Experten vs. politici: Wie moet de lijnen uitzetten in de democratie?
In een tijdperk van groeiende ontevredenheid over de traditionele democratie en groeiend wantrouwen jegens politieke leiders, zien we een opmerkelijke verschuiving in het politieke landschap. Alternatieven voor het conventionele model van representatieve democratie worden niet langer alleen besproken in academische kringen, maar treden nu prominent op de voorgrond, zowel in de media als binnen politieke partijen zelf.
De vraag die velen bezighoudt, is of een technocratie levensvatbaar is. In een dergelijk systeem zou de nadruk niet meer liggen op verkozen politici, maar op kennis en expertise als de drijvende krachten achter beleidsvorming. Wat kunnen we leren van de COVID-19 crisis, waarin experten een aanzienlijke mate van beslissingsmacht kregen, over dit alternatieve model?
“60% van de Vlamingen geeft de voorkeur aan technocratisch bestuur” (De Standaard, 2023)
Uit recent onderzoek van De Stemming, een gezamenlijk initiatief van de Universiteit Antwerpen en de VUB in opdracht van De Standaard en VRT NWS, blijkt dat maar liefst 60% van de Vlamingen de voorkeur geeft aan een technocratisch bestuur. Hoewel dit type democratie, ook wel bekend als ‘stealth democratie’ in de academische wereld, steun geniet onder de bevolking, is de inbreng van experten ook omstreden. Dit werd duidelijk in het licht van de recente COVID-19 crisis.
Bron: VRT NWS (2023)
Het debat over expertise tijdens de COVID-19 crisis
Eerdere studies hebben aangetoond dat politieke voorkeuren en andere individuele verschillen van invloed zijn op de houding van burgers ten opzichte van experten. Zo blijken rechtse burgers vaak kritischer te staan tegenover gezondheidsmaatregelen, vaccinatiecampagnes en wetenschappelijke interventies in het beleidsproces. Tijdens de COVID-19 crisis werden verder niet alleen spanningen zichtbaar tussen politici en experten, maar ook tussen verschillende expertgroepen onderling. Naast medische experten, zoals virologen, waren ook economische en sociale experten betrokken, die vaak uiteenlopende visies op de crisis hadden en bijgevolg tegenstrijdige maatregelen voorstelden.
Dit onderzoek ging na wat de impact is van individuele verschillen tussen burgers op de steun voor verschillende types experten tijdens de COVID-19 crisis in België. Het begrijpen van deze dynamiek kan leiden tot meer doeltreffende en inclusieve benaderingen van crisisbeheer en overheidscommunicatie, wat vervolgens het vertrouwen tussen burger en overheid kan versterken – een cruciale bouwsteen voor een gezonde democratie. Om de onderzoeksvraag te beantwoorden, werd een survey-onderzoek uitgevoerd onder 241 Vlaamse burgers in de periode van eind februari tot begin maart 2023.
Hieronder worden twee inzichten uit het onderzoek uiteengezet, met de lessen die beleidsmakers hieruit kunnen trekken.
Zet in op multidisciplinariteit…
Uit de resultaten van het onderzoek (zie onderstaande figuur) blijkt dat Vlaamse burgers aanzienlijk meer vertrouwen hebben in medische experten dan in economische en sociale experten. Ondanks deze verschillen, vertonen de gemiddelde scores van de respondenten voor alle drie de expertcategorieën opvallend hoge niveaus van steun. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de respondenten van dit onderzoek een multidisciplinaire aanpak van deze crisis belangrijk vinden. Beleidsmakers moeten putten uit een diverse groep experten, omdat dit aansluit bij de publieke wens. Hiermee biedt dit onderzoek ons een waardevol inzicht in de heersende publieke opinie, wat cruciaal is voor het behoud van legitimiteit bij de burger en het versterken van de democratie door inclusieve beleidsvorming.
… zonder vrees voor electoraal verlies
Verder onthult dit onderzoek volgende bevinding: de politieke oriëntatie en ideologische attitudes van burgers blijken tijdens de COVID-19 crisis slechts een beperkte rol te spelen. In feite kunnen politieke partijen zonder al te veel zorgen voor electoraal verlies een grotere rol voor experten in overweging nemen in soortgelijke crisissituaties. Er is echter één uitzondering: de steun voor sociale experten (zoals psychologen en sociologen) blijkt afhankelijk te zijn van de politieke overtuiging en ideologische attitudes van burgers. Dit inzicht biedt waardevolle richtlijnen voor beleidsmakers bij het ontwikkelen van effectieve beleidscommunicatie. Ten aanzien van linkse burgers en burgers die laag scoren op de ‘Sociale Dominance Orientation’ (SDO) wordt specifiek aanbevolen om de adviezen van sociale experten te benadrukken. Aangezien deze aanbevelingen beter aansluiten bij de opvattingen van deze groepen, kan dit een positieve invloed hebben op de steun voor beleidsmaatregelen onder deze burgers.
Deze resultaten bieden beleidsmakers inzicht in welke groepen meer of minder geneigd zijn om specifieke maatregelen te steunen, wat de effectiviteit van beleidsmaatregelen kan verhogen. Het identificeren van de factoren die de steun voor experten beïnvloeden, stelt beleidsmakers in staat strategieën te ontwikkelen om een breder draagvlak te creëren voor maatregelen die gebaseerd zijn op wetenschappelijke expertise. Dit kan bijgevolg een cruciale rol spelen in het beheren van toekomstige crisissituaties en het waarborgen van een inclusief beleidsvormingsproces.
Technocratie in de praktijk: de COVID-19 test
Hoewel de COVID-19 crisis aanvankelijk als een medische noodsituatie werd beschouwd, onthult dit onderzoek een opvallende verschuiving in de perceptie van burgers. Zo blijkt dat Vlaamse burgers sterk de nadruk leggen op een multidisciplinaire benadering. De bevindingen wijzen er verder op dat politieke overtuigingen en ideologische attitudes van burgers slechts een beperkte rol spelen, in tegenstelling tot eerdere bevindingen in soortgelijke situaties. De vraag stelt zich tot slot wat we nu kunnen meenemen uit deze bevindingen naar toekomstige crisissen?
De weg vooruit: naar een inclusieve democratische toekomst
Deze inzichten strekken zich echter verder uit dan alleen de COVID-19 pandemie. Ze werpen een interessante vraag op over hoe beleidsmakers omgaan met crisissen in het algemeen. De roep om een multidisciplinaire benadering en het relatieve gebrek aan invloed van politieke oriëntaties en ideologische attitudes suggereren dat in tijden van crisis het belangrijk is om te vertrouwen op een breed scala aan expertise en deze toegankelijk te maken voor alle burgers ongeacht hun politieke overtuigingen. Dit kan een waardevolle les zijn voor de toekomstige crisisbeheersing en het bevorderen van inclusief beleid op andere gebieden.
In een tijd waarin de traditionele democratieën heroverwogen worden, werpt de technocratie een boeiend alternatief op. Het is nu aan beleidsmakers om de juiste balans te vinden tussen expertise en politieke vertegenwoordiging, zodat we een inclusieve en effectieve democratie kunnen smeden die bestand is tegen de uitdagingen van de 21e eeuw.
Bibliografie
Ackermann, M., Ackermann, K., & Freitag, M. (2019). The personality of stealth democrats: how traits shape attitudes towards expert-based governments. West European Politics, 42(3), 573–592. https://doi.org/10.1080/01402382.2018.1530494
Allcott, H., Boxell, L., Conway, J., Gentzkow, M., Thaler, M., & Yang, D. (2020). Polarization and public health: Partisan differences in social distancing during the COVID-19 pandemic. Journal of Public Economics, 191. https://doi.org/10.1016/j.jpubeco.2020.104254
Altemeyer, B. (1981). Right-Wing Authoritarianism. Winnipeg: University of Manitoba Press.
Altemeyer, B. (1998). The Other “Authoritarian Personality”. In Advances in Experimental Social Psychology, 30, 47–92. Elsevier BV. https://doi.org/10.1016/s0065-2601(08)60382-2
Arian, A., & Shamir, M. (1983). The primarily political functions of the left-right continuum. Comparative Politics, 15(2), 139–158. https://doi.org/10.2307/421673
Belgium.be (2022, 20 december). Wetenschappelijke groepen. Naar een gezond België. https://www.gezondbelgie.be/nl/blikvanger-gezondheidszorg/covid-19/orga…
Bengtsson, Å. (2012). Citizens' perceptions of political processes : A critical evaluation of consistency and survey items. Revista Internacional De Sociologia, 70(2), 45-64. https://doi.org/10.3989/ris.2012.01.29
Bengtsson, Å., & Christensen, H. (2016). Ideals and actions: Do citizens’ patterns of political participation correspond to their conceptions of democracy? Government and Opposition, 51(2), 234–260. http://doi.org/10.1017/gov.2014.29
Bengtsson, Å., & Mattila, V. M. (2009). Direct democracy and its critics: Support for direct democracy and “stealth” democracy in Finland. West European Politics, 32(5), 1031-1048. https://doi.org/10.1080/01402380903065256
Bertsou, E. (2022). Bring in the experts? Citizen preferences for independent experts in political decision‐making processes. European Journal of Political Research, 61, 255-267. https://doi.org/10.1111/1475-6765.12448
Boschele M. (2020). COVID-19 science policy, experts, and publics: Why epistemic democracy matters in ecological crises. Omics : A Journal of Integrative Biology, 24(8), 479–482. https://doi.org/10.1089/omi.2020.0083
Brems, P. (2022, 25 maart). Strengere maatregelen zijn zoveelste mokerslag voor onze motivatie… En dat was volgens psychologen te vermijden. vrtnws.be https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/03/24/motivatie-de-stille-motor-van-d…
Bundi, P., & Pattyn, V. (2022). Trust, but verify? Understanding citizen attitudes toward evidence-informed policy making. Public Administration. https://doi.org/10.1111/padm.12852
Butler, J. (2000). Personality and emotional correlates of right-wing authoritarianism. Social Behavior and Personality: An international journal, 28(1), 1-14. https://doi.org/10.2224/sbp.2000.28.1.1
Chiru, M., & Enyedi, Z. (2021). Who wants technocrats? A comparative study of citizen attitudes in nine young and consolidated democracies. The British Journal of Politics and International Relations, 24(1), 95-112. https://doi.org/10.31235/osf.io/k8rsz
Coffé, H., & Michels, A. (2014). Education and support for representative, direct and stealth democratie. Electoral Studies, 35, 1-11. https://doi.org/10.1016/j.electstud.2014.03.006
Coffé, H., & van Dijk, H. (2011). Meer of minder directe democratie? – De houding van de burgers tegenover verschillende politieke besluitvormingsprocessen. Mens & Maatschappij, 86(2), 203-226. https://doi.org/10.5117/MEM2011.2.DIJK
Coughlin, R. M., & Lockhart, C. (1998). Grid-group theory and political ideology a consideration of their relative strengths and weaknesses for explaining the structure of mass belief systems. Journal of Theoretical Politics, 10(1), 33–58. hhttps://doi.org/10.1177/0951692898010001002
Costello, T. H., Bowes, S. M., Stevens, S. T., Waldman, I. D., Tasimi, A., & Lilienfeld, S. O. (2022). Clarifying the structure and nature of left-wing authoritarianism. Journal of Personality and Social Psychology, 122(1), 135–170. https://doi.org/10.1037/pspp0000341
Costello, T. H., & Patrick, C. J. (2022). Development and initial validation of two brief measures of left-wing authoritarianism: A machine learning approach. Journal of personality assessment, 105(2), 187-202. https://doi.org/10.1080/00223891.2022.2081809
De Pelsmacker, P., & Van Kenhove, P. (2019). Marktonderzoek : methoden en toepassingen. 5e Amsterdam: Pearson Benelux.
de Preter, J. (2021, 2 februari). Onderwijsexpert Wouter Duyck (UGent): ‘Scholen sluiten kost ook levens’. Knack. https://www.knack.be/nieuws/belgie/onderwijs/onderwijsexpert-wouter-duy…
Depauw, H., Van Hiel, A., & Dierckx, K. (2022). The relationship between right-wing ideological attitudes and aggression in everyday life. Personality and individual differences, 186. https://doi.org/10.1016/j.paid.2021.111333
Dickey-Chasins, R., Romm, K. F., Vyas, A. N., McDonnell, K., Wang, Y., Ma, Y., & Berg, C. J. (2022). Social distancing and related factors during the COVID-19 pandemic in relation to COVID-19 symptoms and diagnosis and mental health. Journal of public health, 30(10), 2339–2349. https://doi.org/10.1007/s10389-022-01722-2
Duckitt, J., Bizumic, B., Krauss, S. W., & Heled, E. (2010). A tripartite approach to Right-Wing Authoritarianism: The Authoritarianism-Conservatism-Traditionalism model. Political Psychology, 31(5), 685–715. https://doi.org/10.1111/j.1467-9221.2010.00781.x
Easton, M., De Paepe, J., Evans, P., Head, B. W., & Yarnold, J. (2022). Embedding expertise for policy responses to COVID-19 : comparing decision-making structures in two federal democracies. Public Organization Review, 22(2), 309–326. https://doi.org/10.1007/s11115-022-00629-6
Elchardus, M., & Smits, W. (2002). Anatomie en oorzaken van het wantrouwen. Brussel: VUB press.
Esteban, I. and Stiers, D. (2021). Same Problems, Different Solutions: stealth democracy and the vote for a populist Party. Scandinavian Political Studies., 44(3), 245-267. https://doi.org/10.1111/1467-9477.12196
European Parliament. (2021). Eurobarometer Survey 94.2 of the European Parliament: A glimpse of certainty in uncertain times. https://www.europarl.europa.eu/at-your-service/files/be-heard/eurobarometer/2020/parlemeter-2020/en-report.pdf
Font, J., Wojcieszak, M., & Navarro, C. J. (2015). Participation, representation and expertise: Citizen preferences for political decision-making processes. Political Studies, 63, 153-172. https://doi.org/10.1111/1467-9248.12191
Friedman, H. S. & Schustack, M. W. (2016). Personality : Classic theories and modern research (6th edition). Pearson.
Gualda, E., Krouwel, A., Palacios-Gálvez, M., Morales-Marente, E., Rodríguez-Pascual, I., & García-Navarro, E. B. (2021). Social Distancing and COVID-19: Factors associated with compliance with social distancing norms in Spain. Frontiers in psychology, 12. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.727225
Hibbing, J.R., & Theiss-Morse, E. (2002). Stealth democracy: Americans’ beliefs about how government should work. Cambridge University Press.
Ijabs, I. (2014). Ideology and Quality of Life. In: Michalos, A.C. (eds) Encyclopedia of Quality of Life and Well-Being Research. Dordrecht: Springer Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-007-0753-5_1368
Last, J. (2001). A dictionary of epidemiology (fourth edition). New York: Oxford University Press.
Knuckey, J., & Hassan, K. (2020). Authoritarianism and support for Trump in the 2016 presidential election. The Social Science Journal, 59(1), 47 - 60. https://doi.org/10.1016/j.soscij.2019.06.008
Lavezzolo, S., Ramiro, L., & Fernández-Vázquez, P. (2022). Technocratic attitudes in COVID-19 times: Change and preference over types of experts. European journal of political research, 61(4), 1123–1142. https://doi.org/10.1111/1475-6765.12491
Lesschaeve, C. (2017). The predictive power of the left-right self-placement scale for the policy positions of voters and parties. West European Politics, 40(2), 357-377. https://doi.org/10.1080/01402382.2016.1229088
Manson, J.H. (2020). Right-wing authoritarianism, Left-wing authoritarianism, and pandemic-mitigation authoritarianism. Personality and Individual Differences, 167. https://doi.org/10.1016/j.paid.2020.110251
Martinescu, E., Dores Cruz, T.D., Etienne, T.W., & Krouwel, A. (2022). How political orientation, economic precarity, and participant demographics impact compliance with COVID-19 prevention measures in a Dutch representative sample. Acta Politica, 58(2), 337-358. https://doi.org/10.1057/s41269-022-00246-7
McAdams, D.P. (1995). What do we know when we know a person? Journal of Personality, 63(3), 365-396. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.1995.tb00500.x
McCrae, R. R., & Costa Jr, P. T. (1997). Personality trait structure as a human universal. American psychologist, 52(5), 509-516. https://doi.org/10.1037/0003-066X.52.5.509
Neblo, M.A., Esterling, K.M., Kennedy, R.P., Lazer, D.M. & Sokhey, A.E. (2010). “Who Wants To Deliberate—And Why?”. In American Political Science Review, 104 (3), 566-583. New York: Cambridge University Press.
Oana, I., Pellegata, A., & Wang, C. (2021). A cure worse than the disease? Exploring the health-economy trade-off during COVID-19. West European Politics, 44(5-6), 1232-1257. https://doi.org/10.1080/01402382.2021.1933310
Onraet, E., Van Hiel, A., Valcke, B., & Van Assche, J. (2021). Reactions towards asylum seekers in the Netherlands : associations with right-wing ideological attitudes, threat and perceptions of asylum seekers as legitimate and economic. Journal of Refugee Studies, 34(2), 1695–1712. https://doi.org/10.1093/jrs/fez103
Paelinck, G. (2022, 13 januari). Academici pleiten in manifest voor duurzaam pandemiebeleid: "Afstappen van idee dat er geen alternatief was of is". vrtnws.be https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/01/13/wintermanifest/
Peng, Y. (2020) Politics of COVID-19 vaccine mandates: Left/right-wing authoritarianism, social dominance orientation, and libertarianism. Personality and Individual Differences, 194. https://doi.org/10.1016/j.paid.2022.111661
Perry, R., & Sibley, C. G. (2012). Big-Five personality prospectively predicts social dominance orientation and right-wing authoritarianism. Personality and Individual Differences, 52(1), 3–8. https://doi.org/10.1016/j.paid.2011.08.009
Pilet, J., Talukder, D., Sanhueza, M.J., & Rangoni, S. (2020). Do Citizens Perceive Elected Politicians, Experten and Citizens as Alternative or Complementary Policy-Makers? A Study of Belgian Citizens. Frontiers in Political Science. https://doi.org/10.3389/fpos.2020.567297
Pilet, J.-B., Vittori, D., Rojon, S., & Paulis, E. (2023). Who do Europeans want to govern? Exploring the multiple dimensions of citizens’ preferences for political actors in nine European countries. Party Politics. https://doi.org/10.1177/13540688231153932
Pratto, F., Sidanius, J., Stallworth, L.M., & Malle, B.F. (1994). Social dominance orientation: A personality variable predicting social and political attitudes. Journal of Personality and Social Psychology, 67(4), 741-763. https://doi.org/10.1037/0022-3514.67.4.741
Torfs, M., Verstraete, J. (2020, 13 maart). Een federaal rampenplan voor corona, wat betekent dat precies? vrtnws.be. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/03/11/federaal-rampenplan/
Van Thiel, S. (2015). Bestuurskundig onderzoek: een methodologische inleiding. 3e herziene druk Bussum: Coutinho.
Vasilopoulos, P. and R. Lachat. (2018). Authoritarianism and political choice in France, Acta Politica, 53(4), 612-634. https://doi.org/10.1057/s41269-017-0066-9
Verstraete, K. (2020, 27 augustus). 40-tal specialisten en economen kraken Belgisch coronabeleid. De Tijd. https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/algemeen/40-tal-specialist…
Webb, P. (2013), Who is willing to participate? Dissatisfied democrats, stealth democrats and populists in the United Kingdom. European Journal of Political Research, 52(6), 747-772. https://doi.org/10.1111/1475-6765.12021
Wayenberg, E., & Zaki, B. (2021). Shopping in the scientific marketplace : COVID-19 through a policy learning lens. Policy Design and Practice, 4(1), 1-18. https://doi.org/10.1080/25741292.2020.1843249
Zhai, Y., Chong, L.Y., Liu, Y., Yang, S. & Song, C. (2022). Social dominance orientation, right-wing authoritarianism, and political attitudes toward governmental performance during the COVID-19 pandemic. Analyses of Social Issues and Public Policy, 22(1), 150– 167. https://doi.org/10.1111/asap.12296
