Het dilemma van de architectuur: op zoek naar een referentieloze contextualiteit
Reference and Crime
De meest gehoorde klachten van niet-architecten - en ik denk dat jij het daar wel mee eens bent - zijn die kubusvormige, in het wit gepleisterde oogpuisten die overal ter wereld het platteland verstoren en stedelijke landschappen gladstrijken. Hoe komt het dat de Internationale Stijl onvermoeibaar opnieuw wordt toegepast, zelfs nadat het Moderne Project is mislukt?
Tegelijkertijd zou het imiteren van traditionele vormen, alleen om esthetische en ecologische redenen, niet respecteren hoe het leven en de behoeften van de mensen van vandaag veranderd zijn. Sterker nog, vallen voor zulke nostalgische ideeën zou ontkennen hoe globalisering heeft geleid tot een diverse multiculturele samenleving en zou daardoor zelfs die minderheden in gevaar kunnen brengen die niet passen in de traditionele manieren van leven.
Het is omwille van dit gebrek aan gemeenschappelijke idealen in onze steeds heterogenere samenleving dat in het hedendaagse professionele discours het gebruik van sociaal-culturele verwijzingen in bestaande gebouwen steeds meer wordt betwist. Sommige literaire werken, zoals Olgiati's en Breitschmitt's Non-Referential Architecture (1), eisen zelfs de volledige verwijdering van het sociaal-culturele uit het architectonische object.
Maar als traditionele vormen en ornamenten niet gekopieerd mogen worden, hoe moeten we dan bouwen binnen een bestaande context?
Hoe materialisme metafysische antwoorden kan geven
Deze masterproef is een zoektocht naar oriëntatie in de moeilijke taak van hedendaagse architectuur om te reageren op een steeds heterogenere multiculturele samenleving zonder gemeenschappelijk wereldbeeld. Hoewel het gebruik van culturele referenties steeds meer wordt betwist, probeer ik aan te tonen dat het onmogelijk is om het sociaal-culturele volledig uit te wissen uit het door mensen gemaakte object, of het nu gaat om de minimalistische kunst van Donald Judd of de puristische architectuur van Peter Zumthor.
Door deze voorwaardelijke onafscheidelijkheid tussen de materiële aard van objecten en menselijke creatie te accepteren, neem ik in de hele scriptie een materialistisch perspectief in om de grote verscheidenheid aan materialen en vaardigheden die beschikbaar zijn in de casestudy te analyseren, waarbij ik ze niet alleen erken als een mogelijkheid om ecologisch te bouwen, maar vooral om een vreugde uit te lokken die zich in het culturele domein zou kunnen bevinden, die je kunst zou kunnen noemen, maar die eigenlijk voortkomt uit de zichtbaar weergegeven contextuele omstandigheden.
Stoffwechsel of Peralta de Alcofea
Het kleine dorpje Peralta de Alcofea ligt in het noorden van Spanje in het graafschap Somontano de Barbastro. In feite kan de bewaard gebleven historische architectuur nauwelijks worden omschreven als grondig gepland noch als spontane architectuur: Door de eeuwen heen werden elementen uit vroegere architectuur toegeëigend en aangepast aan veranderende behoeften en beschikbare middelen. Tegelijkertijd verenigt een bepaalde sobere esthetiek de resultaten in een regionale stijl, ondanks het diverse gebruik van materialen.
Antonio Naval Mas, een historicus en architect met een specialisatie in erfgoed en afkomstig uit de context van interesse, herkent en beschrijft de verborgen waarde van deze anonieme maar niet volkse architectuur in zijn uitgebreide analyse 'Arquitectura Domestica del Somontano' (2):
"De mensen van de Somontano moesten te allen tijde hun habitat vernieuwen en aanpassen aan de eisen van hun manier van leven en werken [...] door vormen en oplossingen aan te nemen die door vorige generaties waren uitgestippeld zonder de angst om ze aan te passen aan hun smaak en behoeften. Het resultaat is een optimalisatie die zonder onderbreking voortdurend werd bijgewerkt tot op de dag van vandaag." (Ibid., p.8)
Nog een idealisme
Het is dit pragmatisme en aanpassingsvermogen dat van deze plek een vruchtbare casestudy maakte om elke theoretische hypothese te onderzoeken en te testen in een praktisch ontwerp. Toevallig was mijn tante van plan om een huis voor zichzelf te bouwen, wat ik gebruikte als een realistisch uitgangspunt om gedachten toe te passen in een ontwerp.
De moeilijkste vraag die in dit project de overhand had, was het kiezen van een bouwmateriaal. Na het in kaart brengen van alle beschikbare materialen in een straal van 2 km rond het perceel leken de mogelijkheden oneindig. Welke materialen moest ik kiezen en om welke redenen? Wat volgde was een grondig materiaalonderzoek waarbij gegevens uit wetenschappelijke artikelen werden gehaald, de opgeslagen energie van traditionele bouwtechnieken werd geschat en er zelfs een fictief verhaal werd geschreven.
Inmiddels ben ik ervan overtuigd dat het ideale materiaal niet bestaat. Sterker nog, de enige manier om een antwoord te krijgen, zou zijn om je vast te leggen op een bepaalde waarheid, zoals de energetische die in dit artikel wordt weergegeven, wat zou betekenen dat je bevooroordeeld bent.
Network of Actors
De keuze voor conventioneel keramiek en beton voor het uiteindelijke ontwerp lijkt op het eerste gezicht misschien paradoxaal. Ze zijn echter het resultaat van pragmatische overwegingen die verder gaan dan de statische systeemgrenzen. De leveringsafstand van slechts 100 km wordt al gerelativeerd als je bedenkt dat alle materialen in één vrachtwagenlading kunnen worden aangevoerd en op één website kunnen worden besteld. Op dit punt zou ik een energieke argumentatie voor deze optie kunnen voortzetten.
In plaats daarvan wil ik benadrukken hoe belangrijk het is om niet te vallen voor enig idealisme of verwijzing naar een a-priori, omdat je dan grote praktische kansen zou kunnen missen. In plaats daarvan moeten we opnieuw kijken naar wat er op dit moment in elke context beschikbaar is.
Dus zelfs als conventionele materialen de uiteindelijke keuze waren voor mijn project, was het materiaalonderzoek dat ik deed geen verspilde energie! Pauline Lefebvre wijst er in haar artikel (3) expliciet op dat pragmatisme niet minder inspanning betekent. Integendeel, het kost moeite om alle beschikbare opties te leren kennen, om weloverwogen beslissingen te kunnen nemen over elke afzonderlijke locatie.
Het begrip "netwerk van actoren" dat ik gaf, is bedoeld om de auteursrol van de architect te relativeren, terwijl het juist niet de autonome creatie is die voortkomt uit een creatieve geest die betekenis geeft, maar de relatie van de architectuur met de bredere context. De architect heeft in dit alles de belangrijke verantwoordelijkheid om die auteursinstanties op te sporen en te modereren, wat een breed begrip vereist van wat er op elke specifieke locatie op het spel staat.
Bibliografie
Journalistic Article
1 Olgiati V. and Breitschmid, M. (2018). Nicht-Referenzielle Architektur. Basel] Simonett & Baer.
2 Naval Mas, A. (1988). Arquitectura Domestica del Somontano en el Alto Aragon. Cremallo Edicion-Huesca.
3 Lefebvre P. (2017). ‘What Difference Could Pragmatism Have Made: From Architectural Effects to Architecture’s Consequences’. in Footprint, Vol.20 (2017). pp.23-36
Chapter I: Premise
1 Latour, B. (2012). We Have Never Been Modern. Harvard University Press.
2 Moravánszky, A. (2018). Metamorphism: Material Change in Architecture. Birkhäuser. p.57
3 Fischer, G., Fromm, L., Gruber, R., Gert Kähler and Klaus-Dieter Weiß (1987). Abschied von der Postmoderne. Birkhäuser.
4 Olgiati V. and Breitschmid, M. (2018). Nicht-Referenzielle Architektur. Basel] Simonett & Baer.
5 Latour, B. (2012). We Have Never Been Modern. Harvard University Press. p.114
6 Olgiati V. and Breitschmid, M. (2018). Nicht-Referenzielle Architektur. Basel] Simonett & Baer. p.31
Chapter II: Context
1 Olgiati V. and Breitschmid, M. (2018). Nicht-Referenzielle Architektur. Basel] Simonett & Baer. p.31
2 Sitte, C. (1979). The Art of Building Cities. Ravenio Books.
3 Rowe, C. and Koetter, F. (1978). Collage City. MIT Press.
4 Rossi, A. (1984). The architecture of the city. Cambridge, Mass: Mit Press.
5 Laan, H. van der (1983). Architectonic space. Fifteen Lessons on the Disposition of the Human Habitat. Leiden: E.J. Brill. p.11-12
6 Norberg-Schulz, C. (1979). Genius loci : towards a phenomenology of architecture. New York: Rizzoli. p.23
7 Heidegger M. (1951). ‘Bauen Wohnen Denken’ (Transcript of Lecture). in Conrads U. and Neitzke P. (1991). Bauwelt Fundamente 94: Mensch und Raum. Vieweg. p.88-102
8 Norberg-Schulz, C. (1979). Genius loci : towards a phenomenology of architecture. New York: Rizzoli.
9 Frampton, K. (1980). ‘Critical Regionalism: modern architecture and cultural identity’. in Frampton, K. (1996). Modern Architecture : A Critical History. London: Thames & Hudson.
10 Frampton, K. (1997). ‘Minimal Moralia: Reflections on Recent Swiss German Production.’ in Scroope Cambridge Architecture Journal. no. 9 (1996). pp.19-25.
11 Frampton, K. (2002) ‘Rappel À L’ordre: The Case for the Tectonic.’ in Labour, Work and Architecture. Collected Essays in Architecture and Design. London: Phaidon, 2002 pp.91-103
12 Davidovici, I. (2007) Context perceptions: the dilemma of authenticity in the architecture of Herzog and de Meuron and Peter Zumthor.
13 Carl P. (2000). City-image versus Topography of Praxis in (2001). Were Cities Built as Images?. Cambridge University Press. pp.328-335
Chapter III: Material
1 Moravánszky, A. (2018). Metamorphism: Material Change in Architecture. Birkhäuser. p.175
2 Gottfried S., “On Architectural Styles. A Lecture Delivered at the Rathaus in Zurich (1869)”, in: Semper, The Four Elements of Architecture and Other Writings, transl. by Harry Francis Mallgrave and Wolfgang Herrmann, Cambridge: Cambridge University Press, 1989, pp. 264–284, here p. 268
3 Gottfried, S. (1860 Volume 1 and 1983 Volume 2). Der Stil in den technischen und tektonischen Künsten, Or, Praktische Aesthetik. Munich: Friedrich Bruckmann’s Verlag
4 Moravánszky, A. (2018). Metamorphism: Material Change in Architecture. Birkhäuser. pp.97-100
5 Rykwert, J. (1999). The dancing column : on order in architecture. Cambridge, Mass.: Mit. p.375
6 Ibid. p.382
7 Venturi, R. and Scully, V. (1966). Complexity and contradiction in architecture. New York: The Museum Of Modern Art. pp.16-17
8 Simmel, G. (1961). The Metropolis and Mental Life. Chicago, Syllabus Division, University Of Chicago Press. p.14
9 Rykwert, J. (1999). The dancing column : on order in architecture. Cambridge, Mass.: Mit. p.383
10 Werner U. (2000). ‘Reflective Practice in the Civil Society: The contribution of critically systemic thinking’. in: Reflective Practice, 1, (2).
11 Pouzenc, J. et al. (2023) ‘A Moratorium on New Construction’. in Planlibre, Vol.200.
12 R. E. Somol. (2009) ‘Poli-Fi’ in Journal of Architectural Education. pp.32–33
13 Frampton, K. (1980). ‘Critical Regionalism: modern architecture and cultural identity’. in Frampton, K. (1996). Modern Architecture : A Critical History. London: Thames & Hudson. p.325
14 Theodor W. Adorno, “Functionalism Today,” transl. by Jane Newman and John Smith in: Peter Eisenman et al (eds.) Oppositions 17. Cambridge, Mass.: Institute for Architecture and Urban Studies and MIT Press, (Summer 1979) pp.31–44.
15 Pallasmaa, J. (2012). The eyes of the skin. Chichester Wiley. pp.76-77.
16 Frampton, K. (1980). ‘Critical Regionalism: modern architecture and cultural identity’. in Frampton, K. (1996). Modern Architecture : A Critical History. London: Thames & Hudson. p.317
17 Frampton, K. (2002) ‘Rappel À L’ordre: The Case for the Tectonic.’ in Labour, Work and Architecture. Collected Essays in Architecture and Design. London: Phaidon, 2002 p.95
18 Moravánszky, A. (2018). Metamorphism: Material Change in Architecture. Birkhäuser. pp.15–27.
19 Davidovici, I. (2006) The Dilemma of Authenticity I: Swiss architecture between ethical intent and aesthetic object.
20 Moravánszky, A. (2018). Metamorphism: Material Change in Architecture. Birkhäuser.
21 Reichlin B., “Jenseits der Zeichen”, in: Der Architekt, March
Chapter IV: Construction
1 Hahn, R. (2012). Anaximander and the Architects. State University of New York Press.
2 Pouzenc, J. et al. (2023) ‘A Moratorium on New Construction’. in Planlibre, Vol.200.
3 Olgiati V. and Breitschmid, M. (2018). Nicht-Referenzielle Architektur. Basel] Simonett & Baer. pp.117-125
4 Moravánszky, A. (2018). Metamorphism: Material Change in Architecture. Birkhäuser. p.35
5 Decroos B. (2021). ‘How Gothic is Contemporary Architecture’. in Pauline Lefebvre et al. (2021) Penser-Faire. Thinking-Making. Editions ULB. pp.115-131
6 Ruskin J. (1853/2009). The Stones of Venice, II. The Nature for Gothic. in Birch D (ed.) John Ruskin, Sleected Writings, Oxford University Press. pp.32-63
7 Barthes R. (1967/1977). The Death of the Author. translated by Heath S. London: Fontana. pp.142-148
8 Michaels W. B. (2001). ‘The Shape of the Signifier’ in Critical Inquiry, Winter, 2001. Vol.27, No. 2 (Winter, 2001). The University of Chicago Press. pp. 266-283
9 Michaels W. B., López Cardozo S. (2020) ‘Uninterested/Unequal/Understood: Architecture’s Class Aesthetic’ in in PLAT 9.0: Commit, eds. López Cardozo S., Phillips L. (Fall 2020). pp.12-17
10 Davidovici I. (2004). The Dilemma of Authenticity II: Phenomenological interpretations in Swiss architecture and its criticism. p.4
11 Meili P. (1996). ‘A Few Remarks Concerning German Swiss Architecture’ in a+u (Architecture and Urbanism), no. 6 (309) June. p.24
12 Frei H. (1998). ‘Birth of the Cool’. In Memoriam For “Swiss-German Architecture”, SD, no. 2. p.68
13 Spuybroek L. (2016). The Sympathy of Things. London: Bloomsbury.
14 Ingold T., Anusas M. (2013) ‘Designing Environmental Relations: From Opacity to Textility’ in Design Issues. Vol.29, No.4. pp.58-69
15 Bureau FL.5.2. (2023). ‘(In)visible Authors’. in Oase, Vol.113, Authorship. (2023). pp. 55-65
16 Preissner P. (2020). Kind of Boring. Barcelona: Actar-D. pp.168-173
17 Hays K. M. (1984). ‘Critical Architecture: Between Culture and Form’. in Perspecta, Vol.21. (1984). pp.14-29
18 Anderson R. (2006). ‘Tired of Meaning’ in Log, Winter/Spring 2006, No.7 (Winter/Spring 2006). pp.11-13
19 Somol R., Whiting S. (2002). ‘Notes around the Doppler Effect and Other Moods of Modernism’ in Perspecta, Vol.33, Mining Autonomy (2002). pp.72-77
20 Lefebvre P. (2017). ‘What Difference Could Pragmatism Have Made: From Architectural Effects to Architecture’s Consequences’. in Footprint, Vol.20 (2017). pp.23-36
21 K. Michael Hays and Holder, A. (2022). Inscriptions. Harvard Graduate School of Design.
