Een race tegen de klok: Alleenstaande oudervluchtelingen hopeloos op zoek naar hun nieuwe (t)huis.
“Ik had nooit verwacht dat het zo moeilijk zou zijn om een huis te vinden. Ik heb al zo veel huisbezoeken gedaan en ik weet niet of het een verschil zal maken. Het geeft me veel stress." (Amna, 19 jaar)
Nadat vluchtelingen erkend worden, krijgen ze slechts twee maanden om huisvesting te vinden en het asielcentrum te verlaten. Door een beleidskloof tussen het federale en regionale niveau is niemand verantwoordelijk voor de overgang van het asielcentrum naar de huurmarkt, daardoor moeten vluchtelingen vaak zonder begeleiding op zoek naar een nieuwe thuis. Door de schaarste op de private huurmarkt, een tekort aan sociale huisvesting, discriminatie, taalbarrières en een gebrek aan kennis, is dit voor de meeste vluchtelingen een onmogelijke opdracht. Hierdoor eindigen ze vaak met hun kinderen in te kleine woningen van een lage kwaliteit of ongeschikte woningen. Elk jaar moeten zo’n 10.000 erkende vluchtelingen het asielcentrum verlaten en op zoek gaan naar een woning op de schaarse huurmarkt. In 2023 kwamen daar nog eens 80.000 Oekraïense vluchtelingen bovenop. Aan de hand van interviews en buddywerk met gevluchte ouders onderzochten we de zoektocht van éénoudergezinnen naar een nieuwe (t)huis.
Het recht op een (t)huis
Huisvesting is een fundamentele basisbehoefte en mensenrecht, verankerd in de Belgische wetgeving en de Vlaamse wooncode. Een (t)huis heeft een onmiddellijke impact op de kansen die vluchtelingen kunnen krijgen voor onderwijs, werk en sociale connecties. Daarnaast is huisvesting belangrijk voor het fysieke en mentale welbevinden. Zo is huisvesting in vele gevallen essentieel voor vluchtelingen gezinnen om te herstellen van de traumatische ervaringen opgedaan in het thuisland of op de vlucht. Tijdens de interviews in dit onderzoek beschreven alleenstaande ouder vluchtelingen het hebben van een huis als een gevoel ‘veiligheid, vrede en vrijheid’.
“When the assistant found me this house, it is a feeling that I will never be able to describe with words, a feeling of safety, security and joy, I have never felt this in my whole life until I had this house.” (Lina, 38 jaar)
Wooncrisis op de private huurmarkt
Wereldwijd worden mensen met een laag inkomen in grote steden geconfronteerd met een betaalbaarheidscrisis op de huurmarkt. Dit fenomeen is te wijten aan globalisering, het neoliberalisme en de vercommercialisering van huisvesting, wat op zijn beurt leidde tot snel stijgende woningprijzen. De crisis heeft echter ook een lokale dimensie, de Vlaamse regering heeft namelijk jaren vooral geïnvesteerd in het stimuleren van woningbezit, in plaats van betaalbare huurwoningen. Maar liefst 84% van de financiën voor huisvesting gingen daar naartoe, ten nadele van mensen met een laag inkomen die het kapitaal niet hebben om een eigen woning aan te schaffen. Slechts 14% van de overheidsmiddelen ging naar sociale huisvesting. Het gevolg zijn lange wachtlijsten voor sociale woningen die blijven groeien. In 2022, stonden 182.000 families op de wachtlijst. Zo wachten kleine gezinnen gemiddeld drie jaar en grote gezinnen méér dan 10 jaar op een sociale huurwoning. Hierdoor hebben vluchtelingen die het asielcentrum moeten verlaten geen andere optie dan op zoek te gaan naar een woning op de private huurmarkt.
Laag inkomen, hoge huurprijs
Een grote drempel in de zoektocht naar een woonst is het inkomen van alleenstaande vluchteling ouders. In een samenleving op maat van het tweeverdieners model, is het inkomen van alleenstaande ouders vaak ontoereikend. Daarbovenop hebben non-EU migranten ook minder kansen op de arbeidsmarkt. Werkende alleenstaande ouders zijn er in sommige situaties slechter van af dan alleenstaande ouders met een leefloon. Om de kans op huisvesting te vergroten moeten daarom ook de arbeidsvoorwaarden en de verloning verbeteren.
Soms maak ik me zorgen of ik alles wel kan betalen. Ik krijg een leefloon en mijn huur is €700 zonder water, elektriciteit en internet. Alles is zo duur, ik moet naar een voedselbank voor eten, naar een kringloopwinkel gaan voor onze kleren, zelfs de pampers probeer ik tweedehands te kopen." (Mariam, 30 jaar)
‘Ik aanvaard geen mensen met een leefloon’
Discriminatie blijft een groot probleem op de huurmarkt. Verschillende onderzoeken wijzen aan dat discriminatie op basis van etniciteit, inkomstbron (uitkering) en de familiesituatie nog veel voorkomend is. Gezinnen met een combinatie van bovenstaande karakteristieken kunnen het nog harder te verduren krijgen. Verhuurkantoren en particuliere huiseigenaars gebruiken vaak de ‘regel van drie’ waarbij je loon minimaal drie keer zo hoog als de huur moet zijn. Voor mensen met een leefloon betekent dit dat ze niet in aanmerking komen voor woningen met een huurprijs boven de 550 euro. Voor een gezin dat een appartement zoekt met één of twee slaapkamers, maakt dat het huren zo goed als onmogelijk.
Hulp van connecties, sociaalassistenten of vrijwilligers
Hoe vinden alleenstaande ouder vluchtelingen dan een (t)huis? Uit ons onderzoek blijkt dat ‘huizenruil’ de meest gebruikte strategie vormt, hierbij nemen de vluchtelingen de huur van een huis over van een kennis (met toestemming van de huisbaas) nog voor het op de huurmarkt komt. Daartoe is het hebben van een sociaal netwerk cruciaal. Vluchtelingen beschrijven het als ‘onmogelijk’ om zonder hulp huisvesting te vinden op de private huurmarkt. Als vluchtelingen geluk hebben, krijgen ze de hulp van sociaalassistenten, vrijwilligers of vzw’s maar vaak gaat het dus ‘via-via’. Alarmerend is echter wel dat zelfs de huizen die gevonden worden met hulp van derden meestal ook van onvoldoende kwaliteit zijn.
Vechten tegen de bierkaai
“In 5 maanden hebben we 35 huisbezoeken gedaan, ik heb ze allemaal begeleid, de zoektocht was zo goed als een voltijdse baan. Ik hoop dat ik dit nooit meer hoef te doen.” (Vrijwilliger in Gent)
Sociaal werkers, vrijwilligers en onderzoekers trokken al in 2016 aan de alarmbel. Ze probeerden het gebrek aan beleid en begeleiding op te vangen maar stuiten ook op grenzen. Zelfs met hulp van professionals of vrijwilligers blijft het heel moeilijk om een betaalbaar en kwalitatief huis te vinden op de private huurmarkt. Dit probleem wordt elk jaar erger en vluchtelingen en begeleiders lopen tegen een huurhuis-burnout aan. Er moeten dringend oplossingen aangeboden worden om te vermijden dat vluchtelingengezinnen op straat belanden of moeten overleven in overbewoonde, vochtige en slecht geïsoleerde woningen.
Bibliografie
Adam, F., Föbker, S., Imani, D., Pfaffenbach, C., Weiss, G., & Wiegandt, C. (2021). Lost in transition? Integration of refugees into the local housing market in Germany. Journal of Urban Affairs, 831-850. doi:https://doi.org/10.1080/07352166.2018.1562302
Agenschap Wonen-Vlaanderen. (2022). Jaarverslag 2021. Brussel: Agentschap Wonen in Vlaanderen. Retrieved from https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/50348
Agentschap integratie en inburgering. (2019, December 6). Overzichtsdocument 'traject asielzoeker'. Retrieved from Agii.be: https://www.agii.be/nieuws/overzichtsdocument-traject-asielzoeker
Agentschap Wonen in Vlaanderen. (2023, Januari 2023). Wegwijs in het sociaal huurstelsel V.121. Retrieved from www.wonenvlaanderen.be: https://assets.vlaanderen.be/image/upload/v1671792905/Wegwijs_in_het_so…
Agentschap Wonen Vlaanderen. (2022, Maart). Sociale huur. Wegwijs in het sociale huurstelsel 2022. Retrieved from Vlaanderen is Wonen: https://www.wonenvlaanderen.be/sites/wvl/files/documents/20220503_wegwi…
Aigner, A. (2018). Housing entry pathways of refugees in Vienna, a city of social housing. Housing Studies, 779-803. doi:10.1080/02673037.2018.1485882
Amo-Agyei, S. (2020). The migrant pay gap: understanding wage differences between migrants and nationals. Geneva Switzerland : International Labour Organization.
Arundel, R., & Lennartz, C. (2020). Housing market dualization: Linking insider-outsider divides in employment and housing outcomes. Housing Studies , pp. 1390-1414.
Beeckmans, L. (2017). Wonen in diversiteit: Inclusieve woonvormen voor nieuwkomers. Antwerpen : HEIM in samenwerking met het Vlaamse Architectuurinstituut, de Singel Internationale Kunstcampus en het Team Vlaamse Bouwmeester.
Beeckmans, L., De Maeyer, J., Desmet, M., & Dilles , M. (2019). Wonen als sleutel tot inclusie: voorstel tot ontwikkeling van een solidair woonplatform voor erkende vluchtelingen door Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Gent: Universiteit Gent. Retrieved from https://biblio.ugent.be/publication/8625304
Beken, H. V., & Pauwels, L. (2022, Januari 12). Energiefacturen blijven fors stijgen, contracten gemiddeld 36 procent duurder dan in december. Vrt NWS. Retrieved from https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/01/11/energieprijzen-stijgen-40-proce….
Boccagni, P. (2017). Migration and the Search for Home. Mobility & Politics.
Bode, L. D. (2022, Augustus 4). Nood aan opvang was in geen twintig jaar zo groot. De Standaard.
Broeck, K. V., & Heylen, K. (2015). Differential Treatment of Rental Home Seekers According to their Sociodemographic and Economic Status by Real Estate Agencies in Belgium. European Journal of Homelessness, pp. 39-62.
Brown, P., Gill, S., & Halsall, J. P. (2022). The impact of housing on refugees: an evidence synthesis. Housing Studies. doi:https://doi.org/10.1080/02673037.2022.2045007
Carter, T. S., Polevychok, C., & Osborne, J. (2009). The role of housing and neighbourhood in the re-settlement process: a case study of refugee households in Winnepeg. The Canadian Geographer, pp. 305-322.
Chambon, A., Murdie, R., Hulchanski, J. D., & Teixeira, C. (1999, March). Differential Incorporation and Housing Trjaectories of Recent Immigrant Households: Towards a Conceptual Framework. Housing New Canadians Reserach Working Group.
CIB Vlaanderen. (2022, 02 12). CIB-Huurbarometer. Retrieved from cib.be: https://www.cib.be/kennis/4ee4d8e4-ab8f-40e0-9478-d921948884da/cib-huur…
Clapham, D. (2002). Housing Pathways: A Post Modern Analytical Framework. Housing, Theory and Society.
Commissariaat-Generaal Voor de Vluchtelingen en de Staatlozen . (2022, Januari 10). Asielstatistieken: overzicht 2021. Retrieved from cgvs.be: https://www.cgvs.be/nl/actueel/asielstatistieken-overzicht-2021
Council of Europe. (1996, Mai 3). European Social Charter (Revised). Retrieved from rm.coe.int: https://rm.coe.int/168007cf93
Debeuckelaere, H., & Poppelmonde, J. (2022, December 23). Kakkerlakken, stank en spiedende camera's: de kwetsbaarheid van vluchtelingen op de huurmarkt. De Standaard. Retrieved from https://www.standaard.be/cnt/dmf20221222_98073502
D'Eer, L., Robeyns, L., & Geldof, D. (2019). Capteren en ontsluiten van inspirirende praktijken inzake werken met vrijwilligers bij woonondersteuning van vluchtelingen. Brussel: Odisee Kenniscentrum Gezinswetenschappen.
Delepeire, Y. (2019, september 30). Nieuwkomers zullen nog wat langer moeten wachten op sociale woning. De Standaard. Retrieved from https://www.standaard.be/cnt/dmf20190930_04636687
Delepeleire, Y. (2019, November 2). Ik voel me niet meer veilig op mijn eigen kamer. De Standaard. Retrieved from https://www.standaard.be/cnt/dmf20191101_04695853
Dheedene, H. (2023, Februari 24). Ik wil weg uit het asielcentrum, maar vind geen woning. De Tijd. Retrieved from https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/federaal/ik-wil-weg-uit-he…
Diependaele, M. (2019). Beleidsnota 2019-2024. Brussel: Vlaams Parlement.
Dotsey, S., & Lumley-Sapanski, A. (2021, April). Temporality, refugees, and housing: The effects of temporary assistance on refugee housing outcomes in Italy. Cities. doi:https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.103100
Erp, L. v. (2022, Juli 08). Wachtlijst sociale woningen nog wat langer geworden: meer dan 180.000 mensen wachten op een woning. Vrt NWS. Retrieved from https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/07/07/wachtlijst-voor-sociale-woninge…
Europese Commissie. (2016, September 5). Immigrant Housing in Europe: Overview. Retrieved from European Website on Integration: https://ec.europa.eu/migrant-integration/integration-dossier/immigrant-…
Eurostat. (2021, Januari). Migrant integration statistics - housing. Retrieved from Eurostat. Statistics Explained : https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Migr…
Eurostat. (2021, April ). Migrant integration statistics. Labour market indicators. Retrieved from Eurostat: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Migr…
Eurostat. (2021, April). Migrant integration statistics-employment conditions. Retrieved from Eurostat statistics explained: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Migr…
Francis, J., & Hiebert, D. (2014). Shaky Foundations: Refugees in Vancouver's housing market. The Canadian Geographer/Le Géographe canadien, 63-78. doi:https://doi.org/10.1111/j.1541-0064.2013.12056.x
Frans, D., Van Mechelen , N., & Van Lancker, W. (2014, Juli). Een structurele aanpak van de verarming van eenoudergezinnen in België. Tijdschrift voor Welzijnswerk, 38(342).
Ghekiere, A., & Verhaeghe, P.-P. (2022). How does ethnic discrimination on the housing market differ across neighbourhoods and real estate agencies. Journal of Housing Economics. doi:https://doi.org/10.1016/j.jhe.2021.101820.
Heylen, K., & Vanderstraeten, L. (2019). Wonen in Vlaanderen anno 2018. Leuven : Steunpunt Wonen.
Hoon, M. d., Vink, M., & Schmeets, H. (2021). On the move again? Residential trajectories of refugees after obtaining asylum int he Netherlands. Population, Space and Place. doi:10.1002/psp.2386
Iceland, J. (2014). Residential Segregation: A Transatlantic Analysis. Washington DC: Migration Policy Institute .
Interfederaal gelijke kansen centrum. (2014). Diversiteitsbarometer Huisvesting. Brussel: Interfederaal Gelijkekansencentrum. Retrieved from https://www.unia.be/files/Documenten/Publicaties_docs/diversiteitsbarom…
Jansen, T. (2023, Maart 20). Proces tegen kotbazen wegens huisjesmelkerij van start. De Standaard. Retrieved from https://www.standaard.be/cnt/dmf20230319_96856252?
Lenette, C., Brough, M., & Cox, L. (2012). Everyday resilience: Narratives of single refugees women with children. Qualitative Social Work, 637-653. doi:https://doi.org/10.1177/1473325012449684
Lokaal Woonbeleid. (2022, April 22). De bezettingsnorm. Retrieved from vlok.vlaanderen.be: https://vlok.vlaanderen.be/woningkwaliteitsnormen/Topics/Technisch_hand…
Madden, D., & Marcuse, P. (2016). In Defense of Housing: The Politics of Crisis. London and New York: Verso Books.
Mayrock, P., & Finn, M. (2022). The housing experiences of immigrants in a 'new immigrant gateway': An exploration of process in an era of 'super-diversity'. International Journal of Housing Policy, pp. 174-197.
Meeus, B., Beeckmans, L., van Heur, B., & Arnaut, K. (2020). Broadening the Urban Planning Repertoire with an 'Arrival Infrastructures' Perspective. Urban Planning, pp 11-22. doi:https://doi.org/10.17645/up.v5i3.3116
Moussawi, H. E., & Schuermans, N. (2021). From Asylum to post-arrival geographies: Syrian and Iraqi refugees in Belgium. Tijdschrift voor Economische en Sociale geografie, pp 164-178.
OECD & Europese Commissie. (2015). Indicators of Immigrant Integration 2015: Setteling in. Paris: OECD publishing. doi:https://doi.org/10.1787/9789264234024-en
Pinvzw. (2020). Toolkit voor maatschappelijk werkers die vluchtelingen begeleiden tijdens hun transitieperiode in een LOI. Halle: Pinvzw.
Poppelmonde, J. (2022, December 26). Asielzoekers met loon moeten uit opvangcentra vertrekken. De Standaard. Retrieved from https://www.standaard.be/cnt/dmf20221225_98203485
Potts, D. (2020). Broken cities: Inside the Global Housing Crisis. London : Bloomsbury Academic .
Random house unabridged dictionary. (2023). Retrieved from dictionary.com: https://www.dictionary.com/browse/exploitation
Recht op betaalbaar wonen geen enkel mens op straat. (2022, October 10). Onze eisen. Retrieved from https://www.rechtopbetaalbaarwonengeenenkelmensopstraat.be/: https://www.rechtopbetaalbaarwonengeenenkelmensopstraat.be/13-mei-2022/
Rekenhof. (2017). Opvang asielzoekers. Brussel: Centrale drukkerij van de Kamer van volksvertegenwoordigers. Retrieved from https://www.ccrek.be/Docs/2017_41_OpvangAsielzoekers.pdf
Renard, P. (2019, Maart ). De onzichtbare wooncrisis. Samenleving & Politiek, 26, 77-79. Retrieved from https://www.sampol.be/2019/03/de-onzichtbare-wooncrisis
Saeys, A., Vandevoordt, R., & Verschraegen, G. (2018). Samenleven in diversiteit: Kwalitatief onderzoek naar perspectieven van vluchtelingen. Antwerpen: OASes. Universiteit Antwerpen.
Saunders, D. (2012). Arrival City: How the Largest Migration in History is Reshaping Our World . New York: Vintage Books .
Sonjeau, J. (2018). Alternatieve woonvormen voor niet-begeleide jongvolwassen vluchtelingen in Gent. Hoe kunnen alternatieve woonvormen voor studenten en vluchtelingen bijdragen tot een betere integratie voor jongvolwassen vluchtelingen in Gent. Gent: Universiteit Gent.
Stad Gent. (2022). De vlucht vooruit. Gent: Stad Gent Departement Welzijn en Samenleving. Retrieved from ttps://stad.gent/sites/default/files/media/documents/20220614_De%20Vlucht%20Vooruit%202.pdf
Stad Gent. (2023, Januari 1). Aantal Gentenaars neemt toe. Retrieved from hoeveelin.stad.gent: https://hoeveelin.stad.gent/tendensen/steeds-meer-gentenaars/
Statbel. (2019, juni 14). Armoede-Indicatoren in België in 2018. Retrieved from Statbel.fgov.be: https://statbel.fgov.be/nl/nieuws/eenoudergezinnen-werklozen-en-huurder…
Statbel. (2022, April 25). Ontheemden uit Oekraïne . Retrieved from Stabel.fgov.be: https://statbel.fgov.be/nl/visuals/oekraiense-ontheemden
Statistiek Vlaanderen. (2022, Juli 28). Bevolking naar positie in het huishouden. Retrieved from vlaanderen.be: https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/bevolking/bevolking-naa…
Temmerman , M., & Macken, F. (2023, Maart 9). Hoe zijn we in deze opvangcrisis beland? VrtNws. Retrieved from https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/02/27/hoe-zijn-we-in-een-opvangcrisis…
Tine Heyse. (2021). Beleidsnota 2020-2025. Gent: Stad Gent. Dienst Wonen, Departement Stedelijke Ontwikkeling. Retrieved from https://stad.gent/sites/default/files/media/documents/Beleidsnota%20Won…
United Nations. (1948, December 10). Universal Declaration of Human Rights. Retrieved from un.org: https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights#:~….
Van der Bracht, K., Coenen, A., & Van de Putte, B. (2015). The Not-in-My-Property Syndrome: The Occurence of Ethnic Discrimination in the Rental Housing Market In Belgium. Journal of Ethnic and Migration Studies, 158-175. doi:https://doi.org/10.1080/1369183X.2014.913476
Verhaeghe, P.-P., Dinçer, E., & Vieira, A. L. (2023). Sensibiliserende en juridische praktijktesten op de Gentse woningmarkt. Gent: VUB & LEVL vzw. Retrieved from https://d21buns5ku92am.cloudfront.net/62000/documents/51882-1681904948-…
Vlaamse overheid. (2022, Augustus 1). Leefloon. Retrieved from Vlaanderen.be: https://www.vlaanderen.be/leefloon
Vlaamse Overheid. (2023, Januari). Voor wie is de Vlaamse huursubsidie? . Retrieved from Vlaanderen.be: https://www.vlaanderen.be/tegemoetkoming-in-de-huurprijs-vlaamse-huursu…
Vlaamse Woonraad. (2017). Wooncrisis in de onderse lagen van private huurmarkt. Brussel : Vlaamse Woonraad. Retrieved from https://www.wonenvlaanderen.be/sites/wvl/files/wysiwyg/vwr_advies_onder…
Vlaamse Woonraad. (2019). Bouwstenen voo reen beter woonbeleid. Memorandom Vlaamse verkiezingen. Brussel: Pol Van Damme, Secretaris Vlaamse Woonraad.
Wetzstein, S. (2017, Novermber). The global urban housing affordability crisis. Urban Studies, pp. 3159-3177.
Willems, A. (2023, Februari 21). Sociale huisvesting loopt steeds meer achter: twee derde van beschikbaar bouwbudget blijft onaangeroerd. Vrt Nws. Retrieved from https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/02/21/sociale-woningen/
Wonen in Vlaanderen. (2021, 12 31). Kandidaat huurders en kopers. Retrieved from Vlaanderen Sociaal Woonbeleid: https://www.vlaanderen.be/sociaal-woonbeleid/cijfers/kandidaat-huurders…
Wyckaert, E., Leinfelder, H., & De Decker, P. (2020, 06 30). Stuck in the middle: The transition from shelter to housing for refugees in Belgium. Transactions of the Association of European Schools of Planning, 80 - 94. doi:10.24306/TrAESOP.2020.01.007
Ziersch, A., & Due, C. (2018). A mixed methods systematic review of studies examining the relationship between housing and health for people from refugee and asylum seeking backgrounds. . Social science & Medicine, 199-219.
