We kennen het allemaal: die bloeddrukmeting bij de arts. Een routineprocedure, toch? Wat als we je vertellen dat de werkelijke bedreiging voor jouw gezondheid niet alleen ligt in die enkele bloeddrukmeting, maar ook in de constante schommelingen van je bloeddruk? Het autonoom zenuwstelsel is een belangrijk netwerk dat onbewust vitale functies zoals bloeddruk, hartslag en ademhaling controleert. Naarmate mensen ouder worden, zal dit zenuwstelsel minder goed functioneren en wordt de bloeddruk niet meer optimaal gereguleerd. Het autonoom zenuwstelsel bestaat uit twee belangrijke delen: het sympathisch zenuwstelsel en het parasympatisch zenuwstelsel. Het sympathisch zenuwstelsel bereidt je lichaam voor op actie, bijvoorbeeld bij sporten of in gevaarlijke situaties. Het parasympatisch zenuwstelsel helpt je daarentegen ontspannen en herstellen. Bij oudere volwassenen kan de balans in het autonoom zenuwstelsel verstoord geraken, wat kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen. Het gevolg hiervan zijn onder andere grote schommelingen in de bloeddruk (hoge bloeddrukvariabiliteit) en plotselinge bloeddrukdalingen bij het opstaan uit een zittende of liggende positie (orthostatische hypotensie). Deze bloeddrukfenomenen zijn voorbodes van ernstige gezondheidsproblemen zoals hartaandoeningen, dementie, en zelfs een verhoogd risico op overlijden. Ondanks het toenemend aantal studies dat verbanden vindt tussen hoge bloeddrukvariabiliteit en een achteruitgang in de gezondheid, wordt bloeddrukvariabiliteit momenteel nog niet in de klinische praktijk geïmplementeerd. De reden? Er is simpelweg geen heldere, universele definitie van wat precies een 'normale' of 'gevaarlijke' bloeddrukvariabiliteit is. Dit zorgt ervoor dat een cruciaal signaal van mogelijke gezondheidsproblemen momenteel onopgemerkt blijft.
Vergeet onze oudere volwassenen niet
Hoewel ageïsme een realiteit is waarmee oudere volwassenen worden geconfronteerd, groeit wereldwijd de aandacht voor deze bevolkingsgroep. Dit wordt onder andere gekenmerkt door de United Nations Decade of Healthy Ageing (2021–2030), die zich richt op het opstellen van duurzame doelen om oudere volwassenen gezonder te laten blijven en beter te laten wonen. Oudere volwassenen worden vaak over het hoofd gezien, wat leidt tot een gebrek aan studies over deze doelgroep. Er is absoluut behoefte aan meer onderzoek bij oudere volwassenen, omdat dit inzicht biedt in hoe we mensen op jongere leeftijd kunnen helpen om toekomstige gezondheidsproblemen te voorkomen. De masterproef van Saren, die uit twee delen bestaat, vormt een belangrijke uitzondering door zich specifiek te richten op oudere volwassenen. In het eerste deel van de masterproef is een systematische literatuurstudie uitgevoerd om de effecten van hoge bloeddrukvariabiliteit op negatieve gezondheidsuitkomsten bij personen van 65 jaar en ouder te onderzoeken. Wat blijkt? Hoge bloeddrukvariabiliteit blijkt geassocieerd te zijn met een aantal ernstige gezondheidsproblemen zoals hart- en vaatziekten, cerebrale achteruitgang en een slechter herstel na een beroerte (cerebrovasculair accident) bij personen die 65 jaar en ouder zijn. Bovendien biedt het artikel inzichten in de definities van lage, matige en hoge bloeddrukvariabiliteit binnen de populatie van oudere volwassenen (zie tabel 1). Dit biedt waardevolle inzichten om bloeddrukvariabiliteit beter te begrijpen en mogelijk in de toekomst toe te passen in de klinische praktijk. Deze belangrijke bevindingen zijn inmiddels gepubliceerd in het hoog aangeschreven internationale tijdschrift Age&Ageing.
In het tweede deel van de masterproef werd een studie uitgevoerd in samenwerking met de onderzoeksgroep Frailty In Ageing (FRIA) aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB), die zich richtte op relatief gezonde thuiswonende tachtigplussers. Dit deel van de masterproef heeft gebruikgemaakt van gegevens uit de BUTTERFLY-studie, een unieke studie uitgevoerd door de VUB. We hebben het directe effect van autonome functieparameters, zoals bloeddrukvariabiliteit en orthostatische hypotensie, op de achteruitgang in geavanceerde activiteiten van het dagelijkse leven (a-ADL) bestudeerd. Daarnaast hebben we ook de indirecte impact van autonome functie via veranderingen in locomotorische functie (e.g. wandelsnelheid, aeroob vermogen) onderzocht. De resultaten van deze masterproef bevatten belangrijke bevindingen. Hoge bloeddrukschommelingen tijdens het opstaan blijken een directe voorspeller te zijn van achteruitgang in a-ADL (e.g. hobby’s, vrijwilligerswerk). Hiernaast tonen we aan dat een hoge systolische bloeddrukvariabiliteit, gecombineerd met een afnemende wandelsnelheid, wijst op het ontstaan van beperkingen in a-ADL. Vanwege het belang van deze resultaten is deze studie ingediend voor mogelijke publicatie in een hooggewaardeerd internationaal tijdschrift. We tonen hiermee aan hoe cruciaal het is om een multidimensionale benadering in de geriatrische zorg toe te passen, met de focus op zowel autonome als locomotorische functies. Figuur 1 presenteert een vereenvoudigd model uit de masterproef van Saren, waarin de directe en indirecte impact van autonome functieparemeters op a-ADL wordt geïllustreerd.
Hoe kan de toekomstige opvolging van oudere volwassenen eruitzien?
Onze resultaten tonen aan dat autonome functieparameters geassocieerd zijn met verschillende gezondheidsproblemen. Dit betekent dat het monitoren van bloeddrukvariabiliteit en orthostatische hypotensie van groot belang kan zijn voor het bevorderen van een goede gezondheidstoestand. Regelmatige bloeddrukmetingen, ook in de thuisomgeving, kunnen hierin een sleutelrol spelen. De gezondheidszorg moet zich richten op het vermijden van grote schommelingen in de bloeddruk, zonder deze agressief te verlagen bij oudere volwassenen. Het aanpakken van bloeddrukvariabiliteit bij zowel gezonde als kwetsbare oudere volwassenen kan helpen bij het verminderen van cardiovasculaire risico's. Dit omvat het optimaliseren van hydratatie- en voedingstoestand, het stimuleren van fysieke activiteit en het behandelen van eventuele bijkomende aandoeningen. Richtlijnen moeten zich richten op gepersonaliseerde preventieve interventies en het stabiliseren van bloeddrukvariabiliteit, met aandacht voor het vermijden van mogelijke bijwerkingen.
1. Wehrwein EA, Orer HS, Barman SM. Overview of the Anatomy, Physiology, and Pharmacology of the Autonomic Nervous System. Compr Physiol. 2016 Jun 13;6(3):1239-78.
2. Debain A, Loosveldt FA, Knoop V, Costenoble A, Lieten S, Petrovic M, et al. Frail older adults are more likely to have autonomic dysfunction: A systematic review and meta-analysis. Ageing Res Rev. 2023 Jun;87:101925.
3. Shimazu T, Tamura N, Shimazu K. [Aging of the autonomic nervous system]. Nihon Rinsho. 2005 Jun;63(6):973-7.
4. Ricci F, De Caterina R, Fedorowski A. Orthostatic Hypotension: Epidemiology, Prognosis, and Treatment. J Am Coll Cardiol. 2015 Aug 18;66(7):848-60.
5. Freeman R. Clinical practice. Neurogenic orthostatic hypotension. N Engl J Med. 2008 Feb 7;358(6):615-24.
6. Spallone V. Blood Pressure Variability and Autonomic Dysfunction. Curr Diab Rep. 2018 Oct 25;18(12):137.
7. Christopoulos EM, Tran J, Hillebrand SL, Lange PW, Iseli RK, Meskers CGM, et al. Initial orthostatic hypotension and orthostatic intolerance symptom prevalence in older adults: A systematic review. Int J Cardiol Hypertens. 2021 Mar;8:100071.
8. Del Giorno R, Balestra L, Heiniger PS, Gabutti L. Blood pressure variability with different measurement methods: Reliability and predictors. A proof of concept cross sectional study in elderly hypertensive hospitalized patients. Medicine (Baltimore). 2019 Jul;98(28):e16347.
9. Parati G, Stergiou GS, Dolan E, Bilo G. Blood pressure variability: clinical relevance and application. J Clin Hypertens (Greenwich). 2018 Jul;20(7):1133-7.
10. Fried LP, Cohen AA, Xue QL, Walston J, Bandeen-Roche K, Varadhan R. The physical frailty syndrome as a transition from homeostatic symphony to cacophony. Nat Aging. 2021 Jan;1(1):36-46.
11. Ogliari G, Smit RA, Westendorp RG, Jukema JW, de Craen AJ, Sabayan B. Visit-to-visit blood pressure variability and future functional decline in old age. J Hypertens. 2016 Aug;34(8):1544-50.
12. Beard JR, Officer A, de Carvalho IA, Sadana R, Pot AM, Michel JP, et al. The World report on ageing and health: a policy framework for healthy ageing. Lancet. 2016 May 21;387(10033):2145-54.
13. De Vriendt P, Gorus E, Cornelis E, Bautmans I, Petrovic M, Mets T. The advanced activities of daily living: a tool allowing the evaluation of subtle functional decline in mild cognitive impairment. J Nutr Health Aging. 2013 Jan;17(1):64-71.
14. Knoop V, Costenoble A, Debain A, Bravenboer B, Jansen B, Scafoglieri A, et al. Muscle Endurance and Self-Perceived Fatigue Predict Decline in Gait Speed and Activities of Daily Living After 1-Year Follow-Up: Results From the BUTTERFLY Study. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2023 Aug 2;78(8):1402-9.
15. Sheikh AB, Sobotka PA, Garg I, Dunn JP, Minhas AMK, Shandhi MMH, et al. Blood Pressure Variability in Clinical Practice: Past, Present and the Future. J Am Heart Assoc. 2023 May 2;12(9):e029297.
16. Cao Dinh H, Bautmans I, Beyer I, Mets T, Onyema OO, Forti LN, et al. Association Between Immunosenescence Phenotypes and Pre-frailty in Older Subjects: Does Cytomegalovirus Play a Role? J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2019 Mar 14;74(4):480-8.
17. Vermeiren S, Beckwée D, Vella-Azzopardi R, Beyer I, Knoop V, Jansen B, et al. Evaluation of appendicular lean mass using bio impedance in persons aged 80+: A new equation based on the BUTTERFLY-study. Clin Nutr. 2019 Aug;38(4):1756-64.
18. Knoop V, Costenoble A, Debain A, Vella Azzopardi R, Vermeiren S, van Laere S, et al. The interrelationship between grip work, self-perceived fatigue and pre-frailty in community-dwelling octogenarians. Exp Gerontol. 2021 Sep;152:111440.
19. Mol A, Bui Hoang PTS, Sharmin S, Reijnierse EM, van Wezel RJA, Meskers CGM, et al. Orthostatic Hypotension and Falls in Older Adults: A Systematic Review and Meta-analysis. J Am Med Dir Assoc. 2019 May;20(5):589-97.e5.
20. Rocha EA, Mehta N, Távora-Mehta MZP, Roncari CF, Cidrão AAL, Elias Neto J. Dysautonomia: A Forgotten Condition - Part 1. Arq Bras Cardiol. 2021 Apr;116(4):814-35.
21. Wieling W, Kaufmann H, Claydon VE, van Wijnen VK, Harms MPM, Juraschek SP, et al. Diagnosis and treatment of orthostatic hypotension. Lancet Neurol. 2022 Aug;21(8):735-46.
22. Organization WH. International Classification of Functioning, Disabilty and Health. 2001; Available from: https://www.who.int/standards/classifications/international-classification-of-functioning-disability-and-health.
23. De Vriendt P, Cornelis E, Cools W, Gorus E. The Usefulness of Evaluating Performance of Activities in Daily Living in the Diagnosis of Mild Cognitive Disorders. Int J Environ Res Public Health. 2021 Nov 5;18(21).
24. Pilotto A, Custodero C, Maggi S, Polidori MC, Veronese N, Ferrucci L. A multidimensional approach to frailty in older people. Ageing Res Rev. 2020 Jul;60:101047.
25. Bencivenga L, De Souto Barreto P, Rolland Y, Hanon O, Vidal JS, Cestac P, et al. Blood pressure variability: A potential marker of aging. Ageing Res Rev. 2022 Sep;80:101677.
26. Busch Tde A, Duarte YA, Pires Nunes D, Lebrão ML, Satya Naslavsky M, dos Santos Rodrigues A, et al. Factors associated with lower gait speed among the elderly living in a developing country: a cross-sectional population-based study. BMC Geriatr. 2015 Apr 1;15:35.
27. Esler M, Hastings J, Lambert G, Kaye D, Jennings G, Seals DR. The influence of aging on the human sympathetic nervous system and brain norepinephrine turnover. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2002 Mar;282(3):R909-16.
28. Mancia G, Grassi G. The autonomic nervous system and hypertension. Circ Res. 2014 May 23;114(11):1804-14.
29. Miller AJ, Arnold AC. The renin-angiotensin system and cardiovascular autonomic control in aging. Peptides. 2022 Apr;150:170733.
30. Monahan KD. Effect of aging on baroreflex function in humans. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2007 Jul;293(1):R3-r12.
31. Zhang Y, Agnoletti D, Blacher J, Safar ME. Blood pressure variability in relation to autonomic nervous system dysregulation: the X-CELLENT study. Hypertens Res. 2012 Apr;35(4):399-403.
32. Watson NL, Sutton-Tyrrell K, Youk AO, Boudreau RM, Mackey RH, Simonsick EM, et al. Arterial stiffness and gait speed in older adults with and without peripheral arterial disease. Am J Hypertens. 2011 Jan;24(1):90-5.
33. Mol A, Reijnierse EM, Bui Hoang PTS, van Wezel RJA, Meskers CGM, Maier AB. Orthostatic hypotension and physical functioning in older adults: A systematic review and meta-analysis. Ageing Res Rev. 2018 Dec;48:122-44.
34. Xia X, Jönsson L, Tazzeo C, Qiu C, Rizzuto D, Laukka EJ, et al. Associations of Orthostatic Hypotension and Frailty With Dementia and Mortality in Older Adults: A Population-Based Cohort Study. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2024 Apr 1;79(4).
35. Mancia G, Kreutz R, Brunström M, Burnier M, Grassi G, Januszewicz A, et al. 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Association (ERA). J Hypertens. 2023 Dec 1;41(12):1874-2071.
36. Whelton PK, Carey RM, Aronow WS, Casey DE, Jr., Collins KJ, Dennison Himmelfarb C, et al. 2017 ACC/AHA/AAPA/ABC/ACPM/AGS/APhA/ASH/ASPC/NMA/PCNA Guideline for the Prevention, Detection, Evaluation, and Management of High Blood Pressure in Adults: A Report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Clinical Practice Guidelines. Hypertension. 2018 Jun;71(6):e13-e115.
37. Benetos A, Petrovic M, Strandberg T. Hypertension Management in Older and Frail Older Patients. Circ Res. 2019 Mar 29;124(7):1045-60.