Herverbeeld de stad! Hoe genderinclusiever stadsmaken voor vrouwen met een migratieachtergrond?
Steden worden gemaakt voor hem, een geprivilegieerde witte man. Vrouwen met een migratieachtergrond zijn hem niet. Ze ervaren uitdagingen wanneer ze de openbare ruimte betreden. Ze voelen zich angstig wanneer ze worden nagefloten, worden geconfronteerd met culturele regels en hun blaas wordt het zwijgen opgelegd door het tekort aan openbare toiletten. Daarnaast hebben deze vrouwen weinig zeggenschap in hoe de stad vorm krijgt. Dit artikel belicht hoe stadsmaken inclusiever kan voor vrouwen met een migratieachtergrond.
Een onzichtbare stem
Vanwege verschillende lagen van discriminatie vormen vrouwen met een migratieachtergrond een relatief kwetsbare groep. Tijdens participatiemomenten, die zouden moeten zorgen voor democratisch ruimtelijk beleid, worden ze onvoldoende gerepresenteerd.
Als gevolg van die onderrepresentatie hebben stadsplanners weinig inzicht in hoe vrouwen met een migratieachtergrond de publieke ruimte gebruiken, waardoor ze te weinig kunnen inspelen op hun ruimtenoden.
De wijkschaal als sleutel
Onderzoek benadrukt het belang van de wijkschaal om in dialoog te gaan met vrouwen over hun ruimtelijke noden. Het is de schaal waarop alledaagse bezorgdheden bevraagd kunnen worden. Om te begrijpen wat genderinclusiever stadsmaken betekent werd ingezoomd op de case Antwerpen Noord, een gestigmatiseerde waar de druk op de publieke ruimte groot is, waar het claimgedrag over de publieke ruimte mannelijk dominant is.
Samen onderzoeken
Om beter inzicht te krijgen in het ruimtegebruik van vrouwen met een migratieachtergrond is inclusief onderzoek met de nadruk op empowerment essentieel. Daarom werd in samenwerking met een groep vrouwen in Antwerpen Noord, allen met een migratieachtergrond, onderzoek gevoerd naar wat het betekent vrouw te zijn in de stad. Tijdens deze workshops werd met de vrouwengroep een ruimtelijke taal gebouwd door op maat van de doelgroep in te spelen op tal van alternatieve manieren van kennisproductie, steeds met een creatieve insteek, zoals bijvoorbeeld door cartografische oefeningen.
Naast de workshops met de vrouwengroep brengt het onderzoek verschillende stemmen samen die inzicht hebben in wat een genderinclusievere stad kan betekenen. Interviews geven inzicht in de perspectieven van onderzoekers, buurtwerkers, middenveldorganisaties en stadsmakers.
Inzicht in het ruimtegebruik
Uit het onderzoek met de vrouwengroep volgen vier inzichten in het ruimtegebruik van vrouwen met een migratieachtergrond in Antwerpen Noord.
Gevoel van veiligheid
In Antwerpen Noord is angst een bepalende factor voor het ruimtegebruik van vrouwen met een migratieachtergrond. Het groot aantal mannen in de openbare ruimte, vooral 's avonds, leidt ertoe dat vrouwen zich terugtrekken en zich ongemakkelijk voelen. Specifieke locaties, zoals het Sint-Jansplein worden als onveilig ervaren door deze vrouwen. Door hun gemarginaliseerde positie vreest de doelgroep voor intimidatie in de publieke ruimte. Deze angst kan leiden tot een gevoel van uitsluiting en een beperking van hun bewegingsvrijheid. Ruimtelijke maatregels kunnen inzetten op een verhoging van sociale controle, van functiemenging, op de creatie van minder geïsoleerde plaatsen en barrières.
Het onveiligheidsgevoel weerspiegelt zich weinig in de gegevens van de politie, deels door de grote drempels om incidenten aan te geven, maar ook doordat seksuele intimidatie geen prioritair aandachtspunt is voor politie, wat bijdraagt aan de onderrepresentatie van deze problematiek in officiële rapportages.
Volgens het onderzoek met de vrouwenzou sociale controle en laagdrempelige aanspreekpunten in de publieke ruimte kunnen bijdragen aan een verbeterd veiligheidsgevoel
Buurtwerkers spelen een belangrijke rol bij het oplossen van lokale problemen. Het instellen van genderquota in dergelijke rollen kan ook zorgen voor meer vrouwelijke vertegenwoordiging op straat.
Tripchaining
Het verplaatsingspatroon van vrouwen met een migratieachtergrond verschilt van dat van mannen. Vrouwen besteden meer tijd aan zorgactiviteiten en huishoudelijke taken, wat resulteert in een complex verplaatsingspatroon. Ze combineren verschillende stops in hun dagelijkse trajecten, zoals het brengen van kinderen naar school, boodschappen doen en naar het werk gaan. Bovendien verplaatsen ze zich voornamelijk te voet. Doordat ze tripchainen is goede en veilige infrastructuur belangrijk, met straatverlichting, met ruimte voor voetgangers, kinderwagens en rolstoelgebruikers.
Groepsbelevenis
Veel vrouwen met een migratieachtergrond bewegen zich vaak in groep in de openbare ruimte. Dit doen ze om zich veiliger te voelen en ongewenst contact te vermijden. Ruimtelijke planning kan hierop inspelen door ontmoetingsplekken te creëren met voldoende zitgelegenheid en ruimte voor groepen. Deze plekken moeten collectief gebruik aanmoedigen om verschillende sociale relaties tussen groepsleden te bevorderen.
Semipublieke plekken
Semipublieke plekken, zoals bibliotheken, dienstverleningsorganisaties en sportfaciliteiten, zijn cruciaal voor vrouwen met een migratieachtergrond in Antwerpen Noord. Deze plekken bieden toegang tot informatie, vrijetijdsbesteding en sociale diensten. Ze dienen als belangrijke ontmoetingsplaatsen. Het faciliteren van goed uitgeruste en toegankelijke semipublieke plekken is essentieel voor vrouwen met een migratieachtergrond in Antwerpen Noord.
Door de populariteit van de plekken rijst de vraag of exclusieve plekken voor vrouwen ook ingericht kunnen worden in de publieke ruimte. Dit niet door poortwachters in te stellen, maar door een bepaald gebruik bij een plek te stimuleren, en zo bepaalde doelgroepen meer te betrekken. Denk bijvoorbeeld maar aan openbare plekken voor het geven van borstvoeding.
Stappen zetten in genderinclusiever stadsmaken
Dit onderzoek benadrukt de complexiteit van het ruimtegebruik van vrouwen met een migratieachtergrond in Antwerpen Noord en biedt inzichten in hoe de openbare ruimte vrouwvriendelijker en inclusiever kan. Het proces achter die resultaten is belangrijk. Een herdenking van participatieve processen met aandacht voor volgende vier aandachtspunten zorgt voor inclusievere stadsplanning.
Ten eerste moeten participatiemomenten in plaats van momenten van consultatie gezien worden als momenten van samenwerking en leren. Tijdens participatiemomenten kunnen deelnemers samen op zoek gaan naar een gemeenschappelijke ruimtelijke taal die hen in staat moet stellen actief invloed uit te oefenen op de toekomst van de publieke ruimte. Ten tweede is transdisciplinaire samenwerking, met inbegrip van buurtwerkers, cruciaal. Buurtwerkers hebben lokale kennis en sociale inzichten, en kunnen vertrouwensrelaties opbouwen met kwetsbare bewoners. Ze fungeren als brug tussen moeilijk bereikbare bewoners en stadsmakers. Een goed netwerk van buurtwerk is essentieel om drempels voor inspraak van vrouwen met een migratieachtergrond te overwinnen. Ten derde is het belangrijk te weten welke sleutelfiguren in de wijk aangesproken kunnen worden om hun achterban te representeren. Niet elke vrouw in de wijk heeft evenveel tijd of ruimte om deel te nemen aan een participatief onderzoeksproces. Ten vierde zijn participatiemomenten op maat van een doelgroep noodzakelijk, en moet een one-size-fits-all benadering uit de weg worden gegaan.
Bibliografie
AG Vespa (z.d., a). Slachtshuissite – Noordschippersdok – Lobroekdok. AGvespa. Geraadpleegd op 4 mei 2023, van https://www.agvespa.be/projecten/stuivenbergsite#over
AG Vespa (z.d., b). Stuivenbergsite. AGvespa. Geraadpleegd op 4 mei 2023, van https://www.agvespa.be/projecten/stuivenbergsite#over
AG Vespa (z.d., c). Wilgenstraat. AGvespa. Geraadpleegd op 4 mei 2023, van https://www.agvespa.be/projecten/stuivenbergsite#over
Ahmed, S. (2004). Affective economies. Social text, 22(2), 117-139.
Pile, S. (2010). Emotions and affect in recent human geography. Transactions of the Institute of British Geographers, 35(1), 5–20. https://doi.org/10.1111/j.1475-5661.2009.00368.x
Albrechts, L., Barbanente, A. & Monno, V. (2019). From stage-managed planning towards a more imaginative and inclusive strategic spatial planning. Environment and Planning C: Politics and Space,37(8), 1489 1506. https://doi.org/10.1177/2399654419825655
Alexander, C. (1965). A city is not a tree. Architectural Forum, 122(1), 58-62
Alexandru, A. (2021). The symbolic representation of gender in the city of Ploieti. Romanian Journal of Society & Politics, 15(1).
Bäcklund, P., & Mäntysalo, R. (2010). Agonism and institutional ambiguity: Ideas on democracy and the role of participation in the development of planning theory and practice-the case of Finland. Planning theory, 9(4), 333-350.
Barbour, K. (2016). Embodied ways of knowing. Waikato Journal of Education, 10(1). https://doi.org/10.15663/wje.v10i1.342
Berghmans, E. (2022, 17 september). In een vrouwelijke stad voelen mannen zich thuis. De Standaard. Geraadpleegd op 16 mei 2023, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20220916_96253049
Berghmans, E. (2023, 8 mei). Vrouwenziektes, de blinde vlek van de geneeskunde. De Standaard. Geraadpleegd op 4 juni 2023, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20230505_95293866
Berry, J., Moore, T., Kalms, N., & Bawden, G. (2021). Contentious Cities: Design and the Gendered Production of Space (Gender, Bodies and Transformation) (1ste editie). Routledge.
Bohman, J. (2006). [Review of Cosmopolis II: Mongrel Cities of the 21st Century., by L. Sandercock & P. Lyssiotis]. Planning Theory, 5(1), 102–104. http://www.jstor.org/stable/26001862
Bondi, L., & Rose, D. (2003). Constructing gender, constructing the urban: A review of Anglo-American feminist urban geography. Gender, Place and Culture: A Journal of Feminist Geography, 10(3), 229-245.
Bookman, A., & Morgen, S. (1988). Women and the Politics of Empowerment. Temple University Press.
Brinckman, B. (2023, 20 april). Laat het abortusdebat in de Kamer snel starten. De Standaard. Geraadpleegd op 4 juni 2023, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20230313_94441313
BRUZZ, (2020). De vergeefse zoektocht naar een openbaar vrouwentoilet. (2020, augustus 18). Bruzz. Geraadpleegd op 16 mei 2023, van https://www.bruzz.be/samenleving/de-vergeefse-zoektocht-naar-een-openba…
Carriere, M. H., & Schalliol, D. (2021). The City Creative: The Rise of Urban Placemaking in Contemporary America (First). University of Chicago Press.
Castells, M. (1983). The City and the Grassroots: A Cross-cultural Theory of Urban Social Movements. Amsterdam University Press.
City of Vienna. (2021). Gender mainstreaming made easy – a manual. MD-OS, Section for Gender Mainstreaming. Geraadpleegd op 11 mei 2023, van https://www.wien.gv.at/english/administration/gendermainstreaming/princ…
Cools, P., Moris, M., van Ceulebroeck, N., Grymonprez, H.& Van Gucht, J. (2023). Makelaars in vertrouwen? De rol van sociale professionals stadsvernieuwingsprojecten. Stadskracht Discussiepaper Nr. 1 juni 2023
Courage, C., Borrup, T., Jackson, M. R., Legge, K., Mckeown, A., Platt, L., & Schupbach, J. (2020). The Routledge Handbook of Placemaking. Taylor & Francis.
Cresswell, T. (1996). In Place/Out of Place: Geography, Ideology, and Transgression. University of Minnesota Press.
Csordas, T. J. (1990). Embodiment as a Paradigm for Anthropology. Ethos, 18(1), 5–47. http://www.jstor.org/stable/640395
Csordas, T. J. (1994). Embodiment and experience : the existential ground of culture and self. Cambridge: Cambridge university press.
De Bie, M., Oosterlinck, S., & De Blust, S. (2012). Participatie, ontwerp en toe-eigening in een democratische stadsvernieuwing. In E. Vervloesem, B. De Meulder, & A. Loeckx (Eds.), Stadsvernieuwingsprojecten in Vlaanderen (2002-2011): een eigenzinnige praktijk in Europees perspectief (pp. 29–33). Brussel: ASP nv.
De Craene, V., Loopmans, M., & Kenis, A. (2020). Out of Place? Exploring the Borderlands of Sexuality Research in Geography.
De Schamphelaere, J. (2023, 27 mei). Rapport grensoverschrijdend gedrag hard voor UGent. De Tijd. Geraadpleegd op 4 juni 2023, van https://web.belga.press/print?newsobjectids=c5b55896-5dec-4d9e-a527-d72…
De Simone, L. (2020). Gender-Conscious Urbanism and Urban Planning. Encyclopedia of the UN Sustainable Development Goals, 1–10. https://doi.org/10.1007/978-3-319-70060-1_152-1
De Sloover, S. (2020, 3 maart). Nauwelijks Brusselse straten naar vrouwen vernoemd: “Trage inhaalbeweging”. Bruzz. Geraadpleegd op 1 mei 2023, van https://www.bruzz.be/samenleving/nauwelijks-brusselse-straten-naar-vrou…
De Vos, E. (2005). Public parks in Ghent’s City life: From expression to emancipation? European Planning Studies, 13(7), 1035–1061. https://doi.org/10.1080/09654310500242097
Devos, T., & Loopmans, M. (2021). Stimulating embodied intersubjectivities: two participatory experiments in Antwerp North, Belgium. CoDesign, 18(3), 322–339. https://doi.org/10.1080/15710882.2021.1894179
Devos, T., De Blust, S., & Desmet, M. (2018). Valuating narrative accounts in participatory planning processes: a case of co-creative storytelling in Antwerp, Belgium. In O. Devisch, L. Huybrechts, & R. De Ridder (Eds.), Participatory design theory : using technology and social media to foster civic engagement (pp. 15–27). https://doi.org/10.4324/9781315110332
Dhollander, P. J., & Van Waeyenberghe, S. (2022, 21 februari). UGent onderzoekt na vijf jaar opnieuw grensoverschrijdend gedrag van prof bio-ingenieurswetenschappen. De Morgen. Geraadpleegd op 4 juni 2023, van https://www.demorgen.be/nieuws/ugent-onderzoekt-na-vijf-jaar-opnieuw-gr…
Dickson, G., & Green, K. (2001). The external researcher in participatory action research. Educational Action Research, 9(2), 243–260. https://doi.org/10.1080/09650790100200150
Dikomitis, E, Zijkant (2023, 27 februari). Gender en de publieke ruimte [Audio podcast]. in Girls Make the City. Zijkant ://www.zijkant.be/girls-make-the-city-podcast/
Dixon, J., & Durrheim, K. (2000). Displacing place-identity: A discursive approach to locating self and other. British Journal of Social Psychology, 39(1), 27–44. https://doi.org/10.1348/014466600164318
Duchene, C. (2011), “Gender and Transport”, International Transport Forum Discussion Papers, No. 2011/11, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/5kg9mq47w59w-en.
Eckert, M. (2018, 1 augustus). Een groot gat midden in ’t stad. De Standaard. Geraadpleegd op 18 januari 2023, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20170731_02996588
Equal.Brussel. (2019). Brussels plan ter bestrijding van geweld tegen vrouwen. Geraadpleegd op 1 mei 2023, van https://equal.brussels/wp-content/uploads/2020/06/Brussels_Plan_Geweld_…
Escalante, S. O., & Valdivia, B. A. G. (2015). Planning from below: using feminist participatory methods to increase women’s participation in urban planning. Gender & Development, 23(1), 113–126. https://doi.org/10.1080/13552074.2015.1014206
Faili, S., Goethals, M., Apostel, K., & De Vos, E. (2018). De dominantiestructuren en het ruimtegebruik van de Marokkaanse vrouwen in Deurne-Noord. Ruimte & maatschappij: Vlaams-Nederlands tijdschrift voor ruimtelijke vraagstukken.-Antwerpen, 2009, currens, 9(4), 32-66. https://repository.uantwerpen.be/desktop/irua
Fainstein, S. S. (2005). Feminism and Planning: theoretical issues. In S.S. Fainstein& L.J Servon (Red.), Gender and Planning: A reader (pp. 120-138). Rutgers University Press
Fainstein, S. S., & Servon, L. J. (Eds.). (2005). Gender and planning: A reader. Rutgers University Press.
Fenster, T. (2005). The Right to the Gendered City: Different Formations of Belonging in Everyday Life. Journal of Gender Studies, 14(3), 217–231. https://doi.org/10.1080/09589230500264109
Friberg, T. (2006). Towards a gender conscious counter-discourse in comprehensive physical planning. GeoJournal, 65(4), 275-285.
Galle, C. (2022, 11 maart). Hoe maak je de stad vrouwvriendelijk? ‘Met roze bankjes gaan we er niet komen’. De Morgen. Geraadpleegd op 25 april 2023, van https://www.demorgen.be/nieuws/hoe-maak-je-de-stad-vrouwvriendelijk-met…
Garcia-Ramon, M. D., Ortiz, A. & Prats, M. (2004). Urban planning, gender and the use of public space in a peripherial neighbourhood of Barcelona. Cities, 21(3), 215–223. https://doi.org/10.1016/j.cities.2004.03.006
Garsse, J., Claes, V., & Quintens, J. (2022). Girls Make the City. In Zijkant. Geraadpleegd op 25 april 2023, van https://www.zijkant.be/girls-make-the-city/
Gauvin, L., Tizzoni, M., Piaggesi, S., Young, A., Adler, N., Verhulst, S., Ferres, L., & Cattuto, C. (2020). Gender gaps in urban mobility. Humanities and Social Sciences Communications, 7(1). https://doi.org/10.1057/s41599-020-0500-x
Germes, M. & Klaus, L. (2021). When marginalized subjects map their city: Counter-mapping experiments with drug users in some German and French neighborhoods. Bulletin of Sociological Methodology/Bulletin de Méthodologie Sociologique, 152(1), 96–124. https://doi.org/10.1177/07591063211040234
Gervais, M., Weber, S., & Caron. (2018). Guide to participatory feminist research. Institute for Gender, Sexuality, and Feminist Studies (IGSF). https://www.mcgill.ca/igsf/files/igsf/gervais_et_al_guide_to_feminist_p…
Gieryn, T. F. (2000). A Space for Place in Sociology. Annual Review of Sociology, 26, 463–496. http://www.jstor.org/stable/223453
Greed, C. H. (1994). Women and Planning: Creating Gendered Realities (1ste editie). Routledge.
Hajer, M. A., Pelzer, P., van den Hurk, M., Dam, C., & Buitelaar, E. (2020). Neighbourhoods for the Future: A Plea for a Social and Ecological Urbanism. Trancity Valiz.
Haraway, D. (1988). Situated knowledges: The science question in feminism and the privilege of partial perspective. Feminist studies, 14(3), 575-599.
Harcourt, W., Berg, V. K. D., Dupuis, C., & Gaybor, J. (2022). Feminist Methodologies: Experiments, Collaborations and Reflections (Gender, Development and Social Change) (1st ed. 2022). Palgrave Macmillan.
Harvey, D. (1990). Between Space and Time: Reflections on the Geographical Imagination. Annals of the Association of American Geographers, 80(3), 418–434. http://www.jstor.org/stable/2563621
Hes, D., & Hernandez-Santin, C. (2019). Placemaking Fundamentals for the Built Environment (1st ed. 2020). Palgrave Macmillan.
Hinterthür, H., de Jong S., Vredeling M., van der Wel M. (1987). Het vertrek: vrouwen schrijven over ruimte in architectuur en literatuur, fotografie en film. Huisdrukkerij TU Delft.
Horelli, L. (2017). Engendering urban planning in different contexts – successes, constraints and consequences. European Planning Studies. https://doi.org/10.1080/09654313.2017.1339781
hooks, B. (1994). Teaching to Transgress. Routledge.
hooks, B. (2000). Feminism is for Everybody: Passionate Politics.
Hudson, C., & Rönnblom, M. (2008). The Woman-Made City-Feminist Utopia or Practical Possibility? Utopies féministes et expérimentations urbaines, 73-90.
Huyghebaert, T. (2022, 6 december). Dit zijn de 22 vrouwen die dit jaar slachtoffer werden van femicide in ons land. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20221206_92362396
Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American Cities (Vintage Books ed.). KUPE.
Jarvis, H., Kantor, P. & Cloke, J. (2009). Cities and Gender. Routledge.
Jung, H. (2014). Let Their Voices Be Seen: Exploring Mental Mapping as a Feminist Visual Methodology for the Study of Migrant Women. International Journal of Urban and Regional Research, 38(3), 985–1002. https://doi.org/10.1111/1468-2427.12004
Kapoor, I. (2005). Participatory Development, Complicity and Desire. Third World Quarterly, 26(8), 1203–1220. http://www.jstor.org/stable/4017712
Karsten, L. (2003). Children’s use of public space: The gendered world of the playground. Childhood, 10(4), 457-473.
Kelly, M. (2019). Mapping Syrian Refugee Border Crossings: A Feminist Approach. Cartographic perspectives, 93. https://doi.org/10.14714/cp93.1406
Kern, L. (2021). Feminist city: Claiming space in a man-made world. Verso Books.
Kindon, S., Pain, R., & Kesby, M. (2007). Participatory Action Research Approaches and Methods: Connecting People, Participation and Place (Routledge Studies in Human Geography) (1ste editie). Routledge.
Komarova, M., & Svašek, M. (2018). Ethnographies of Movement, Sociality and Space: Place-Making in the New Northern Ireland. Adfo Books.
Koskela, H. (2000). ‘The gaze without eyes’: video-surveillance and the changing nature of urban space. Progress in human geography, 24(2), 243-265.
Keygnaert, I. (2005). Participatie aan het lokaal sociaal beleid: van groepen met minder behartigde belangen. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn. Geraadpleegd op 17 mei 2023, van https://www.saamo.be/wp content/uploads/2021/12/Participatiekoffer_methodes.pdf
LaFrombois, M. E. H. (2019). (Re)Producing and challenging gender in and through urban space: women bicyclists’ experiences in Chicago. Gender, Place & Culture, 26(5), 659–679. https://doi.org/10.1080/0966369x.2018.1555142
Larson, W. E. (2018). Feminist organizational placemaking: The relational ontology of place and feminist care. Women’s Studies in Communication, 41(4), 394-403.
Lauwerier, N. (2022, 27 juni). Brussels schepen Ans Persoons (Vooruit) wil stadsplanning gendergevoeliger maken: ‘Iedereen moet zijn plek krijgen in de stad’. Knack. https://www.knack.be/nieuws/brussels-schepen-ans-persoons-vooruit-wil-s…
Lefebvre, H. (1991). The production of space. In The people, place, and space reader (pp. 323-327). Routledge.
Lennie, J. (1999). Deconstructing gendered power relations in participatory planning: Towards an empowering feminist framework of participation and action. In Women’s Studies International Forum (Vol. 22, No. 1, pp. 97-112). Pergamon.
Listerborn, C. (2016). Feminist struggle over urban safety and the politics of space. European Journal of Women’s Studies, 23(3), 251–264. https://doi.org/10.1177/1350506815616409
Lofvers, W., & Devos, T. (2015). Learning by doing : delineating the changing role(s) of the new urban professional. RC21 International Conference 2015, Proceedings. Presented at the RC21 International Conference on “The ideal city : between myth and reality. Representations, policies, contradictions and challenges for tomorrow’s urban life,” Urbino, Italy.
Longhurst, R. (1999). Gendering space. In Le Heron R., Murphy L., Forer, P. & Goldston M., (Red.), Explorations in human geography: Encountering space. Oxford: Auckland.
Looijestijn, E. (2022, 22 mei). Beeldvorming over moslima’s in de media. VPROgids. Geraadpleegd op 1 mei 2023, van https://www.vprogids.nl/podcasts/artikelen/2022/tweedelige-radiodocumen…
Loopmans, M., & Dirckx, T. (2012). Neoliberal Urban Movements?: A Geography of Conflict and Mobilisation over Urban Renaissance in Antwerp, Belgium. Contradictions of neoliberal planning: Cities, policies, and politics, 99-116.
Loopmans, M., Leclercq, E., & Newton, C. (2011). Plannen voor mensen: handboek sociaal-ruimtelijke planning. Maklu.
Loots, N. (2022, 17 januari). Vrouwen getuigen over intimidatie op straat: “Somsword ik ‘s avonds achtervolgd tot aan mijn voordeur”. Gazet Van Antwerpen. Geraadpleegd op 18 januari 2023, van https://www.gva.be/cnt/dmf20220116_97117950
Loroño-Leturiondo, M., & Illingworth, S. (2022). Gender and placemaking: talking to women about clean air and sustainable urban environments in changing cities. Journal of Place Management and Development, (ahead-of-print).
Maier, S. L. & DePrince, B. T. (2019). College Students’ Fear of Crime and Perception of Safety: The Influence of Personal and University Prevention Measures. Journal of Criminal Justice Education, 31(1), 63–81. https://doi.org/10.1080/10511253.2019.1656757
Maly, I. E. L. (2012). N-VA: Analyse van een politieke ideologie. EPO.
Markusen, A. R. (1980). City Spatial Structure, Women’s Household Work, and National Urban Policy? In S.S. Fainstein& L.J Servon (Red.), Gender and Planning: A reader (pp. 169-190). Rutgers University Press
Martin, D. G. (2003). “Place-Framing” as Place-Making: Constituting a Neighborhood for Organizing and Activism. Annals of the Association of American Geographers, 93(3), 730–750. https://doi.org/10.1111/1467-8306.9303011
Massey D. B. (1994). Space, place and gender. University of Minnesota Press.
Mateo-Babiano, I., & Palipane, K. (2020). Sandbox: Emergent Approaches, Techniques and Practices to Create More Thriving Places (1st ed. 2020). Palgrave Pivot.
Matrix. (1984). Making Space: Women and the Manmade Environment. Pluto Press Limited.
McDowell, L. (1999). Gender, identity and place: Understanding feminist geographies. University of Minnesota Press.
McDowell, L., & Sharp, J. (Eds.). (1999). A Feminist Glossary of Human Geography (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315832449
McDowell, L., & Sharp, J. (Eds.). (1997). Space, Gender, Knowledge: Feminist Readings (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315824871
Mortelmans, D. (2020). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden.
Mowl, G., & Towner, J. (1995). Women, gender, leisure and place: towards a more ‘humanistic’ geography of women’s leisure. Leisure Studies, 14(2), 102–116. https://doi.org/10.1080/02614369500390091
Murdoch, J. (2006). Post-structuralism and relational space. Post-structuralist geography: A guide to relational space. London: SAGE Publications Ltd, 1-26.
Newman O. (1972). Defensible space: people and design in the violent city. Architectural Press.
Nielsen E, Simonsen K (2003) Scaling from ‘below’: Practices, strategies and urban spaces. European Planning Studies 11(8): 885–910.
Noordlink. (2010). Antwerpen Noord. Geraadpleegd op 18 januari 2023, van https://noordlink.wordpress.com/antwerpen-noord/
SAAMO (2022, 2 december). Onze tuin | Publieke ruimte als vaccin voor fysiek en mentaal gezonde bewoners. Saamo.be. Geraadpleegd op 12 maart 2022, van https://www.saamo.be/antwerpen/antwerpen-noord/onze-tuin-publieke-ruimt…
Ouali, N., Lannoy, P., Desamoury, V., Guilleaume, S., Mayné, F., Merville, S., Odier, C., & Thébaux, A. (2021). Vrouwen in Brusselse straatnamen. Topografie van een minorisering. Brussels Studies. https://doi.org/10.4000/brussels.5431
Painter, K. (1994). The impact of street lighting on crime, fear, and pedestrian street use. Security Journal, 5(3), 116-124.
Palmer, P. J. (1983). To Know as We Are Known: A Spirituality of Education.
Palmia, F. (2023). Enabling Meaningful Public Participation in Spatial Planning Processes. UN-Habitat. Geraadpleegd op 17 mei 2023, van https://unhabitat.org/enabling-meaningful-public-participation-in-spati…
Parker, B. (2016). Feminist Forays in the City: Imbalance and Intervention in Urban Research Methods. Antipode, 48(5), 1337–1358. https://doi.org/10.1111/anti.12241
Pavlovskaya, M., & St Martin, K. (2007). Feminism and Geographic Information Systems: From a Missing Object to a Mapping Subject. Geography Compass, 1(3), 583–606. https://doi.org/10.1111/j.1749-8198.2007.00028.x
Peck, J. (2012). Austerity urbanism. City, 16(6), 626–655. https://doi.org/10.1080/13604813.2012.734071
Peck, J., Theodore, N., & Brenner, N. (2009). Neoliberal Urbanism: Models, Moments, Mutations. The SAIS review of international affairs, 29(1), 49–66. https://doi.org/10.1353/sais.0.0028
Perez, C. C. (2020). Invisible Women: Exposing Data Bias in a World Designed for Men. Vintage.
Peterson, M. (2017). Living with difference in hyper-diverse areas: how important are encounters in semi-public spaces? Zenodo (CERN European Organization for Nuclear Research). https://doi.org/10.1080/14649365.2016.1210667
Peuteman, A. (2022, 6 december). ‘Straatverlichting doven? Meisjes en ouderen zullen binnen blijven’. Knack. Geraadpleegd op 15 mei 2023, van https://www.knack.be/nieuws/voor-ouderen-is-er-maar-een-ding-erger-dan-…
Plan International. (z.d.). Safer Cities: naar meer veilige en inclusieve steden. Geraadpleegd op 23 mei 2023, van https://www.planinternational.be/nl/safer-cities
Politie Antwerpen (z.d.). Cameratoezicht. Politieantwerpen. Geraadpleegd op 21 april 2023, van https://www.politieantwerpen.be/dienstverlening/preventie/cameratoezicht
Popelier, J. (z.d.). Stad brussel lanceert projectoproep rond gender en stedenbouw. Anspresoons.prezly.com. Geraadpleegd op 22 april 2023, van https://anspersoons.prezly.com/stad-brussel-lanceert-projectoproep-rond…
Poyner, B. (1983). Design Against Crime: Beyond Defensible Space (First Edition). Butterworth-Heinemann.
Project for Public Spaces. (2012). Placemaking and the Future of Cities. UN-HABITAT Sustainable Urban Development Network (SUD-Net). Geraadpleegd op 22 januari 2023, van https://www.pps.org/article/placemaking-and-the-future-of-cities
Purcell, M. (1997). Ruling Los Angeles: Neighborhood Movements, Urban Regimes, And The Production Of Space In Southern California. Urban Geography, 18(8), 684–704. https://doi.org/10.2747/0272-3638.18.8.684
Purcell, M. (2009). Resisting neoliberalization: communicative planning or counter-hegemonic movements? Planning Theory, 8(2), 140–165. http://www.jstor.org/stable/26165939
Ramazanoglu, C. (1994). Feminism and the contradictions of oppression. Repr. London: Routledge.
Reumers, S., Polders, E., Janssens, D., Declercq, K. & Wets, G. (2016). Onderzoek Verplaatsingsgedrag Vlaanderen 5.1 (2015-2016). In Vlaamse Overheid. Instituut voor Mobiliteit. Geraadpleegd op 25 december 2022, van https://assets.vlaanderen.be/image/upload/v1597749456/ovg51-analyse-glo…
Rishbeth, C., Ganji, F., & Vodicka, G. (2018). Ethnographic understandings of ethnically diverse neighbourhoods to inform urban design practice. Local Environment, 23(1), 36–53. https://doi.org/10.1080/13549839.2017.1385000
Ritzdorf, M. (1994). A Feminist Analysis of Gender and Residential Zoning in the United States. Women and the Environment, 255–279. https://doi.org/10.1007/978-1-4899-1504-7_10
Roberts, M. (2022). Gender-sensitive spatial development in an era of neo-liberalism: co-option and oppositions. Town Planning Review, 93(6), 677–697. https://doi.org/10.3828/tpr.2021.42
Røe, P. G. (2013). Analysing Place and Place-making: Urbanization in Suburban Oslo. International Journal of Urban and Regional Research, 38(2), 498–515. https://doi.org/10.1111/1468-2427.12113
Rosa vzw. (z.d., a). Eerste feministische golf. Geraadpleegd op 9 februari, 2022, van https://rosavzw.be/nl/themas/feminisme/feministische-golven/eerste-golf
Rosa vzw. (z.d., b). Tweede feministische golf. Geraadpleegd op 9 februari, 2022, van https://rosavzw.be/nl/themas/feminisme/feministische-golven/tweede-golf
Rosa vzw. (z.d., c). Derde feministische golf. Geraadpleegd op 9 februari, 2022, van https://rosavzw.be/nl/themas/feminisme/feministische-golven/derde-golf
Rosa vzw. (z.d., d). Vierde feministische golf. Geraadpleegd op 9 februari, 2022, van https://rosavzw.be/nl/themas/feminisme/feministische-golven/vierde-golf
Rosa vzw. (z.d., e). Gender- als prefix. Geraadpleegd op 23 mei 2023, van https://rosavzw.be/nl/themas/gender/terminologie/gender-als-prefix
Rosa vzw. (z.d., f). Intersectionaliteit. Geraadpleegd op 9 februari, 2022, van https://rosavzw.be/nl/themas/feminisme/intersectionaliteit?gclid=Cj0KCQ…
Rosa vzw. (z.d., g). De kinderopvang(crisis) en gendergelijkheid. Geraadpleegd op 4 juni, 2023, van https://rosavzw.be/nl/nieuwsbrieven/pers-pectief/vorige-edities-2022/06…
Rose, G. (1993). Feminism and Geography: The limits of geographical knowledge. U of Minnesota Press.
Rose, G. (1995). Place and identity: a sense of place. In Massey, D. Barbara, & Jess, P. M. (Ed.), A place in the world ? Places, cultures and globalization (pp. 87-132). New York, United States: Oxford University Press Inc.
Rosenbloom, S. (1996). Women’s Travel Issues: The research and policy environment. In S.S. Fainstein& L.J Servon (Red.), Gender and Planning: A reader (pp. 235-255). Rutgers University Press
Rosette, A. S., Ponce de Leon, R., Koval, C. Z., & Harrison, D. A. (2018). Intersectionality: Connecting experiences of gender with race at work. Research in Organizational Behavior, 38, 1-22.
Rosewarne, L. (2005). The men’s gallery. Women’s Studies International Forum, 28(1), 67–78. https://doi.org/10.1016/j.wsif.2005.02.005
Saeys, A., Albeda, Y., Puymbroeck, N.V., Oosterlynck, S., Verschraegen, G., & Dierckx, D. (2014). Urban Policies on Diversity in Antwerp, Belgium.
Sandercock, L. & Forsyth, A. (1992). A Gender Agenda: New Directions for Planning Theory. In S.S. Fainstein& L.J Servon (Red.), Gender and Planning: A reader (pp. 67- 85). Rutgers University Press.
Sandercock, L. (2003). Cosmopolis II: Mongrel Cities of the 21st Century. London: Bloomsbury Academic. Retrieved February 2, 2023, from http://dx.doi.org/10.5040/9781472545527
Schillebeeckx, E., Oosterlynck, S., & De Decker, P. (2016a). Een veerkrachtige ruimte ten aanzien van immigratie? Exploratief onderzoek in 3 Vlaamse casegebieden: Case Antwerpen-Noord. Steunpunt Ruimte.
Schillebeeckx, E., Oosterlynck, S., & De Decker, P. (2016b). Naar een strategisch ruimtelijk concept voor Vlaanderen. Een focus op aankomstwijken. Steunpunt Ruimte.
Schillebeeckx, E., Oosterlynck, S., & De Decker, P. (2018). Migration and the resourceful neighborhood: Exploring localized resources in urban zones of transition. In Arrival Infrastructures: Migration and Urban Social Mobilities; 2018; pp. 131 - 152. https://doi.org/10.1007/978-3-319-91167-0_6
Schneekloth, L. H., & Shibley, R. G. (2000). Implacing Architecture into the Practice of Placemaking. Journal of Architectural Education, 53(3), 130–140. https://doi.org/10.1162/104648800564527
Scott, J. W. (1988). Deconstructing equality-versus-difference: Or, the uses of poststructuralist theory for feminism. In Theorizing feminism (pp. 254-270). Routledge.
Selener, D. (1997). Participatory Action Research and Social Change (2de editie). Global Action Publications. https://edepot.wur.nl/425683
Snyder, M. C. (2012). Feminist Theory and Planning Theory: Lessons from Feminist Epistemologies. Berkeley Planning Journal, 10(1). https://doi.org/10.5070/bp310113063
Spain, D. (2002). What happened to gender relations on the way from Chicago to Los Angeles? In S.S. Fainstein& L.J Servon (Red.), Gender and Planning: A reader (pp. 15- 30). Rutgers University Press.
Specia, A., & Osman, A. A. (2015). Education as a Practice of Freedom: Reflections on bell hooks. Journal of education and Practice, 6(17), 195-199.
Spender D. (1980). Man made language. Routledge & Kegan Paul.
Srivastava, S. (2012). Masculinity and its role in gender-based violence in public spaces. L. Prabhu, & S. Pilot, Fear that Stalks: Gender Based Violence in Public Spaces, 13-50.
Stad Antwerpen (z.d., a). Park Spoor Noord. AntwerpenMorgen. Geraadpleegd op 28 april 2023, van https://www.antwerpenmorgen.be/nl/projecten/park-spoor-noord/over
Stad Antwerpen (z.d., b). Slachthuissite Noordschippersdok Lobroekdok. AntwerpenMorgen. Geraadpleegd op 28 april 2023, van https://www.antwerpenmorgen.be/nl/projecten/slachthuissite-noordschippe…
Stad Antwerpen (z.d., c). Stuivenbergsite. AntwerpenMorgen. Geraadpleegd op 28 april 2023, van https://www.antwerpenmorgen.be/nl/projecten/stuivenbergsite/over
Stad Antwerpen. (2012). RUP 2060. Toelichtingsnota. Geraadpleegd op 28 april 2023, van http://www.antwerpen.be/docs/Stad/Bedrijven/Stadsontwikkeling/SW_Beleid….
Stad Antwerpen (10 maart 2023, a). Voorontwerp Strategisch Ruimteplan Antwerpen. AntwerpenMorgen. Geraadpleegd op 28 april 2023, van www.antwerpenmorgen.be/sra
Stad Antwerpen (10 maart 2023, b). Conceptnota Strategisch Ruimteplan Antwerpen. AntwerpenMorgen. Geraadpleegd op 28 april 2023, vanwww.antwerpenmorgen.be/sra
Stad Antwerpen (2023, c). Stad in Cijfers: databank Geraadpleegd op 5 juni 2023, van https://stadincijfers.antwerpen.be/databank/
Strydom, W., Puren, K., & Drewes, E. (2018). Exploring theoretical trends in placemaking: towards new perspectives in spatial planning. Journal of Place Management and Development, 11(2), 165–180. https://doi.org/10.1108/jpmd-11-2017-0113
Taylor, R. B., Gottfredson, S. D. & Brower, S. (1981). Territorial Cognitions and Social Climate in Urban Neighborhoods. Basic and Applied Social Psychology, 2(4), 289–303. https://doi.org/10.1207/s15324834basp0204_5
Terraza, H., Orlando, M. B., Lakovits, C., Lopes Janik, V., & Kalashyan, A. (2020). Handbook for Gender-Inclusive Urban Planning and Design.
Tramlab. (2020). Gender-Sensitive Placemaking – Improving The Safety of Women and Girls on Public Transport. Victorian State Government, La Trobe University, Monash University XYX Lab, RMIT University.
UN Escwa. (z.d.). Gender relations. Unescwa. Geraadpleegd op 23 mei 2023, van https://archive.unescwa.org/gender-relations#:~:text=Gender%20relations….
Vaiou, D. & Lykogianni, R. (2006). Women, Neighbourhoods and Everyday Life. Urban Studies, 43(4), 731–743. https://doi.org/10.1080/00420980600597434
Valentine, G. (1989). The Geography of Women’s Fear. Area, 21(4), 385–390. http://www.jstor.org/stable/20000063
Valentine, G. (1990). Women’s Fear and the Design of Public Space. Built Environment (1978-), 16(4), 288–303. http://www.jstor.org/stable/23286230
Van den Berg, M. (2018). The discursive uses of Jane Jacobs for the genderfying city: Understanding the productions of space for post-Fordist gender notions. Urban Studies, 55(4), 751-766.
Van Disseldorp, L. (z.d.). Overwegingen voor het werken met een vrijwilligersvergoeding. In FNO Zorg Voor Kansen. Geraadpleegd op 1 mei 2023, van https://www.fnozorgvoorkansen.nl/wp-content/uploads/2020/11/GGD-SameNoo…
Van Goethem, D. (2017, 21 september). Waarom Nederlandse vrouwen dit weekend massaal een plasje doen op straat. Het Nieuwsblad. https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20170921_03086066
Van Wynsberghe, E. (2022, 6 januari). Probleem straatintimidatie in Antwerpen-Noord het grootst. De Standaard. Geraadpleegd op 18 januari 2023, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20220105_98064800
Vanderstichele, S. (2021, 16 augustus). Politie Brussel-Noord lanceert opleiding en campagne tegen straatintimidatie. Bruzz. Geraadpleegd op 3 mei 2023, van https://www.bruzz.be/veiligheid/politie-brussel-noord-lanceert-opleidin…
Vandervoorde, J., Timmermans, B., Leroy, S. (2023). Samenwerken aan sociale buurten Handvaten voor een sociaal-ruimtelijke reflex bij buurtgericht werken. Brussel: Departement omgeving
Vlaamse Overheid. (2022). Antwerpen – Sint-Jansplein - Conceptstudie 2022: Projectfiche. Geraadpleegd op 16 mei 2023, van https://assets.vlaanderen.be/image/upload/v1678095007/cs_antwerpen_sint…
Vlaamse Overheid. (z.d., a). De Sociale Kaart. Geraadpleegd op 29 mei 2023, van https://www.desocialekaart.be/zoeken?pagina=0&paginaGrootte=20®io=5736&sort=relevantie
Vlaamse Overheid. (z.d.,b). Zorgzaam Sint-Jansplein. Zorgzame buurten. Geraadpleegd op 24 april 2023, van https://www.zorgenvoormorgen.be/zorgzamebuurten/sintjansplein
Vranken, A. (2018). Des béguinages à l’architecture féministe: Comment interroger et subverir les rapports de genre matérialisés dans l’habitat?. Université des femmes.
Wadsworth, Y. (1998). What is participatory action research?, Action Research International, Paper 2. Geraadpleegd op 9 mei 2023, van https://www.montana.edu/cpa/news/images/articles/hires/img2006032911436…
Weedon, C. (1996). Feminist Practice and Poststructuralist Theory. Wiley.
Wekerle, G. R., Peterson, R. & Morley, D. (1980). New Space For Women (Westview Special Studies on Women in Contemporary Society) (1ste editie). Westview Press.
Westhues, A., Ochocka, J., Jacobson, N., Simich, L., Maiter, S., Janzen, R., & Fleras, A. (2008). Developing Theory From Complexity: Reflections on a Collaborative Mixed Method Participatory Action Research Study. Qualitative Health Research, 18(5), 701–717. https://doi.org/10.1177/1049732308316531
Women Make The City (z.d.). Vrouwenadviesraad. Women Make The City. Geraadpleegd op 1 mei 2023, van https://womenmakethecity.nl/over-ons/
Yücesoy, E. Ü. (2006). Everyday Urban Public Space: Turkish Immigrant Women’s Perspective. Het Spinhuis.
Zebracki, M. (2020). ‘Homomonument sounds like a poem’: Queer placemaking 30 years on: a conversational dialogue with Thijs Bartels,author of Dancing on the Homomonument (2003). In The Routledge Handbookof Placemaking (pp. 194-204). Routledge.
Zebracki, M., Janssens, F., & M. Vanderbeck, R. (2021). Gay monumentsin queer times: Amsterdam’s Homomonument and the politics ofinclusive social practice. Sexualities, 136346072110285. https://doi.org/10.1177/13634607211028517
