Hoe een mok in de afwasbak gedetineerden terug naar hun plek in de maatschappij helpt
‘Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten,’ luidt het gezegde. Maar wat als we dit zouden herformuleren naar: ‘Wie zijn billen brandt, moet zijn blaren verzorgen, zodat hij in de toekomst andere keuzes maakt’? Dit is de visie van Transitiehuis Mechelen, waar vijftien gedetineerden de laatste maanden van hun straf samenleven voordat ze terugkeren naar de maatschappij. Met de opening van het tweede en derde transitiehuis om de hoek rijst de vraag: wat kunnen we leren van Belgiës allereerste transitiehuis?
De harde grens tussen gevangenis en maatschappij
Stel je voor: om welke reden dan ook bega je een ernstige fout en beland je achter de gevangenismuren. Jarenlang gaan voorbij in een omgeving van overbevolking en een gebrek aan mogelijkheden voor persoonlijke groei. De tijd lijkt er stil te staan. ‘Je verliest te veel in de gevangenis. Bij die veroordeling verlies je je privacy, je eetgewoonten, je slaapgewoontes, je verliest alles. Is dat rechtvaardig?’ vraagt een gedetineerde van Transitiehuis Mechelen zich af. Plotseling, nadat je je straf hebt uitgezeten, sta je weer buiten, in de vrije samenleving. Wat nu?
Recent wordt ingezet op een verschuiving van louter bestraffing naar rehabilitatie en herstel, wat zich in België vertaalt in de implementatie van transitiehuizen. In deze kleinschalige huizen, gelegen in stadskernen, krijgen gedetineerden, ‘deelnemers’ genaamd, gradueel meer vrijheid en de kans om weer op te bouwen, te werken aan het aflossen van boetes en rekeningen, en aan hun persoonlijke ontwikkeling. Wij namen een kijkje binnenin het eerste transitiehuis in België.
Transitie(t)huis
Dat er eens een vuil mes ligt is voor mij ook huiselijk. Ik vind het niet erg als er eens een mok in de afwasbak, dat is bij mij thuis ook zo. – Leef- en krachtcoach Transitiehuis Mechelen
Bij aankomst in het Transitiehuis in Mechelen word je meteen ondergedompeld in een hartverwarmende sfeer. Een personeelslid beschrijft dit treffend als: 'Een open haard, voor mij is dat hét symbool van huiselijkheid en warmte. Ik hoop dat het vuur van het Transitiehuis blijft branden en zelfs groter wordt.'
Een ander personeelslid deelt enthousiast dat deelnemers het Transitiehuis als hun thuis beschrijven. Hoewel het niet hun eigen huis is, floreren ze over het algemeen in deze vertrouwde omgeving. Deze huiselijke sfeer komt voort uit het streven van het Transitiehuis naar normalisatie. Dit varieert van individuele slaapkamers tot alledaagse details, zoals een mok in de afwasbak, waardoor het Transitiehuis meer aanvoelt als een thuis dan als een instelling. De huiselijkheid komt ook voort uit gedeelde activiteiten, zoals samen koken en buiten van de lucht genieten.
Het belang van kleinschaligheid
Kleinschaligheid is van grote waarde voor het bevorderen van huiselijkheid en het smeden van sterke banden binnenin het Transitiehuis. Deelnemers vormen een hechte gemeenschap, en personeel werkt zij aan zij met hen aan de befaamde lange tafel, waar ze niet alleen maaltijden delen, maar ook samen spelletjes spelen, vergaderingen bijwonen en feestelijke momenten vieren. Dit nauwe contact stelt het personeel in staat om de deelnemers goed te leren kennen en snel inzicht te krijgen in hun vooruitgang. Het Transitiehuis streeft er niet alleen naar sterke interne banden te creëren, maar ook om sterke banden met de buurt, de stad en partnerorganisaties te smeden. Dit draagt bij aan het gevoel van verbondenheid van de deelnemers met de bredere samenleving. Hoewel deze kleinschalige benadering bijdraagt aan veiligheid en normaliteit in het Transitiehuis, brengt de sterke focus op groepsdynamiek wel enkele uitdagingen met zich mee met betrekking tot inclusie en differentiatie. Mensen die niet gedijen in grotere leefgroepen, voelen zich hier minder thuis.
Acht aandachtspunten
Op basis ervaringen van deelnemers en personeel zijn acht aandachtspunten geïdentificeerd die kunnen dienen als leidraad voor de ontwikkeling van toekomstige transitiehuizen:
1. Samenwerken met de buurt: In Mechelen zijn de behoeften van deelnemers en de buurt op een constructieve manier gecombineerd. Het nabijgelegen woonzorgcentrum en de deelnemers vinden elkaar in een win-winsituatie.
2. Een huiselijke sfeer creëren: Door voldoende ruimte en passend meubilair te bieden in gemeenschappelijke ruimtes kan een warme en huiselijke sfeer gecreëerd worden. Het karakter van oude gebouwen kan hiertoe bijdragen.
3. Interageren van deelnemers en personeel & van deelnemers onderling: Een gedeelde ruimte waar personeel en deelnemers kunnen samenkomen, draagt bij aan het versterken van hun relaties en begrip voor elkaars emoties en behoeften. Daarnaast valt een aparte gemeenschappelijke ruimte voor deelnemers te overwegen, dienend als ruimte waar zij zich volledig vrij kunnen voelen zonder controle van het personeel.
4. Frisse lucht scheppen: Een ruime buitenruimte is van groot belang voor de mogelijkheid tot frisse lucht, vooral omdat deelnemers niet te allen tijde de stad kunnen betreden.
5. Inclusie bevorderen - ruimte om samen alleen te zijn: Voor deelnemers die liever wat meer op zichzelf zijn en zich ook thuis willen voelen in een transitiehuis, kunnen hoeken, nissen, of meerdere kleine tafels in plaats van één lange tafel bijdragen aan de mogelijkheid van privacy en afzondering.
6. Inclusie bevorderen - roken: Overweeg een aangepaste rookruimte die op een aangename manier verbonden is met het Transitiehuis, om de behoeften van rokers binnen de grenzen van gezondheidsvoorschriften te accommoderen.
7. Controlerende ervaringen normaliseren: Weloverwogen beslissingen over de positionering van ruimtes kunnen controlerende handelingen minder als controlerend doen ervaren.
8. Aanpassen aan intensieve bezetting: Houd rekening met de intensieve bezetting van het Transitiehuis en pas de faciliteiten en meubels aan om het comfort van alle bewoners te waarborgen.
Na het verlaten van het Transitiehuis na deze verkenning, blijft het warme gevoel bij. Laten we hopen dat het vuur in het Transitiehuis in Mechelen blijft branden en als een lopend vuurtje overslaat naar andere initiatieven in België en daarbuiten.
Bibliografie
Abbott, P., Michelle, D., Parker, M., & Hu, W. (2018). A Scoping Review of Qualitative Research Methods Used With People in Prison. International journal of qualitative methods(17). doi:10.1177/1609406918803824
Allen, F. (1981). The Decline of the Rehabilitative Ideal: Penal Policy and Social Purpose. New Haven: Yale University Press.
Amnesty International. (2019, februari 2). België: mensenrechten in de gevangenis. Opgehaald van https://www.amnesty-international.be/belgie-mensenrechten-in-degevangenis
Annemans, M., Van Audenhove, C., Vermolen, H., & Heylighen, A. (2012). Hospital Reality from a Lying Perspective: Exploring a Sensory Research Approach. Designing Inclusive Systems Designing Inclusion for Real-world Applications.
Bailey, D., & Ward, J. (2013). A participatory action research methodology in the management of self-harm in prison. Journal of mental health (Abingdon, England)(22), pp. 306-316. doi:10.3109/09638237.2012.734645
Ballesteros-Pena, A. (2019). Facing the diversity of carceral environments in Prison research: Lessons from my Fieldwork with women in three prisons in Spain. Cadernos PAGU. doi:10.1590/18094449201900550004
Basiswet 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden. BS 1 februari 2005.
Beijersbergen, K., Dirkzwager, A., van der Laan, P., & Nieuwbeerta, P. (2016). A social building? Prison architecture and staff-prisoner relationships. Crime and delinquency, pp. 843-874.
Beyens, K., Gilbert, E., & Devresse, M.-S. (2012). Architecturale behoeften van gevangenisbewoners en -gebruikers. Fatik : tijdschrift voor strafbeleid en gevangeniswezen, pp. 4-15.
Bryant, A., & Payne, Y. A. (2018). Street Participatory Action Research in Prison: A Methodology to Challenge Privilege and Power in Correctional Facilities. The Prison journal, pp. 449-469. doi:10.1177/0032885518776378
CTRG (Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen). (2020). Jaarverslag 2019.
CTRG (Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen). (2021). Verslag 2021 Bezoek aan de transitiehuizen te Mechelen en Edingen.
Cullen, F., Lutze, F., Link, B., & Wolfe, N. (1989). The correctional orientation of prison guards - do officers support rehabilitation. Federal probation, pp. 33-42.
Danks, K., & Bradley, A. (2018). Negotiating barriers: prisoner and staff perspectives on mental wellbeing in the open prison setting. Journal of criminal psychology, pp. 3-19. doi:10.1108/JCP-03-2017-0016
De Geyseleer, A. (2021). Het Transitiehuis: de weg naar een geslaagd tertiair desistance proces? De stem van omwonenden in kaart gebracht. Universiteit Gent.
De Huizen. (sd). Concept. Opgehaald van https://dehuizen.be/nl/concept
De Huizen. (sd). Missie. Opgehaald van https://dehuizen.be/nl/missie
De Meester, L. (2020). Onderzoek naar kleinschalige, geïntegreerde en gedifferentieerde detentievormen. Vrije Universiteit Brussel.
De Standaard. (2021, Oktober 15). Transitiehuis in Edingen dicht. Opgehaald van https://www.standaard.be/cnt/dmf20211014_97716888?&articlehash=DxzNyazI… ajL8P9Ef%2BGXHeTkScH5%2F%2BeZRNWroatwr%2BNVpLBsDZKxY0DIondoTPs 3qGEKfMj92GNhOreMyO3lRN0jg8%2FowLDzQoy8Jw8Btogcx0KBMtUMbmj9meF75 Gd0Y3JVsOIsHTYIfA7MNWNoFTMbVATtq00qK%2B6Wg4wzL9TVYWZ4a
De Vos, H. (2021). The normalization principle. A new perspective on imprisonment. Comparative research on the development and interpretation of the normalization principle and its impact on the theory and practice of punishment.
De Witte, P., & Zuijdwegt, G. (2023). Heeft de vergelding toekomst? Reflecties over humaan straffen. In P. d’Hoine, & B. Pattyn, Ongelijkheid (pp. 169-192). Leuven University Press.
Dear, M. (1992). Understanding and Overcoming the NIMBY Syndrome. Journal of the American Planning Association, pp. 288-300. doi:10.1080/01944369208975808
Dierckx de Casterlé, B., Gastmans, C., Bryon, E., & Denier, Y. (2012). QUAGOL: A guide for qualitative data analysis. International journal of nursing studies, pp. 360-371. doi:10.1016/j.ijnurstu.2011.09.012
Driessnack, M. (2005). Children's Drawings as Facilitators of Communication: A MetaAnalysis. Journal of pediatric nursing, pp. 415-423. doi:10.1016/j.pedn.2005.03.011
Dupont, L. (2005). De basiswet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden: Krachtlijnen en basisbeginselen. Recht in Beweging, pp. 133-150.
Engstrom, K. V., & van Ginneken, E. F. (2022). Ethical Prison Architecture: A Systematic Literature Review of Prison Design Features Related to Wellbeing. Space and culture, pp. 479-503. doi:10.1177/12063312221104211
Exodus. (sd). Opgehaald van Informatieboekje voor (ex-)gedetineerden.: https://www.exodus.nl/sites/default/files/2018_juni_- _informatieboekje_voor_exgedetineerden_-_definitief.pdf
Exodus. (sd). Hulp tijdens en na detentie. Opgehaald van https://www.exodus.nl/
Federale Overheidsdienst Justitie. (2022). Detentiehuizen. Opgehaald van https://justitie.belgium.be/nl/themas/gevangenissen/belgische_gevangeni… ehuizen
Fine, M., & Torre, M. E. (2006). Intimate details: Participatory action research in prison. Action research, pp. 253-269. doi:10.1177/1476750306066801
Gariglio, L. (2016). Photo-elicitation in prison ethnography: Breaking the ice in the field and unpacking prison officers’ use of force. Crime, media, culture, pp. 367-379. doi:10.1177/1741659015614223
Garrihy, J., & Watters, A. (2020). Emotions and agency in prison research. Methodological innovations. doi:10.1177/2059799120926341
Guillemin, M. (2004). Understanding Illness: Using Drawings as a Research Method. Qualitative health research, pp. 272-289. doi:10.1177/1049732303260445
Heylighen, A., Annemans, M., Coomans, K., Jellema, P., Nguyen, L. P., Pérez Liebergesell, N., . . . Willems, S. (2020). Room for being apart together: How spatial organization affords social interactions across different contexts.
Huishoudelijk reglement transitiehuis Mechelen. (2019, Augustus 30). Retrieved from https://dehuizen.be/files/Huishoudelijk_reglement_transitiehuis__Mechel…
Jarldorn, M. (2016). What can Ruby do with a camera? Ex-prisoners use Photovoice to reverse the rules of surveillance. Qualitative social work : QSW : research and practice, pp. 209-230. doi:10.1177/1473325015587782
Jellema, P., Annemans, M., & Heylighen, A. (2021). Re-grounding the concept of liminality by foregrounding spatial aspects in experiences of cancer care. Health & place. doi:10.1016/j.healthplace.2021.102582
Jewkes, Y. (2012). Autoethnography and Emotion as Intellectual Resources: Doing Prison Research Differently. Qualitative inquiry, pp. 63-75. doi:10.1177/1077800411428942
Jewkes, Y. (2018). Just design: Healthy prisons and the architecture of hope. Australian & New Zealand journal of criminology, pp. 319-338. doi:10.1177/0004865818766768
Johnson, L. M. (2008). A Place for Art in Prison: Art as A Tool for Rehabilitation and Management. Southwest Journal of Criminal Justice.
Karthaus, R., Block, L., & Hu, A. (2019). Redesigning prison: the architecture and ethics of rehabilitation. Journal of architecture, pp. 193-222. doi:10.1080/13602365.2019.1578072
KB 22 juli 2019 tot bepaling van de normen voor de erkenning als transitiehuis en houdende de exploitatievoorwaarden voor een transitiehuis. BS 7 augustus 2019.
Liebling, A., Price, D., & Elliott, C. (1999). Appreciative Inquiry and Relationships in Prison. Punishment & society, pp. 71-98. doi:10.1177/14624749922227711
Lučić-Ćatić, M. (2011). Challenges in Conducting Prison Research. Kriminalističke Teme, pp. 31-45.
Martens, M. (2022, September 13). ‘Transitiehuis’ voor gedetineerden in Gentbrugge mag voorlopig nog niet open. Opgehaald van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/09/13/_transitiehuis_-voor-gedetineer…gentbrugge-mag-voorlopig-n/
Mortelmans, D. (2018). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco.
MvT nr. 54K2969001, 57. Opgehaald van https://www.dekamer.be/doc/flwb/pdf/54/2969/54k2969001.pdf#search=%2254… 001%20%20 54k,51k%20%3Cin%3E%20keywords%22
Natali, L., Acito, G., & Mutti, C. A. (2021). A Visual and Sensory Participatory Methodology to Explore Social Perceptions: A Case Study of the San Vittore Prison in Milan, Italy. Critical criminology, pp. 783-800. doi:10.1007/s10612-020-09508-2
Personal Architecture. (2020). A second chance. Redevelopment of a commercial building into a residence for detainees. Opgehaald van https://www.personalarchitecture.nl/superkubus
Piacentini, L. (2013). Handle with Care: New and Established. doi:10.2139/ssrn.2240953
Pollack, S. (2003). Focus-Group Methodology in Research with Incarcerated Women: Race, Power, and Collective Experience. Affilia - Journal of Women and Social Work, pp. 461-472. doi:10.1177/0886109903257550
Prang, R., Wingerden, S. v., & Timmer, R. (2010). Opvang en begeleiding van (ex- )gedetineerden: een hele klus. Proces, Tijdschrift voor strafrechtspleging, pp. 290 - 302.
Puddu, S. (2022). The "Prison House" and Normalization. Between the Reassertion of Privacy and the Risk of Collectiveness. Architecture and culture, pp. 1-31. doi:10.1080/20507828.2022.2106535
RESCALED. (sd). European movement for detention houses. Opgehaald van https://www.rescaled.org/
Scharff Smith, P., & Ugelvik, T. (2017). Scandinavian Penal History, Culture and Prison Practice: Embraced by the Welfare State? London: Palgrave Macmillan UK. doi:10.1057/978-1-137-58529-5.
Schlosser, J. A. (2008). Issues in Interviewing Inmates: Navigating the Methodological Landmines of Prison Research. Qualitative inquiry, pp. 1500-1525. doi:10.1177/1077800408318325
Tackx, E., Nguyen, P., & Heylighen, A. (2020). Student Life on the Autism Spectrum: Exploring the Role of Student Housing in Experiences of Three Students. KU Leuven. Faculteit Ingenieurswetenschappen.
Tilley, S. (2003). Transcription work: learning through coparticipation in research practices. International journal of qualitative studies in education, pp. 835-851. doi:10.1080/09518390310001632171
Transitiehuizen. (sd). Integratie in buurt en samenleving. Opgehaald van https://transitiehuizen.be/visie_aanpak/integratie-in-buurt-en-samenlev…
Transitiehuizen. (sd). Over ons. Opgehaald van https://transitiehuizen.be/over_ons/over-ons/
Warren, S. (2002). Show me how it feels to work here: Using photography to research organizational aesthetics. Ephemera: Theory and Politics in Organizations, pp. 224– 245.
Yuen, F. (2011). Embracing Emotionality: Clothing My “Naked Truths”. Critical criminology, pp. 75-88. doi:10.1007/s10612-010-9123-7
