Prentenboeken en patroonactiviteiten: twee vliegen in een klap in de strijd tegen de dalende onderwijskwaliteit?!
- JokeVan Bael
Internationaal vergelijkend onderzoek, zoals PISA en PIRLS, toont aan dat Vlaamse kinderen steeds slechter presteren op lezen en wiskunde. Is het een goed idee om reeds in de kleuterklas in te zetten op onderwijsmethoden die voorlezen en wiskunde combineren? Deze vraag staat centraal in de hier besproken masterscriptie, uitgevoerd aan de faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen aan de KU Leuven.
Wiskunde als de wetenschap van patronen
Patroonvaardigheden zijn een onbekend, maar onbemind onderdeel van de vroege wiskundige ontwikkeling van kinderen. Veel wiskundige leerstof valt te herleiden tot patronen. Men legt bijvoorbeeld de maaltafels uit door middel van meerdere groepjes van een bepaald aantal [:: + :: + :: = 4 x 3 = 12]. Regelmaat kenmerkt immers zowel wiskunde als patronen.
Een patroon is dus een (oneindige) rij van elementen waarin regelmaat zit, waardoor de rij voorspelbaar is en kan voortgezet worden. Wanneer men zicht wil krijgen op de patroonvaardigheden van een kleuter, neemt men taken af. De taken uitbreiden, generaliseren en identificeren werden in het onderzoek gebruikt.
Dialogisch lezen is niet zo moeilijk als het lijkt
Dialogisch lezen is een begrip dat letterlijk kan genomen worden: de kinderen gaan in dialoog met de voorlezer. Het is kinderspel om dialogisch lezen in de klas te gebruiken, want er bestaan prentenboeken met vragen die de dialoog met kinderen aangaan rond een bepaald onderwerp. Dat onderwerp kan zowel de verhaallijn zijn als een inhoudelijk thema, zoals patronen. Misschien een idee om eens te proberen tijdens de Voorleesweek?
Laat me dialogisch lezen in de klas illustreren met een voorleesboek dat gebruikt werd in het onderzoek. De leerkracht toont de prent en leest het verhaal voor van twee vrienden, Clara en Zoë, die bij elkaar logeren. Vervolgens stelt de leerkracht een vraag die ingaat op de eigen ervaringen van het kind [“Wat vind jij leuk om te doen met je vrienden?”] of patronen [“Welk patroon zie je op de vleugels?”].
Actief spelenderwijs leren over patronen met activiteiten
Onderwijs is niet altijd passief luisteren naar de leerkracht. Een actieve vorm van leren is geregisseerd spel, waarbij het kind een script volgt om bepaalde inhouden te leren. Voor dit onderzoek werden vier activiteiten ontworpen die inhoudelijk aansluiten bij de boeken die dialogisch werden voorgelezen. Deze activiteiten werden uitgeschreven in fiches met de intentie gebruiksvriendelijk te zijn voor leerkrachten. Persoonlijk vind ik het een meerwaarde dat de scriptie er op die manier voor zorgt dat er een link ontstaat tussen de academische (leer)principes en de (onderwijs)praktijk.
Als voorbeeld licht ik de activiteit “Feestvleugels” toe. Deze activiteit sluit aan bij het boek dat gaat over een verjaardagsfeest. De papegaai Zoë wil nieuwe vleugels als feestoutfit. In deze activiteit gaat veel aandacht naar het begrip patrooneenheid en de taak uitbreiden. In het kader wordt de patrooneenheid benadrukt en de kleuter oefent met het herhalen van de patrooneenheid.
Experiment om te weten of er sprake is van twee vliegen in een klap
De wetenschappelijke vraag waarop een antwoord gezocht werd, is of het voorlezen van prentenboeken en het aanbieden van activiteiten een effectieve manier is om de patroonvaardigheden van kleuters te stimuleren. Daartoe werden 125 kleuters willekeurig verdeeld over drie interventies: (1) een patroongroep die patroonprentenboeken kreeg voorgelezen, (2) een patroongroep die zowel patroonprentenboeken kreeg voorgelezen als activiteiten rond patronen kreeg aangeboden en (3) een taalgroep die taalprentenboeken kreeg voorgelezen. Voor en na de interventie werden patroontaken afgenomen om te berekenen of de kleuters in de verschillende groepen een groei doormaken op hun patroonvaardigheden. De statistische berekeningen wezen er op dat de drie groepen een groei hebben doorgemaakt. Voor de patroonvaardigheid identificeren was het resultaat statistisch significant. Dit wil zeggen dat de kleuters die de patroonprentenboeken kregen voorgelezen, al dan niet in combinatie met de activiteiten rond patronen, meer vooruitgaan op de patroonvaardigheid identificeren.
Om terug te komen op de metafoor van dit artikel: kinderen komen al vroeg in aanraking met boeken, wat hun leesvaardigheid kan bevorderen. Dit werd niet onderzocht in het onderzoek. Het leren over patronen werd wel onderzocht. De combinatie van prentenboeken en activiteiten rond patronen zorgt dat er twee vliegen in een klap worden gevangen, althans voor de patroonvaardigheid identificeren.
Kwaliteitsvolle onderzoeksmethoden als randvoorwaarde voor het verhogen van de onderwijskwaliteit
De kwaliteit van het onderzoek werd gegarandeerd door verschillende onderzoeksmethoden. Ten eerste werden de activiteiten op voorhand uitgetest door kleuterleerkrachten in een pilootstudie. Hun feedback om meer in te zetten op differentiatie zodat elke kleuter geholpen wordt in zijn zone van naaste ontwikkeling. Volgens de zone van naaste ontwikkeling van Vygotsky geeft men het kind opdrachten die bijvoorbeeld net te uitdagend zijn om zonder hulp te maken, waardoor de begeleider het kind ondersteunt en zo dat stapje verder helpt.
Ten tweede werd de implementatie van de interventie gecontroleerd om na te gaan of deze vergelijkbaar werden uitgevoerd door de verschillende onderzoekers en een gelijkaardige duurtijd hadden.
Vervolgonderzoek kan nagaan hoe de interventie kan aangepast worden zodat er volledig sprake kan zijn van twee vliegen in een klap. Het lijkt zinvol om de impact van meer patroonactiviteiten na te gaan en te onderzoeken hoe generaliseren effectief gestimuleerd wordt. Zijn jullie benieuwd om de wereld van patronen verder te verkennen?
Bibliografie
Andrews, P., & Sayers, J. (2015). Identifying opportunities for grade one children to acquire foundational number sense: Developing a framework for cross cultural classroom analyses. Early Childhood Education Journal, 43, 257-267. https://doi.org/10.1007/s10643-014-0653-6
Berk, L. (2014). Physical and cognitive development in early childhood. In L. Berk. (Red.), Development through the lifespan (6e ed., pp. 214-253). Pearson.
Borriello, G. A., Grenell, A., Vest, N. A., Moore, K., & Fyfe, E. R. (2023). Links between repeating and growing pattern knowledge and math outcomes in children and adults. Child Development, 94(2), e103-e118. https://doi.org/10.1111/cdev.13882
Clements, D., & Sarama, J. (2021). Other content domains: Patterns, structure and algebraic thinking. In D. Clements & J. Sarama (Eds.), Learning and teaching early math: The learning trajectories approach (3e ed., pp. 279-302). Routledge.
Drenth, P., & Sijtsma, K. (2005). Testtheorie: Inleiding in de theorie van de psychologische test en zijn toepassingen (4e herz. dr.). Bohn Stafleu Van Loghum.
Dunn, L. M., & Dunn, L. M. (2005). Peabody Picture Vocabulary Test-III-NL. Pearson.
Edwards, S. (2021). Process quality, curriculum and pedagogy in early childhood education and care. OECD Education Working Papers, 247, 1-55. https://doi.org/10.1787/eba0711e-en
Engel, M., Claessens, A., Watts, T., & Farkas, G. (2016). Mathematics content coverage and student learning in kindergarten. Educational Researcher, 45(5), 293-300. https://doi.org/10.3102/0013189X16656841
Field, A. (2009). Discovering statistics using SPSS (3e ed.). Sage.
Flynn, M. E., Guba, T. P., & Fyfe, E. R. (2020). ABBABB or 1212: Abstract language facilitates children’s early patterning skills. Journal of Experimental Child Psychology, 193, 104791-104791. https://doi.org/10.1016/j.jecp.2019.104791
Fyfe, E. R., McNeil, N. M., & Rittle-Johnson, B. (2015). Easy as ABCABC: Abstract language facilitates performance on a concrete patterning task. Child Development, 86(3), 927-935. https://doi.org/10.1111/cdev.12331
Hassinger-Das, B., Toub, T. S., Hirsh-Pasek, K., & Golinkoff, R. M. (2017). A matter of principle: Applying language science to the classroom and beyond. Translational Issues in Psychological Science, 3(1), 5-18. https://doi.org/10.1037/tps0000085
Hirsh-Pasek, K., Golinkoff, R. M., Berk, L., & Singer, D. (2009). A mandate for playful learning in preschool: Applying the scientific evidence. Oxford University Press.
Hutchinson, E., & Pournara, C. (2011). Pre-school children’s understanding of Mathematical patterns. South African Journal of Childhood Education, 1(2), 1-20. https://doi.org/10.4102/sajce.v1i2.87
Isaacs, A., & The Purdue Early Achievement Research Labs (2020a). Bella gaat fietsen (J. Torbeyns & N. Wijns, Verts.). Onafhankelijke uitgever.
Isaacs, A., & The Purdue Early Achievement Research Labs (2020b). Vergeetkop Fred gaat naar bed (J. Torbeyns & N. Wijns, Verts.). Onafhankelijke uitgever.
Jones, P. E. (2009). From “external speech” to “inner speech” in Vygotsky: A critical appraisal and fresh perspectives. Language & Communication, 29(2), 166-181. https://doi.org/10.1016/j.langcom.2008.12.003
KU Leuven. (2021). Onderzoeksportaal: Bouwen aan een stevige wiskundige basis: Ontwikkeling van materialen om de numerieke en patroonvaardigheden van (toekomstige) leerkrachten kleuteronderwijs en hun kleuters te bevorderen. KU Leuven. https://www.kuleuven.be/onderzoek/portaal/#/projecten/
3H210379?hl=nl&lang=nl
Lidstone, J. S., Meins, E., & Fernyhough, C. (2010). The roles of private speech and inner speech in planning during middle childhood: Evidence from a dual task paradigm. Journal of Experimental Child Psychology, 107, 438-451. https://doi.org/10.1016/j.jecp.2010.06.002
Lüken, M. M., & Sauzet, O. (2021). Patterning strategies in early childhood: a mixed methods study examining 3- to 5-year-old children’s patterning competencies. Mathematical Thinking and Learning, 23(1), 28-48. https://doi.org/10.1080/10986065.2020.1719452
Mulligan, J. T., & Mitchelmore, M. C. (2009). Awareness of pattern and structure in early mathematical development. Mathematics Education Research Journal, 21(2), 33-49. https://doi.org/10.1007/BF03217544
Mulligan, J. T., Oslington, G., & English, L. (2020). Supporting early mathematical development through a “pattern and structure” intervention program. Zentralblatt für Didaktik Der Mathematik, 52(4), 663–676. https://doi.org/10.1007/s11858-020-01147-9
Onderwijsinspectie. (2023). Onderwijsspiegel 2023. Vlaanderen. https://www.onderwijsinspectie.be/nl/andere-opdrachten/andere/jaarversl…
Papic, M. M., & Mulligan, J. T. (2007). The growth of early mathematical patterning: an intervention study. In J. Watson, & K. Beswick (Eds.), Mathematics: essential research, essential practice : proceedings of the 30th annual conference of the Mathematics Education Research Group of Australasia, held at Wrest Point Hotel Casino, Hobart, Tasmania, 2-6 July 2007 (Vol. 2, pp. 591-600). MERGA.
Papic, M. M., Mulligan, J. T., Highfield, K., Mc-Kay Tempest, J., & Garrett, D. (2015). The impact of a patterns and early algebra program on children in transition to school in Australian indigenous communities. In B. Perry, A. MacDonald, & A. Gervasoni (Eds.), Mathematics and transition to school: International perspectives (pp. 217-236). Springer Singapore.
Papic, M. M., Mulligan, J. T., & Mitchelmore, M. C. (2011). Assessing the development of preschoolers’ mathematical patterning. Journal for Research in Mathematics Education, 42(3), 237-269. https://doi.org/10.5951/jresematheduc.42.3.0237
Pearson. (2023). De nieuwe Peabody Vocabulary Picture Test (PPVT-5-NL) en de Expressive Vocabulary Test (EVT-3-NL). Pearson Clinical. https://www.pearsonclinical.nl/ppvt-evt
Purpura, D. J., Napoli, A. R., Wehrspann, E. A., & Gold, Z. S. (2017). Causal connections between mathematical language and mathematical knowledge: A dialogic reading intervention. Journal of Research on Educational Effectiveness, 10(1), 116-137. https://doi.org/10.1080/19345747.2016.1204639
QuestionPro. (s.d.). Convenience sampling. QuestionPro. https://www.questionpro.com/blog/
convenience-sampling
Ramsay, W. (1981). Learning by doing: Dewey and doing. Presbyterian Outlook, 163(11), 13-18.
Resnik, D. (1997). Mathematics as a science of patterns. Clarendon Press
Rittle-Johnson, B., Fyfe, E. R., Loehr, A. M., & Miller, M. R. (2015). Beyond numeracy in preschool: Adding patterns to the equation. Early Childhood Research Quarterly, 31, 101-112. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2015.01.005
Rittle-Johnson, B., Zippert, E. L., & Boice, K. L. (2019). The roles of patterning and spatial skills in early mathematics development. Early Childhood Research Quarterly, 46, 166-178. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2018.03.006
Shadish, W., Cook, T., & Campbell, D. (2002). Experimental and quasi-experimental designs for generalized causal inference. Houghton Mifflin.
Spilt, J. (2020). Vroegschoolse educatie [PDF-slides]. Toledo. https://https://p.cygnus.cc.kuleuven.be
Tavakol, M., & Dennick, R. (2011). Making sense of Cronbach’s alpha. International Journal of Medical Education, 2, 53-55. https://doi.org/10.5116/ijme.4dfb.8dfd
The Purdue University Science, & Stories Collaborative. (2020a). Mijn huis, jouw huis
(J. Torbeyns & N. Wijns, Verts.). Onafhankelijke uitgever.
The Purdue University Science, & Stories Collaborative. (2020b). Verjaardagsbieps en
-boeps (J. Torbeyns & N. Wijns, Verts.). Onafhankelijke uitgever.
Toub, T. S., Hassinger-Das, B., Nesbitt, K. T., Ilgaz, H., Weisberg, D. S., Hirsh-Pasek, K., Golinkoff, R. M., Nicolopoulou, A., & Dickinson, D. K. (2018). The language of play: Developing preschool vocabulary through play following shared book-reading. Early Childhood Research Quarterly, 45, 1-17. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2018.01.010
Tsamir, P., Tirosh, D., Levenson, E. S., Barkai, R., & Tabach, M. (2017). Repeating patterns in kindergarten: Findings from children’s enactments of two activities. Educational Studies in Mathematics, 96(1), 83-99. https://doi.org/10.1007/s10649-017-9762-7
Valkeneers, G., & Vanhoomissen, T. (2012). Inleiding in de statistiek voor gedragswetenschappen: Met ondersteuning van SPSS (3e ed.). Acco
van den Heuvel-Panhuizen, M., & van den Boogaard, S. (2008). Picture books as an impetus for kindergartners’ mathematical thinking. Mathematical Thinking and Learning, 10(4), 341-373. https://doi.org/10.1080/10986060802425539
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (s.d.). Onderwijsdoelen kleuteronderwijs. Vlaanderen. https://onderwijs.vlaanderen.be/onderwijsdoelen
Vygotsky, L. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.
Watson, A., & Winbourne, P. (2008). New directions for situated cognition in mathematics education. Springer US. https://doi.org/10.1007/978-0-387-71579-7
Wijns, N. (2020). On the hunt for regularities: An investigation of children's early patterning competencies (LIRIAS3047569) [Doctoraatsproefschrift, KU Leuven]. Lirias.
Wijns, N., Purpura, D. J., & Torbeyns, J. (2022). Stimulating preschoolers’ repeating patterning ability by means of dialogic picture book reading. Journal of Educational Psychology. Advance online publication. https://doi.org/10.1037/edu0000756
Wijns, N., Torbeyns, J., Bakker, M., De Smedt, B., & Verschaffel, L. (2019). Four-year olds’ understanding of repeating and growing patterns and its association with early numerical ability. Early Childhood Research Quarterly, 49, 152-163. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2019.06.004
Wijns, N., Torbeyns, J., & De Keyser, L. (2020). Wiskunde in de kleuterklas: Aan de slag met patronen. Basis, 127(5), L1-L8
Wijns, N., Torbeyns, J., De Smedt, B., & Verschaffel, L. (2019). Young children’s patterning competencies and mathematical development: A review. In K. Robinson, H. Osana, & D. Kotsopoulos (Eds.), Mathematical Learning and Cognition in Early Childhood (pp. 139-161). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-12895-1_9
Wijns, N., Verschaffel, L., De Smedt, B., De Keyser, L., & Torbeyns, J. (2021). Stimulating preschoolers’ focus on structure in repeating and growing patterns. Learning and Instruction, 74, 1-9. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2021.101444
Wijns, N., Verschaffel., L., De Smedt, B., & Torbeyns, J. (2020). Samen op weg met Toontje Patroontje: Handleiding. Klascement. https://www.klascement.net/downloadbaar-lesmateriaal/109817/samen-op-we…
