Verschijnen binnenkort spuitenruilautomaten in het straatbeeld?
Verschijnen binnenkort spuitenruilautomaten in het straatbeeld?
Welke bijzondere noden ervaren vrouwen die drugs injecteren en waarom zetten ze minder (snel) de stap naar spuitenruil? Dit is de insteek van het kwalitatieve onderzoek, dat in het voorjaar van 2023 aan de Universiteit van Gent werd uitgevoerd. Aan de hand van diepte-interviews werden professionelen uit het Vlaams spuitenruillandschap en Gentse vrouwen die drugs injecteren aan het woord gelaten. Hieruit bleek, dat stigmatisering en het gebrek aan flexibele openingsuren enkele van de drempels zijn die van spuitenruil vandaag de dag hoofdzakelijk een ‘mannenwereld’ maken.
Sinds 5 juni 2000 is een wettelijk kader gecreëerd dat toelaat om steriel injectiemateriaal, zoals naalden of spuiten, kosteloos te verdelen aan personen die drugs injecteren, in ruil voor gebruikt injectiemateriaal. Dit is één van de schadebeperkende initiatieven in België, waarbij de focus niet ligt op het reduceren van druggebruik op zich, maar wel op het verminderen van de sociale- en gezondheidsschade ten gevolge van druggebruik.
‘Mannenwereld’
Meer mannen dan vrouwen gebruiken drugs, waardoor er soms gesproken wordt van een ‘mannenwereld’. In Vlaanderen maken vrouwen slechts één vierde uit van de personen die naar een spuitenruilpunt komen. Uit het onderzoek aan de Gentse Universiteit blijkt, dat niet alleen het grotere aantal mannen dat drugs injecteert hiervan aan de oorzaak ligt, maar dat ook stigmatisering ten opzichte van vrouwen die drugs injecteren een grote rol speelt.
Spuitenruil is anoniem, maar toch schamen vrouwen zich ervoor om uit te komen voor hun druggebruik en potentieel te worden geïdentificeerd als een vrouw die drugs injecteert. Dit kan ertoe leiden dat deze vrouwen omwille van schaamtegevoelens de weg niet vinden naar steriel injectiemateriaal, wat grote risico’s voor zichzelf én voor de omgeving met zich meebrengt. Zo loopt men door het delen of hergebruiken van naalden het risico om besmet te worden met hepatitis of hiv. De omgeving kan dan weer geconfronteerd worden met zwerfspuiten en prikongevallen.
Het idee dat ook spuitenruil meer een ‘mannenwereld’ is, werd bevestigd door zowel de professionelen uit het spuitenruillandschap als de vrouwen zelf. Zo is er sprake van een jaloerse mannelijke partner die een vrouw verhindert alleen naar de spuitenruil te laten komen, en zien medewerkers vaker de mannelijke partner in plaats van de vrouw om steriel injectiemateriaal komen.
Dropboxen versus spuitenruilautomaten
In het onderzoek werd door de respondenten aangegeven, dat het kosteloos verkrijgen van steriel injectiemateriaal tijdens het weekend bijna onmogelijk is. Daarnaast geven vrouwen er de voorkeur aan, om bij spuitenruil het liefst met zo weinig mogelijk mensen in contact te hoeven komen.
Vandaag bestaan er reeds dropboxen, welke effectief blijken te zijn om gebruikt injectiemateriaal in te deponeren en zo de de gezondheidsrisico’s en de publieke overlast die zwerfspuiten met zich meebrengen, te reduceren. Bovendien is er geen menselijke interactie vereist en zijn deze boxen 24/24u en 7 dagen op 7 beschikbaar. Het enige cruciale minpunt: men krijgt geen steriele spuiten in de plaats.
Dit is waar de spuitenruilautomaten in beeld komen. Dit zijn automaten waar in ruil voor gebruikte spuiten, steriel injectiemateriaal in de plaats kan worden verkregen. In Vlaanderen bestaan deze nog niet. Eerder wetenschappelijk onderzoek heeft bewezen, dat de automaten een meerwaarde bieden in het aantrekken en bereiken van verborgen en hoogrisicopopulaties binnen de personen die drugs injecteren in de samenleving. Ook hier is echter een nadeel aan verbonden. Zonder de noodzakelijke menselijke interactie kan er namelijk niet in dialoog worden gegaan met de persoon die drugs injecteert. Gebruiksinstructies en preventieboodschappen zullen met andere woorden via een andere weg tot bij de gebruiker van de automaat moeten geraken.
Toekomstplannen
Spuitenruilautomaten zal u dus nog niet meteen in het straatbeeld zien verschijnen, hoewel het naar de toekomst toe zeker niet is uitgesloten. Een afweging zal moeten worden gemaakt tussen de voor- en nadelen. Het Gentse onderzoek toont hoe dan ook aan, dat nog heel wat verder onderzoek moet plaatsvinden, waarin de noden van de vrouw niet uit het oog mogen worden verloren.
Bibliografie
Agentschap Zorg en Gezondheid. (2016). Omgevingsanalyse. Eindrapport. https://www.zorg-en-gezondheid.be/sites/default/files/2022-04/20161216%20Rapport%20omgevingsanalyse%20-%20eindrapport.pdf
Arpa, S. (2017). Women who use drugs: Issues, needs, responses, challenges and implications for policy and practice. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction.
Aspinall, E. J., Nambiar, D., Goldberg, D. J., Hickman, M., Weir, A., Van Velzen, E., Palmateer, N., Doyle, J. S., Hellard, M. E., & Hutchinson, S. J. (2014). Are needle and syringe programmes associated with a reduction in HIV transmission among people who inject drugs: a systematic review and meta-analysis. International Journal of Epidemiology, 43(1), 235-248. https://doi.org/10.1093/ije/dyt243
Bastin, C. (2022, 24 februari). Criminoloog Tom Decorte: ‘Repressie en stoere taal zijn geen antwoord voor problematisch drugsgebruik’. Mondiaal Nieuws. Geraadpleegd op 24 maart 2023, van https://www.mo.be/interview/tom-decorte-drugsbeleid-repressie-war-on-drugs-decriminalisering
Bailey, J. (2008). First steps in qualitative data analysis: transcribing. Family Practice, 25(2), 127-131. https://doi.org/10.1093/fampra/cmn003
Beelen, S., De Maeyer, J., Dewaele, C., Grymonprez, H., & Matthijssen, C. (2014). Reach out! Praktijkboek voor outreachend werken. Leuven: Lannoo Campus.
Blouin, K., Leclerc, P., Morissette, C., Roy, É., Blanchette, C., Parent, R., Serhir, B., & Alary, M. (2016). Sex Work as an Emerging Risk Factor for Human Immunodeficiency Virus Seroconversion Among People who Inject Drugs in the SurvUDI Network. Sexually Transmitted Diseases, 43(10). https://doi.org/10.1097/olq.0000000000000504
Claeys, N. (2014). Een inkijk in de wereld van middelenafhankelijke vrouwen. Exponent - Nieuwsbrief Expertisegroep Ouders onder Invloed, 6-7. https://free-clinic.be/wp-content/uploads/2015/02/Een-inkijk-in-de-wereld-van-middelenafhankelijke-vrouwen.pdf.pdf
Claeys, N. (2012). Methodiek in praktijk. Genderspecifieke hulpverlening aan drugsverslaafde vrouwen. Free Clinic vzw. https://free-clinic.be/wp-content/uploads/2012/12/Genderspecifieke-hulpverlening-aan-drugsverslaafde-vrouwen2.pdf
Colledge-Frisby, S., Ottaviano, S., Webb, P., Grebely, J., Wheeler, A., Cunningham, E. B., Hajarizadeh, B., Leung, J., Peacock, A., Vickerman, P., Farrell, M., Dore, G., Hickman, M., & Degenhardt, L. (2023). Global coverage of interventions to prevent and manage drug-related harms among people who inject drugs: a systematic review. The Lancet Global Health, 11, 673-683. https://doi.org/10.1016/s2214-109x(23)00058-x
Decorte, T., & Zaïtch, D. (2016). Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (3de editie). Acco.
Decruynaere, E. (2021). Beleidsnota Outreachend Werken. Stad Gent. https://stad.gent/sites/default/files/media/documents/Beleidsnota%20Outreachend%20Werken.pdf
De Decker, K. (2016, 4 januari). Spuitenruil Oost-Vlaanderen. Geraadpleegd op 24 maart 2023, van https://prezi.com/duyiwgbkldqd/spuitenruil-o-vl/
De Decker, K., & Vandendriessche, K. (2022). Voorkomen en beperken van gezondheidsschade bij injecterende druggebruikers. Eindrapport terreinorganisatie. GIG Provincie Oost-Vlaanderen.
Degenhardt, L., Peacock, A., Colledge, S., Leung, J., Grebely, J., Vickerman, P., Stone, J., Cunningham, E. B., Trickey, A., Dumchev, K., Lynskey, M., Griffiths, P., Mattick, R. P., Hickman, M., & Larney, S. (2017). Global prevalence of injecting drug use and sociodemographic characteristics and prevalence of HIV, HBV, and HCV in people who inject drugs: a multistage systematic review. The Lancet Global Health, 5(12), 1192-1207. https://doi.org/10.1016/s2214-109x(17)30375-3
Degenhardt, L., Webb, P., Colledge-Frisby, S., Ireland, J., Wheeler, A., Ottaviano, S., Willing, A., Kairouz, A., Cunningham, E. B., Hajarizadeh, B., Leung, J., Tran, L. T., Price, O., Peacock, A., Vickerman, P., Farrell, M., Dore, G. J., Hickman, M., & Grebely, J. (2023). Epidemiology of injecting drug use, prevalence of injecting related harm, and exposure to behavioural and environmental risks among people who inject drugs: a systematic review. The Lancet Global Health, 11(5), 659-672.
https://doi.org/10.1016/S2214-109X(23)00057-8
EMCDDA. (2022). Europees Drugsrapport 2022: Trends en ontwikkelingen. Bureau voor publicaties van de Europese Unie.
EMCDDA. (2022b). Women and drugs: health and social responses. Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving. Geraadpleegd op 11 april 2023, van https://www.emcdda.europa.eu/publications/mini-guides/women-and-drugs-health-and-social-responses_en#section1
Falk, M., Strömdahl, S., Ekström, A. M., Kåberg, M., Karlsson, N., Dahlborn, H., & Hammarberg, A. (2020). A qualitative study of facilitators and barriers to participate in a needle exchange program for women who inject drugs. Harm Reduction Journal, 17(84). https://doi.org/10.1186/s12954-020-00425-9
Favril, L., Vander Laenen, F., & Decorte, T. (2015). Schadebeperkende maatregelen voor de stad Gent. Een onderzoek naar de lokale noden en prioriteiten. Maklu.
Fernandes, R. M., Cary, M., Duarte, G., Jesus, G., Alarçao, J., Torre, C., Costa, S., Costa, J., & Vaz Carneiro, A. (2017). Effectiveness of needle and syringe programmes in people who inject drugs – An overview of systematic reviews. BMC Public Health, 17(309). https://doi.org/10.1186/s12889-017-4210-2.
Free Clinic vzw. (2014, mei). Jaarverslag 2013 Free Clinic vzw.
GIG Vlaanderen. (2022). Verslaggeving doelstellingen en acties gezondheidsbevordering bij injecterend gebruik. Free Clinic vzw.
Harm Reduction International. (2018). Women and harm reduction: Global State of Harm Reduction 2018 briefing. HRI Global. https://www.aidsdatahub.org/sites/default/files/resource/hri-women-harm-reduction-2018_1.pdf
Hedrich, D., & Hartnoll, R. (2015). Harm Reduction Interventions. In Textbook of Addiction Treatment: International Perspectives (pp. 1291-1313). Springer. https://doi.org/10.1007/978-88-470-5322-9_133
Hoogesteyn, K., Meijer, E., & Vrij, A. (2020). Examining witness interviewing
environments. Journal of Investigative Psychology and Offender Profiling, 17(3), 238-249. https://doi.org/10.1002/jip.1549
Ida vzw. (2023, 27 februari). Straffen van mensen die drugs gebruiken is geen effectieve maatregel. VAD. https://www.vad.be/assets/ida_standpunt_over_boetes_en_verplichte_ontwenning?fbclid=IwAR0UbjEsIMzuV-wi8AfIBYXkRQq1cKsKcwZK4to5-BqUMWuWa51Mdq1AiB0
International AIDS Society. (2019). Women who inject drugs: overlooked, yet visible. In National Institute on Drug Abuse.
I.P.S. (2018, 6 juli). Hulpverlening aan drugsverslaafden vereist meer vrouwelijke aanpak. Mondiaal Nieuws. Geraadpleegd op 29 maart 2023, van https://www.mo.be/analyse/hulpverlening-aan-drugsverslaafden-vereist-meer-vrouwelijke-aanpak
Islam, M. M., & Conigrave, K. M. (2007). Assessing the role of syringe dispensing machines and mobile van outlets in reaching hard-to-reach and high-risk groups of injecting drug users (IDUs): a review. Harm Reduction Journal, 4(14). https://doi.org/10.1186/1477-7517-4-14
Jin, H., Huriaux, E., Loughran, E., Packer, T., & Raymond, H. F. (2014). Differences in HIV risk behaviors among people who inject drugs by gender and sexual orientation, San Francisco, 2012. Drug and Alcohol Dependence, 145, 180-184. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2014.10.015
Klein, A. (2007). Sticking Points: Barriers to Access to Needle and Syringe Programs in Canada. Canadian HIV/AIDS Legal Network. https://sagecollection.ca/wp-content/uploads/2014/08/barriersnsp-eng.pdf
MacArthur, G. J., Van Velzen, E., Palmateer, N., Kimber, J., Pharris, A., Hope, V., Taylor, A., Roy, K., Aspinall, E., Goldberg, D., Rhodes, T., Hedrich, D., Salminen, M., Hickman, M., & Hutchinson, S. J. (2014). Interventions to prevent HIV and Hepatitis C in people who inject drugs: A review of reviews to assess evidence of effectiveness. International Journal of Drug Policy, 25(1), 34-52. https://doi.org/10.1016/j.drugpo.2013.07.001
Marlatt, G. A., & Witkiewitz, K. (2010). Update on Harm-Reduction Policy and Intervention Research. Annual Review of Clinical Psychology, 6, 591-606. https://doi.org/10.1146/annurev.clinpsy.121208.131438
Nolf, E. (2016). Drugs in je wijk? Sociaal.Net. https://sociaal.net/achtergrond/drugs-in-je-wijk/
Olszewski, D., Giraudon, I., Hedrich, D., & Montanari, L. (2009). Women’s voices. Experiences and perceptions of women who face drug-related problems in Europe. Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving.
Palmateer, N., Kimber, J., Hickman, M., Hutchinson, S., Rhodes, T., & Goldberg, D. (2010). Evidence for the effectiveness of sterile injecting equipment provision in preventing hepatitis C and human immunodeficiency virus transmission among injecting drug users: a review of reviews. Addiction, 105, 844-859. https://doi.org/10.1111/j.1360-0443.2009.02888.x
Palmateer, N., Hamill, V., Bergenstrom, A., Bloomfield, H., Gordon, L., Stone, J. A., Fraser, H., Seyler, T., Duan, Y., Tran, R., Trayner, K., Biggam, C., Smith, S., Vickerman, P., Hickman, M., & Hutchinson, S. J. (2022). Interventions to prevent HIV and Hepatitis C among people who inject drugs: Latest evidence of effectiveness from a systematic review (2011 to 2020). International Journal of Drug Policy, 109. https://doi.org/10.1016/j.drugpo.2022.103872
Pinkham, S., & Malinowska-Sempruch, K. (2008). Women, Harm Reduction and HIV. Reproductive Health Matters, 16(31), 168-181. https://doi.org/10.1016/s0968-8080(08)31345-7
Rhodes, T., & Hedrich, D. (2010). Harm reduction: evidence, impacts and challenges.
Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving. https://www.emcdda.europa.eu/system/files/media/publications/documents/555/EMDDA-monograph10-harm_reduction_final_205049.pdf
Roberts, A., Mathers, B., & Degenhardt, L. (2010). Women who inject drugs: A review of their risks, experiences and needs. UNODC. Geraadpleegd op 30 maart 2023, van https://www.unodc.org/documents/hiv-aids/Women_who_inject_drugs.pdf
Sawangjit, R., Khan, T. M., & Chaiyakunapruk, N. (2017). Effectiveness of pharmacy-based needle/syringe exchange programme for people who inject drugs: a systematic review and meta-analysis. Addiction, 112(2), 236-247. https://doi.org/10.1111/add.13593
Sciensano. (2019). Belgium Country Drug Report 2019. Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving.
Segaert, D., Lasseel, R., Bruynooghe, P., Van Bouchaute, J., Owel, M., Bosschaerts, W., & Windelinckx, T. (2013). Spuitenruil via de apotheek: een keuze. Free Clinic vzw.
Shirley-Beavan, S., Roig, A., Burke-Shyne, N., Daniels, C., & Csak, R. (2020). Women and barriers to harm reduction services: a literature review and initial findings from a qualitative study in Barcelona, Spain. Harm Reduction Journal, 17(78). https://doi.org/10.1186/s12954-020-00429-5
Sillis, M. (2022). ‘Zonder OpStap zou ik thuis voor tv hangen’. Sociaal.Net. https://sociaal.net/verhaal/opstap-gent-reportage/
Stad Gent. (2019, 19 maart). Ontwerpbesluit betreffende de goedkeuring van de
Samenwerkingsovereenkomst gezondheidspromotie bij injecterende druggebruikers (GIG).
Stad Gent. (2020). Drugsbeleidsplan 2020 - 2025. https://stad.gent/sites/default/files/media/documents/Drugsbeleidsplan%202020-2025.pdf
Stad Gent. (2022). Jaarverslag 2021 Dienst Outreachend Werken Stad Gent. Dienst Outreachend Werken.
The Global Coalition on Women and AIDS (GCWA). (2011). Women who use drugs, harm reduction and HIV. https://www.aidsdatahub.org/sites/default/files/resource/women-who-use-drugs-harm-reduction-hiv.pdf
Thomas, T. A. (2021). Exploring service provider perspectives on facilitators and barriers to needle exchange program participation by females who inject drugs [PhD-proefschrift]. University of Louisville. https://doi.org/10.18297/etd/3741
UNODC. (2016). Addressing the specific needs of women who inject drugs: Practical guide for service providers on gender-responsive HIV services. United Nations Office on Drugs and Crime. Geraadpleegd op 6 april 2023, van https://www.unodc.org/documents/hiv-aids/2016/Addressing_the_specific_needs_of_women_who_inject_drugs_Practical_guide_for_service_providers_on_gender-responsive_HIV_services.pdf
UNODC. (2006). HIV/AIDS prevention and care for female injecting drug users. United Nations Office on Drugs and Crime. Geraadpleegd op 13 april 2023, van https://www.unodc.org/pdf/HIV-AIDS_femaleIDUs_Aug06.pdf
UNODC. (2014). Women who inject drugs and HIV: Addressing specific needs. (Policy brief). United Nations Office on Drugs and Crime. Geraadpleegd op 21 april 2023, van https://www.unodc.org/documents/hiv-aids/publications/WOMEN_POLICY_BRIEF2014.pdf
UNODC. (2022). World Drug Report 2022. United Nations publication.
Valencia, J., Álvaro-Meca, A., Troya, J., Gutiérrez, J., Ramón, C., Rodríguez, A., Vázquez-Morón, S., Resino, S., Moreno, S., & Ryan, P. (2020). Gender-based vulnerability in women who inject drugs in a harm reduction setting. PLOS ONE, 15(3). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0230886
Vander Laenen, F., & Favril, L. (2015). Drugbeleid in Gent. Onderzoek legt lokale prioriteiten vast. Sociaal.Net. https://sociaal.net/achtergrond/drugbeleid-in-gent/
Vereniging voor Alcohol- en Andere Drugproblemen. (2016, 5 februari).
Hulpverleningslandschap. VAD. Geraadpleegd op 18 februari 2023, van https://www.vad.be/artikels/detail/hulpverleningslandschap
Wakeman, S. E. (2019). Harm Reduction Approaches for Opioid Use Disorder. Current Clinical Psychiatry, 169-180. https://doi.org/10.1007/978-3-030-16257-3_8
WHO. (2007). Guide to starting and managing needle and syringe programmes. WHO, Geneva.
Windelinckx, T. (2014). Dossier harm reduction. Vereniging voor Alcohol- en Andere Drugproblemen.
https://www.vad.be/assets/dossier-harm-reduction
Windelinckx, T. (2012). Rapport Evaluatie Onderzoek Spuitenruil Vlaanderen 2012. Free Clinic vzw.
Windelinckx, T. (2022). Rapport Evaluatie Onderzoek Spuitenruil Vlaanderen 2022. Free Clinic vzw.
Windelinckx, T., & Vander Laenen, F. (2021). Twintig jaar Spuitenruil Vlaanderen. Verslaving & Herstel, 1(2), 16-18.
Wodak, A., & Cooney, A. (2005). Effectiveness of sterile needle and syringe programmes. International Journal of Drug Policy, 16(1), 31-44. https://doi.org/10.1016/j.drugpo.2005.02.004
Webpagina’s
Free Clinic vzw. (z.d.-a). Spuitenruil Vlaanderen. Free Clinic vzw. Geraadpleegd op 7 april 2023, van https://free-clinic.be/free-clinic/spuitenruil/spuitenruil-vlaanderen/
Free Clinic vzw. (z.d.). De Nomaad - Spuitenpatrouille. Free Clinic vzw. Geraadpleegd op 7 april 2023, van https://free-clinic.be/free-clinic/nomaad/spat-spuitenpatrouille/
MSOC Gent. (z.d.). Medisch Sociaal Opvangcentrum (MSOC) Gent. Stad Gent. Geraadpleegd op 7 april 2023, van https://stad.gent/nl/samenleven-welzijn-gezondheid/samenleven-welzijn-gezondheid/medisch-sociaal-opvangcentrum-msoc-gent#Project_spuitenruil
WHO. (2022, 29 juli). Global HIV, Hepatitis and STIs Programmes. People who inject drugs. Geraadpleegd op 13 april 2023, van https://www.who.int/teams/global-hiv-hepatitis-and-stis-programmes/populations/people-who-inject-drugs
Wetgeving
5 juni 2000. Koninklijk Besluit tot uitvoering van artikel 4, § 2, 6° van het Koninklijk Besluit
nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen. BS, 7 juli 2000.
15 december 2000. Besluit van de Vlaamse regering houdende de subsidiëring van de organisatie van een spuitenverdeling/-ruil in Vlaanderen.
