Zorgverleners in het woonzorgcentrum moeten veel meer de Pipi Langkous in zichzelf loslaten!
Stel, je woont in een woonzorgcentrum en je vertoont de eerste tekenen van dementie. Je wil graag praten over jouw toekomstige zorg- en levensdoelen zodat de laatste fase in jouw leven loopt zoals jij dat wil. Maar ondanks de signalen die je geeft is er geen enkele zorgverlener die het initiatief neemt om dat gesprek met jou te voeren en jij durft het niet te vragen. En plots kan het niet meer…
Te overwinnen drempels
Het gesprek waar we het over hebben heet vroegtijdige zorgplanning (VZP), of voorafgaande zorgplanning, of proactieve zorgplanning, of advance care planning. Al deze synoniemen slaan op een proces van tijdig gevoerde gesprekken met zorgvragers zodat hun zorg- en levenswensen voor de laatste fase in hun leven gekend zijn en gerespecteerd kunnen worden. Zo’n gesprek voer je niet zomaar. Er gaat een goede voorbereiding aan vooraf en het moet op een gepast ogenblik plaatsvinden. En je voert het ook niet één keer, de wensen kunnen immers veranderen.
Je ziet, zo’n VZP gesprek is best wel complex. Zorgverleners hebben het dan ook moeilijk om een VZP gesprek aan te gaan. Uit onderzoek blijkt dat ze vinden dat ze te weinig kennis, ervaring en training hebben voor dergelijke gesprekken. Maar bovenal hebben ze een te laag gevoel van self-efficacy, het vertrouwen in het eigen kunnen.
Haal de Pipi Langkous in jezelf naar boven!
Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk wel dat ik het kan’
Ken je deze quote nog van Pipi Langkous? Dat gevoel wilde ik aanwakkeren bij de zorgverleners van het woonzorgcentrum waar ik in het laatste jaar van mijn opleiding Verpleegkunde mijn stage liep en mijn bachelorproef uitvoerde. Maar hoe zou ik dat aanpakken?
Spelenderwijs leren
Het projectteam ‘Van Cure naar Care’ waren de externe begeleiders van mijn bachelorproef. Zij werken aan een nieuwe methodiek om vorming te geven aan zorgprofessionals. Traditionele vormingen hebben de neiging om deelnemers te overspoelen met hopen kennis, meestal in één richting, wat resulteert in een daling van het gevoel van self-efficacy: ‘Oeioei, dat lijkt mij allemaal heel ingewikkeld, ik ga daar maar van wegblijven’.
Wat ik zou uittesten was de combinatie van een kort vormingsmoment, waarin enkel de absoluut noodzakelijke kennis wordt meegegeven, met direct daarna, activerende oefeningen die de nieuwe kennis in de praktijk brengen. Door dat te doen met een serious game bracht ik ook nog eens een spelelement aan in het leren, waardoor de kennis beter wordt onthouden.
Wie herkent de knipperlichten?
Een belangrijke voorwaarde om een VZP gesprek aan te gaan is dat de nood om zo’n gesprek te voeren herkend wordt. Wijzigingen in de situatie van de bewoner zijn signalen dat een VZP gesprek aan de orde is. Snel en veel vermageren, slikproblemen, herhaaldelijk vallen,… het zijn maar enkele van de knipperlichten die aangeven dat de zorgdoelen moet herbekeken worden.
De deelnemers aan mijn bachelorproef moesten op hun eigen tempo een e-learning doornemen waarin alle knipperlichten werden beschreven. Deze vorming duurde niet meer dan een half uurtje. Dan gingen we aan het werk met het knipperlichtenspel: wie herkende knipperlichten in levensverhalen van fictieve bewoners? En hoe reageer je erop?
Benieuwd of het heeft gewerkt?
Om het effect van deze vormingsmethodiek te kunnen meten liet ik de deelnemers een korte vragenlijst invullen voor en na de vormings- en oefensessies. Daarmee werd hun kennis rond vroegtijdige zorgplanning en hun gevoel van self-efficacy bepaald.
De resultaten werden verwerkt in taartdiagrammen, radars en kleurrijke tabellen en de resultaten waren zo veel beter dan ik had gehoopt!
Op het gebied van kennis werd een spectaculaire toename gemeten in de behaalde scores met minstens 21% en tot 141%, afhankelijk van de beroepsgroep. En ook de scores behaald voor de self-efficacy, het Pipi Langkous gevoel, was gestegen met 37% tot 56%. Meer nog, er was een echte sensibilisering gerealiseerd: knipperlichten die nooit eerder waren opgemerkt, werden plots herkent bij talrijke bewoners en artsen werden betrokken. De deelnemers werden zich bewust dat ze bepaalde zaken beter konden aanpakken en waren ook bereid om dat te doen.
Ik was ook benieuwd hoe de deelnemers de vormingssessies hadden ervaren. De helft van hen gaf de voorkeur aan deze methode en raadde het gebruik van educatieve games zelfs aan bij vormingen rond andere zorgthema’s. Over het knipperlichtenspel waren ze unaniem: dat was een effectieve manier om de knipperlichten te leren herkennen.
Hoopvol een mooie toekomst tegemoet!
En wat na de bachelorproef? Zal de dagelijkse werking in het woonzorgcentrum veranderen of keert alles terug naar hoe het vroeger was?
Ik ga als verpleegkundige aan het werk in dit woonzorgcentrum en wanneer ze mij zien wil ik dat ze denken: knipperlicht! Ik ga proberen om mijn collega’s blijvend te stimuleren zodat meer VZP gesprekken worden gevoerd. Als iedereen rondom een bewoner op de hoogte is van wat de zorg- en levenswensen zijn dan zetten we een grote stap voorwaarts. Het resultaat van een goed VZP beleid is immers duidelijkheid en gemoedsrust voor de bewoner, diens naasten én de zorgverleners.
Werk jij ook in een woonzorgcentrum en ben je geïnteresseerd in de materialen die ik heb gebruikt tijdens de vormingssessies? Ga dan zeker een kijkje nemen op de website www.vancurenaarcare.be download de materialen via de Tools pagina en ga er zelf mee aan de slag!
Bibliografie
Abdulmajed, H., Park, Y. S. & Tekian, A. (2015). Assessment of educational games for health professions: A systematic review of trends and outcomes. Medical Teacher, 37, 27–32. https://doi.org/10.3109/0142159x.2015.1006609
Albers, G., Piers, R., De Lepeleire, J., Steyaert, J., Van Mechelen, W., Steeman, E., Dillen, L., Vanden Berghe, P. & Van den Block, L. (2016). Vroegtijdige zorgplanning bij personen met dementie [pdf]. Pallialine. https://palliatievezorgvlaanderen.be/wp-content/uploads/2021/07/richtlijn_VZP_bij_dementie.pdf
Az Damiaan (2022). Palliatieve en terminale zorg. https://azdamiaan.be/nl/patienten/zorgvisies/palliatieve-en-terminale-zorg
Batchelor F., Hwang K., Haralambous B., Fearn M., Mackell P., Nolte L., Detering K. (2019). Facilitators and barriers to advance care planning implementation in Australian aged care settings: a systematic review and thematic analysis. Australasian journal on ageing, 38(3), 173–181. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30873713/
Bolt, S. R., van der Steen, J. T., Schols, J. M., Zwakhalen, S. M., Pieters, S. & Meijers, J. M. (2019). Nursing staff needs in providing palliative care for people with dementia at home or in long-term care facilities: A scoping review. International Journal of Nursing Studies, 96, 143–152. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2018.12.011
Brull S., Finlayson S., Kostelec T., MacDonald R., Krenzischeck, D. (2017). Using gamification to improve productivity and increase knowledge retention during orientation. The Journal of Nursing Administration, 47, 448–453. https://journals.lww.com/jonajournal/Abstract/2017/09000/Using_Gamification_to_Improve_Productivity_and.8.aspx
Christodoulou-Fella M., Middleton N., Papathanassoglou E.D.E., Karanikola M. N. K.(2017). Exploration of the Association between Nurses' Moral Distress and Secondary Traumatic Stress Syndrome: Implications for Patient Safety in Mental Health Services. Biomed Research International. doi: 10.1155/2017/1908712.
Cohen, J. & Chambaere, K. (2021). Onderzoeksresultaten 2021. End-of-life care research group. https://mcusercontent.com/960df92eaabac48b8628cdce0/files/ba2d33dd-6e8d-2c39-69d3-d1339512b380/20211101_Beleidsnota_Palliatieve_zorg.pdf
Coupez, V. (2022) E-learning: Keuzemodule - Palliatieve zorg en VZP. West-Vlaanderen, België.
De Schreye R, Houttekier D, Deliens L, Cohen J. (2017). Developing indicators of appropriate and inappropriate end-of-life care in people with Alzheimer's disease, cancer or chronic obstructive pulmonary disease for population-level administrative databases: A RAND/UCLA appropriateness study. Palliative Medicine. doi: 10.1177/0269216317705099.
De Vleminck, A. (n.d.). Ziektetrajecten [Video]. De universiteit van Vlaanderen.
ECD Paradox, Palliatieve Zorg Gent-Eeklo. (2020). Knipperlichten voor de opstart van palliatieve zorg. [pdf] https://www.dementie.be/paradox/wp-content/uploads/sites/7/2020/09/4-Knipperlichten-voor-de-opstart-van-palliatieve-zorg-Brochure-voor-professionele-medewerkers-1.pdf
Eos-redactie. (2017, 12 april). Trends in euthanasie. EOS Wetenschap. https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/trends-euthanasie
Expertisecentrum Dementie Vlaanderen. (n.d.). Prevalentie. https://www.dementie.be/home/wat-is-dementie/prevalentie/
Federale overheidsdienst. (2022). FCEE Verslag euthanasie 2022. https://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/nl/documenten/fcee-verslag-euthanasie-2022
Gallegos, C., Tesar, A. J., Connor, K. & Martz, K. (2017). The use of a game-based learning platform to engage nursing students: A descriptive, qualitative study. Nurse Education in Practice, 27, 101–106. https://doi.org/10.1016/j.nepr.2017.08.019
Garrison E., Colin S., Lemberger O., Lugod M. (2021). Interactive Learning for Nurses Through Gamification. JONA: The Journal of Nursing Administration, 51, 95-100. DOI:10.1097/NNA.0000000000000976
Gilissen, J., Wendrich-van Daele, A., Pivodic, L., Cools, W., Vander Stichele, R., Van den Block, L., Deliens, L. & Gastmans, C. (2020). Nurses’ self-efficacy, rather than their knowledge, is associated with their engagement in advance care planning in nursing homes: Een overzichtsstudie. Palliative Medicine, 917–924. https://doi.org/10.1177/0269216320916158
Gilissen, J., Van den Block, L., Pivodic, L., & Deliens, L. (2021). Het ACP+ Project: Implementatie van het ACP+ programma ter ondersteuning van implementatie van vroegtijdige zorgplanning in woonzorgcentra. Geron: tijdschrift over ouder worden en maatschappij, 21. https://cris.vub.be/ws/portalfiles/portal/75902126/Gilissen_2021_GERON_Implementatie_van_vroegtijdige_zorgplanning_in_woonzorgcentra.pdf
Hemmen, R., Pereira, C., Raijmakers, N., van den Broek, M., Koekoek, B., de Winter, H.-J., Smilde, T., Teunissen, S., Vorderman, G., Wijnen, M. & Dohmen, P. (2022, februari 2). Webinar - De kansen en uitdagingen van transmurale palliatieve zorg [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=ICDzFKPUwx8
Hunt M., Chénier A., Bezanson K., Nouvet E., Bernard C., de Laat S., Krishnaraj G., Schwartz L.(2018). Moral experiences of humanitarian health professionals caring for patients who are dying or likely to die in a humanitarian crisis. Journal of interantional humanitarian action, 3, 12. https://doi.org/10.1186/s41018-018-0040-9
Jeong H. (2017). Effects of nursing students’ practices using smartphone videos on fundamental nursing skills, self-efficacy, and learning satisfaction in South Korea. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 13, 2351–2365. https://doi.org/10.12973/eurasia.2017.01229a
Jo Vandeurzen. (2018). Beleidsbrief Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Vlaams Parlement. https://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1428086
LEIF (2002). Wet betreffende de rechten van de patiënt. https://leif.be/vragen-antwoorden/wet-betreffende-de-rechten-van-de-patient-2002/
LEIF. (2023). Vertegenwoordiger. https://leif.be/vragen-antwoorden/verwar-de-volgende-3-begrippen-niet-vertrouwenspersoon-vertegenwoordiger-getuigen-wilsverklarin/
LEIF (n.d.). Voorafgaande zorgplanning. https://leif.be/voorafgaande-zorgplanning/voorafgaande-zorgplanning/
Maetens A., Beernaert K., De Schreye R., Faes K., Annemans L., Pardon K., Deliens L., Cohen J. (2019). De impact van het gebruik van palliatieve thuiszorgondersteuning op de kwaliteit en de kosten van levenseindezorg: een gematchte cohortstudie op populatieniveau. Tijdschrift voor Geneeskunde, 75(17), 1001-1011. doi: 10.2143/TVG.75.17.2002906
Masoudi Alavi N. (2014) Self-efficacy in nursing students. Nursing and Midwifery Studies, 3(4). doi: 10.17795/nmsjournal25881
Miranda, R., Smets, T., De Schreye, R., Faes, K., Van Den Noortgale, N., Cohen, J., & Van Den Block, L. (2021). Improved quality of care and reduced healthcare costs at the end-of-life among older people with dementia who received palliative home care: A nationwide propensity score-matched decedent cohort study. Palliative Medicine, 35. https://doi.org/10.1177/02692163211019321
Neyt M., Devos C., Thiry N., Silversmit G., De Gendt C., Van Damme N., Castanares-Zapatero D., Fairon N., Hulstaert F., Verleye L. (2021). Benefits and costs of innovative oncology drugs in Belgium (2004-2017). Health Technology Assessment (HTA) Brussels: Belgian Health Care Knowledge Centre (KCE). https://kce.fgov.be/sites/default/files/atoms/files/KCE_343_Innovative_oncology_drugs_in_Belgium_Report_0.pdf
Nilsen P., Wallerstedt B., Behm L., Ahlström G. (2018). Towards evidence-based palliative care in nursing homes in Sweden: a qualitative study informed by the organizational readiness to change theory. Implementation Science, 13(1), 1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29301543/
Palliatieve Zorg Vlaanderen. (2021, december 9). Webinar scan in woonzorgcentra. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=1PWwD6cjPAg&feature=youtu.be
Palliatieve Zorg Vlaanderen. (2021b). Euthanasie. https://palliatievezorgvlaanderen.be/patient-mantelzorger/wat-kan-ik-zelf-bepalen/levenseindebeslissingen/euthanasie/
Palliatieve Zorg Vlaanderen. (2021c). Palliatieve zorg in cijfers. https://palliatievezorgvlaanderen.be/zorgverlener/research/palliatieve-zorg-in-cijfers/
Palliatieve Zorg Vlaanderen. (n.d.). Palliative Care Indicator Tool (PICT). https://palliatievezorgvlaanderen.be/zorgverlener/tools-en-documentatie/pict/
Radbruch, L., De Lima, L., Knaul, F., Wenk, R., Ali, Z., Bhatnaghar, S., Blanchard, C., Bruera, E., Buitrago, R., Burla, C., Callaway, M., Munyoro, E. C., Centeno, C., Cleary, J., Connor, S., Davaasuren O., Downing, J., Foley, K., Goh, C., Gomez-Garcia, W., … Pastrana, T. (2020). Redefining Palliative Care-A New Consensus-Based Definition. Journal of pain and symptom management, 60(4), 754–764. https://doi.org/10.1016/j.jpainsymman.2020.04.027
Sepulveda C., Marlin A., Yoshida T., Ullrich A. (2002). Palliative care: The world health organization’s global perspective. Journal of Pain and Symptom Management, 24, 91-96. https://www.jpsmjournal.com/article/S0885-3924(02)00440-2/pdf
Shorey S, Lopez V.(2021). Self-Efficacy in a Nursing Context. Health Promotion in Health Care – Vital Theories and Research, 145-158. DOI:10.1007/978-3-030-63135-2_12
Statistiek Vlaanderen (2022). Zorg en ondersteuning voor ouderen. https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/zorg/zorg-en-ondersteuning-voor-ouderen
Stulens, (2014). Implementatie van vroegtijdige zorgplanning in een woonzorgcentrum: een analyse [Masterproef]. KU Leuven. https://lirias.kuleuven.be/retrieve/300688
Sudore R.L., Heyland D.K., Lum H.D., Rietjens J. A., Korfage I. J., Ritchie C. S., Hanson L.C., Meier D. E., Pantilat S.Z., Lorenz K., Howard M., Green M. J., Simon J. E., Feuz M.A., You J. J. (2018). Outcomes that define successful advance care planning: a Delphi panel consensus. Journal of pain and symptom Management, 55(2),245–255. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28865870/
ten Koppel M., Onwuteaka-Philipsen B.D., van der Steen J.T., Kylänen M., Van den Block L., Smets T., Deliens L., Gambassi G., Collingridge Moore D., Szczerbinska K., Pasman H. R. W. (2019). Care staff’s self-efficacy regarding end-of-life communication in the long-term care setting: results of the PACE cross-sectional study in six European countries. International journal of nursing studies, 92, 135–143. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0020748919300227
Van Mechelen W, Piers R, Van den Eynde J, & De Lepeleire J. (2015) Richtlijn Vroegtijdige Zorgplanning [pdf]. Pallialine. https://palliatievezorgvlaanderen.be/wp-content/uploads/2021/07/richtlijn_vroegtijdige_zorgplanning.pdf
Vlaamse Codex. (2019). Beleidsbrief Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. https://codex.vlaanderen.be/Zoeken/Document.aspx?DID=1031639¶m=inhoud&ref=search&AVIDS=1372786,1372787,1372788,1372843,1372836,1372822,1372824,1372831,1372835,1372844,1372845,1372864
Vlaanderen (2023). Negatieve wilsverklaring. https://www.vlaanderen.be/negatieve-wilsverklaring
Vlaanderen (2023b). Orgaandonatie na overlijden. https://www.vlaanderen.be/orgaandonatie-na-overlijden
Vlaanderen (2023c). Lichaam aan de wetenschap schenken. https://www.vlaanderen.be/lichaam-aan-de-wetenschap-schenken
Vlaanderen (n.d.). Attest van wijze van teraardebestelling en/of rituelen. https://www.vlaanderen.be/attest-van-wijze-van-teraardebestelling-en-of-rituelen
Weinstein M.C., Skinner J.A. (2010). Comparative effectiveness and health care spending — Implications for reform. The new england journal of medicine, 460-455. https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMsb0911104
Staatsblad. (2016, juli 21). Wet tot wijziging van de wet van 14 juni 2002 betreffende de palliatieve zorg, tot verruiming van de definitie van palliatieve zorg. C − 2016/24163. https://palliatievezorgvlaanderen.be/wp-content/uploads/2021/06/5.-wet-verruiming-definitie-PZ_21072016.pdf
Woolwine S., Romp C. R., Jackson, B. (2019). Game On: Evaluating the Impact of Gamification in Nursing Orientation on Motivation and Knowledge Retention. Journal for Nurses in Professional Development, 35, 255-260. DOI: 10.1097/NND.0000000000000570
Zhou Y., Li Q., Zhang W. (2020). Undergraduate nursing students' knowledge, attitudes and self-efficacy regarding palliative care in China: A descriptive correlational study. Nursing Open, 8, 343-353. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/nop2.63
