Kan Samen Lezen een antwoord vormen op de dalende leesprestaties van de Vlaamse leerlingen?
De lezende leerling met uitsterven bedreigd
Uit de meest recente PISA- en PIRLS-onderzoeken blijkt dat Vlaamse en Nederlandse leerlingen steeds minder en minder graag lezen, wat resulteert in dalende leesvaardigheid. Maar waarom zou dat ons zorgen moeten baren? Is lezen niet gewoon een fenomeen uit vroegere tijden? In deze scriptie onderzoek ik het belang van het lezen van literaire teksten in het onderwijs, met een focus op de leesmethode van Shared Reading.
Wetenschappelijk onderzoek leert ons dat het lezen van literaire teksten niet alleen de leesvaardigheid verbetert, maar ook andere cognitieve en sociale vaardigheden stimuleert. Literair lezen draagt bij aan de taalontwikkeling, het concentratievermogen, het kritisch denken en de sociale vaardigheden. Die bevindingen pleiten voor een centrale plek voor lezen in het onderwijs en het vroeg introduceren van literatuur bij kinderen.
Samen lezen?
Maar hoe doe je zoiets? Hoe maak je kinderen warm voor literatuur? Hoe leer je hen de kracht van sterke verhalen zien? Shared Reading is een leesmethode die in verschillende uiteenlopende contexten bewezen heeft het leesplezier te verhogen, het aspect bij uitstek waar het Vlaamse onderwijs momenteel laag op scoort. Bovendien bevordert de veilige context van een leessessie verbondenheid en sociale interactie, wat een extra positief effect oplevert naast de voordelen van het lezen zelf.
Shared Reading lijkt in dat opzicht dus veel potentieel te hebben, maar de methodiek is in wezen niet schools aangezien ze uitgaat van vrijwillige deelname en vrije inbreng. Dat maakt het niet evident om Samen Lezen te organiseren in een schoolse context.
Niet-schools lezen in een schoolse context
Wie begeleidt de sessies? Moeten de sessies binnen of buiten de lesuren vallen? Heeft een sessie met verplichte deelname dezelfde effecten? De prangende vragen die voortkwamen uit de literatuurstudie heb ik voorgelegd aan een denktank, bestaande uit vijf ervaringsdeskundigen. Zij bieden een duidelijk maar genuanceerd antwoord: ja, Shared Reading moet een plaats krijgen in ons onderwijs, maar er zijn ook valkuilen en aandachtspunten. De implementatie van Shared Reading gaat in tegen het kwantificeren van leerlingen, en stimuleert een alternatieve benadering van onderwijs met aandacht voor persoonlijke ontwikkeling en dialoog.
Deze scriptie is een koppeling geworden van de theorie aan de praktijk; een kritische analyse van Shared Reading en de toepassing ervan in het onderwijs. De analyse kan gebruikt worden als terugvalbasis voor iedereen die met de methodiek aan de slag wil in een schoolse context. Want één ding staat alvast volledig buiten kijf: lezen maakt van ons ruimdenkende, kritische en veerkrachtige individuen. En dat is een offensief waard.
Bibliografie
Bal, M. & Veltkamp, M. (2013). How Does Fiction Reading Influence Empathy? An Experimental Investigation on the Role of Emotional Transportation. In PLOS. https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.00553…
Buelens-Terryn, A. (2019). Lezen met kankerpatiënten. https://lezerscollectief.be/nl/samen-lezen-met-kankerpatienten/. Geraadpleegd op 15/01/2023.
Billington, J., Dowrick, C., Hamer, A., Robinson, J., & Williams, C. (2010). An investigation into the therapeutic benefits of reading in relation to depression and well-being. Liverpool: The Reader Organization, Liverpool Health Inequalities Research Centre.
Billington, J. (2011). 'Reading for life': prison reading groups in practice and theory. Critical Survey, 23(3), 67-85.
Broekhof, K. (2015). Meer lezen, beter in taal - VMBO. De Koninklijke Bibliotheek en Stichting Lezen voor Kunst van Lezen.
Burke, M., Kuzmicova, A., Mangen, A. & Schilhab, T. (2016). Empathy at the confluence of neuroscience and empirical literary studies. Transdisciplinary Approaches to Literature and Empathy, 6(1), 6–41. https://doi.org/10.1075/ssol.6.1.03bur
Davis, J. (2013). Shared Reading. [Lezing]. Dag van de cultuureducatie.
Davis, P. (2020). Reading for life. Oxford University Press.
Davies, B., Lupton, C. & Schmidt, J. G. (2022). Reading Novels During the Covid-19 Pandemic. Oxford University Press.
DBNL. (z.d.). Close Reading - Algemeen letterkundig lexicon. https://www.dbnl.org/tekst/dela012alge01_01/dela012alge01_01_00572.php
DBNL. (z.d.). Open plek - Algemeen letterkundig lexicon. https://www.dbnl.org/tekst/dela012alge01_01/dela012alge01_01_03100.php
De Coninck, H. (1983). Over de troost van pessimisme: essays.
De Donder, J. (14/03/2023). Kennis in onderwijs: een hele uitdaging? [Debat]. Hogeschool Gent.
De Meyer, I., Janssens, R. & Warlop, N. (2019). Leesvaardigheid van 15- jarigen in Vlaanderen: Overzicht van de eerste resultaten van PISA2018. Onderwijs Vlaanderen. Universiteit Gent Vakgroep Onderwijskunde. https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?id=12265
Denies, K., Bleukx, N., Pelgrims, L., Laga, J., Van Steertegem, K., Dockx, J., Vanbuel, M., Van Keer, H., & Aesaert, K. (2023, 16 mei). Leesvaardigheid in het vierde leerjaar in Vlaanderen Resultaten van PIRLS 2021 in internationaal vergelijkend perspectief. KU Leuven, IEA en Universiteit Gent in opdracht van Onderwijs Vlaanderen. Geraadpleegd op 26 mei 2023, van https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/2023-05/PIRLS2021_B…
Denies, K. (2023, 24 mei). Toelichting bij de PIRLS-resultaten op het inspiratiemoment van ‘Vrienden voor het Lezen’ [panelgesprek]. Cultuurkuur.
Departement Onderwijs en Vorming (2010). Leesvaardigheid van 15-jarigen in Vlaanderen. De eerste resultaten van PISA 2009. Brussel: Departement Onderwijs en Vorming.
Devriendt, L. (2023). Hoe kunnen we leerlingen met een grote leeshonger verder stimuleren? [Praktijkonderzoek]. Postgraduaat Leescoach Odisee- en Arteveldehogeschool.
Dood, C., Gubbels, J. & Segers, P. C. J. (2020). PISA-2018 De verdieping: Leesplezier, zelfbeeld bij het lezen, leesgedrag en leesvaardigheid en de relatie daartussen. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.
Eeman, L., Vermeersch, L., Groenez, S., Vause, A. & Raemdonck, I. (2012). Preventieprojecten in de familiale context. Koning Boudewijnstichting.
Franck, E., & Nicaise, I. (2016). Ongelijkheid in het Vlaamse onderwijssysteem: verbetering in zicht? - Een vergelijking tussen PISA 2006 en 2015. In Data Onderwijs Vlaanderen. SONO - Steunpunt Onderwijs Onderzoek. Geraadpleegd op 29 april 2023, van https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?nr=11927
Gray, E., Farrington, G., & Steenberg, M. (2019). Reading and mental health. In Reading and Mental Health (pp. 371-394). Palgrave Macmillan, Cham.
Goldman, C. (2012, 10 september). The value of literature, now supported by MRI imaging. https://medicalxpress.com/news/2012-09-literature-mri-imaging.html
Hakemulder, F. (2016, 20 mei). In goed gezelschap: literaire personages en persoonlijke groei. Studiedag Rode Antraciet ‘(Samen) lezen in de gevangenis’. https://lezerscollectief.be/wp-content/uploads/2020/06/In-goed-gezelsch…
HBSC Vlaanderen. (2020). Gezondheid Vlaamse jongeren in internationale context. https://www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be/2020/05/19/gezondheid-vlaam…
Heyvaert, L. (2021). Adviesnota - Een Leesoffensief voor Vlaanderen. Onderwijs Vlaanderen.
Hill, K. & Capriotti, K. (2008). Social Effects of Culture: Detailed Statistical Models. Hill Strategies Research Inc. http://hillstrategies.com/wp-content/uploads/1970/01/Social_effects_mod…
Kakutani, M. (2020, 5 mei). Coronavirus Notebook: Finding Solace, and Connection, in Classic Books. The New York Times. https://www.nytimes.com/2020/05/05/books/review/coronavirus-new-york-li…
Koopman, E. M. E., & Hakemulder, F. (2015). Effects of literature on empathy and self-reflection: A theoretical-empirical framework. Journal of Literary Theory, 9(1), 79-111.
Lambrecht, M. (2023). Gespreksavonden met de denktank: Silvie Vanoosthuyze, Liesbeth Devriendt, Sara Huylenbroeck, Ingrid Antheunis en Ann Muylle 08/02/2023 en 20/02/2023.
Lambrecht, M. (2023). Gesprek met Dirk Terryn 28/01/2023.
Lambrecht, M. (2023). Gesprek met dr. Jan Raes 24/03/2023.
Lambrecht, M. (2023). Gesprek met Silvie Vanoosthuyze 30/03/2023.
Literatuur Vlaanderen. (z.d.). “De tekst is een veilige haven”. https://www.literatuurvlaanderen.be/de-tekst-een-veilige-haven
NSPCC Learning. (z.d.). Looked after children. https://learning.nspcc.org.uk/children-and-families-at-risk/looked-afte…
Pieters, J. (2020). Leeskwesties (1ste editie). Owl Press.
Pieters, J. (2021). Een boekje troost. Borgerhoff & Lamberigts.
Pieters, J. (2022). Samen lezen in De Nieuwe Wandeling. Humanistisch Verbond. https://www.humanistischverbond.be/blog/935/samen-lezen-in-de-nieuwe-wa…
Pieters, J. (2023) Finding Comfort in Fiction - The Logical Status of Literary Solace. Ghent University.
Raes, J. (2020). Samen lezen: de ultieme therapie.
Rijkers, J. (2023, 24 mei). Toelichting bij het belang van leesbevordering op het inspiratiemoment van ‘Vrienden voor het Lezen’ [lezing]. Cultuurkuur.
Ritchie, S. J. & Bates, T. C. (2012). Enduring Links From Childhood Mathematics and Reading Achievement to Adult Socioeconomic Status. Association for Psychological Science. https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0956797612466268
Schrijvers, M., Janssen, T., & Rijlaarsdam, G. (2016). ‘Dat een boek kan veranderen hoe je naar de wereld kijkt’; De impact van literatuuronderwijs op zelfinzicht en sociaal inzicht van bovenbouwleerlingen in havo en vwo. Levende Talen Tijdschrift, 17(1), 3-13.
Tarantino, Q. (2009, 21 augustus). Quentin Tarantino introduces his latest film, "Inglourious Basterds," in which a band of Jewish-American Nazi hunters unleash plot to end WWII. Charlie Rose. https://charlierose.com/videos/26959
The Reader. (2023, 9 februari). Our People. https://www.thereader.org.uk/about-us/our-people/
The Reader. (2023, 5 januari). Who do we read with. https://www.thereader.org.uk/what-we-do/who-we-read-with/. Geraadpleegd op 14/01/2023.
The Reader. (2020, 23 september). What we do. https://www.thereader.org.uk/what-we-do/. Geraadpleegd op 14/01/2023. Geraadpleegd op 14/01/2023.
Van den Berg, H. & Bus, A. (2015). Stichting lezen reeks - BoekStart maakt baby’s slimmer. Eburon.
Van den Branden, K. (2014, 18 maart). Het effect van leesplezier op woordenschat, spelling- en. . . wiskundeprestaties. DUURZAAM ONDERWIJS. https://duurzaamonderwijs.com/2014/03/18/het-effect-van-leesplezier-op-…
Vanoosthuyze, S. & Van Den Bossche, H. (2015). Samen sterke verhalen lezen. In 29ste Conferentie Onderwijs Nederlands, pagina 56 - 61. https://hsnbundels.taalunie.org/bijdrage/2015-samen-sterke-verhalen-lez…
Vansteelandt, I. (2020). Beginning teachers’ reading attitude and motivation: a study into the evolution from teacher training to entrance in the teaching profession and into the impact of a teacher professionalization program. Doctoraatsonderzoek Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen: UGent.
Vermeule, B. (2010). Why do we care about literary characters?. JHU Press.
Waarom lezen goed is voor ons. (2021, 3 november). Iedereen Leest. https://www.iedereenleest.be/over-lezen/onderzoek/waarom-lezen-goed-voo…
Whelan, G. (2013). An evaluation of the social value of the get into reading initiative in Wirral, Merseyside. Liverpool: Liverpool John Moores University.
World Health Organization. (2019). What is the evidence on the role of the arts in improving health and well-being?: WHO Health Evidence Network synthesis report 67.
