Wat sigarettenrook ons leert over kosmische flitsen
De nochtans erg krachtige lichtbundel van de Oostendse vuurtoren is maar klein bier vergeleken met de gammaflitsen die elke dag plaatsvinden, stille getuigen van de meest intense explosies in ons universum. Turbulente processen, zoals die aanwezig zijn in de rook van een ordinaire sigaret, lijken aan de basis te liggen van die uitbarstingen van gammastraling. Toch vind ik in mijn scriptie dat dat niet voor elke gammaflits geldt, en al zeker niet voor de mysterieuze voorloperflits, waarvan niemand weet wat hij is.
Wat slechts een oplichtend puntje aan de hemel is, herbergt de ontploffing of samensmelting van sterren, waarbij het licht en de materie naar buiten worden geslingerd volgens twee tegenoverstaande bundels, net zoals bij een vuurtoren. (NASA’s Goddard Space Flight Center; Inzet: NASA, ESA, CSA, STScI, A. Levan (Radboud Universiteit); Beeldverwerking: Gladys Kober)
Niet toevallig zeggen we – en dan vooral van leukere dingen – dat ze in een flits weer voorbij zijn. Zo vergaat het ook de gammaflits: kort en ver weg, nauwelijks waar te nemen. Sommige gammaflitsen dragen een stempel van turbulentie, maar uit mijn onderzoek blijkt dat minder voorkomende gammaflitsen hierdoor niet gekenmerkt worden. Hoe kan dat? Reis even mee door de wereld der kosmische flitsen.
Pardon, gammaflitsen?
Wanneer twee sterren botsen en samensmelten, of wanneer sterren op het einde van hun leven ontploffen als een supernova, kan dat gepaard gaan met een korte, heldere flits van gammastraling. Vanuit het centrum van de explosie, waar zich een neutronenster of zwart gat vormt, worden twee tegenoverstaande lichtbundels de interstellaire ruimte ingeschoten. De gammastraling van die bundels licht op en dooft opnieuw uit in minder dan enkele minuten tijd. Dat noemen we de gammaflits.
Hoewel de lichtbundels zich over een afstand van lichtjaren uitstrekken, staat de bron zo ver weg dat ze maar als een klein lichtpuntje aan onze hemel verschijnen. De gammaflits is van korte duur en bevindt zich ver weg: twee niet zo wenselijke eigenschappen in de astrofysica. Wetenschappers slagen er maar niet in om deze flitsen te doorgronden. De gammastraling kan geproduceerd worden door deeltjes die versneld worden tot bijna de lichtsnelheid. Vermoedelijk gebeurt dat in de lichtbundels, maar hoe dan, en welke deeltjes zijn dat? Komen er exotische deeltjes, zoals neutrinos, vrij? Waar komt al die energie vandaan? Wat gebeurt er in dat hete centrum? Allemaal vragen waar we al meer dan vijftig jaar een antwoord op zoeken.
Het productieproces laat als het ware haar vingerafdruk achter op de lichtdeeltjes.
Vingerafdruk van het ontstaansproces
De enige manier tot nu toe om gammaflitsen te bestuderen, is via de straling die ze uitzenden. We weten al langer dat de gammastraling die vrijkomt zekere kenmerken vertoont die te maken hebben met het proces waarin ze ontstaat. Het productieproces laat als het ware haar vingerafdruk achter op de lichtdeeltjes. Dat betekent dat we, door de straling die we hier op aarde ontvangen te bestuderen, informatie kunnen vergaren over de processen die plaatsvinden in de gammaflitsen, die lichtjaren van ons verwijderd zijn. Gelukkig! We moeten er dus geen satelliet naartoe sturen. Die zou immers miljoenen jaren onderweg zijn.
Vermoed wordt dat turbulente processen aan de basis liggen van de gammastraling. Het fenomeen turbulentie kennen we vanop het vliegtuig, wanneer we in een onregelmatige of verstoorde luchtstroming terechtkomen, maar in een andere vorm komen we het ook tegen in (sigaretten)rook. Als u die wat in detail bekijkt, ziet u hoe de rook meandert, waarbij de rook grote en kleine kringen maakt. Dat is precies wat we ook verwachten in gammaflitsen. De deeltjes die de gammastraling uitzenden, wervelen rond en worden versneld in gelijkaardige kringen en kronkelingen, die hun stempel achterlaten op de straling. Die stempel van turbulentie heb ik inderdaad teruggevonden bij het bestuderen van mijn selectie gammaflitsen.
In sigarettenrook komen onregelmatige bewegingen voor, een goed voorbeeld van turbulente stromingen.
Niet elke flits heeft dezelfde vingerafdruk
Maar die stempel is niet aanwezig bij alle gammaflitsen. Bij het vergelijken van verschillende types flitsen – korte, lange, heldere, minder heldere, en de verschillende fases van de flits – zag ik dat enkel lange gammaflitsen met een gemiddelde helderheid die tekenen van turbulentie meedragen. Het zijn voornamelijk die die tot nu toe onderzocht zijn in de literatuur, en waarop deze turbulentietheorie gebouwd is. In mijn scriptie werden echter voor de eerste keer ook minder voorkomende gammaflitsen geanalyseerd, zoals zeer heldere flitsen en de voorloperflits. Dat is een nog kortere flits die de hoofdflits, tijdens welke de meeste gammastraling wordt uitgezonden, voorafgaat. Er is amper kennis over die voorloper, maar mijn onderzoek licht een tipje van de sluier op. We zien immers dat de hoofdflits wel ontstaat uit turbulentie, maar in de voorloperflits ontbreekt dat. Wetende dat de eigenschappen van de gammastraling de vingerafdruk van haar ontstaan tonen, kunnen we besluiten dat de voorloper en de hoofdfase op een andere plek of op een ander moment in de gammaflits worden geproduceerd. Ze hebben dus niets met elkaar te maken. Dat is een volstrekt nieuw inzicht. Ook zag ik in mijn onderzoek dat de helderste gammaflitsen evenmin een stempel van turbulentie bevatten. Hoe dat komt, is nog een raadsel. Misschien werden we zo verblind door de flits dat we de turbulentie gewoon niet kunnen waarnemen?
En dan?
Turbulente stromingen in de lichtbundels vormen de wieg voor bepaalde gammaflitsen, maar dat geldt niet voor alle flitsen. Hoe dat kan, moet verder onderzoek uitwijzen. Het onderzoeken van de stempels die de interne processen drukken op de gammastralen is echter veelbelovend; wat kunnen we nog achterhalen over de mysterieuze voorloperflits? Waar ontstaat hij, als hij niet bij de hoofdflits hoort? Wat maakt de lichtbundels zo turbulent? Welke deeltjes worden versneld?
Gammaflitsen herbergen kennis over het ontstaan van zwarte gaten, exotische deeltjes en de dood van sterren. Daarom proberen we gammaflitsen te begrijpen, opdat zij op hun beurt hun licht kunnen schijnen op andere mysteries. Denkt u dus alvast eens aan deze flitsen de volgende keer dat u het licht van de vuurtoren aanschouwt, of wanneer u aan uw sigaret lurkt.
Bibliografie
[1] R. W. Klebesadel et al. Observations of Gamma-Ray Bursts of Cosmic Origin. The Astrophysical Journal, 182:L85, June 1973. doi:10.1086/181225.
[2] J. R. London. VELA: A space system success story. Acta Astronautica, 29(9):723–734, 1993. doi:https://doi.org/10.1016/0094-5765(93)90091-A.
[3] T. L. Cline et al. Energy Spectra of Cosmic Gamma-Ray Bursts. The Astrophysical Journal, 185:L1, October 1973. doi:10.1086/181309.
[4] Wm. A. Wheaton et al. The Direction and Spectral Variability of a Cosmic Gamma-Ray Burst. The Astrophysical Journal, 185:L57, October 1973. doi:10.1086/181320.
[5] C. Kouveliotou et al. Gamma-ray Bursts, volume 51 of Cambridge Astrophysics. Cambridge University Press, 2012. doi:10.1017/CBO9780511980336.
[6] A. Gomboc. Unveiling the Secrets of Gamma Ray Bursts. Contemporary Phys., 53:339–355, July 2012. doi:10.1080/00107514.2012.701453.
[7] L. Weiss. Israel’s 1979 Nuclear Test and the US Cover-Up. Middle East Policy, 18(4):83–95, 2011.
[8] B. Zhang. The Physics of Gamma-Ray Bursts. Cambridge University Press, 2018. doi:10.1017/9781139226530.
[9] R. J. Nemiroff. A Century of Gamma Ray Burst Models. Comments on Astrophysics, 17:189, January 1994. doi:10.48550/arXiv.astro-ph/9402012.
[10] M. Ruderman. Theories of gamma -ray bursts. In P. G. Bergman, E. J. Fenyves, and L. Motz, editors, Seventh Texas Symposium on Relativistic Astrophysics, volume
262, pages 164–180, October 1975. doi:10.1111/j.1749-6632.1975.tb31430.x.
[11] Y. Kaneko et al. The Complete Spectral Catalog of Bright BATSE Gamma-Ray Bursts. The Astrophysical Journal Supplement Series, 166(1):298, September 2006.
doi:10.1086/505911.
[12] J. van Paradijs et al. Transient optical emission from the error box of the γ-ray burst of 28 February 1997. Nature, 386(6626):686–689, April 1997. doi:10.1038/386686a0.
[13] M. R. Metzger et al. Spectral constraints on the redshift of the optical counterpart to the γ-ray burst of 8 May 1997. Nature, 387(6636):878–880, June 1997. doi:10.1038/43132.
[14] K. C. Sahu et al. Observations of GRB 970228 and GRB 970508 and the Neutron Star Merger Model. The Astrophysical Journal, 489(2):L127, November 1997. doi:10.1086/316786.
[15] E. Berger et al. The afterglow and elliptical host galaxy of the short γ-ray burst GRB 050724. Nature, 438(7070):988–990, December 2005. doi:10.1038/nature04238.
[16] A. Lien et al. The Third Swift Burst Alert Telescope Gamma-Ray Burst Catalog. The Astrophysical Journal, 829(1):7, 2016. doi:10.3847/0004-637X/829/1/7.
[17] A. Cucchiara et al. A Photometric Redshift of z ˜9.4 for GRB 090429B. The Astrophysical Journal, 736(1):7, July 2011. doi:10.1088/0004-637X/736/1/7.
[18] P. Coppin. Investigation of the precursor phase of gamma-ray bursts through gamma-ray and high-energy neutrino observations. PhD thesis, Vrije Universiteit Brussel, 2022.
[19] A. von Kienlin et al. The Fourth Fermi-GBM Gamma-Ray Burst Catalog: A Decade of Data. The Astrophysical Journal, 893:46, 2020. doi:10.3847/1538-4357/ab7a18.
[20] F. Ryde et al. IDENTIFICATION AND PROPERTIES OF THE PHOTOSPHERIC EMISSION IN GRB090902B. The Astrophysical Journal Letters, 709(2):L172, January 2010. doi:10.1088/2041-8205/709/2/L172.
[21] National Aeronautics and Space Administration. About the Fermi Gamma-ray Space Telescope. [Accessed: May, 26, 2023]. URL: https://www.nasa.gov/content/fermi/overview.
[22] A. A. Abdo et al. Fermi Observations of High-Energy Gamma-Ray Emission from GRB 080916C. Science, 323(5922):1688, March 2009. doi:10.1126/science.1169101.
[23] J. P. Norris et al. Long-Lag, Wide-Pulse Gamma-Ray Bursts. The Astrophysical Journal, 627(1):324–345, July 2005. doi:10.1086/430294.
[24] C. Kouveliotou et al. Identification of Two Classes of Gamma-Ray Bursts. The Astrophysical Journal, 413:L101, August 1993. doi:10.1086/186969.
[25] J. J. Brainerd. Gamma-ray bursts in the galactic halo. Nature, 355(6360):522–524, February 1992. doi:10.1038/355522a0.
[26] W. S. Paciesas et al. The Fourth BATSE Gamma-Ray Burst Catalog (Revised). The Astrophysical Journal Supplement Series, 122(2):465–495, June 1999. doi:10.1086/313224.
[27] G. J. Fishman and C. A. Meegan. Gamma-Ray Bursts. Annual Review of Astronomy and Astrophysics, 33(1):415–458, January 1995. doi:10.1146/annurev.aa.33.090195.002215.
[28] T. Piran. The physics of gamma-ray bursts. Reviews of Modern Physics, 76:1143–1210, October 2004. doi:10.1103/RevModPhys.76.1143.
[29] G. Vedrenne and J.-L. Atteia. Gamma-ray bursts: The brightest explosions in the universe. Springer Science & Business Media, 2009.
[30] D. Band et al. BATSE Observations of Gamma-Ray Burst Spectra. I. Spectral Diversity. The Astrophysical Journal, 413:281, August 1993. doi:10.1086/172995.
[31] R. D. Preece et al. The BATSE Gamma-Ray Burst Spectral Catalog. I. High Time Resolution Spectroscopy of Bright Bursts Using High Energy Resolution Data. The Astrophysical Journal Supplement Series, 126(1):19, January 2000. doi:10.1086/313289.
[32] M. Planck. Ueber das Gesetz der Energieverteilung im Normalspectrum. Annalen der Physik, 309(3):553–563, 1901. doi:https://doi.org/10.1002/andp.19013090310.
[33] M. Ajello et al. A Decade of Gamma-Ray Bursts Observed by Fermi-LAT: The Second GRB Catalog. The Astrophysical Journal, 878(1):52, June 2019. doi:10.3847/1538-4357/ab1d4e.
[34] P. Kumar and B. Zhang. The physics of gamma-ray bursts & relativistic jets. Physics Reports, 561:1–109, 2015. The physics of gamma-ray bursts & relativistic jets. doi:https://doi.org/10.1016/j.physrep.2014.09.008.
[35] P. Coppin et al. Identification of gamma-ray burst precursors in Fermi-GBM bursts. Physical Review D, 102:103014, November 2020. doi:10.1103/PhysRevD.102.103014.
[36] H. Gao et al. Compton scattering of self-absorbed synchrotron emission. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 435(3):2520–2531, September 2013. doi:10.1093/mnras/stt1461.
[37] E. Waxman and J. N. Bahcall. Neutrino Afterglow from Gamma-Ray Bursts: ˜1018 EV. The Astrophysical Journal, 541(2):707–711, October 2000. doi:10.1086/309462.
[38] K. Murase. High energy neutrino early afterglows from gamma-ray bursts revisited. Physical Review D, 76(12):123001, December 2007. doi:10.1103/PhysRevD.76.123001.
[39] N. Gehrels et al. The brightest explosions in the universe. Scientific American, 287N6:52–59, 2002.
[40] M. Ravasio. New insights into the physics of Gamma-Ray Burst prompt emission. PhD thesis, Milan Bicocca U., 2022.
[41] M. Lyutikov and R. D. Blandford. Gamma ray bursts as electromagnetic outflows. arXiv e-prints, pages astro–ph/0312347, December 2003. doi:10.48550/arXiv.
astro-ph/0312347.
[42] X.-G.Wang et al. How bad or Good are the External Forward Shock Afterglow Models of Gamma-ray Bursts? The Astrophysical Journal Supplement Series, 219(1):9, 2015. doi:10.1088/0067-0049/219/1/9.
[43] E. Nakar. Short-hard gamma-ray bursts. Physics Reports, 442(1-6):166–236, April 2007. doi:10.1016/j.physrep.2007.02.005.
[44] A. Levan et al. Gamma-Ray Burst Progenitors. Space Science Reviews, 202(1-4):33–78, November 2016. doi:10.1007/s11214-016-0312-x.
[45] T. J. Galama et al. An unusual supernova in the error box of the γ-ray burst of 25 April 1998. Nature, 395(6703):670–672, October 1998. doi:10.1038/27150.
[46] K. Z. Stanek et al. Spectroscopic Discovery of the Supernova 2003dh Associated with GRB 030329. The Astrophysical Journal, 591(1):L17–L20, July 2003. doi:10.1086/376976.
[47] R. A. Hulse and J. H. Taylor. Discovery of a pulsar in a binary system. The Astrophysical Journal, 195:L51–L53, January 1975. doi:10.1086/181708.
[48] P. M´esz´aros. Gamma-ray bursts. Reports on Progress in Physics, 69(8):2259, July 2006. doi:10.1088/0034-4885/69/8/R01.
[49] B. P. Abbott et al. Gravitational Waves and Gamma-Rays from a Binary Neutron Star Merger: GW 170817 and GRB 170817A. The Astrophysical Journal Letters, 848(2):L13, October 2017. doi:10.3847/2041-8213/aa920c.
[50] B. P. Abbott et al. GW170817: Observation of Gravitational Waves from a Binary Neutron Star Inspiral. Physical Review Letters, 119:161101, October 2017. doi:10.1103/PhysRevLett.119.161101.
[51] V. Savchenko et al. INTEGRAL Detection of the First Prompt Gamma-Ray Signal Coincident with the Gravitational-wave Event GW170817. The Astrophysical Journal Letters, 848(2):L15, 2017. doi:10.3847/2041-8213/aa8f94.
[52] A. Goldstein et al. An Ordinary Short Gamma-Ray Burst with Extraordinary Implications: Fermi-GBM Detection of GRB 170817A. The Astrophysical Journal Letters, 848(2):L14, October 2017. doi:10.3847/2041-8213/aa8f41.
[53] V. Savchenko et al. INTEGRAL Observations of GW170104. The Astrophysical Journal Letters, 846(2):L23, September 2017. doi:10.3847/2041-8213/aa87ae.
[54] D. A. Coulter et al. Swope Supernova Survey 2017a (SSS17a), the optical counterpart to a gravitational wave source. Science, 358(6370):1556–1558, December 2017. doi:10.1126/science.aap9811.
[55] B. P. Abbott et al. Multi-messenger Observations of a Binary Neutron Star Merger*. The Astrophysical Journal Letters, 848(2):L12, October 2017. doi:10.3847/2041-8213/aa91c9.
[56] N. R. Tanvir et al. The Emergence of a Lanthanide-rich Kilonova Following the Merger of Two Neutron Stars. The Astrophysical Journal Letters, 848(2):L27, October 2017. doi:10.3847/2041-8213/aa90b6.
[57] I. Arcavi et al. Optical emission from a kilonova following a gravitational-wavedetected neutron-star merger. Nature, 551(7678):64–66, November 2017. doi:10.1038/nature24291.
[58] A. M. Beloborodov et al. Self-Similar Temporal Behavior of Gamma-Ray Bursts. The Astrophysical Journal, 508(1):L25–L27, November 1998. doi:10.1086/311710.
[59] A. M. Beloborodov. Power density spectra of gamma-ray bursts. In AIP Conference Proceedings. AIP, 2000. doi:10.1063/1.1361535.
[60] F. Ryde et al. Gamma-ray bursts observed by the INTEGRAL-SPI anticoincidence shield: A study of individual pulses and temporal variability. Astronomy & Astrophysics, 411:L331–L342, November 2003. doi:10.1051/0004-6361:20031440.
[61] S. Dichiara et al. Average power density spectrum of long GRBs detected with BeppoSAX/GRBM and with Fermi/GBM. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 431(4):3608–3617, April 2013. doi:10.1093/mnras/stt445.
[62] C. Guidorzi et al. Average power density spectrum of Swift long gamma-ray bursts in the observer and in the source-rest frames. Monthly Notices of the Royal Astronomical
Society, 422(2):1785–1803, April 2012. doi:10.1111/j.1365-2966.2012.20758.x.
[63] M. E. J. Newman. Power laws, Pareto distributions and Zipf’s law. Contemporary Physics, 46(5):323–351, September 2005. doi:10.1080/00107510500052444.
[64] F. T. M. Nieuwstadt et al. Turbulence: Introduction to Theory and Applications of Turbulent Flows. Springer Science+Business Media, 2016. doi:10.1007/978-3-319-31599-7.
[65] L. D. Landau and E. M. Lifshitz. Fluid Mechanics: Landau and Lifshitz: Course of Theoretical Physics, Volume 6, volume 6. Elsevier, 2013.
[66] S. B. Pope. Turbulent Flows. Cambridge University Press, 2000. doi:10.1017/CBO9780511840531.
[67] J. B. J. Fourier. Th´eorie Analytique de la Chaleur. Cambridge Library Collection - Mathematics. Cambridge University Press, 2009. doi:10.1017/CBO9780511693229.
[68] J. W. Gibbs. Fourier’s series. Nature, 59(1522):200–200, December 1898. doi:https://doi.org/10.1038/059200b0.
[69] H. Wilbraham. On a certain periodic function. The Cambridge and Dublin Mathematical Journal, 3:198–201, 1848.
[70] S. W Smith et al. The scientist and engineer’s guide to digital signal processing. California Technical Pub. San Diego, 1997.
[71] J. M. Blackledget. Digital Signal Processing: Mathematical and Computational Methods, Software Development and Applications. Woodhead Publishing, 2006.
[72] P. Gregory. Bayesian Logical Data Analysis for the Physical Sciences: A Comparative Approach with Mathematica® Support. Cambridge University Press, 2005. doi:10.1017/CBO9780511791277.
[73] NobelPrize.org. Enrico Fermi – Biographical. [Accessed: April, 17, 2023]. URL: https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1938/fermi/biographical/.
[74] C. Meegan et al. The Fermi Gamma-ray Burst Monitor. The Astrophysical Journal, 702(1):791–804, September 2009. doi:10.1088/0004-637X/702/1/791.
[75] W. B. Atwood et al. The Large Area Telescope on the Fermi Gamma-Ray Space Telescope Mission. The Astrophysical Journal, 697(2):1071–1102, June 2009. doi:10.1088/0004-637X/697/2/1071.
[76] P. F. Michelson et al. Fermi Gamma-ray Space Telescope: high-energy results from the first year. Reports on Progress in Physics, 73(7):074901, July 2010. doi:10.1088/0034-4885/73/7/074901.
[77] B. Biltzinger et al. A physical background model for the Fermi Gamma-ray Burst Monitor. Astronomy & Astrophysics, 640:A8, August 2020. doi:10.1051/0004-6361/201937347.
[78] D. Sz´ecsi et al. Direction dependent background fitting for the Fermi GBM data. Astronomy & Astrophysics, 557:A8, September 2013. doi:10.1051/0004-6361/201321068.
[79] O. J. Roberts et al. The First Fermi-GBM Terrestrial Gamma Ray Flash Catalog. Journal of Geophysical Research: Space Physics, 123(5):4381–4401, 2018. doi:https://doi.org/10.1029/2017JA024837.
[80] W. Li and M. K. Hudson. Earth’s Van Allen Radiation Belts: From Discovery to the Van Allen Probes Era. Journal of Geophysical Research: Space Physics, 124(11):8319–8351, 2019. doi:https://doi.org/10.1029/2018JA025940.
[81] M. Ackermann et al. Measurement of the high-energy gamma-ray emission from the Moon with the Fermi Large Area Telescope. Physical Review D, 93:082001, April 2016. doi:10.1103/PhysRevD.93.082001.
[82] M. Ajello et al. First Fermi-LAT Solar Flare Catalog. The Astrophysical Journal Supplement Series, 252(2):13, February 2021. doi:10.3847/1538-4365/abd32e.
[83] M. Ackermann et al. Fermi-LAT Observations of the Diffuse γ-Ray Emission: Implications for Cosmic Rays and the Interstellar Medium. The Astrophysical Journal, 750(1):3, May 2012. doi:10.1088/0004-637X/750/1/3.
[84] K. Hurley et al. An exceptionally bright flare from SGR 1806–20 and the origins of short-duration γ-ray bursts. Nature, 434(7037):1098–1103, 2005. doi:10.1038/nature03519.
[85] J. D. Scargle. Studies in Astronomical Time Series Analysis. V. Bayesian Blocks, a New Method to Analyze Structure in Photon Counting Data. The Astrophysical Journal, 504(1):405–418, September 1998. doi:10.1086/306064.
[86] D. A. Leahy et al. On searches for pulsed emission with application to four globular cluster X-ray sources : NGC 1851, 6441, 6624 and 6712. The Astrophysical Journal, 266:160–170, March 1983. doi:10.1086/160766.
[87] C. Guidorzi. Power-density spectrum of non-stationary short-lived light curves. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 415(4):3561–3570, August 2011.
doi:10.1111/j.1365-2966.2011.18969.x.
[88] S. Poolakkil et al. The Fermi-GBM Gamma-Ray Burst Spectral Catalog: 10 yr of Data. The Astrophysical Journal, 913(1):60, May 2021. doi:10.3847/1538-4357/abf24d.
[89] D. Guetta and T. Piran. The luminosity and redshift distributions of shortduration GRBs. Astronomy & Astrophysics, 435(2):421–426, May 2005. doi:10.1051/0004-6361:20041702.
[90] T. W. Giblin et al. Power spectra of BATSE GRB time profiles. In Gamma-Ray Bursts, 4th Hunstville Symposium, volume 428 of American Institute of Physics Conference Series, pages 241–245, May 1998. doi:10.1063/1.55329.
[91] B. M. Belli. Shot Noise in Gamma-Ray Bursts. The Astrophysical Journal, 393:266, July 1992. doi:10.1086/171503.
[92] P. M´esz´aros et al. X-Ray-rich Gamma-Ray Bursts, Photospheres, and Variability. The Astrophysical Journal, 578(2):812–817, October 2002. doi:10.1086/342611.
Y.-D. Hu et al. Internal Energy Dissipation of Gamma-Ray Bursts Observed with Swift: Precursors, Prompt Gamma-Rays, Extended Emission, and Late XRay Flares. The Astrophysical Journal, 789(2):145, July 2014. doi:10.1088/0004-637X/789/2/145.
