Archimedes op het witte doek
ARCHIMEDES
OP HET WITTE DOEK
Stef Janssens
Heb jij de laatste Indiana Jones-film gezien? Zo ja, dan heb je vast opgemerkt dat de klassieke Oudheid en vooral Archimedes een belangrijke rol spelen in Indiana Jones and the Dial of Destiny (2023). Die film was voor mij de aanleiding om mijn masterproef te schrijven over het leven van Archimedes en over de manier waarop hij in de film wordt voorgesteld.
Archimedes was een Griekse wiskundige en ingenieur die leefde in Syracuse (Sicilië) in de 3e eeuw v.C., maar wat weten we nu juist over zijn leven? Daarvoor gaan we te rade bij de antieke bronnen, maar bij het analyseren en interpreteren valt op dat het beeld van de historische Archimedes erg vertroebeld is.
Defensor patriae
In de geschiedenisboeken staat Archimedes vooral bekend voor de verdediging van Syracuse. Toen in 213 v.C. zijn thuisstad belegerd werd door de Romeinen, maakte hij namelijk oorlogsmachines om de aanvallen af te weren. Volgens de bronnen plaatste hij verschillende soorten katapulten langs de stadsmuren zodat elk stukje van het terrein gedekt was door geschut.
‘Is dat niet de man van heureka?’
Daarnaast zou hij aan de zeezijde van de wallen hijskranen geïnstalleerd hebben die loden gewichten konden laten vallen om belegeringsmachines op schepen onklaar te maken. En als dat nog niet genoeg was, ontwierp hij ook nog eens hefbomen met een ‘ijzeren hand’ ofwel enterhaak aan de ene kant en een contragewicht aan de andere kant om schepen te doen kapseizen. Voor twee jaar leek de stad oninneembaar totdat ze in ca. 211 v.C. door verraad ten val kwam.
Het verzet van Archimedes sprak enorm tot de verbeelding en dat gaf aanleiding tot mythevorming van het gebeuren. Een spektakel ontplooit zich voor onze ogen als we de teksten lezen van Plutarchus (1e-2e eeuw n.C.), Silius Italicus (1e eeuw n.C.) en Johannes Tzetzes (12e eeuw n.C.) waarin één oude geleerde een leger Romeinen tegenhoudt. De spiegels waarmee Archimedes Romeinse schepen zou hebben doen ontvlammen, zijn het spectaculairste voorbeeld van de sensationele traditie over de verdediging van Syracuse. Uiteraard maakt die mythevorming het er niet makkelijker op om een historische reconstructie van de feiten te schetsen.
HEUREKA!
Als je echter aan voorbijgangers in de straat zou vragen wat ze weten over Archimedes, dan zullen de meeste mensen antwoorden: ‘Is dat niet de man van heureka?’ Volgens de bekende anekdote zou hij inderdaad zijn opgesprongen uit bad toen de oplossing voor het probleem van de gouden krans hem te binnenschoot en hebben geroepen: ‘Heureka! Heureka!’ (‘Ik heb het gevonden!’). Bij zulke anekdotes is het niet zozeer de vraag of ze echt zijn, maar waar ze vandaan komen. Het verhaal duikt pas twee eeuwen na Archimedes voor het eerst op in het bronnencorpus, namelijk in De architectura van Vitruvius, die de anekdote samen vermeldt met andere ontdekkingen van bewonderenswaardige geleerden. Wanneer het brede (leken)publiek opkijkt naar zulke figuren, wordt vaak de aandacht eerder op de geleerde gelegd die de ontdekking deed dan op de ontdekking zelf, omdat de complexe wetenschap erachter vaak als ontoegankelijk wordt ervaren. Isaac Newton en de appel is een ander bekend voorbeeld van zulke anekdotes.
De kans bestaat dat het heureka-verhaal reeds vroeg educatief werd ingezet. Door een leuk verhaaltje te vertellen over een excentrieke wetenschapper, kunnen schrijvers zoals Vitruvius of leraars op school namelijk complexe natuurkunde behapbaar maken.
Andere antieke auteurs, waaronder Plutarchus, leggen echter de nadruk op andere aspecten van het verhaal om hun betoog te staven. Op die manier kwam de excentrieke en vaak komische karakterisering van Archimedes eerder centraal te staan dan zijn ontdekking.
Archimedes’ Dial
Voor hedendaagse filmmakers kan de onzekere aard van de informatie die we hebben over het leven van Archimedes juist een inspiratiebron zijn. Dat bewijst de recente film Indiana Jones and the Dial of Destiny, een film die draait rond het mysterieuze mechanisme van Antikythera. De scenaristen hebben goed hun huiswerk gedaan: het gaat inderdaad om een antieke astronomische, analoge computer die in 1902 werd ontdekt tussen tal van artefacten die werden opgedoken uit een Romeins scheepswrak uit de 1e eeuw v.C.
De excentrieke en haast komische component uit de antieke bronnen werd volledig achterwege gelaten
In de film berekent het toestel niet alleen de posities van planeten, maar kan het ook scheuren in de tijd lokaliseren waardoor tijdreizen mogelijk wordt. Om ervoor te zorgen dat het machtige toestel niet in verkeerde handen terechtkomt, neemt Dr. Jones opnieuw zijn hoed en zweep op.
Volgens de film is Archimedes de uitvinder van het ingenieuze mechanisme. Hij hield zich inderdaad bezig met het maken van mechanische planetaria, waarmee de posities van de hemellichamen berekend konden worden, maar die waren nog niet zo geavanceerd als het Antikythera mechanisme. Hoogstwaarschijnlijk werd het pas in de 2e eeuw v.C. vervaardigd door een geleerde uit de school van Posidonius. Filmmakers hebben nu eenmaal niet de ruimte voor nuance en context die historici wel hebben en daarom kozen ze ervoor om van Archimedes de uitvinder te maken omdat hij al bekend is bij het brede publiek, maar ook omdat zijn oorlogsmachines zo tot de verbeelding spreken.
Om de bijzondere krachten van het toestel zo geloofwaardig mogelijk te maken, presenteerden de makers Archimedes als een raadselachtig en ondoorgrondelijk genie uit het verre verleden. De excentrieke en haast komische component uit de antieke bronnen werd volledig achterwege gelaten, zodat de kijker het ontzag voor de geleerde zou delen met Jones.
Algemeen kunnen we besluiten dat de filmmakers een aantal historische elementen hebben aangepast of samengevoegd. Dat deden ze echter om het plot en thema van de film – ouder worden en het rechtzetten van fouten – te dienen en daar zijn ze in geslaagd. Zo hebben de makers het archeologische artefact en Archimedes mooi kunnen verweven met het verhaal dat ze wilden vertellen.
Indiana Jones and the Dial of Destiny (2023) is beschikbaar op Disney Plus.
Bibliografie
Athenaeus van Naucratis. “De Syracusia.” In Schipper, zeil de haven binnen, alles is al verkocht: handel en transport in de Oudheid, vertaald door Fik Meijer. Baarn: Ambo, 1990.
Berthold, Richard M. Rhodes in the Hellenistic Age. Ithaca, NY: Cornell University Press, 2018.
Bonino, Marco. “Notes on the Syrakosia and on Archimedes’ Approach to the Stability of Floating Bodies.” In History of Mechanism and Machine Science, 11:251–264. Dordrecht: Springer Netherlands, 2010.
Broughton, Thomas Robert Shannon en Marcia L. Patterson. The magistrates of the Roman Republic. New York (N.Y.): American philological association, 1951.
Brunt, Peter Astbury. Italian manpower, 225 B.C.-A.D.14. Oxford: Clarendon, 1971.
Bugh, Glenn Richard. The Cambridge Companion to the Hellenistic World. Cambridge: Cambridge university press, 2006.
Bury, John Bagnell en S. A. Cook. The Cambridge Ancient History. Cambridge: Cambridge University press, 1923.
Campbell, Brian en Lawrence A. Tritle. The Oxford Handbook of warfare in the Classical World. New York: Oxford university press, 2013.
Casson, Lionel. Libraries in the Ancient World. New Haven & Londen: Yale University Press, 2001.
Casson, Lionel. Ships and seamanship in the Ancient World. Course Book. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2014.
Chondros, Thomas G. “Archimedes’ life, works and machines.” Mechanism and machine theory 45, no. 11 (2010): 1766–1775.
Courrént, Mireille. “Eurêka, Eurêka. Archimède et la naissance de la mythologie de la science.” Pallas (Toulouse, France) 78, no. 78 (2009): 169–183.
Dalley, Stephanie en John Peter Oleson. “Sennacherib, Archimedes, and the water screw: the context of invention in the Ancient World.” Technology and culture 44, no. 1 (2003): 1–26.
Di Pasquale, Giovanni. “The ‘Syrakousia’ ship and the mechanical knowledge between Syracuse and Alexandria.” In History of Mechanism and Machine Science, 11: 289–301.
Dordrecht: Springer Netherlands, 2010.
Dijksterhuis, E. J. “Een Romeinsche methode ter vergelijking van de soortelijke gewichten van vloeistoffen.” Hermeneus tijdschrift voor antieke cultuur. III (1930): 7–10.
Dijksterhuis, Eduard Jan. Archimedes. Herdruk, Princeton, NJ: Princeton University Press, 1987. Amsterdam: Uitgeverij Meulenhoff, 1938.
Eckstein, A. M. “Polybius, Syracuse, and the politics of accommodation.” Greek, Roman and Byzantine studies 26, no. 3 (2004): 265–282.
Eleuteri, Paolo en G.KA. “Tzetzes.” Brill’s New Pauly, Antiquity volumes onder red. van: Hubert Cancik en Helmuth Schneider. Engelse editie door: Christine F. Salazar. Classical Tradition volumes onder red. van: Manfred Landfester. Engelse editie door: Francis G. Gentry. Online geraadpleegd op 05/06/2024, http://dx.doi.org.kuleuven.e-bronnen.be/10.1163/1574-9347_bnp_e1223880.
Elvers, Karl-Ludwig, Fündling, Jörg, Eck, Werner en Reitz, Christiane. “Silius.” Brill’s New Pauly. Online geraadpleegd op 05/06/2024, http://dx.doi.org.kuleuven.e-bronnen.be/10.1163/1574-9347_bnp_e1112940.
Evans, Richard J. Syracuse in Antiquity: history and topography. Pretoria: University of South Africa press, 2009.
Fagan, Garrett G. Bathing in public in the Roman World. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2002.
Favaro, Antonio. Archimede. Rome: A. F. Formiggini Editore, 1923.
Finley, Moses Immanuel. Ancient Sicily. Herziene editie. London: Chatto and Windus, 1979.
Folkerts, Menso en Enzo Degani. “Archimedes.” Brill’s New Pauly. Online geraadpleegd op 05/06/2024, http://dx.doi.org.kuleuven.e-bronnen.be/10.1163/1574-9347_bnp_e132480.
Folkerts, Menso. “Pappus of Alexandria.” Brill’s New Pauly. Online geraadpleegd op 05/06/2024,http://dx.doi.org.kuleuven.e-bronnen.be/10.1163/1574-9347_bnp_e907300.
Freeth, Tony et al. “A model of the cosmos in the Ancient Greek Antikythera Mechanism.” Scientific Report 11, 5821 (2021), geraadpleegd op 05/06/2024, https://doi.org/10.1038/s41598-021-84310-w.
Gelzer, Matthias. Kleine schriften, vol. 3. Onder red. van Hermann Strasburger. Wiesbaden: Steiner, 1962.
Geus, Klaus. “Mathematik und Biografie: Anmerkungen zu einer Vita des Archimedes.” In Die griechische Biographie in hellenistischer Zeit: Akten des internationalen Kongresses vom 26-29 Juli 2006 in Würzburg. Onder red. van Michael Erler en Stefan Schorn. Berlijn: De Gruyter, 2012.
Ginouvès, René. Balaneutikè: recherches sur le bain dans l’Antiquité Grecque. Paris: de Boccard, 1962.
Le Glay, Marcel et al. A history of Rome. Vertaald door Antonia Nevill. Chichester: Wiley-Blackwell, 2009.
Hacker, Barton C. “Greek catapults and catapult technology: science, technology, and war in the Ancient World.” Technology and culture 9, no. 1 (1968): 34–50.
Hauben, Hans. “Het Hellenisme of de globalisering van de Antieke Wereld”, in Nieuw Tijdschrift van de VUB, 13 (2000): 77-106.
Heath, Thomas Little. A history of Greek Mathematics: Volume 2. Herdruk, Cambridge: Cambridge University Press, 2013. Oxford: Clarendon Press, 1921.
Heath, Thomas Little. Archimedes. New York: The Macmillan co., 1920.
Heath, Thomas Little. The works of Archimedes: edited in modern notation with introductory chapters. Vertaald en ingeleid door Thomas Little Heath. Herdruk 2010. Cambridge: Cambridge University Press, 1897.
Herrmann, Dietmar. Ancient mathematics: history of mathematics in Ancient Greece and Hellenism. Germany: Springer Berlin/ Heidelberg, 2023.
Jacoby, Felix. "Poseidonios von Apameia (87)" In Jacoby Online. Die Fragmente der griechischen Historiker, Part II. Brill: Leiden, 1926, geraadpleegd op 05/06/2024, http://dx.doi.org.kuleuven.e-bronnen.be/10.1163/1873-5363_boj_a87.
Jaeger, Mary. “Archimedes in the twenty-first century imagination.” In Archimedes in the 21st century: proceedings of a world conference at the Courant Institute of Mathematical Sciences, onder red. van Chris Rorres. 143–152. Zwitserland: Springer Basel AG, 2017.
Jaeger, Mary. Archimedes and the Roman imagination. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2008.
Karlsson, Lars. Fortification towers and masonry techniques in the hegemony of Syracuse, 405-211 B.C. Stockholm: Svenska institutet i Rom, 1992.
Keyser, Paul T. “The Archimedean ‘sambukē’ of Damis in Biton.” Archive for history of exact sciences 76, no. 2 (2022): 153–172.
Keyser, Paul T. en Irby-Massie, Georgia. “Science, medicine and technology.” In The Cambridge Companion to the Hellenistic World. Onder red. van Glenn Richard Bugh. 241-264. Cambridge: Cambridge university press, 2006.
Kingsley, P. “Artillery and prophecy: Sicily in the reign of Dionysius I.” Prometheus (Firenze) 21 (1995): 15-23.
Knorr, Wilbur R. “Archimedes after Dijksterhuis: a guide to recent studies.” In Archimedes, onder red. van Eduard Jan Dijksterhuis. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1987.
Knorr, Wilbur R. “Archimedes and the elements: proposal for a revised chronological ordering of the Archimedean Corpus.” Archive for history of exact sciences 19, no. 3 (1978): 211–290.
Landels, J. G. Engineering in the Ancient World. London: Chatto and Windus, 1978.
Lawrence, Arnold Walter. Greek aims in fortification. Oxford: Clarendon, 1979.
Lee, Mireille M. Body, dress, and identity in Ancient Greece. New York: Cambridge University Press, 2015.
Lehmler, Caroline. Syrakus unter Agathokles und Hieron II.: die Verbindung von Kultur und Macht in einer hellenistischen Metropole. Frankfurt am Main: Antike, 2005.
Leventhal, Max. “Archimedes’ Cattle Problem.” In Poetry and Number in Graeco-Roman Antiquity, 121–61. Cambridge: Cambridge University Press, 2022.
Logeion (hoofdpagina). Geraadpleegd op 23/05/2024, https://logeion.uchicago.edu/λόγος.
Geraadpleegde woorden op Logeion: ἀρχή, γραφικός, λόγχη, μῆδος, Pulvis, πτέρνη, περιπατέω, τηλικοῦτος, φοῖνιξ & χείρ.
Mahaffy, J. P., J. G. Milne en William Matthew Flinders Petrie. A History of Egypt. V. 4 London: Methuen, 1898.
Marsden, E. W. Greek and Roman artillery: historical development. Oxford: Clarendon, 1969.
Marsden, E. W. Greek and Roman artillery: technical treatises. Oxford: Clarendon, 1971.
Miles, Margaret Melanie. A Companion to Greek architecture. Chichester: Wiley Blackwell, 2016.
Morrison, J. S., and J. F. Coates. Greek and Roman oared warships. Oxford: Oxbow, 1996.
“Mosaic, the death of Archimedes.” American Journal of Archaeology, vol. 30 onder red. van Heffner, Edward H. (1926): 498-499.
Müller, Christian en Christoph Höcker. “Vitruvius.” Brill’s New Pauly. Online geraadpleegd op 05/06/2024, http://dx.doi.org.kuleuven.e-bronnen.be/10.1163/1574-9347_bnp_e12206250.
Netz, Reviel. A new history of Greek mathematics. Cambridge: Cambridge University Press, 2022.
Netz, Reviel. “The place of Archimedes in world history.” Interdisciplinary science reviews 47, no. 3–4 (2022): 301–330.
Netz, Reviel. The works of Archimedes: translated into English, together with Eutocius’ Commentaries, with commentary and critical edition of the diagrams: volume 1: the two books On the Sphere and the Cylinder. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
Netz, Reviel. The works of Archimedes: translated into English, with commentary, and critical edition of the diagrams: volume 2: On Spirals. Cambridge: Cambridge University Press, 2017.
Netz, Reviel & William Noel. De Archimedes codex: de geheimen van een opzienbarende palimpsest ontsluierd. Vertaald door Boukje Verheij. Amsterdam: Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2007.
Nünlist, René. “Hekatoncheires.” Brill’s New Pauly. Online geraadpleegd op 05/06/2024 http://dx.doi.org/10.1163/1574-9347_bnp_e505970.
Oleson, John Peter. “Water-lifting.” In Handbook of Ancient water technology, onder red. van Örjan Wikander, 217-302. Leiden; Brill, 2000.
Page, Denys Lionel. Further Greek epigrams: epigrams before a.D. 50 from the Greek Anthology and other sources, not included in Hellenistic epigrams or the Garland of Philip. Cambridge: Cambridge University press, 1981.
Partington, J. R. A history of Greek fire and gunpowder. Baltimore & Londen: Johns Hopkins University Press, 1999.
Randall-MacIver, David. Greek cities in Italy and Sicily. Amsterdam: Hakkert, 1968.
Rickard, T. A. “The mining of the Romans in Spain,” Journal of Roman Studies, 18 (1928), 129–143.
Ripoll, François. “Silius Italicus and Cicero.” Les études classiques (Namur) 68, no. 2–3 (2000): 147–173.
Roller, Duane W. 2010. "Moschion (575)" In Jacoby Online. Brill's New Jacoby, Part III, onder red. van Ian Worthington. Brill: Leiden, online geraadpleegd op 05/06/2024 http://dx.doi.org.kuleuven.e-bronnen.be/10.1163/1873-5363_bnj_a575.
Roller, Duane W. "Sosylos (176)" In Jacoby Online. Brill's New Jacoby, Part II, onder red. van Ian Worthington. Brill: Leiden, 2010, online geraadpleegd op 05/06/2024, http://dx.doi.org.kuleuven.e-bronnen.be/10.1163/1873-5363_bnj_a176.
Rorres, Chris. Archimedes (website), gepubliceerd in 1995, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://math.nyu.edu/Archimedes/contents.html.
Rorres, Chris en Harry G. Harris. “A Formidable War Machine: Construction and Operation of Archimedes' Iron Hand.” Voorgesteld op Symposium on Extraordinary Machines and Structures in Antiquity, Olympia, 19-24/08/2001.
Sabin, Philip, Hans Van Wees en Michael Whitby. The Cambridge History of Greek and Roman warfare. Cambridge: Cambridge University Press, 2007.
Schmitz, Winfried et al. “Eratosthenes.” Brill’s New Pauly. Online geraadpleegd op 05/06/2024, http://dx.doi.org.kuleuven.e-bronnen.be/10.1163/1574-9347_bnp_e400790.
Schneider, Ivo. Archimedes: Ingenieur, Naturwissenschaftler und Mathematiker. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1979.
Schramm, Erwin en Dietwulf Baatz. Die antiken Geschütze der Saalburg. Herdruk 1980. Bad Homburg: Saalburgmuseum, 1918.
Scullard, Howard Hayes. A history of the Roman World: 753-146 BC. London: Routledge, 1992.
Serrati, John. “Syrakus unter Agathokles und Hieron II. Die Verbindung von Kultur und Macht in einer hellenistischen Metropole.” Journal of Hellenic Studies. London: Society for the Promotion of Hellenic Studies, 2007.
Shepherd, William. Historical Atlas. New York: Henry Holt and Company, 1911.
Simms, Dennis L. “Archimedes and the burning mirrors of Syracuse.” Technology and culture 18, no. 1 (1977): 1–24.
Simms, Dennis L. “Archimedes’ weapons of war and Leonardo.” The British journal for the history of science 21, no. 2 (1988): 195–210.
“Syracuse, Greek baths.” Mapcarta, meerdere auteurs, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://mapcarta.com/31909698.
Thonemann, Peter. The Hellenistic World: using coins as sources. Cambridge: Cambridge University Press, 2015.
Vandorpe, Katelijn. “The Ptolemaic period.” In A Companion to Ancient Egypt onder red. van Alan B. Lloyd. Oxford: Wiley-Blackwell, 2010.
Ver Eecke, P. Les œuvres complètes d’Archimède suivies des commentaires d’Eutocius d’Ascalon. Liège: Vaillant-Carmanne, 1961.
“Wet van Archimedes,” Ensie (Katholieke Encyclopaedia, Uitgeverij Joost van den Vondel (1933-1939)), online gepubliceerd op 02/02/2019, https://www.ensie.nl/katholieke-encyclopaedie/wet-van-archimedes.
Wietzke, Johannes. “Speaking wit to power: reconsidering royal patronage through Archimedes’ Sand-Reckoner.” Classical Antiquity 41, nr. 1 (2022): 129–179.
Winter, F. E. “The chronology of the Euryalos fortress at Syracuse.” American journal of archaeology 67, no. 4 (1963): 363–387.
Woodhead, A. G. Kunst en beschaving der West-Grieken. Vertaald door H. Van Teylingen. Zeist: De Haan, 1964.
Wright, Michael T. “Archimedes, astronomy and the planetarium.” In Archimedes in the 21st century: proceedings of a world conference at the Courant Institute of Mathematical Sciences, onder red. van Chris Rorres, 125-141. Zwitserland: Springer Basel AG, 2017.
Archimedes en Eutocius Ascalonita. Archimedis Opera omnia cum commentariis Eutocii. Onder red. van Johan Ludvig Heiberg en Evangelos S. Stamatis. Herwerkte druk, 1910-1915. Herdruk, 1972. Stuttgart: Teubner, 1880-1881.
Athenaeus. The Learned Banqueters, volume II: books 3.106e-5. Vertaald door en onder red. van S. Douglas Olson. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2007.
Burton, Anne. Diodorus Siculus, book I: a commentary. Leiden: E.J. Brill, 1972.
“Carmen de ponderibus et mensuris (= AL 486 R)” Library of Latin Texts, meerdere auteurs, online geraadpleegd op 05/06/2024, Brepolis: Turnhout, http://clt.brepolis.net/LLTA/pages/TextSearch.aspx?key=PPONDPOND_.
Cicero. On ends. Vertaald door H. Rackham. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1914.
Cicero. Gesprekken in Tusculum. Vertaald door Cornelis Verhoeven. Baarn: Ambo, 1980.
Cicero. Letters to Atticus, Volume III. Onder red. van en vertaald door D. R. Shackleton Bailey. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1999.
Cicero. Pro Lege Manilia. Pro Caecina. Pro Cluentio. Pro Rabirio Perduellionis Reo. Vertaald door H. Grose Hodge. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1927.
Cicero. On the Republic. On the laws. Vertaald door Clinton W. Keyes. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1928.
Cicero. Tusculan Disputations. Vertaald door J. E. King. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1927.
Cicero. The Verrine Orations, volume II: against Verres, Part 2, Books 3-5. Vertaald door L. H. G. Greenwood. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1935.
Cicero. The Verrine Orations, volume II: against Verres, Part 2, Books 3-5. Vertaald door L. H. G. Greenwood. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1935.
Corpus of Ptolemaic Inscriptions part I: Greek, bilingual, and trilingual inscriptions from Egypt. Onder red. van Alan Keir Bowman et al. Oxford: Oxford University Press, 2021.
Diodorus Siculus, Library of History, volume I: books 1-2.34. Vertaald door C. H. Oldfather. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1933.
Diodorus Siculus. Library of History, volume III: books 4.59-8. Vertaald door C. H. Oldfather. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1939.
Friedlein, G. Procli Diadochi in primum Euclidis elementorum librum commentarii. Leipzig: Teubner, 1873.
Greek Mathematical Works, volume II: Aristarchus to Pappus. Vertaald door Ivor Thomas. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1941.
Heath, Thomas Little. A history of Greek mathematics: volume 2. Herdruk, Cambridge: Cambridge University Press, 2013. Oxford: Clarendon Press, 1921.
Heron Alexandrinus. Heronis Alexandrini Opera quae supersunt omnia. Onder red. van Johan Ludvig Heiberg en Wilhelm Schmidt. Stuttgart: Teubner, 1976.
Huxley, George Leonard. “Anthemius of Tralles: a study in later Greek geometry.” In Greek, Roman and Byzantine Monographs 1. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1959.
Leone, P. L. M. Ioannis Tzetzae historiae. Naples: Libreria Scientifica Editrice, 1968.
Livius, Titus. Sinds de stichting van de Stad. Vertaald door H.W.A. Van Rooijen-Dijkman en F. H. Katwijk-Knapp. Amsterdam: Athenaeum-Polak en Van Gennep, 2000.
Livius. History of Rome, volume VI: books 23–25. Vertaald door en onder red. van J. C. Yardley. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 2020.
Lucian. Phalaris, Hippias or the bath, Dionysus, Heracles, Amber or the swans, The Fly, Nigrinus, Demonax, The hall, My native land, Octogenarians, A true story, Slander, The consonants at law, The carousal (Symposium) or the lapiths.Vertaald door A. M. Harmon. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1913.
Bijbel. Vertaald in het Nederlands. Haarlem & Brussel: Nederlands Bijbelgenootschap Haarlem & Belgisch Bijbelgenootschap Brussel, 1986.
Pappus Alexandrinus. Pappi Alexandrini Collectionis quae supersunt. Onder red. van Friedrich Hultsch. Berlijn: Weidmann, 1876.
Pappus Alexandrinus en Theon Alexandrinus. Commentaires de Pappus et de Théon d’Alexandrie sur l’Almageste. Onder red. van Adolphe Rome. Rome: Biblioteca apostolica Vaticana, 1931.
Plutarchus Chaeronensis. Biografieën. Vertaald door Gerard Janssen. Leeuwarden: Chaironeia, 2006.
Plutarchus Chaeronensis. Moralia I: tegen Epicurisme en Stoa. Vertaald door Gerard Janssen. Leeuwarden: Chaironeia, 1998.
Plutarchus Chaeronensis. Moralia VI: politiek en filosofie. Vertaald door Gerard Janssen. Leeuwarden: Chaironeia, 2000.
Plutarchus. Lives, volume V: Agesilaus and Pompey, Pelopidas and Marcellus. Vertaald door Bernadotte Perrin. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1917.
Plutarchus. Moralia, volume XIV: that Epicurus actually makes a pleasant life impossible. Reply to Colotes in defence of the other philosophers. Is "live unknown" a wise precept? On music. Vertaald door Benedict Einarson, Phillip H. De Lacy. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1967.
Polybius. The Histories, volume III: books 5-8. Vertaald door W. R. Paton. Herzien door F. W. Walbank en Christian Habicht. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 2011.
Polybius. The Histories, volume IV: books 9-15. Vertaald door W. R. Paton. Herzien door F. W. Walbank en Christian Habicht. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 2011.
Proclus. Proclus: A commentary on the first book of Euclid’s Elements. Vertaald en ingeleid door Glenn Raymond Morrow. Princeton: Princeton University Press, 1970.
Remius Favinus. “Carmen de ponderibus et mensuris.” In Anthologia Latina, vol. 1.2, 29-37. Onder red. van A. Riese. Leipzig: Teubner, 1906.
Silius Italicus. Punica, volume II: books 9-17. Vertaald door J. D. Duff. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1934.
“Tzetzes, Histories/ Chiliades.” ToposText, vertaald door Gary Berkowitz en Nikolaos Giallousis, et al., gepubliceerd in 2017, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://topostext.org/work/617.
Valerius Maximus. Memorable doings and sayings, volume II: books 6-9. Onder red. van en vertaald door D. R. Shackleton Bailey. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 2000.
Verdin, Herman. Griekse stemmen over geschiedenis. Leuven: Acco, 2001.
Vitruvius. On architecture, volume II: books 6-10. Vertaald door Frank Granger. Cambridge (Loeb Classical Library), MA: Harvard University Press, 1934.
Walbank, Frank William. A historical commentary on Polybius. 2: commentary on books VII-XVIII. Oxford: Clarendon, 1967.
Adelson, Howard L. “The Holy Lance and the hereditary German monarchy.” The Art Bulletin (New York, N.Y.) 48, nr. 2 (1966): 177-192.
Anastasio, Stefano. Atlas of the Assyrian pottery of the Iron Age. Turnhout: Brepols, 2010.
Angelova, Maria. “The Ear of Dionysius: a spot (not) to whisper your your secrets.” 203 Travel Challenges, 19/07/2023, https://www.203challenges.com/the-ear-of-dionysius-in-syracuse-a-spot-n….
Anglim, Simon et al. Fighting techniques of the ancient world 3000 b.c. to 500 a.d.: equipment, combat skills and tactics. Londen: Greenhill books, 2002.
Arroyo, Jan Carlo T., Cristina E. Dumdumaya & Allemar Jhone P. Delima. “Polybius Square in cryptography: a brief review of literature.” International Journal of Advanced Trends in Computer Science and Engineering 9, nr. 3 (juni 2020): 3798-3808.
Auteur onbekend. “Disney koopt Star Wars-studio Lucasfilm voor 4 miljard dollar.” Op Business Insider Nederland, gepubliceerd op 31/10/2012, https://www.businessinsider.nl/disney-koopt-star-wars-studio-lucasfilm-….
Auteur onbekend. “Harrison Ford reageert emotioneel op ere-Gouden Palm: ‘Mijn leven flitst voorbij’.” Op De Standaard, gepubliceerd op 19/05/2023, https://www.standaard.be/cnt/dmf20230519_93334432.
Auteur onbekend. “Indiana Jones and the Dial of Destiny (2023): transcript.” Op Scraps from the loft, 31/08/2023, https://scrapsfromtheloft.com/movies/indiana-jones-and-the-dial-of-dest….
Babetto, Martina & Katia Gavagnin. “Late Bronze/ Early Iron Age pottery from Natsargora, Khashuri Region (Georgia): a preliminary overview.” In At the northern frontier of Near Eastern archaeology: recent research on Caucasia and Anatolia in the Bronze Age, onder red. van Elena Rova & Monica Tonussi. Turnhout: Brepols, 2017.
Barrowclough, David. “Indiana Jones and Nazi archaeology.” In Digging for Hitler: the Nazi archaeologists for an Aryan past, 66-117. Millview, Engeland: Fonthill Media, 2016.
Beard, Mary. The Parthenon. Herziene editie, 2010. Cambridge (Massachusettes): Harvard University Press, 2002.
Bishop, Maria Catherine en Jonathan C. Coulston. Roman military equipment: from the Punic Wars to the fall of Rome. Oxford: Oxbow Books, 2009.
Burford, Alison. “Temple building at Segesta.” Classical Quarterly 11, nr. 1–2 (1961): 87–93.
Burns, Alfred. “Ancient Greek water supply and city planning: a study of Syracuse and Acragas.” Technology and Culture 15, nr. 3 (1974): 389–412.
Bustard, Bruce I. “20 July 1969.” Prologue Magazine 35, zomer 2003, nr. 2. Geraadpleegd op National Archives, pagina laatst nagekeken op 18/11/2022, https://www.archives.gov/publications/prologue/2003/summer/20-july-1969….
Campbell, Joseph. The hero with a thousand faces. Herziene derde editie, California: New World Library, 2008. V.S.: Pantheon Books, 1949.
Cocks, Geoffrey. “Hollywood über alles: seeing the Nazi in American movies.” Film & history 45, no. 1 (2015): 38–53.
David, Nicholas. “The Antikythera mechanism: its dating and place in the history of technology.” Journal of Mediterranean Archaeology 30, no. 1 (2017): 85–104.
Duncan, Paul. The Star Wars archives: episodes IV-VI 1977-1983. Keulen: Taschen, 2022.
Fraser, Peter Marshall. Ptolemaic Alexandria. Oxford: Clarendon Press, 1972.
Gajanan, Mahita. “Harrison Ford says he’s the only one who gets to play Indiana Jones: ‘When I’m gone, he’s gone’.” Op Time Magazine, gepubliceerd op 24/05/2019, https://time.com/5595439/harrison-ford-the-only-indiana-jones/.
Glock, Andreas. “Mouseion.” Brill’s New Pauly. Online geraadpleegd op 05/06/2024, https://referenceworks.brill.com/display/entries/NPOE/e812620.xml.
Goldman, Eric. “Indiana Jones 5 Officially Announced With Harrison Ford and Steven Spielberg Returning.” Op IGN, gepubliceerd op 15/05/2016, https://www.ign.com/articles/2016/03/15/indiana-jones-5-officially-anno….
Hauben, Hans. Antieke chronologie. KU Leuven, 2024.
Hawking, Stephen. “Zijn tijdreizen mogelijk?” In De antwoorden op de grote vragen, 163-182. Amsterdam: Het Spectrum bv, 2018.
Henriksson, Göran. “Thales of Miletus, Archimedes and the solar eclipses on the Antikythera mechanism.” In Journal of Earth Science and Engineering 4 (2014): 757-769.
Hood, Cooper. “Star Wars: why Harrison Ford wanted Han Solo to die.” Op Screen Rant, gepubliceerd op 21/08/2020, https://screenrant.com/star-wars-harrison-ford-han-solo-die-why/.
Iannace, Gino et al. “Evaluation of the Speech Intelligibility of the Ear of Dionysius in Syracuse.” Acoustics Australia51, nr. 1 (2023): 95–105.
“The curious case of the tomb of Archimedes.” The Italian Academy, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://www.theitalianacademy.com/portfolio-posts/curious-case-tomb-arc….
Jayyusi, Lena. “Hollywood’s transnational imaginaries: colonial agency and vision from Indiana Jones to World War Z.” Continuum (Mount Lawley, W.A.) 32, no. 3 (2018): 355–369.
Jones, Emma. “Indiana Jones: Harrison Ford says he wanted 'emotional ending'.” Op BBC, gepubliceerd op 28/06/2023, https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-66001038.
Kagan, Donald & Gregory F. Viggiano. Men of bronze: hoplite warfare in Ancient Greece. Princeton & Oxford: Princeton University Press, 2016.
Kleijer, Pauline. “Er lijkt Marvel-moeheid op te treden. Is er dan toch een grens aan het superhelden-multiversum?” Op De Morgen, gepubliceerd op 04/05/2023, https://www.demorgen.be/tv-cultuur/er-lijkt-marvel-moeheid-op-te-treden….
Klemm, Rosemarie & Dietrich Klemm. Gold and gold mining in Ancient Egypt and Nubia: geoarchaeology of the Ancient gold mining sites in the Egyptian and Sudanese Eastern Deserts. Berlijn & Heidelberg: Springer-Verlag, 2013.
Knopp, Guido. Geheimen van het Derde Rijk. Utrecht: Omniboek, 2013.
Little, Becky. “Arab immigration to the United States: timeline.” Op history.com, 23/03/2024, https://www.history.com/news/arab-american-immigration-timeline.
Lovett, Richard A. “Europe starting to dive under Africa? New subduction zone may increase quake risk in the Mediterranean, expert says.” Op National Geographic, 20/04/2011, https://www.nationalgeographic.com/science/article/110419-europe-africa…,(a%20centimeter%20a%20year).
Meerdere auteurs. “About the International Moon Day.” Op internationalmoonday.org, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://internationalmoonday.org.
Meerdere auteurs. “Academic calendar.” Op Hunter CUNY, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://hunter.cuny.edu/students/registration/academic-calendar/.
Meerdere auteurs. “Astrolabe.” Op Encyclopaedia Britannica, laatst bijgewerkt op 16/01/2018, https://academic-eb-com.kuleuven.e-bronnen.be/levels/collegiate/article….
Meerdere auteurs. Atlas van WOII: de Tweede Wereldoorlog in meer dan 100 kaarten. Onder red. van Hugo Wilkinson. Tielt: Uitgeverij Lannoo, 2019.
Meerdere auteurs. “Contact us.” Op Hunter CUNY, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://hunter.cuny.edu/about/contact/.
Meerdere auteurs. “Indiana Jones and the Dial of Destiny (2023).” Op Box Office Mojo by IMDbPro, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://www.boxofficemojo.com/title/tt1462764/.
Meerdere auteurs. “Indiana Jones and the Dial of Destiny at the 76th Festival de Cannes.” Festival de Cannes(website). Gepubliceerd op 03/04/2023, https://www.festival-cannes.com/en/press/press-releases/indiana-jones-a….
Meerdere auteurs. “Indiana Jones and the Dial of Destiny.” Op IMDb, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://www.imdb.com/title/tt1462764/?ref_=nv_sr_srsg_0_tt_8_nm_0_q_dia….
Meerdere auteurs. “Indiana Jones and the Dial of Destiny.” Op Latlong.net, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://www.latlong.net/location/indiana-jones-and-the-dial-of-destiny-….
Meerdere auteurs. “Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (2008).” Op Box Office Mojo by IMDbPro, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://www.boxofficemojo.com/title/tt0367882/?ref_=bo_se_r_1.
Meerdere auteurs. “James Mangold.” Op IMDb, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://www.imdb.com/name/nm0003506/?ref_=nm_mv_close.
Meerdere auteurs. “Marshall College.” Op Indiana Jones Wiki, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://indianajones.fandom.com/wiki/Marshall_College.
Meerder auteurs. “Nasser Memarzia.” Op IMDb, geraadpleegd op 05/06/2024, https://www.imdb.com/name/nm0578596/?ref_=tt_cl_t_18.
Meerdere auteurs. “Olivier Richters.” Op IMDb, geraadpleegd op 05/06/2024, https://www.imdb.com/name/nm3689528/?ref_=tt_cl_t_10.
Meerdere auteurs. “Raiders of the Lost Ark.” Op Indiana Jones Wiki, geraadpleegd op 05/06/2024, https://indianajones.fandom.com/wiki/Raiders_of_the_Lost_Ark.
Nefors, Patrick. Breendonk 1940-1945: de geschiedenis. Antwerpen: Standaard Uitgeverij, 2004.
Nitze, William A. “The Bleeding Lance and Philip of Flanders.” Speculum 21, nr. 3 (1946): 303–11.
Northrup, Ryan. “Indiana Jones and the Dial of Destiny budget and Disney's massive box office loss revealed.” Op Screen Rant, gepubliceerd op 05/06/2024, https://screenrant.com/indiana-jones-dial-of-destiny-box-office-loss-re….
Peter Rainer. “Indiana Jones and the Temple of Doom.” In Los Angeles Herald Examiner. Los Angeles: Hearst Corporation, 1984.
“Phenician vase.” ClipArt Educational Technology Clearinghouse, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://etc.usf.edu/clipart/10200/10271/vase_10271.htm.
Rietvink, Bart. “Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (2008).” Recensie op Cinemagazine, online geraadpleegd op 11/04/2024, https://cinemagazine.nl/indiana-jones-and-the-kingdom-of-the-crystal-sk….
Rinzler, J.W. & Laurent Bouzereau. The complete making of Indiana Jones: the definitive story behind all four films. V.S.: Del Rey, 2008.
‘Saidi on the side.’ “Missiondiana Jones: the Dial of Dead Reckoning.” Op La Film Review, gepubliceerd op 05/08/2023, https://lafilmreview.com/2023/08/05/missiondiana-jones-the-dial-of-dead….
Shirer, William L. The rise and fall of the Third Reich. Londen: Pan Books LTD, 1964.
Van der Sluys, Marc. “Hoe ontstaan eb en vloed?” Op hemel.waarnemen.com, laatst bijgewerkt op 05/05/2024, https://hemel.waarnemen.com/FAQ/Maan/021.html.
Van der Sluys, Marc. “Wanneer begint de nieuwe Maan-maand?” Op hemel.waarnemen.com, laatst bijgewerkt op 05/05/2024, https://hemel.waarnemen.com/FAQ/Maan/026.html.
Smith, Leonard. Chaos: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press, 2007.
Snodgrass, Anthony M. Arms and armour of the Greeks. New York: Thames and Hudson, 1982.
De Solla Price, Derek. “Gears from the Greeks. the Antikythera mechanism: a calendar computer from ca. 80 B.C.” Transactions of the American Philosophical Society 64, no. 7 (1974): 1–70.
Svg. “Krijgt ‘Kuifje in Congo’ voorwoord met context?” In De Standaard. Antwerpen: Mediahuis, 28/06/2020, https://www.standaard.be/cnt/dmf20200628_05003539.
Thompson, Kristin, David Bordwell, Jeff Smith. Film History: An Introduction. New York, NY: McGraw Hill Education, 2022.
“Topografische kaart van Syracuse.” Topografic-map.com, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://nl-be.topographic-map.com/map-bvptp/Syracuse/?center=37.08682%2….
Van Berkum, A. Atlas der Oude Geschiedenis in kaarten en platen. Groningen: J. B. Wolters, 1901.
Vreeke, Jaap. “Spielberg zijn Indiana Jones 5 ging niet door, geen akkoord over script.” Op IGN Benelux, gepubliceerd op 28/09/2020, https://nl.ign.com/indiana-jones-v/125995/news/spielberg-zijn-indiana-j….
Warry, John. Warfare in the Classical World: an illustrated encyclopedia of weapons, warriors and warfare in the ancient civilisations of Greece and Rome. New York: Barnes & Noble books, 1993.
Wasserman, Ben. “Andor writer tapped to co-write Star Wars: Dawn of the Jedi prequel.” Op Comic Book Resources, gepubliceerd op 05/04/2024, https://www.cbr.com/star-wars-movie-beau-willimon/#:~:text=Newsletter-,….
Waugh, Lisa. “The grumpiest Harrison Ford moments on record.” Op Ranker, gepubliceerd op 23/09/2021, https://www.ranker.com/list/grumpy-harrison-ford-moments/lisa-waugh.
Wikipedia: de vrije encyclopedie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoofdpagina.
Geraadpleegde Wikipedia-pagina’s: Academic year, Ahnenerbe, Antikythera Mechanism, Anitkythera wreck, Apollo 11, Castello Maniace, Continental drift, Gaius Sulpicius Gallus, Gospel of Nicodemus, Halfrond (aarde), Heinkel He 111, Holy Lance, Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull, Jurassic Park, Linear B, Muses, Nord Aviation, Overheadprojector, Phoenix, Piadina romagnola, Polybius square, Raiders of the Lost Ark, Reno (Nevada), Spoils system, Sponge diving, Symphony no. 5 (Beethoven), Theatre of Pompey, Unidentified flying object, Wax & Wright brothers.
Wyatt, Justin. High concept: movies and marketing in Hollywood. Austin: University of Texas press, 1994.
Amsel, Richard. Posters van Raiders of the Lost Ark uit 1981 en 1982 op RichardAmselMovie.com (blog), 04/06/2021, https://www.richardamselmovie.com/single-post/the-return-of-the-great-a….
Cendrowski, Mark. The big bang theory. Chuck Lorre Productions & Warner Bros. Television, 2007-2019.
Chazelle, Damien. Babylon. Paramount Pictures, 2022, 189 min.
Clooney, George. The Monuments Men. Sony Pictures Releasing & Twentieth Century-Fox, 2014, 118 min.
Coon, Jeremy & Tim Skousen. Raiders!: the story of the greatest fan film ever made. Drafthouse Films, 2015, 106 min.
Coppola, Francis Ford. The Godfather. Paramount Pictures, 1972, 175 min.
Cuarón, Alfonso. Children of Men. Universal Pictures, 2006, 109 min.
D'Angour, Arman. “Het echte verhaal achter Archimedes' ‘Eureka!’” Ted-ed, 13/03/2015, 5 min, https://www.youtube.com/watch?v=0v86Yk14rf8.
De Palma, Brian. Carrie. United Artists, 1976, 98 min.
Douglas, Gordon. Them! Warner Bros. Pictures, 1954, 94 min.
Douglas, Paul et al. Tomb Raider. Core Design, 1996.
Druckmann, Neil. Uncharted 4: a thief’s end. Naughty Dog, 2016.
Eder, Barbara & Steve Saint Leger. Barbaren. Netflix, 2020, 12 episodes.
Ford, John. The Searchers. Warner Bros. Pictures, 1954, 119 min.
Fotograaf onbekend. “File: NAMA Machine d’Anticythère 1.jpg.” Op Wikimedia, online gepubliceerd op 20/12/2005, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:NAMA_Machine_d%27Anticythère_1….
Francisci, Pietro. L’Assedio di Siracusa. Glomer Film, 1960, 97 min.
Friedkin, William. The Exorcist. Warner Bros. Pictures, 1973, 122 min.
Gerwig, Greta. Barbie. Warner Bros. Pictures, 2023, 114 min.
Godier, John Michael. “The Antikythera mechanism explained with dr. Tony Freeth.” Event Horizon, 01/06/2023, https://www.youtube.com/watch?v=0y-Qxw4DLOY.
Hamilton, Guy. Goldfinger. United Artists, 1964, 110 min.
Hennig, Amy et al. Uncharted: Drake’s fortune. Naughty Dog, 2007.
Hennig, Amy et al. Uncharted 3: Drake’s deception. Naughty Dog, 2011.
Hergé. De avonturen van Kuifje: de krab met de gulden scharen. Brussel: Casterman, 1941.
Hergé. De avonturen van Kuifje: de sigaren van de farao. Nederlands: 1955, met herdrukken. Brussel: Casterman, 1934.
Hergé. Kuifje in Congo. Brussel: Casterman, 1931.
Hohlbein, Wolfgang. Indiana Jones en het Zwaard van Djengis Kahn. Utrecht: A.W. Bruna Uitgevers B.V., 1992.
Hughes, Terry. Monty Python live at the Hollywood Bowl. Columbia Pictures & HandMade Films, 1982, 80 min.
Huston, John. The Treasure of the Sierra Madre. Warner Bros. Pictures, 1948, 126 min.
Hyneman, Jamie, Adam Savage et al. Mythbusters, seizoen 4 episode 3. Discovery Channel, 25/01/2006.
“The journey to Tintin.” Op DVD van The Adventures of Tintin: the Secret of the Unicorn. Geregisseerd door Steven Spielberg en Peter Jackson. Paramount Pictures & Sony, 2011, 9 min.
Kahn, James. Indiana Jones en de Tempel der Doom. Amsterdam: W & L Boeken, 1984.
Kershner, Irvin. The Empire Strikes Back. Twentieth Century-Fox, 1980, 124 min.
Konijnendijk, Roel. “Ancient warfare expert rates 10 battle tactics in movies and tv: how real is it?” Insider, 02/02/2021, https://www.youtube.com/watch?v=xPGdOXstSyk.
Lasseter, John. Toy Story. Pixar Animation Studios, 1995, 81 min.
Lean, David. Lawrence of Arabia. Columbia Pictures, 1962, 227 min.
Lee, Elaine et al. Indiana Jones and the Spear of Destiny. Milwaukie, Oregon: Dark Horse Comics, 1995.
Lendering, Jona. “Alexander the Great (Capitoline Museums).” Op Livius.org, laatst bijgewerkt op 10/07/2020, https://www.livius.org/pictures/a/alexander/alexander-the-great-capitol….
Lucas, George. American Graffiti. Universal Pictures, 1973, 112 min.
Lucas, George. Star Wars. Twentieth Century-Fox, 1977, 121 min.
Lucas, George. THX 1138. Warner Bros. Pictures, 1971, 88 min.
“The making of Indiana Jones and the Dial of Destiny: chapter 4: Sicily.” ITunes Extras van Indiana Jones and the Dial of Destiny, geregisseerd door James Mangold. Walt Disney Studios, 2023, 11 min.
“The making of Indiana Jones and the Dial of Destiny: chapter 5: finale.” ITunes Extras van Indiana Jones and the Dial of Destiny, geregisseerd door James Mangold. Walt Disney Studios, 2023, 13 min.
Mangold, James. 3:10 to Yuma. Lionsgate, 2007, 122 min.
Mangold, James. Cop Land. Miramax Films, 1997, 105 min.
Mangold, James. Ford v Ferrari. Twentieth Century-Fox, 2019, 152 min.
Mangold, James. Girl, Interrupted. Columbia Pictures, 1999, 127 min.
Mangold, James. Indiana Jones and the Dial of Destiny. Walt Disney Studios, 2023, 154 min.
Mangold, James. Kate & Leopold. Miramax Films, 2001, 123 min.
Mangold, James. Logan. Twentieth Century-Fox, 2017, 137 min.
Mangold, James. The Wolverine. Twentieth Century-Fox, 2013, 126 min.
Mangold, James. Walk the Line. Twentieth Century-Fox, 2005, 136 min.
Mankiewicz, Joseph L. Cleopatra. Twentieth Century-Fox, 1963, 251 min.
McQuarrie, Christopher. Mission Impossible: Dead Reckoning Part One. Paramount Pictures, 2023, 163 min.
Meerder auteurs. “Bust of Marcus Aurelius.” Op villachiragan.saintraymond.toulouse.fr., online geraadpleegd op 05/06/2024, https://villachiragan.saintraymond.toulouse.fr/en/partie-02-galerie-des….
Meerdere auteurs. “Cipher disk.” Op Uncharted Wiki, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://uncharted.fandom.com/wiki/Cipher_disk.
Meerdere auteurs. “Indiana Jones and the Dial of Destiny press kit.” Op Disney, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://press.disney.co.uk/press-kit/indiana-jones-and-the-dial-of-dest….
Meerdere auteurs. “Portrait bust.” (buste Hadrianus) Op British Museum, online geraadpleegd op 05/06/2024, https://www.britishmuseum.org/collection/object/G_1805-0703-95.
Meerdere auteurs. “What is a Macguffin in film – Are you team Hitchcock or team Lucas?” Studio Binder, 26/09/2022, https://www.youtube.com/watch?v=QcxhklyiMqo.
Meerdere auteurs. “What is Chekhov’s Gun? How Knives Out perfects the setup en payoff.” Studio Binder, 05/04/2021, https://www.youtube.com/watch?v=zQ1Feczm93A.
Meerdere regisseurs. The Young Indiana Jones Chronicles. ABC, 1992, 28 episodes en 4 tv-films.
Murro, Noam. 300: Rise of an Empire. Warner Bros. Pictures, 2014, 102 min.
Nichols, Mike. The Graduate. Embassy Pictures & United Artists, 1967, 106 min.
Nolan, Christopher. Interstellar. Paramount & Warner Bros. Pictures, 2014, 169 min.
Nolan, Christopher. Oppenheimer. Universal Pictures, 2023, 180 min.
Parigi, Giulio. Details van muurschildering (ijzeren hand en brandspiegels) uit Stanzino delle Matematiche, in Galleria degli Uffizi. Online geraadpleegd op 05/06/2024, Wikimedia: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Archimedes-Mirror_by_Giulio_Par… & Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Claw_of_Archimedes. Florence, 1599-1600.
Pastrone, Giovanni. Cabiria. 1914, 168 min.
Pastrone, Giovanni. La caduta di Troia. Itala Film, 1911, 31 min.
Penn, Arthur. Bonnie and Clyde. Warner Bros.-Seven Arts, 1967, 111 min.
Petersen, Wolfgang. Troy. Warner Bros. Pictures, 2004, 162 min.
Preston, Andrej. “Insane ancient super weapons you never knew actually existed.” The Infographic Show, 21/09/2022, 20 min, https://www.youtube.com/watch?v=PSHPgsobHJY.
Proost, Bart & Barcas. Alexander de Grote 2: De sandalen van Hermes. Strips2go!, 2013.
Raimi, Sam. Spider-Man. Columbia Pictures, 2002, 121 min.
Roberts, J. M. “Archimedes before his death with the Roman soldier, Roman mosaic.” In Kelet-Ázsia és a klasszikus Görögország (East Asia and Classical Greece). Budapest: Officina Nova, 1999.
Roche, Renaud & Laurent Hopman. Lucas’ Wars. Antwerpen: Standaard Uitgeverij, 2023.
Rogan, Joe. “Graham Hancock on the Antikythera mechanism.” Joe Rogan Experience Clips, 23/04/2019, https://www.youtube.com/watch?v=hkL5Wkj1gYk.
Ryan, Erika & Christopher Intagliata. “The story behind the ‘Dial of Destiny’ featured in the new Indiana Jones film.” Op NPR Illinois 91.9 UIS, 19/07/2023, https://www.nprillinois.org/2023-07-19/the-story-behind-the-real-dial-o….
Scorsese, Martin. Taxi Driver. Columbia Pictures, 1976, 114 min.
Scott, Ridley. Gladiator. Dreamworks & Universal Pictures, 2000, 155 min.
Sears, Fred F. Earth vs. the Flying Saucers. Columbia Pictures, 1951, 83 min.
Snyder, Zack. 300. Warner Bros. Pictures, 2006, 117 min.
Sommers, Stephen. The Mummy. Universal Pictures, 1999, 125 min.
Spielberg, Steven. Close encounters of the third kind. Columbia Pictures, 1977, 135 min.
Spielberg, Steven. Duel. ABC, 1971, 90 min.
Spielberg, Steven. Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull. Paramount Pictures, 2008, 122 min.
Spielberg, Steven. Indiana Jones and the Last Crusade. Paramount Pictures, 1989, 128 min.
Spielberg, Steven. Indiana Jones and the Temple of Doom. Paramount Pictures, 1984, 118 min.
Spielberg, Steven. Jaws. Universal Pictures, 1975, 124 min.
Spielberg, Steven. Raiders of the Lost Ark. Paramount Pictures, 1981, 115 min.
Spielberg, Steven. Saving Private Ryan. DreamWorks Pictures & Paramount Pictures, 1998, 170 min.
Spielberg, Steven. The Sugarland Express. Universal Pictures, 1974, 110 min.
Spierig, Michael en Peter Spierig. Predestination. Blacklab Entertainment et al., 2014, 97 min.
Stephani, Frederick. Flash Gordon. Universal Pictures, 1936, 245 min. (13 episodes).
Tolkin, Michael. The Offer. Paramount+, 2022, 10 episodes.
Turteltaub, Jon. National Treasure. Walt Disney Pictures, 2004, 131 min.
Verbinski, Gore. Pirates of the Caribbean: the Curse of the Black Pearl. Walt Disney Pictures, 2003, 143 min.
Waller-Bridge, Phoebe. Fleabag. BBC, 2016-2019, 12 episodes.
West, Simon. Lara Croft: Tomb Raider. Paramount Pictures, 2001, 100 min.
Wise, Robert en Jerome Robbins. West Side Story. United Artists, 1961, 152 min.
Wyler, William. Ben-Hur. Metro-Goldwyn-Mayer Pictures, 1959, 212 min.
Young, Terence. Dr. No. United Artists, 1962, 109 min.
Zemeckis, Robert. Back to the Future. Amblin Entertainment, 1985, 116 min.
