Contract met het OCMW: (on)haalbaar, (on)bekend en zonder inspraak. Of toch niet helemaal?
“Ik ben ziek en heb tijd nodig om te herstellen, maar ik moet blijven solliciteren. De focus ligt zo hard op werk. Dat is stresserend en zelfs traumatiserend eigenlijk”. Dit zijn de woorden van D een respondent uit mijn onderzoek naar het GPMI: een contract met het OCMW waarin staat aan welke voorwaarden je moet voldoen om je leefloon te behouden. De ene moet 15 sollicitaties per week doen, de ander weet niet eens dat hij getekend heeft, laat staan dat hij weet wat erin staat. Zelfs als je weet wat erin staat, kun je het niet laten veranderen: het OCMW beslist.
Het GPMI staat voor ‘Geïndividualiseerd Project Maatschappelijke Integratie’: voor elke leefloongerechtigde een contract op maat om te kunnen integreren in de maatschappij. Het integreren kan door hen te activeren om te gaan werken, mensen de kans geven om een opleiding te doen, orde op zaken te laten stellen of bijvoorbeeld laten ondersteunen om van een verslaving af te komen. Hoe ervaren leefloongerechtigden dit contract? De grafiek geeft aan dat leefloongerechtigden vaak niet weten wat een GPMI is, wat erin staat en of de doelstellingen op maat zijn. Hoe komt dit?
Knelpuntberoep
Het GPMI kan dus perfect ingezet worden voor knelpuntberoepen. De ene leefloongerechtigde wil heel graag in de kinderopvang werken en de ander is verpleegkundige in zijn land van herkomst en wil dit graag hier ook doen. Hij vindt het niet erg om een extra opleiding te volgen om zich te laten omscholen. Twee personen die in een knelpuntberoep willen werken: win-win zou je denken. Helaas, beide mogen niet verder met lessen Nederlands en kunnen zich dus niet omscholen. Ze moeten een job gaan doen die aansluit bij hun niveau van Nederlands. Dit lijkt niet alleen in te gaan tegen het doel van het GPMI, maar zelfs tegen het Europees Economisch, Sociaal en Cultureel-verdag (EcSoCu-verdrag) waarin staat dat elke persoon binnen Europa recht heeft een eigen job te kiezen en te accepteren of weigeren…
Ziek? Toch werken
Niet iedereen is (direct) inzetbaar voor werk: “een derde van de gebruikers is vrij snel en vlot ‘inzetbaar’ op de arbeidsmarkt, een derde doorloopt een soort ‘revalidatiefase’, waarbij men eerst andere zaken op orde stelt voordat men werk kan gaan zoeken en het resterende derde kampt met zodanige problemen dat professionele inschakeling gewoon niet aan de orde is” (Voorzitter OCMW Brussel, 2015).Voor de personen in de revalidatiefase of voor wie werk niet mogelijk is, bestaan ‘billijkheidsredenen’: redenen waarom iemand (nog) niet geactiveerd hoeft te worden richting werk.
Stel je voor dat je niet met je (chronisch) zieke kindjes naar doktersafspraken mag of zelf ziek bent waardoor je tijdelijk niet kan werken. Diverse leefloongerechtigden kwamen dit tegen en toch werd er gedreigd met het schorsen van leefloon of het leefloon werd geschorst. Zelfs regelmatige bezoeken bij een psychiater waren niet voldoende om te bewijzen dat iemand ziek is. Kunt u zich indenken dat u, naast de financiële stress, ook nog alles op alles moet zetten om te bewijzen dat u écht ziek bent? Ik alvast niet.
'Congé à vie’
De maatschappij is aan het veranderen. Begin augustus kwam Bouchez met de uitspraak dat socialistische gemeenten een ‘congé à vie’ regelen voor hun leefloongerechtigden, ofwel een levenslang verlof omdat zij te weinig naar werk geleid worden. Desondanks lijkt tewerkstelling een hoofddoel te zijn geworden binnen OCMW’s.
In de GPMI’s zien we dit terug. De focus ligt op het vinden van werk door Nederlandse les te volgen, te solliciteren en eventueel kinderopvang te zoeken. Er zijn zelfs leefloongerechtigden die X aantal sollicitaties moeten binnenbrengen als voorwaarden om leefloon te krijgen anders zou hun casus niet voor de Raad gebracht worden.
OCMW-Raad
Leefloongerechtigden moeten aantonen dat ze werkbereid zijn, het woord van de maatschappelijk assistent en de leefloongerechtigde is niet altijd meer voldoende voor de Raad. Ondanks dat de maatschappelijk assistent de professional is, is het de Raad die invloed uitoefent op hoe deze professionals hun werk moeten doen. Sommige maatschappelijk assistenten durven bepaalde hulpvragen van leefloongerechtigden niet meer voorleggen, wetende dat ze een 'nee' gaan krijgen. Er lijkt weinig ruimte om op maat van de leefloongerechtigde te werken. Hierdoor lijkt het GPMI haar doel te verliezen en wordt het eerder een administratief document dat de werkdruk doet verhogen, terwjil de werkdruk al zo hoog is...
Vluchtelingencrisis, Oekraïnecrisis, energiecrisis...
Tussen alle crisissen door is er nauwelijks tijd om adem te halen. De hoge werkdruk lijkt niet kleiner te worden, personeel valt steeds vaker uit en het aantal leefloongerechtigden stijgt. Er is nauwelijks tijd om een leefloongerechtigde écht te leren kennen of een contract op maat te maken, laat staan dat deze extra ondersteuning nodig heeft bij andere zaken.
Leefloongerechtigden kloppen aan bij andere middenveldorganisaties die hen terugsturen naar het OCMW. De leefloongerechtigde wordt van het kastje naar de muur gestuurd zonder de hulp te krijgen die hij nodig heeft. Het personeelstekort in de sociale sector is overal voelbaar.
Vijf voor twaalf
Het is tijd voor actie. Het GPMI is niet wat het moet zijn, een begeleidingsinstrument op maat van de leefloongerechtigde, maar ze kan dit wel worden. De invloed van de maatschappij en politiek is voelbaar bij de maatschappelijk assistenten en dit moet veranderen. Alle leefloongerechtigden die ik heb besproken, zijn bereid om te werken. Niemand wil thuis blijven zitten, maar zonder de juiste hulp komen ze er niet. Knelpuntberoepen kunnen ingevuld worden als leefloongerechtigden de kansen krijgen.
De werkdruk kunnen we niet ineens verlagen. Als het middenveld de krachten bundelt, kan de werkdruk misschien wat verspreid worden. De job als maatschappelijk assistent is nu niet aantrekkelijk, maar daar kunnen we aan werken. Maak de job aantrekkelijker voor (nieuwe) sociaal werkers, want het kan een ontzettend mooie en dankbare job zijn. Verander daarin ook het beeld van leefloongerechtigden: veel willen écht wel werken dus geef hen de kansen.
Als laatste, geld groeit niet aan bomen, maar er kunnen wel andere beleidskeuzes gemaakt worden zodat er meer geld naar OCMW's gaat: kiezen we ervoor dat de rijken rijker worden of meer gelijkheid in de samenleving?
Bibliografie
1. Wetgeving
EcSoCu-verdrag.
UVRM.
Art. 23 GW.
Wet van 7 augustus 1974 tot instelling van het recht op een bestaansminimum, BS 18 september 1974 (Ed. 1).
Wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn, BS 5 augustus 1976 (Ed. 1).
Wet van 12 januari 1993 houdende een urgentieprogramma voor een meer solidaire samenleving, BS 4 februari 1993 (Ed. 1).
Wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie, BS 31 juli 2002.
Wet van 9 oktober 2003, houdende vaststelling van wet inzake ondersteuning bij arbeidsinschakeling en verlenging van bijstand door gemeenten, Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden 10 oktober 2013.
Art. 3/1, art. 11, §1, vijfde lid en art. 13 van de wet van 21 juli 2016 houdende wijziging van de wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie, BS 2 augustus 2016.
Wetsontwerp betreffende het recht op maatschappelijke integratie, Parl.St. Kamer 2001-02, nr. 1603/001, 4-6.
Wetsontwerp houdende wijziging van de wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie, Parl.St. Kamer 2015-16, nr. 1864/001, 4.
Omzendbrief 03 augustus 2004 naar aanleiding van de wet van 26 mei 2002 betreffende recht op maatschappelijke integratie – studenten en het recht op een leefloon, https://www.agii.be/sites/default/files/bestanden/omzendbrieven%20en%20instructies/20040803_omz_studenten_en_leefloon.pdf.
Omzendbrief 12 oktober 2016 naar aanleiding van de wet op 21 juli 2016 houdende wijziging van de wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie, https://view.officapps.live.com/op/view.aspx?src=https%3A%2F%2Fwww.miis.be%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Fdocuments%2F20170201__omzendbrief_nl_final.docx&wdOrigin=BROWSELINK.
Omzendbrief 26 juli 2018 naar aanleiding van het arrest nr. 86/2018 van het Grondwettelijk Hof met betrekking tot de gemeenschapsdienst, https://www.mi-is.be/nl/wetgeving/omzendbrief-arrest-nr-862018-van-het-grondwettelijk-hof.
2. Rechtspraak
GwH 5 juli 2018, nr. 86/2018.
3. Literatuur
A) Boeken
BAMELIS, B., Procedure- en familierecht, Antwerpen, Karel de Grote-Hogeschool, 2021, 80 p.
BRANTS, D., WILLOCKX, D., Communiceren met ouders en team 1, Antwerpen, Karel de Grote-Hogeschool, 2016, 112 p.
BRONFENBRENNER, U., The ecology of human development, Amsterdam, Amsterdam University Press, 1979, via https://khoerulanwarbk.files.wordpress.com/2015/08/urie_bronfenbrenner_the_ecology_of_human_developbokos-z1.pdf, 330 p.
DALRYMPLE, T., Life at the bottom: the worldview that makes the underclass, Chicago, Ivan R. Dee, inc. 2001, 263 p.
DE SAVORNIN LOHMAN, J., RAAFF, H., In de frontlinie tussen hulp en recht, Coutinho, 2008, 248 p.
DIJKSTRA, P., Sociale psychologie. Inzicht in sociale relaties, Amsterdam, Boom, 2016, 418 p.
GELDOF, D., Diversiteit, Armoede & Stad (DIVAS 1), Antwerpen, Karel de Grote-Hogeschool, 2019, 165 p.
GELDOF, D., Superdiversiteit, Leuven, Acco, 2019, 275 p.
JANSSEN, L., VAN BOOM, M., VAN HOUTE S., Opvoedingsvragen en ouderbetrokkenheid 2&F, Antwerpen, Karel de Grote-Hogeschool, 2017, 248 p.
PANNECOUCKE, I., LAHAYE, W., VRANKEN, J., en VAN ROSSEM, R. (eds.), Armoede in België federaal jaarboek 2016, 2016, 416 p.
POPERLIER, P., SINARDET, D., VELAERS, J., CANTILLON, B., België, quo vadis?: waarheen na de zesde staatshervorming?, Antwerpen, Intersentia, 2012, 369 p.
SLUITER, S., Signalering in het sociaal-agogisch werk. Met het oog op de samenleving, Houten, Bohn Stafleu van Loghem, 2010, 260 p.
SOMERS, A., VAN HOUTE S., Werken met maatschappelijk kwetsbare gezinnen 3 & F, Antwerpen, Karel de Grote-Hogeschool, 2018, 125 p.
TIRIONS, M., RAEYMAECKERS, P., CORNILLE, A., GIBENS, S., BOXSTAENS, J., POSTMA, Y., #Sociaalwerk, Leuven, Acco, 2019, 560 p.
VAN DER LAAN, G., Legitimatieproblemen in het maatschappelijk werk, Utrecht, SWP, 1992.
VAN GOETHEM, G., OCMW van A tot Z (van armentafel tot zorgbedrijf), Heule, INNI Publishers, 2016, 90 p.
VERZELEN, W., Sociaal werk. In- en uitzichten, Antwerpen, Garant, 2005, 319 p.
B) Krantenartikelen
LIEVENS, R., “Sarah Smeyers (N-VA): ‘Tegen leefloners durven zeggen dat ze tijdelijk anticonceptie moeten nemen’”, HLN 2018, en https://www.hln.be/aalst/sarah-smeyers-n-va-tegen-leefloners-durven-zeggen-dat-ze-tijdelijk-anticonceptie-moeten-nemen~ad061ff5/
PLATFORM GPMI, “Nee, sancties motiveren niet om sneller aan het werk te gaan”, De Standaard, 2021, en https://www.standaard.be/cnt/dmf20211122_98050196.
VAN WAEYENBERGHE, S., “Gent heeft grootste aantal leefloonstudenten van Vlaanderen: ‘Bewust beleid om kansen te bieden’”, HLN 2022, en https://www.hln.be/gent/gent-heeft-grootste-aantal-leefloonstudenten-van-vlaanderen-bewust-beleid-om-kansen-te-bieden~a8536175/.
VAN WIELE, S., “Sociaal werkers over job aan frontlijn tijdens crisissen: ‘je moet je inleven in de situatie van de mensen die voor je zitten’”, Gazet van Antwerpen 2022, en https://www.gva.be/cnt/dmf20220506_94243366.
VAN ZUNDERT, E., “In Gent mag een vluchteling bissen, Antwerpen is strenger”, De Standaard 2018, en https://www.standaard.be/cnt/dmf20180614_03562915.
VEMOERE, F., “Wet op bestaansminimum wordt vervangen door wet gericht op integratie”, De Standaard 2001, en Wet op bestaansminimum wordt vervangen door wet gericht op integratie | De Standaard.
C) Tijdschriftartikelen
ELDEN, S., , “Rethinking governmentality”, Political Geography 2006, en https://www.researchgate.net/profile/Stuart-Elden-2/publication/248442122_Rethinking_governmentality/links/5b84f23fa6fdcc5f8b6c6aa9/Rethinking-governmentality.pdf.
GARCI, T., “Aanpassen aan de Vlaamse normen en waarden lukt het best wanneer nieuwkomers het uit eigen overtuiging doen”, Knack 2018, en https://www.knack.be/nieuws/aanpassen-aan-de-vlaamse-normen-en-waarden-lukt-het-best-wanneer-nieuwkomers-het-uit-eigen-overtuiging-doen/.
GIBENS, S., “Recht in het sociaal werk. Hoe sociaal werk tot zijn recht kan komen”, POW Alert 2013, 29 – 36 p.
NIJENHUIS, D., “Vlaanderen beëindigt monopolie de Lijn”, OV-magazine 26 maart 2021, en https://www.ovmagazine.nl/nieuws/vlaanderen-beeindigt-monopolie-de-lijn.
KAMPEN, T., “Het wiel der wederkerigheid. De betekenis van verplicht vrijwilligerswerk voor Nederlandse bijstandsontvangers”, Over-werk, 2015, 91 – 98 p. en https://www.steunpuntwerk.be/files/publications/OW/OW_2015_3/overwerk_2015_3_13.pdf.
VAN CEULEBROECK, N., CRIVIT, R., NEIRYNCK, B., “Maatschappelijke kwetsbaarheid voor dummies”, Dropzone 2013, en https://issuu.com/vvjvzw/docs/dropzone_juni_2013_web/12, 28 p.
VAN NIEUWENHOVE, J., “Totale malaise bij OCMW’s: vicieuze cirkel van personeelsuitval dreigt”, Bruzz 2022, en https://www.bruzz.be/samenleving/totale-malaise-bij-ocmws-vicieuze-cirkel-van-personeelsuitval-dreigt-2022-10-09.
X., “Antwerps middenveld hekelt uitspraken De Wever over gestorven daklozen”, Knack 2021, en https://www.knack.be/nieuws/antwerps-middenveld-hekelt-uitspraken-van-de-wever-over-gestorven-daklozen/.
D) Artikelen online
ATILLAH, S., “De hangmat in OCMW-luilekkerland”, 2018, https://www.mo.be/column/de-hangmat-ocmw-luilekkerland.
DE BAERE, G., “Hoge werkdruk verstikt OCMW maatschappelijk werkers”, 2022, https://sociaal.net/opinie/werkdruk-verstikt-ocmw-maatschappelijk-werkers/.
DE BAERE, G., “Sociaal werk moet mee het tij keren”, 2019, https://sociaal.net/opinie/sociaal-werk-moet-mee-het-tij-keren/.
DE WILDE, M., “Feiten en leugens bij de aanvraag van leefloon: ‘Volledige waarheid is zelden cruciaal’”, 2021, https://sociaal.net/achtergrond/feiten-en-leugens-bij-aanvraag-leefloon/.
DE WILDE, M., “Sociaal werkers hebben meer macht dan ze denken”, 2019, https://sociaal.net/achtergrond/sociaal-werkers-hebben-macht/.
DEVLIEGHERE, J., “Een goede sociaal werker neemt het niet zo nauw met de regels”, 2020, https://sociaal.net/achtergrond/een-goede-sociaal-werker-neemt-het-niet-zo-nauw-met-regels/.
DRIESSENS, K., DEPAUW, J., “Leefloontrekkers integreren via een contract”, 2016, https://sociaal.net/achtergrond/leefloontrekkers-integreren-via-een-contract/.
DRIESSENS, K., GELDOF, D., “Individu en/of structuur? Of wat wil het sociaal werk aanpakken?”, 2009, https://www.canonsociaalwerk.eu/essays/Driessens%20Geldof%20-%20Individu%20en%20of%20structuur.pdf.
LUB, V., “Een zachte hand maar ook subtiele drang – wat werkt volgens de wetenschap bij participatie?”, 2017, https://www.socialevraagstukken.nl/een-zachte-hand-maar-ook-subtiele-drang-wat-werkt-volgens-de-wetenschap-bij-participatie/
MALFAIT, G., “Beeld van de inactieve steuntrekker klopt niet”, 2018, https://sociaal.net/opinie/beeld-van-de-inactieve-steuntrekker-klopt-niet/.
REYNAERT, D., NACHTERGAELE, S., “Sociaal werk is een mensenrechtenberoep”, 2015, https://sociaal.net/achtergrond/mensenrechtenberoep/.
SOMERS, T., “Energiecrisis zet druk op OCMW-medewerkers: ‘We zitten op ons tandvlees’”, 2022, https://sociaal.net/achtergrond/energiecrisis-zet-druk-op-ocmw-medewerkers/.
VAN GENECHTEN, S., “Verplichte gemeenschapsdienst een maat voor niets? ‘Veel complexer dan schop onder de kont en nu moet jij werken’”, 2021, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/12/16/vicky-coryn-gemeenschapsdienst-langdurig-werklozen/.
E) Wetenschappelijk onderzoek
ALBERTIJN, M., VAN DOORSLAER, E. en JANSSENS, S., “onderzoek naar de uitvoering van de GPMI-hervorming”, Tempera, 2021, https://www.mi-is.be/nl/studies-publicaties-statistieken/studie-over-de-hervorming-van-het-gpmi, 172 p.
DEPAUW, J., MÉHAUDEN, L., DRIESSENS, K. en FRANSSEN, A., “Het geïndividualiseerd project voor maatschappelijke integratie”, Karel de Grote-Hogeschool en Université Saint-Louis, 2015, https://www.mi-is.be/nl/studies-publicaties-statistieken/het-geindividualiseerd-project-voor-maatschappelijke-integratie, 144 p.
DEPAUW, J., MÉHAUDEN, L., DRIESSENS, K. en FRANSSEN, A., “het geïndividualiseerd project voor maatschappelijke integratie: een veralgemeenbaar begeleidingsinstrument in een participatiesamenleving?”, 2016, https://www.researchgate.net/publication/316648528_Armoede_in_Belgie_-_Federaal_jaarboek_-_2016, 416 p.
HURKANS, M., TONKENS, E., “Wat vinden burgers zelf van burgerschap? Burgers aan het woord over binding, loyaliteit en sociale cohesie”, Nicis Institute, 2008,
https://pure.uva.nl/ws/files/1234598/117813_wat_vinden_burgers_van_burgerschap_2_.pdf, 40 p.
QUILLIGAN, E., “Waardevolle festivals?”, onuitg. masterscriptie Kunsten, Cultuur en Media, Rijksuniversiteit Groningen, 2011, https://5dok.net/document/y4wjm7x9-waardevolle-festivals-onderzoek-artistieke-culturele-economische-kunstfestivals-nederland.html, 97 p.
REULINK, N., LINDEMAN, L., “Kwalitatief onderzoek”, onuitg. dictaat kwalitatief onderzoek, Radboud Universiteit Nijmegen, 2005, http://www.cs.ru.nl/~tomh/onderwijs/om2%20(2005)/om2_files/syllabus/kwalitatief.pdf, 31 p.
VAN SPEYBROECK, J., “De implementatie van het ‘GPMI voor iedereen’ binnen OCMW Gent: een cliëntperspectief”, onuitg. masterproef, Universiteit Gent, 2017, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/389/218/RUG01-002389218_2022_0001_AC.pdf, 42 p.
VAN STEENLANDT, A., DRIESSENS, K., DEPAUW, J., “Een onderzoek naar de cliënttypes in het Geïndividualiseerd Project Maatschappelijke Integratie voor de Stad Antwerpen”, 2021, 30 p.
F) Onlinebronnen
AGENTSCHAP INTEGRATIE EN INBURGERING, “Leefloon verhoogd sinds 1 januari 2021”, 7 januari 2021, https://www.agii.be/nieuws/leefloon-verhoogd-sinds-1-januari-2021.
AGENTSCHAP INTEGRATIE EN INBURGERING, “Verblijfsrecht, Uitwijzing & Reizen”, z.d., https://www.agii.be/thema/vreemdelingenrecht-internationaal-privaatrecht/verblijfsrecht-uitwijzing-reizen.
BOURGEOIS, G., PEETERS, K., “Vertrouwen, verbinden, vooruitgaan”, Regeerakkoord Vlaamse Regering 2014, https://www.vlaanderen.be/publicaties/regeerakkoord-van-de-vlaamse-regering-2014-2019.
DRIESSENS, K., VAN REGENMORTEL, T., VAN SEVENANT, K., “Bind-kracht in Armoede”, https://link.springer.com/article/10.1007/BF03088894.
FOD SOCIALE ZEKERHEID, “Armoedebestrijding in België in 6 vragen”, 2022, https://socialsecurity.belgium.be/nl/sociale-rechten-toekennen/armoedebestrijding-belgie-6-vragen.
GIBENS, S., “Werkveld” [Presentatieslides], 2021, https://canvas.kdg.be/courses/22924/files/1475856?module_item_id=299157.
HUFF, R., Governmentality, z.d., https://www.britannica.com/topic/governmentality.
OBSERVATOIRE DE L’INNOVATION MANAGÉRIALE, “Les économies de la grandeur”, z.d., https://www.observatoire-management.org/single-post/2016/11/21/les-économies-de-la-grandeur.
OCMW Federatie, “Werkgroep GPMI”, https://federatievlaamseocmwmaatschappelijkwerkers.be/Index.html.
POD MAATSCHAPPELIJKE INTEGRATIE, “De procedure”, https://primabook.mi-is.be/nl/recht-op-maatschappelijke-integratie/de-procedure.
RIJKSOVERHEID, “wanneer heb ik recht op algemene bijstand?”, z.d., https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bijstand/vraag-en-antwoord/wanneer-heb-ik-recht-op-bijstand.
SAAMO, “Project | Belangenbond | Antwerpen”, 2021, https://www.saamo.be/antwerpen/antwerpen-noord/project/belangenbond-antwerpen/.
SOCIALSECURITY.BE, “Wat doet een OCMW?”, s.d., https://www.socialsecurity.be/citizen/nl/hulp-ocmw/financiele-hulp/wat-doet-een-ocmw#.
SOCIALEZEKERHEID.BE, “Recht op maatschappelijke integratie”, s.d., https://www.socialsecurity.be/citizen/nl/hulp-ocmw/financiele-hulp/recht-op-maatschappelijke-integratie.
VEREECKE, P., “Empowerment” [presentatieslides], 2022, https://canvas.kdg.be/courses/28771/files/2517141?module_item_id=579783.
VSGB, “Het Geïndividualiseerd Project voor Maatschappelijke Integratie (GPMI), 2017, http://www.ocmw-info-cpas.be/fiche_FT_nl/le_projet_individualise_dintegration_sociale_piis_ft#m9b.
X, “Een kijk op armoede en beleid. Adventscampagne Welzijnszorg”, 1995, (17) 18 via https://diversiteitinactie.be/sites/default/files/Het_model_Vranken.pdf.
X, “Pragmatische sociologie”, 2021, https://nl.frwiki.wiki/wiki/Sociologie_pragmatique.
X, Responsabilisering, s.d., https://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/responsabilisering.
G) Persoonlijke communicatie
A., persoonlijke communicatie, 16 mei 2022.
B., persoonlijke communicatie, 16 mei 2022.
C., persoonlijke communicatie, 21 februari 2022.
D., persoonlijke communicatie, 05 juni 2022.
E., persoonlijke communicatie, 21 april 2022.
F., persoonlijke communicatie, 17 februari 2022.
G., persoonlijke communicatie, 17 februari 2022.
H., persoonlijke communicatie, 07 april 2022.
I., persoonlijke communicatie, 08 februari 2022.
J., persoonlijke communicatie, 25 maart 2022.
K., persoonlijke communicatie, 12 mei 2022.
L., persoonlijke communicatie, 24 februari 2022.
M., persoonlijke communicatie, 08 juni 2022.
N., persoonlijke communicatie, 30 maart 2022.
O., persoonlijke communicatie, 31 mei 2022.
P., persoonlijke communicatie, 02 juni 2022.
Q., persoonlijke communicatie, diverse data.
R., persoonlijke communicatie, diverse data.
S., persoonlijke communicatie, diverse data.
T., persoonlijke communicatie, 17 februari 2022.
U., persoonlijke communicatie, 24 maart 2022.
V., persoonlijke communicatie, 02 juni 2022.
