Komt ecofeministische kunst de wereld redden?

Ella

Dezuttere

Miljoenen mensen vinden elkaar in hulpverlening na een zoveelste natuurramp. Duizenden activisten komen samen op straat om ongelijkheden in de maatschappij aan te klagen. Zelfs wanneer mensen verplicht in hun kot moeten blijven door een pandemie, zien we een gigantische groei in solidariteitsacties en gemeenschapsgevoelens. Men mag dan wel zeggen dat onze huidige westerse maatschappij een individualistische en anonieme bedoening is, uit deze voorbeelden blijkt soms ook het tegenovergestelde waar te zijn. Er is schijnbaar nog hoop voor onze groene bol, en die hoop lijkt vervat in samenwerking en een zogenaamde ‘community’. Deze hoop, en dit belang van gemeenschap, hebben ook hedendaagse kunstenaars opgemerkt. Meer specifiek gaan verschillende kunstenaars binnen de zogenaamde ecofeministische kunst hiermee om; kunstenaars die zich zowel willen toeleggen op maatschappelijke als op ecologische problematieken. In ecofeministische kunst zien we namelijk dat gemeenschappen een centrale plaats krijgen, en dat dit concept een ideale manier blijkt om onze planeet – en onze maatschappij – van een betere toekomst te voorzien.

Ecofemi-wadde?

Het ecofeminisme is een activistische en filosofische denkstroming die het levenslicht zag in de woelige jaren ’70 van de vorige eeuw. Wat de filosofie juist inhoudt, zit in feite al vervat in het woord zelf: ‘eco’ + ‘feminisme’. Denkers uit deze stroming gaan ecologische problematieken verbinden met maatschappelijke kwesties, en stellen als belangrijkste argument dat de onderdrukking van de vrouw intrinsiek verbonden is met de onderdrukking en de uitputting van de natuur. Problematische patriarchale en kapitalistische systemen zouden volgens ecofeministen zowel verantwoordelijk zijn voor de uitputting van de natuur als voor de uitbuiting en onderdrukking van vrouwen en andere als minderwaardig beschouwde groepen. Het spreekt voor zich dat verschillende van deze ideeën ook van een gepaste korrel zout moeten worden voorzien, en dat ze doorheen de jaren geregeld kritiek kregen van andere denkers. Toch blijft de basis van dit gedachtegoed nog steeds bijzonder actueel. Inspiratie voor het ecofeministische idee haalt men zowel uit ecologisch als feministisch activisme, en de denkstroming zelf inspireert op haar beurt ook nog een heleboel andere disciplines. Een van deze disciplines is het domein van de hedendaagse kunst. Al sinds de jaren ’70 gaan verschillende kunstenaars deze ideeën namelijk steeds verder ontwikkelen, en leveren ze met allerhande kunstwerken en projecten originele bijdrages aan het gedachtegoed.

Het ecofeminisme schonk sinds haar ontstaan al vaak een bijzondere aandacht aan het belang van gemeenschap en samenwerking. In tegenstelling tot andere activistische bewegingen en filosofieën die vaak afzonderlijke ‘helden’ vooropstellen binnen hun ideologie, baseert het ecofeministische gedachtegoed zich op verhalen van groeperingen en gemeenschappen ter inspiratie voor oplossingen bij ecologische en maatschappelijke crisissen. Het is ook deze aandacht voor gemeenschap die verschillende hedendaagse kunstenaars maar al te graag overnemen.

Kunst over, tussen, rond, in, voor en door de gemeenschap

Uit verschillende casestudies blijkt dat ecofeministische hedendaagse kunst net zo divers is als haar filosofische inspiratiebron, en dat ook hier het concept van gemeenschap een erg belangrijke rol speelt. Een voorbeeld is het werk van Ana Mendieta, een Cubaans-Amerikaanse kunstenaar die in haar bijzonder lichamelijk werk op zoek gaat naar een gemeenschap om thuis te horen, zowel binnen de maatschappij als in de natuur. De New Yorkse Mierle Laderman Ukeles benadrukt het belang van gemeenschap dan weer in grootschalige community-projecten die gericht zijn op het herwaarderen van de natuur in stedelijke gebieden. Aviva Rahmani werkt op kleinere schaal, maar ook zij betrekt haar volledige gemeenschap in kunstprojecten die focussen op het herstellen en behouden van natuurgebieden. Filmmaakster Marwa Arsanios stelt al deze kwesties dan weer in vraag, door zich te richten op ecofeministische kwesties binnen gemeenschappen in conflictgebieden.

Enkele algemene kenmerken van ecofeministische hedendaagse kunst tonen aan dat dit concept van gemeenschap een intrinsiek deel is van de stroming. Zo komen de projecten bijvoorbeeld vaak voort uit activistische bewegingen of protesten, zijn ze daarop gebaseerd, of dragen ze er interessante nieuwe invalshoeken aan bij. Ook het idee dat de wereld bestaat uit complexe netwerken en relaties komt in verschillende ecofeministische kunstwerken sterk naar boven. Ecofeministische kunstenaars gaan met dit idee in het achterhoofd samenwerken met de natuur, alsook met allerhande verschillende mensen. De Amerikaanse kunstenaar Aviva Rahmani is bijvoorbeeld erg begaan met het koesteren van de bedreigde moerassen rond haar woonplaats, en betrekt de volledige gemeenschap rond dat gebied om de plaats te herwaarderen. Op die manier werpt ze niet alleen licht op een vaak vergeten ecologisch probleem, ze toont ook het belang van samenwerking aan en bewijst hoe cruciaal vrouwen en onderdrukte groepen zijn in deze kwesties. Gemeenschap, connectiviteit, samenwerking en collectiviteit kunnen met andere woorden gezien worden als essentieel binnen ecofeministische kunstpraktijken. De kunstenaars kunnen deze concepten nemen als onderwerp, bijvoorbeeld door het in vraag te stellen of er dieper op in te gaan. Anderzijds kunnen ze de concepten aanwenden als ‘materiaal’ voor hun werk, door met collectieven te gaan samenwerken, of binnen gemeenschappen allerhande projecten uit te voeren. Ecofeministische kunstenaars werken dus zowel over, tussen, rond, in, voor en door de gemeenschap, in de hoop zo hun boodschap over te brengen en een betere toekomst te voorzien voor de planeet en al hetgeen er op leeft.

Komt kunst de wereld redden?

Verschillende andere kunststromingen hebben in het verleden al aangetoond dat kunst als medium maar al te goed in staat is om bepaalde kwesties op een behapbare manier bij een groter publiek over te brengen, en om dat groter publiek vervolgens ook aan te sporen tot concrete actie. Bij een stroming als de ecofeministische kunst is dit zeker erg belangrijk, aangezien de kwesties die de kunstenaars aankaarten ons laten nadenken over dringende klimaatkwesties in combinatie met maatschappelijke problematieken die niet genegeerd mogen worden. Het concept van gemeenschap speelt hierin een cruciale rol. Ecofeministische kunst kan ons leren om als samenleving en als gemeenschap voor elkaar en voor de planeet te zorgen, en zo een betere toekomst te voorzien voor de komende generaties. Door deze stroming dan ook op een grondige manier te gaan bestuderen en van een academische grondslag te voorzien, kunnen we deze doelen hopelijk nog vlotter bereiken.

Bibliografie

Alfonso, Letitia Perez, ‘Susan Howe’s Historical Ethics of Space and Puritan Spirituality: An Ecofeminist Reading of ‘Souls of the Labadie Tract’’, Women’s Studies, 47 (2), 2018, p. 187-200.
Allen, Paula Gunn, ‘The Woman I Love is a Planet; the Planet I Love is a Tree’, in: Diamond, Irene & Orenstein, Gloria (eds.), Reweaving the World: The Emergence of Ecofeminism, San Francisco: Sierra Club Books, 1990, p. 52-57.
Anderson, Benedict, Imagined Communities. Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, 2e ed. (1e ed. 1983), Londen & New York: Verso, 1991.
Araeen, Rasheed, ‘Ecoaesthetics: A manifesto for the twenty-first century’, Third Text, 23 (5), 2009, p. 679-684.
Arsanios, Marwa, ‘Who’s Afraid of Ideology? Ecofeminist Practices Between Internationalism and Globalism’, e-flux journal [pdf], 93, 2018, p. 1-10, geraadpleegd op 18 mei 2023, beschikbaar op http://worker01.e-flux.com/pdf/article_215118.pdf.
Arsanios, Marwa, ‘The Production of the Utopian Image’, in: Haq, Nav, Martinez, Pablo & Oprea, Corina (eds.), Austerity and Utopia [pdf], L’Internationale Online, 2020, p. 61-74, geraadpleegd op 18 mei 2023, beschikbaar op https://d2tv32fgpo1xal.cloudfront.net/files/internationaleonline-auster….
Aylon, Helène, Whatever Is Contained Must Be Released. My Jewish Orthodox Girlhood, My Life as a Feminist Artist, New York: The Feminst Press, 2012.
Bauman, Zygmunt, Community. Seeking Safety in an Insecure World, Cambridge & Malden: Polity Press, 2001.
Biehl, Janet, Rethinking Ecofeminist Politics, Boston: South End Press, 1991.
Birkeland, Janis, ‘Disengendering Ecofeminism’, Trumpeter, 12 (4), 1995, p. 178-180.
Blocker, Jane, ‘Ana Mendieta and the Politics of the Venus Negra’, Cultural Studies, 12 (1), 1998, p. 31-50.
Blocker, Jane, Where is Ana Mendieta? Identity, Performativity, and Exile, Durham & Londen: Duke University Press, 1999.
Boettger, Suzaan, ‘In the Missionary Position. Recent Feminist Ecological Art’, in: Frueh, Joanna, Langer, Cassandra & Raven, Arlene (eds.), New Feminist Criticism: Art, Identity, Action, New York: HarperCollins, 1994, p. 248-263.
Broude, Norma & Garrard, Mary, D. (eds.), The Power of Feminist Art. The American Movement of the 1970s, History and Impact, New York: Harry N. Abrams, 1994.
Bryan-Wilson, Julia, ‘Against the Body. Interpreting Ana Mendieta’, in: Kennedy, Jen, Mallory, Trista E. & Szymanek, Angelique (eds.), Transnational Perspectives on Feminism and Art, 1960–1985, New York: Routledge, 2021, p. 139-153.
Cabañas, Kaira M., ‘Ana Mendieta: “Pain of Cuba, body I am”’, Woman's Art Journal, 20 (1), 1999, p. 12-17.
Carson, Rachel, Silent Spring, Boston: Houghton Mifflin, 1962.
Chatzidakis, Andreas, Hakim, Jamie, Littler, Jo, Rottenberg, Catherine & Segal, Lynne, The Care Manifesto. The Politics of Interdependance, Londen & New York: Verso, 2020.
Clark, Timothy, The Cambridge Introduction to Literature and the Environment, Cambridge: Cambridge University Press, 2011.
Collier, Madeleine, ‘Ecofeminism with Marwa Arsanios’, Sense of Cinema, mei 2021, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.sensesofcinema.com/2021/interviews/ecofeminism-with-marwa-a….
Crawford, Marisa, ‘Crying for Ana Mendieta at the Carl Andre Retrospective’, Hyperallergic, 10 maart 2015, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://hyperallergic.com/189315/crying-for-ana-mendieta-at-the-carl-an….
Crosstalks, Between Glitter and Compost - A conversation on Ecofeminism [online video], 6 december 2022, geraadpleegd op 18 mei 2023, beschikbaar op: https://www.youtube.com/watch?v=2lpTSObWkZw.
D’Eaubonne, Françoise, Feminism or Death: How the Women's Movement Can Save the Planet, vertaald door Hottell, Ruth, voorwoord door Merchant, Carolyn, Bahaffou, Myriam, Gorecki, Julie & Ramadan, Emma, herziene versie van Le féminisme ou la mort, Parijs: Pierre Horay Editions, 1974, Londen: Verso Books, 2022.
Demos, TJ, ‘Contemporary Art and the Politics of Ecology. An Introduction’, Third Text, 27 (1), 2013, p. 1-9.
Denes, Agnes, ‘Notes on Eco-Logic: Environmental Artworks, Visual Philosophy and Global Perspective’, Leondardo, 26 (5), 1993, p. 387-395.
Donner, Wendy, ‘Self and Community in Environmental Ethics’, in: Warren, Karen J., Ecofeminism: Women, Culture and Nature, Indiana: Indiana University Press, 1997, p. 375-389.
Durmusoglu, Övül, ‘Who is Afraid of Ideology?’, The Broken Archive, 2020, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.brokenarchive.org/artist/marwa-arsanios.
EcoArt Network, ‘A Brief History’, EcoArt Network, 2020, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.ecoartnetwork.org/about.
EcoArt Network, ‘About the Community’, EcoArt Network, 2020, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.ecoartnetwork.org/about.
Estévez-Saá, Margarita & Lorenzo-Modia, María Jesús, ‘The Ethics and Aesthetics of Eco-caring: Contemporary Debates on Ecofeminism(s)’, Women’s Studies, 47 (2), 2018, p. 123-146.
Farkas, Suzanne, ‘Women Artists Creating Space for Healthy Communities’, WE International, 48/49, 2000, p. 15-17.
Feldman, Mark, ‘Inside the Sanitation System: Mierle Ukeles, Urban Ecology and the Social Circulation of Garbage’, Iowa Journal of Cultural Studies, 10 (1), 2009, p. 42-56.
Felshin, Nina (ed.), But is It Art? The Spirit of Art as Activism, Seattle: Bay Press, 1995.
Fisher, Johanna, ‘Hildegard von Bingen: celebrating an early eco-feminist. How women in the past have strongly advocated for better care of our fragile planet’, Europeana, 26 maart 2022, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.europeana.eu/en/blog/hildegard-von-bingen-celebrating-an-ea….
Foster, Emma, ‘Ecofeminism revisited: critical insights on contemporary environmental governance’, Feminist Theory, 22 (2), 2021, p. 190-205.
Freilich, Toby Perl, ‘Blazing Epiphany: ‘Maintenance Art Manifesto 1969!’ An Interview with Mierle Laderman Ukeles’, Cultural Politics, 16 (1), 2020, p. 14-23.
Freshkills Park, ‘A Park Many Hands Have Built: Understanding Freshkills As Maintenance Art’, Freshkills Park. The Freshkills Park Alliance, 13 januari 2017, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://freshkillspark.org/blog/mierle-laderman-ukeles-and-the-park-man….
Freshkills Park, ‘LANDING’, Freshkills Park. The Freshkills Park Alliance, s.d., geraadpleegd op 18 mei 2023, https://freshkillspark.org/os-art/landing.
Frueh, Joanna, ‘The Body Through Women’s Eyes’, in: Broude, Norma & Garrard, Mary, D. (eds.), The Power of Feminist Art. The American Movement of the 1970s, History and Impact, New York: Harry N. Abrams, 1994, p. 190-207.
Fuentes, Elvis, ‘A Cuban Fight against the Demons (of Oblivion)’, in: Cullen, Deborah (ed.), Arte no es Vida: Actions by Artists of the Americas 1960–2000 (New York: El Museo del Barrio, 30 januari-8 juni 2008), New York: Museo del Barrio, 2008, p. 180-198.
Gaard, Greta (ed.), Ecofeminism. Women, Animals, Nature, Philadelphia: Temple University Press, 1993.
Gablik, Suzi, Has Modernism Failed?, New York: Thames and Hudson, 1985.
Gablik, Suzi, The Reenchantment of Art, New York: Thames and Hudson, 1991.
Geffen, Amara, Rosenthal, Ann, Fremantle, Chris & Rahmani, Aviva (eds.), Ecoart in Action: Activities, Case Studies, and Provocations for Classrooms and Communities, New York: New Village Press, 2022.
Hache, Emilie, Reclaim. Receuil de textes écoféministes, Parijs: Cambourakis, 2016.
Hamilton, Cynthia, ‘Women, Home & Community. The Struggle in an Urban Environment’, Race, Poverty & the Environment, 1 (1), 1990, p. 3, 10-13.
Heartney, Eleanor, ‘How the Ecological Art Practices of Today Were Born in 1970s Feminism’, Art in America, 22 mei 2020, geraadpleegd op 18 mei 2022, https://www.artnews.com/art-in-america/features/ecofeminism-women-in-en….
Hicks, Laurie E. & King, Roger J. H., ‘Confronting Environmental Collapse: Visual Culture, Art Education, and Environmental Responsibility’, Studies in Art Education, 48 (4), 2007, p. 332-335.
Holemans, Dirk, Franssen, Marie-Monique & Osman, Philsan, Voor wie willen we zorgen? Ecofeminisme als inspiratiebron, Berchem: EPO, 2021.
Howell, Nancy R., ‘Ecofeminism: What One Needs to Know’, Zygon, 32 (2), 1997, p. 231-241.
Humphrey, Peter, ‘The Ethics of Earthworks’, Environmental Ethics, 7 (1), 1985, p. 5-21.
Jackson, Shannon, ‘High Maintenance: The Sanitation Aesthetics of Mierle Laderman Ukeles’, in: Jackson, Shannon, Social Works. Performing Art, Supporting Publics, New York: Taylor & Francis, 2011, p. 75-103.
Kagan, Sacha, ‘The practice of ecological art’, Plastik [pdf], 4, 2014, p. 1-6, geraadpleegd op 18 mei 2023, beschikbaar op: https://www.researchgate.net/publication/274719395_The_practice_of_ecol….
Kastner, Jeffrey, ‘ART/ARCHITECTURE; The Department of Sanitation's Artist in Residence’, The New York Times, 19 mei 2002, https://www.nytimes.com/2002/05/19/arts/art-architecture-the-department….
King, Ynestra, ‘The Ecology of Feminism and the Feminism of Ecology’, in: Plant, Judy (ed.), Healing the Wounds: The Promise of Ecofeminism, Gabriola Island: New Society Publishers, 1989, p. 18-28.
Kings, A. E., ‘Intersectionality and the Changing Face of Ecofeminism’, Ethics and the Environment, 22 (1), 2017, p. 63-87.
Klein, Jennie, ‘Goddess: Feminist Art and Spirituality in the 1970s’, Feminist Studies, 35 (3), 2009, p. 575-602.
Laderman Ukeles, Mierle, Manifesto for Maintenance Art, 1969! Proposal for an Exhibition: ‘Care’, 1969.
Laderman Ukeles, Mierle, Manifesto for Maintenance: A Conversation With Mierle Laderman Ukeles, geïnterviewd door Ryan, Bartholomew [online interview], Art in America, 18 maart 2009, geraadpleegd op 18 mei 2023, beschikbaar op https://www.artnews.com/art-in-america/interviews/draft-mierle-intervie….
Laderman Ukeles, Mierle, Mierle Laderman Ukeles with Maya Harakawa, geïnterviewd door Harakawa, Maya [online interview], The Brooklyn Rail, oktober 2016, geraadpleegd op 18 mei 2023, beschikbaar op https://brooklynrail.org/2016/10/art/mierle-laderman-ukeles-with-maya-h….
Leaver-Yap, Mason, ‘Marwa Arsanios: Who is afraid of ideology? Part I’, Crosscuts, 22 juni 2017, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://walkerart.org/magazine/guerrilla-landscapes-marwa-arsanioss-who….
Lee, Wendy Lynne & Dow, Laura M., ‘Queering Ecological Feminism: Erotophobia, Commodification, Art, and Lesbian Identity’, Ethics and the Environment, 6 (2), 2001, p. 1-21.
Lintott, Sheila, ‘Ethically Evaluating Land Art: Is It Worth It?’, Ethics, Place & Environment. A Journal of Philosophy & Geography, 10 (3), 2007, p. 263-277.
Lippard, Lucy, ‘Sweeping Exchanges: The Contribution of Feminism to the Art of the 1970s’, Art Journal, 40 (1-2), 1980, p. 362-365.
Maris, Virginie, ‘Quelques pistes pour un dialogue fécond entre féminisme et écologie’, Multitudes, 36 (1), 2009, p. 178-184.
Martín-González, Matilde, ‘Caring for People, Caring for Nature: A Deconstructive Ecofeminist Reading of Sylvia Wantanabe’s Fiction’, Women’s Studies, 47 (2), 2018, p. 201-215.
Marwa Arsanios, Who is Afraid of Ideology Part I & II, digitale video, 56’ 33”, 2017-2019.
Meadows, Donella H., Meadows, Dennis L., Randers, Jørgen & Behrens, William W., The Limits to Growth, Falls Church: Potomac Associates, 1972.
Meagher, Michelle, ‘Telling stories about feminist art’, Feminist Theory, 12 (3), 2011, p. 297-316.
Mendieta, Ana, ‘La Venus Negra, based on a Cuban legend’, Heresies, 4 (1), 1981, p. 22.
Mendieta, Ana, ‘A Selection of Statements and Notes’, Sulfur, 22, 1988, p. 70-74.
Merchant, Carolyn, The Death of Nature: Women, Ecology, and the Scientific Revolution, New York: Harper & Row, 1980.
Merchant, Carolyn, ‘Earthcare: Women and the Environment’, Environment, 23 (5), 1981, p. 6-40.
Merchant, Carolyn, ‘Gender and Environmental History’, Journal of American History, 76 (4), 1990, p. 1117-1121.
Mies, Maria & Shiva, Vandana, Ecofeminism, 2e ed. (1e ed. 1993), Londen & New York: Zed Books, 2014.
Milevska, Suzana, The Clean, the Dirty, and the Hybrid: Ecofeminist Art Practices, lecture by Suzana Milevska[online video], 21 mei 2021, geraadpleegd op 18 mei 2023, beschikbaar op: https://www.youtube.com/watch?v=Tbyg_ZUIfyw&t=1s.
Molesworth, Helen, ‘House Work and Art Work’, October, 92, 2000, p. 71-97.
Orenstein, Gloria Feman, ‘Artists as Healers: Envisioning Life-Giving Culture’, in: Diamond Irene & Orenstein, Gloria Feman (eds.), Reweaving the Web: The Emergence of Ecofeminism, Ethics & the Environment, San Francisco: Sierra Club Books, 1990, p. 279-287.
Orenstein, Gloria Feman, ‘The Greening of Gaia: Ecofeminist Artists Revisit the Garden’, Ethics & the Environment, 8 (1), 2003, p. 103-111.
Petrossiants, Andreas, ‘Mierle Laderman Ukeles’ Maintenance and/as (Art) Work’, View. Theories and Practices of Visual Culture, 21, 2018, p. 1-31.
Piette, Jessica, ‘Marwa Arsanios: Who Is Afraid of Ideology?’, Corridor8, 12 juli 2022, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://corridor8.co.uk/article/marwa-arsanios-who-is-afraid-of-ideolog….
Plant, Judy, ‘Learning to Live with Differences: The Challenge of Ecofeminist Community’, in: Warren, Karen J., Ecofeminism: Women, Culture and Nature, Indiana: Indiana University Press, 1997, p. 120-139.
Preece, R. J., ‘Lynn Hull interview: Heart and Soul’, artdesigncafé, 19 november 2011, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.artdesigncafe.com/lynne-hull-art-interview.
Purtschert, Patricia, ‘What can we learn from ecofeminists?’, Gender Campus, juni 2020, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.gendercampus.ch/en/blog/post/what-can-we-learn-from-ecofemi….
Rahmani, Aviva, ‘Ghost Nets: The Medicine Wheel Garden’, Leonardo, 25 (1), 1992, p. 96-97.
Rahmani, Aviva, ‘A Pilgrim’s Progress Experiences in Wetlands Restoration’, Inter-Island News, november 1995, p. 8.
Rahmani, Aviva, ‘Restoring a ‘pocket’ saltmarsh’, Inter-Island News, april 1998, p. 1.
Rahmani, Aviva, ‘Practical Ecofeminism’, in: Frostig, Karen & Halamka, Kathy A. (eds.), Blaze: Discourse on Art, Women and Feminism, Newcastle upon Tyne: Cambrigde Scholars Publishing, 2007, p. 315-332.
Rahmani, Aviva, ‘A Community of Resistance: Collaborative Work with Science and Scientists’, Women Eco Artists Dialog [online tijdschrift], 7, 2014, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://directory.weadartists.org/communities-art-science.
Rahmani, Aviva A., Trigger Point Theory as Aesthetic Activism: A Transdisciplinary Approach to Environmental Restoration, onuitgegeven doctoraatsproefschrift, Plymouth University, 2015.
Rahmani, Aviva, ‘The music of the trees: The blued trees symphony and opera as environmental research and legal activism’, Leonardo Music Journal, 29, 2019, p. 8-19.
Rahmani, Aviva, ‘Biography’, Aviva Rahmani. Art Activist, 2020, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.avivarahmani.com/biography.
Rahmani, Aviva, Complex Systems. Q&A, geïnterviewd door Felicity Stone [Online interview], Aviva Rahmani. Art Activist, 2020, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.avivarahmani.com/complex-systems.
Rahmani, Aviva, Feminist Art. Q&A, geïnterviewd door Felicity Stone [Online interview], Aviva Rahmani. Art Activist, 2020, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.avivarahmani.com/feminist-art.
Rahmani, Aviva, Political Art. Q&A, geïnterviewd door Felicity Stone [Online interview], Aviva Rahmani. Art Activist, 2020, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.avivarahmani.com/political-art.
Rahmani, Aviva, ‘Aviva Rahmani’, Honoring the Future. Creating Climate SmART Communities, 2023, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.honoringthefuture.org/climate-smarts/artist-to-know/aviva-r….
Rauch, Heidi & Suro, Federico, ‘Ana Mendieta’s Primal Scream’, Américas, 44 (5), 1992, p. 44-48.
Reed, Jennifer, ‘From Ecofeminism to Ecosexuality: Queering the Environmental Movement’, in: Gaia, Serena, D'Onofrio, Anderlini & Hagamen, Lindsay (eds.), Ecosexuality: When Nature Inspires the Arts of Love, Puerto Rico: 3WayKiss, 2015, p. 92-102.
RosaVZW, ‘Ecofeminisme’, RosaVZW, s.d., geraadpleegd op 18 mei 2023, https://rosavzw.be/nl/themas/feminisme/feministische-stromingen/ecofemi….
RosaVZW, ‘Feministische stromingen, RosaVZW, s.d., geraadpleegd op 18 mei 2023, https://rosavzw.be/nl/themas/feminisme/feministische-stromingen.
Ross, Stephanie, ‘Gardens, earthworks, and environmental art’, in: Kemal, Salim & Gaskell, Ivan (eds.), Landscape, Natural Beauty and the Arts, Cambridge: Cambridge University Press, 1993, p. 158-182.
Roulet, Laura, ‘Ana Mendieta as Cultural Connector with Cuba’, American Art, 26 (2), 2012, p. 21-27.
Sage Elwell, J., ‘Where Embodiment Meets Environment: A Meditation on the Work of Hans Breder and Ana Mendieta with an Accompanying Interview with Hans Breder’, in: Bergman, Sigurd & Clingerman, Forrest (eds.), Arts, Religion, and the Environment. Exploring Nature’s Texture, Leiden: Brill, 2018, p. 166-185.
Sainz, Angel Chaparro, Parting the Mormon Veil: Phyllis Barbers Writing, Valencia: University Press of Valencia, 2013.
Sandilands, Kate, ‘Ecofeminism and its discontents: Notes towards a politics of diversity’, The Trumpeter, 8 (2), 1991, p. 90-96.
Sargisson, Lucy, ‘What's wrong with ecofeminism?’, Environmental Politics, 10 (1), 2001, p. 52-64.
Simic, Zora, ‘Intersectionality, More or Less: A Review Essay’, Australian Humanities Review, 67, 2020, p. 17-31.
Smith, Andy, ‘Ecofeminism through an Anticolonial Framework’, in: Warren, Karen J., Ecofeminism: Women, Culture and Nature, Indiana: Indiana University Press, 1997, p. 21-38.
Solnit, Rebecca, As Eve Said To The Serpent: On Landscape, Gender, And Art, Athens: University of Georgia Press, 2001.
Solomon-Godeau, Abigail, ‘The Woman Who Never Was: Self-representation, Photography, and First-wave Feminist Art’, in: Butler, Cornelia (ed.), WACK! Art and the Feminist Revolution, Cambridge: MIT Press, 2007, p. 336-345.
Spaid, Suzy, Ecovention: Current Art To Transform Ecologies, Cincinnati: The Contemporary Arts Center, 2002.
Spretnak, Christine, ‘Critical and Constructive Contributions of Ecofeminism’, in: Tucker, Mary Evelyn & Grim, John A. (eds.), Worldviews and Ecology, Lewisburg: Bucknell University Press, 1993, p. 181-189.
Stein, Judith, E., ‘Collaboration’, in: Broude, Norma & Garrard, Mary, D. (eds.), The Power of Feminist Art. The American Movement of the 1970s, History and Impact, New York: Harry N. Abrams, 1994, p. 226-245.
Steinhauer, Jillian, ‘How Mierle Laderman Ukeles Turned Maintenance Work into Art’, HyperAllergic, 10 februari 2017, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://hyperallergic.com/355255/how-mierle-laderman-ukeles-turned-main….
Sturgeon, Noël, ‘The Nature of Race: Discourses of Racial Difference in Ecofeminism’, in: Warren, Karen J., Ecofeminism: Women, Culture and Nature, Indiana: Indiana University Press, 1997, p. 260-278.
Taylor, Dorceta E., ‘Women of Color, Environmental Justice, and Ecofeminism’, in: Warren, Karen J., Ecofeminism: Women, Culture and Nature, Indiana: Indiana University Press, 1997, p. 38-81.
Tekin, Nezaket, ‘Ecofeminist Discourse and Eco Art’, European Journal of Literature, Language and Linguistics Studies, 5 (3), 2021, p. 13-22.
The Harrison Studio, ‘Helen & Newton’, The Harrison Studio, s.d., geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.theharrisonstudio.net.
Vergès, Françoise, A Decolonial Feminism (oorspr. titel: Un féminisme decolonial, Parijs: La Fabrique Éditions, 2019), vertaald door Bohrer, Ashley J. & Vergès, Françoise, Londen: Pluto Press, 2021.
Walker, Alice, In Search of Our Mother’s Gardens: Womanist Prose, San Diego: Harcourt Brace Javanovich, 1983.
Warren, Karen J. (ed.), Ecofeminism: Women, Culture and Nature, Indiana: Indiana University Press, 1997.
Warren, Karen J., ‘Taking Empirical Data Seriously: An Ecofeminist Philosophical Perspective’, in: Warren, Karen J. (ed.), Ecofeminism: Women, Culture and Nature, Indiana: Indiana University Press, 1997, p. 3-20.
Weisberg, Jessica, ‘The Hardworking Artist Mierle Laderman Ukeles Is Here To Clean Up Your Mess’, Tablet, 22 juli 2013, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.tabletmag.com/sections/arts-letters/articles/mierle-laderma….
Wells, Grace, ‘Culture and Nature: The Roots of Ecopoetics’, Women’s Studies, 47 (2), 2018, p. 147-159.
Wittkower, Rudolf, ‘Individualism in Art and Artists: A Renaissance Problem’, Journal of the History of Ideas, 22 (3), 1961, p. 291-302.
Zein, Laila Fariha & Setiawan, Adib Rifqi, ‘General Overview of Ecofeminism’, LΛ×ΛRS, 2017, p. 1-10 https://dx.doi.org/10.31219/osf.io/fmjgk.
‘In Focus: Marwa Arsanios’, Frieze, 135, 2013, geraadpleegd op 18 mei 2023, beschikbaar op https://www.frieze.com/article/focus-marwa-arsanios.
‘Marwa Arsanios: Who Is Afraid of Ideology?’, e-flux Education, 18 juli 2022, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.e-flux.com/announcements/479639/marwa-arsanioswho-is-afraid….
‘Marwa Arsanios’, Akademie Schloss Solitude, 2023, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.akademie-solitude.de/en/person/marwa-arsanios/.
‘Marwa Arsanios’, DAI Roaming Academy, s.d., geraadpleegd op 18 mei 2023, https://dutchartinstitute.eu/page/10424/marwa-arsanios.
‘Marwa Arsanios’, Documenta Fifteen, 2022, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://documenta-fifteen.de/en/lumbung-members-artists/marwa-arsanios/.
‘Who’s Afraid of Ideology? 2018-20’, Autostrada Biennale, 2023, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://autostradabiennale.org/exhibitions/whos-afraid-of-ideology-2018….
‘Marwa Arsanios – Who is Afraid of Ideology, 29 April-23 July 2022’, Leeds Arts University, 2022, geraadpleegd op 18 mei 2023, https://www.leeds-art.ac.uk/news-events/events-exhibitions/marwa-arsani….

Afbeeldingen

Figuur 1: Nancy Holt, Sun Tunnels [beton, staal, aarde], (Collectie Dia Art Foundation met steun van Holt/Smithson Foundation), Utah: Great Basin Desert, VS, 1973-76.
Figuur 2: Betty Beaumont, Ocean Landmark [documentatie van performance], (The Schuylkill Center Project), uitgevoerd in Atlantische Oceaan, 64 km van New York Harbor, VS, 1978-1980.
Figuur 3: Betsy Damon, The 7000 Year Old Woman [documentatie van performance, foto door Su Friedrich], uitgevoerd in de straten van New York, VS, 1976-1979.
Figuur 4: Ana Mendieta, ‘La Venus Negra, based on a Cuban legend’, Heresies, 4 (1), 1981, p. 22.
Figuur 5: Agnes Denes, Wheatfield, A Confrontation [documentatie van performance, foto John McGrall], Battery Park Landfill, Manhattan, VS, 1982.
Figuur 6: Helène Aylon, Earth Ambulance [documentatie van performance], New York, VS, 1982.
Figuur 7: Lynn Hull, Raptor's Roost [hout, metaal, mixed media], Wyoming, VS 1990.
Figuur 8: Lynn Hull, Duck Island [gerecycleerd hout en mixed media], Grizedale: Grizedale Forest Sculpture Park, Groot-Brittanië, 1998.
Figuur 9: Ana Mendieta, Moffitt Building Piece [2 stills uit film], (The Estate of Ana Mendieta Collection), uitgevoerd in Iowa, VS, 1973.
Figuur 10: Ana Mendieta, Untitled [documentatie van Silueta Performance, zand, rode tempera], (The Estate of Ana Mendieta Collection), uitgevoerd in La Ventosa, Mexico, 1976.
Figuur 11: Ana Mendieta, Untitled [documentatie van Silueta performance, sneeuw], (The Estate of Ana Mendieta Collection), uitgevoerd in Iowa, VS, 1977.
Figuur 12: Ana Mendieta, Silueta em Fuego [documentatie van Silueta performance, filmstill], (The Estate of Ana Mendieta Collection), uitgevoerd in Iowa, VS, 1976.
Figuur 13: José Bedia, Group photograph of Mendieta with Cuban artists and Lucy Lippard [Rij achteraan, van links naar rechts: José Bedia, María Elena González, Lippard, Mendieta, Ricardo Rodriguez Brey, Leandro Soto, Juan Francisco Elso, Flavio Garciandía. Rij vooraan, van links naar rechts: Gustavo Pérez Monzón, Rubén Torres-Llorca], Havana, 1981, in: Roulet, Laura, ‘Ana Mendieta as Cultural Connector with Cuba’, American Art, 26 (2), 2012, p. 23.
Figuur 14: Ana Mendieta, Imagen de Yagul, [documentatie van performance, foto door Hans Breder], (The Estate of Ana Mendieta Collection), San Francisco: San Francisco Museum of Modern Art, 1973.
Figuur 15: Mierle Laderman Ukeles, Dressing to Go Out/Undressing to Go In [installatie met documentatie van performance], (Ronald Feldman Gallery), New York: Whitney Museum of American Art, VS, 1973.
Figuur 16: Mierle Laderman Ukeles, Transfer: The Maintenance of the Art Object: Mummy Maintenance: With the Maintenance Man, the Maintenance Artist, and the Museum Conservator [grafiek bij performance], (Ronald Feldman Gallery), 1973.
Figuur 17: Mierle Laderman Ukeles, plan voor LANDING, in: Freshkills Park, ‘LANDING’, Freshkills Park. The Freshkills Park Alliance, s.d., geraadpleegd op 23 april 2023, https://freshkillspark.org/os-art/landing.
Figuur 18: Aviva Rahmani, ‘Ghost Nets’ Bed of Nets [installatie van netten op geschilderd ijzeren bed, foto door Aviva Rahmani], Maine, VS, 1992.
Figuur 19: Aviva Rahmani, Detail of the Medicine Wheel Garden with Rocks in the Distance, in: Rahmani, Aviva, ‘Ghost Nets: The Medicine Wheel Garden’, Leonardo, 25 (1), 1992, p. 96, fig. 5.
Figuur 20: Marwa Arsanios, Who is Afraid of Ideology Part I & II [filmstill uit digitale video], 56’ 33”, 2017-2019, geraadpleegd op 18 mei 2023, beschikbaar op https://www.brokenarchive.org/artist/marwa-arsanios.
Figuur 21: Marwa Arsanios, Who is Afraid of Ideology Part I & II [filmstill uit digitale video], 56’ 33”, 2017-2019, geraadpleegd op 18 mei 2023, beschikbaar op: https://www.brokenarchive.org/artist/marwa-arsanios.
Figuur 22: Marwa Arsanios, Who is Afraid of Ideology Part I & II [filmstill uit digitale video], 56’ 33”, 2017-2019, geraadpleegd op 18 mei 2023, beschikbaar op: https://www.brokenarchive.org/artist/marwa-arsanios.