org/about-us/british-museum-story/contested-o…collection/parthenon-sculptures/parthenon Projektpräsentation – Sachinventar zum militärischen Kunstschutz im Zweiten Weltkrieg. (z.d.). Sachinventar zum militärischen Kunstschutz im Zweiten Weltkrieg - Archivübergreifendes Findmittel zur Kontextforschung Kulturgutschutz. https://kunstschutz-wolff-metternich.de/das-projekt/projekt/ rcn-ong | Pour une justice qui humanise et qui rassemble ! (z.d.). https://rcn-ong.be/ Renfrew, C. (2000). Loot, Legitimacy and Ownership: The Ethical Crisis in Archaeology. Bristol Classical Press. 36 Scholen kunnen aan de slag met minimumdoelen basisvorming. (z.d.). Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/nieuwsoverzicht/scholen-kunnen-aande-slag-met-minimumdoelen-basisvorming Sels, G. (2022). Kunst voor das Reich: Op zoek naar naziroofkunst uit België. Lannoo Meulenhoff - Belgium. Shortland, A. (2021). Art Loss Register Casebook Volume One. Unicorn. Standplaatsgebondenheid (historische empathie). (z.d.). https://www.histoforum.net/2011/standplaatsgebondenheid.html Taal, E. (2011). Roofkunst en Rechtvaardigheid. De Elgin Marbles als voorbeeld van een moreel dilemma [Masterscriptie]. Universiteit Utrecht. The Council of Europe: guardian of Human Rights, Democracy and the Rule of Law for 700 million citizens - Portal - www.coe.int. (z.d.). Portal. https://www.coe.int/ The Parthenon Sculptures. (z.d.-a). The British Museum. https://www.britishmuseum.org/aboutus/british-museum-story/contested-objects-collection/parthenon-sculptures The Parthenon Sculptures. (z.d.-b). The British Museum. https://www.britishmuseum.org/aboutus/british-museum-story/contested-objects-collection/parthenon-sculptures Toetssteen herinneringseducatie: een handleiding voor kwalitatieve projecten rond herinneringseducatie. (2015). U.S. departement of State. (z.d.). Washington Conference Principles on Nazi-Confiscated Art. https://www.state.gov/washington-conference-principles-on-nazi-confisca… Valland, R. (2013). Le front de l’art: Défense des collections françaises, 1939-1945. RMN. Verplancke, M., Dejaeghere, A., Schepers, S., & Van Alstein, M. (2017). Vroeger gaat niet over: herinneringseducatie als pedagogische praktijk. Visser, Y. (2017). Roofkunst voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Historiek. https://historiek.net/roofkunst-voor-tijdens-en-na-de-tweede-wereldoorl… Washington Conference Principles on Nazi-Confiscated Art - United States Department of State. (2020, 1 december). United States Department of State. https://www.state.gov/washingtonconference-principles-on-nazi-confiscated-art/ Watson, P., & Todeschini, C. (2007). The Medici Conspiracy: The Illicit Journey of Looted Antiquities-- From Italy’s Tomb Raiders to the World’s Greatest Museum. Hachette UK. Yad Vashem. The World Holocaust Remembrance Center. (2023). Yad Vashem. The World Holocaust Remembrance Center. Geraadpleegd op 28 mei 2023, van https://www.yadvashem.org/
