Zorgcentra na Seksueel Geweld in België bieden slachtoffers broodnodige erkenning
Recent kwalitatief onderzoek van de Universiteit Gent (2023) geeft inzicht in de werking van de Zorgcentra na Seksueel Geweld (ZSG) in België. Sinds 2017 bestaan deze centra naar buitenlands voorbeeld en bieden ze acuut opvang aan slachtoffers van seksueel geweld. Deze zorg is essentieel om de kans op herstel te optimaliseren. De onderzoeker kwam in contact met zowel slachtoffers als zorgverleners tewerkgesteld in zo’n Zorgcentrum. Op die manier ontstond er een actueel beeld van de dagelijkse praktijk. Hieruit bleek dat de deelnemers aan het onderzoek over het algemeen tevreden zijn over de slachtofferhulp, hoewel er ook nog sprake blijft van enkele tekortkomingen.
“Het gaat traag maar het beweegt”
Uit de negen interviews kwam sterk naar voor dat de komst van de ZSG’s een essentiële verbetering is. De deelnemers aan het onderzoek waren het meest positief over wat ze noemen de ‘holistische benadering’. Dit betekent dat slachtoffers op één adres terecht kunnen voor zowel medische zorg, een forensisch onderzoek (o.a. het laten afnemen van stalen), psychologische bijstand en ze de mogelijkheid hebben om ter plekke klacht in te dienen bij zedeninspecteurs. Deze zedeninspecteurs zijn gespecialiseerd in het traumasensitief benaderen van slachtoffers van seksueel geweld. Een grote meerwaarde is ook het feit dat een ZSG de stalen zes maanden tijdelijk in bewaring kan houden. Zo hebben slachtoffers de nodige tijd om te beslissen om al dan niet over te gaan tot klachtneerlegging. Een andere opvallende meerwaarde is de mogelijkheid van verdere psychologische opvolging. Slachtoffers kunnen hiervoor terecht bij een gespecialiseerde ZSG-psycholoog en ze kunnen er daarnaast ook voor kiezen om telefonisch contact te houden met de zorgverleners die hen acute opvang geboden hebben. Slachtoffers kampen immers vaak met donkere gedachten en ondervinden bijvoorbeeld slaapproblemen. Nabijheid en steun van zowel professionele zorgverleners als de eigen omgeving is daarom uiterst belangrijk.
Ruimte voor verbetering
Uit het onderzoek werd daarnaast ook duidelijk dat er toch nog tekortkomingen zijn. Zo is er bijvoorbeeld vaak nog onwetendheid onder lokale politiediensten over het bestaan van de ZSG’s. Hierdoor vinden er alsnog slachtoffers van seksueel geweld de weg niet naar deze opvang. Ook bij het brede publiek en zelfs binnen het hulpverleningslandschap (spoeddiensten, CGG’s, CAW’s, …) is de werking te weinig gekend. Een ander aandachtspunt uit de interviews bleek de opleiding die zorgverleners doorlopen alvorens van start te gaan in een ZSG. Deze wordt ontoereikend bevonden op vlak van praktische vaardigheden en specifieke kennisverwerving van psychiatrische ziektebeelden. Een laatste knelpunt dat voor verwarring kan zorgen bij slachtoffers en hun omgeving is dat men soms verwacht dat ZSG’s hen informatie omtrent het verdere juridische verloop van hun zaak kan geven. De zorgverleners kunnen echter niet voorspellen of een klacht niet tot seponering zal leiden of welke straf een dader zal krijgen.
Een open blik op de toekomst
Hoewel er reeds enkele belangrijke stappen zijn gezet, blijft de nood tot verdere optimalisering van de Zorgcentra, evenals de brede erkenning van het ontwrichtende gevolg van seksueel geweld, hoog. Daarom zijn het blijven vrijmaken van voldoende (financiële) middelen en het sensibiliseren van zorg- en politiepersoneel belangrijke voorwaarden voor de verdere uitbouw. Ook moet er blijvend worden ingezet op transparante communicatie naar slachtoffers toe. We mogen evenwel niet vergeten hoe belangrijk het doorbreken van taboes en stereotypen over seksueel geweld is met oog op een verbindende samenleving.
Bibliografie
Juridische bronnen:
Wet van 4 juli 1989 tot wijziging van sommige bepalingen betreffende het misdrijf verkrachting, BS 18 juli 1989
Artikel 18, lid 3 van het verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, Council of Europe Treaty Series - No. 210
Artikel 25 van het verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, Council of Europe Treaty Series - No. 210
Niet-juridische bronnen:
Adams, W. C. (2015). Conducting semi-structured interviews. Handbook of practical program evaluation, 4, 492-505. https://doi.org/10.1002/9781119171386.ch19
Baert, S., & Keygnaert, I. (2019). Wetenschappelijk evaluatierapport pilootproject Zorgcentra na Seksueel Geweld. Gent: Universiteit Gent. Vakgroep Volksgezondheid en Eerstelijnszorg. International Centre for Reproductive Health. https://biblio.ugent.be/publication/8646471
Baert S., De Keyzer H., Slosse O., Houpels E., Dewagtere F., Blondia G., Drion J.L. & Keygnaert I. (2020). Handelingsplan voor de zedeninspecteur in de Zorgcentra na Seksueel Geweld. In Het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen (ed). Zorgcentra na Seksueel Geweld in België: het ZSG-model (Editie 2021). Brussel: IGVM.
Clarke, J., Hyde, A., & Caswell, R. J. (2022). A service evaluation of current practices in the assessment of mental-health and referral for support following disclosure of sexual violence. International Journal of Std & Aids, 34(1), 62–66. https://doi.org/10.1177/09564624221135295
Cummins, D. (2022). Het ontstaan en de werking van de nieuwe Zorgcentra na Seksueel Geweld. Cahiers Politiestudies, 2022–2(63), 13–28.
De Cock, M. (2022, 14 juni). Zorgcentrum na Seksueel Geweld opent deuren in Gasthuisberg. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20220613_97651248
Decorte, T., & Zaitch, D. (Red.). (2016). Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie. Leuven: Acco.
De Kimpe, S., Janssen, J., Struyf, P., & Winter, J. (2022). De samenwerking tussen de politie en de gezondheidszorg in het kader van seksuele misdrijven. In Zedenzaken (2de editie, Vol. 63, pp. 13–28). Gompel&Svacina.
DeLoveh, H. L. M., & Cattaneo, L. B. (2017). Deciding Where to Turn: A Qualitative Investigation of College Students’ Helpseeking Decisions After Sexual Assault. American Journal of Community Psychology, 59(1–2), 65–79. https://doi.org/10.1002/ajcp.12125
Geens, K., & Jambon, J. (2016, juni). Kadernota Integrale Veiligheid 2016–2019 (D/2016/7951/NL/1122). Jean-Paul Janssens FOD Justitie. https://justitie.belgium.be/sites/default/files/downloads/2016-06-07_kadernota_integrale_veiligheid_nl_0.pdf
Hendriks, B., Vandenberghe, A. M. J. A., Peeters, L., Roelens, K., & Keygnaert, I. (2018). Towards a more integrated and gender-sensitive care delivery for victims of sexual assault: key findings and recommendations from the Belgian sexual assault care centre feasibility study. International Journal for Equity in Health, 17(1). https://doi.org/10.1186/s12939-018-0864-3
Houmes, B. V., Fagan, M. M., & Quintana, N. (2003). Establishing a sexual assault nurse examiner (SANE) program in the emergency department. The Journal of Emergency Medicine, 25(1), 111–121. https://doi.org/10.1016/s0736-4679(03)00159-8
Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. (2020). Een eerste evaluatie van de Zorgcentra na Seksueel Geweld (D/2020/10.043/2). Michel Pasteel, Directeur van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. https://igvm-iefh.belgium.be/sites/default/files/131_-_een_eerste_evaluatie_van_de_zorgcentra_na_seksueel_geweld_0.pdf
Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. (z.d.). Raad van Europa. Geraadpleegd op 31 januari 2023, van https://igvm-iefh.belgium.be/nl/activiteiten/internationaal/raad_van_europa
Johnston-Way, S., & O’Sullivan, S. (2016). Recognizing the role of victim supports in building and maintaining healthy and safe communities. Journal of Community Safety and Well-Being, 1(2), 12–15. https://doi.org/10.35502/jcswb.10
Keygnaert, I., De Schrijver, L., Inescu, A. C., Schapansky, E., Nobels, A., Hahaut, B., … Vandeviver, C. (2021). UN-MENAMAIS : understanding the mechanisms, nature, magnitude and impact of sexual violence in Belgium : final report for the Belgian Science Policy Office. Brussels: Belgian Science Policy Office. http://hdl.handle.net/1854/LU-8747241
Knight, C. (2018). Trauma Informed Practice and Care: Implications for Field instruction. Clinical Social Work Journal, 47(1), 79–89. https://doi.org/10.1007/s10615-018-0661-x
Lomax, J., & Meyrick, J. (2020). Systematic Review: Effectiveness of Psychosocial Interventions on Wellbeing Outcomes for adolescent or adult victim/survivors of recent rape or sexual assault. Journal of Health Psychology, 27(2), 305–331. https://doi.org/10.1177/1359105320950799
Mayda, K. (2023, 11 juli). ‘Slachtoffers van seksueel geweld worden nu écht als slachtoffers behandeld’. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20230710_96433953?
Pijlman, V., Pemberton, A., Eichelsheim, V., & de Waardt, M. (2022). Welke factoren spelen een rol in de overweging om hulp te zoeken na seksueel geweld? Tijdschrift Voor Criminologie, 64(2), 209–220. https://doi.org/10.5553/tvc/0165182x2022064002004
Queirós, A., Faria, D., & Almeida, F. (2017). Strengths and limitations of qualitative and quantitative research methods. European Journal of Education Studies, 3(9), 369–387. https://doi.org/10.46827/ejes.v0i0.1017
Stoner, J. E., & Cramer, R. J. (2019). Sexual Violence Victimization Among College Females: A Systematic Review of Rates, Barriers, and Facilitators of Health Service Utilization on Campus. Trauma, Violence, & Abuse, 20(4), 520–533. https://doi.org/10.1177/1524838017721245
Taeymans, M., & Marcotte, A. (2014). De Set Seksuele Agressie: een nuttig instrument in de strijd tegen verkrachtingen en aanrandingen? Panopticon, 35(4), 355-360. http://www.maklu-online.eu/nl/tijdschrift/panopticon/jaargang-volume-35/issue-4-july-august-2014/de-set-seksuele-agressie-een-nuttig-instrument-de-/
Van Beek, I., Naezer, M., & Schakenraad, W. (2012). Van bagatelliseren naar bekwamen: over hulp na seksueel misbruik (1945–2010). MGV: Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 67(4), 209–217. https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/116826/116826.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Vandenberghe, A., Hendriks, B., Peeters, L., Roelens, K., & Keygnaert, I. (2018). Establishing Sexual Assault Care Centres in Belgium: health professionals’ role in the patient-centred care for victims of sexual violence. BMC Health Services Research, 18(1). https://doi.org/10.1186/s12913-018-3608-6
Walker, T., Majeed-Ariss, R., Riley, R., & White, C. (2019). Women’s experiences of attending an English sexual assault referral centre: an exploratory study. The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, 31(1), 123–136. https://doi.org/10.1080/14789949.2019.1683217
WHO (World Health Organization). (2015). Strengthening the medico-legal response to sexual violence. WHO. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/197498/WHO_RHR_15.24_eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y
