Inleiding
Het spanningsveld tussen milieurecht en faillissementsrecht brengt aanzienlijke uitdagingen met zich mee, vooral binnen de Europese Unie waar het “Polluter Pays Principle” (PPP) een fundamentele rol speelt in het waarborgen van milieuverantwoordelijkheid. Het principe stelt dat de vervuiler verantwoordelijk is voor het herstellen van de milieuschade die hij heeft veroorzaakt. Dit uitgangspunt wordt echter op de proef gesteld wanneer bedrijven failliet gaan. Hoe kan men ervoor zorgen dat de verantwoordelijke partijen aansprakelijk blijven voor milieuschade, zelfs wanneer zij failliet zijn verklaard?
Dit artikel analyseert de huidige juridische kaders en mechanismen die gericht zijn op het handhaven van het PPP tijdens faillissementsprocedures van private rechtspersonen, en bespreekt de noodzakelijke hervormingen om een duurzamer systeem te creëren waarin milieuaansprakelijkheid gewaarborgd blijft.
1. Milieuaansprakelijkheid en Faillissement
Milieuaansprakelijkheid kan een grote financiële last vormen voor bedrijven, met als gevolg dat sommige bedrijven door milieuschade insolvent worden. In dergelijke gevallen komt de handhaving van het PPP onder druk te staan. Hoewel er vooruitgang is geboekt in het integreren van milieuoverwegingen in faillissementsprocedures, zoals via het Protocol Curatoren dat afspraken vastlegt over bodemsaneringsverplichtingen tijdens faillissementen, blijft er een aanzienlijk probleem bestaan: bedrijven die failliet gaan kunnen hun milieuaansprakelijkheden niet dragen.
De huidige wetgeving slaagt er vaak niet in om voldoende bescherming te bieden aan zowel het milieu als de slachtoffers van milieuschade. Bedrijven in financiële moeilijkheden hebben vaak onvoldoende middelen om de vereiste milieusanering uit te voeren of schadevergoeding te betalen. Daarom is er een dringende behoefte aan betere coördinatie en integratie van milieurecht en faillissementsrecht om te voorkomen dat vervuilers aan hun verantwoordelijkheid ontkomen.
2. Financiële Zekerheden en Verzekeringsmechanismen
Een van de meest effectieve manieren om milieuaansprakelijkheid te waarborgen, ook bij faillissementen, zijn verplichte financiële zekerheden en verzekeringen. Deze mechanismen zijn bedoeld om bedrijven te verplichten om (vooraf) middelen te reserveren of verzekeringen af te sluiten die de kosten van milieuschade dekken, ook als ze failliet gaan.
Hoewel financiële garanties en verzekeringspolissen enige bescherming bieden, worden ze niet consequent toegepast in alle sectoren of lidstaten. Dit leidt tot ongelijkheden in hoe milieuaansprakelijkheid wordt beheerd. In sommige gevallen ontbreken verplichte garanties volledig, waardoor slachtoffers van milieuschade vaak met lege handen staan. Een sterkere en meer uniforme toepassing van deze mechanismen zou kunnen bijdragen aan betere bescherming voor zowel het milieu als gedupeerde partijen.
3. Piercing the Corporate Veil
Naast financiële garanties speelt ook de aansprakelijkheid van managers, moederondernemingen en groepen een cruciale rol. Het probleem situeert zich in de mogelijkheid voor deze (rechts)personen om zich te verschuilen achter juridische constructies die hun directe aansprakelijkheid beperkt of uitsluit wanneer milieuschade wordt ontdekt nadat een bedrijf failliet is verklaard. Deze constructies, die vaak legaal zijn, leiden tot situaties waarin bestuurders of verbonden ondernemingen hun aansprakelijkheid kunnen ontlopen door te wijzen op het faillissement van de directe vervuiler.
Om dit te voorkomen, is het noodzakelijk de aansprakelijkheid van deze partijen te versterken en uit te breiden. Bestuurders die nalaten milieurisico's adequaat aan te pakken, moeten ook na een faillissement aansprakelijk kunnen worden gesteld. Dit kan worden bereikt door strengere regelgeving en sancties in te voeren voor zowel bestuurders als moederbedrijven. Deze aanpak zou ervoor zorgen dat de aansprakelijkheid blijft bestaan, zelfs na de ontbinding van het bedrijf.
4. Harmonisatie van Juridische Kaders
Een van de belangrijkste uitdagingen bij de handhaving van the PPP, is de inconsistente toepassing in verschillende lidstaten van de Europese Unie. Het gebrek aan integratie tussen milieuwetgeving en faillissementswetgeving creëert juridische mazen waar vervuilers van kunnen profiteren. Bedrijven kunnen bijvoorbeeld strategisch hun zetel verplaatsen naar jurisdicties met minder strenge regels rond bestuurdersaansprakelijkheid.
De oplossing ligt in een geharmoniseerde aanpak op Europees niveau. Een uniforme set regels voor milieuaansprakelijkheid en faillissementen zou de handhaving van het PPP aanzienlijk versterken. Dit betekent niet alleen dat de juridische definities van milieuaansprakelijkheid en faillissement op elkaar moeten worden afgestemd, maar ook dat er gemeenschappelijke normen moeten worden vastgesteld voor de financiële garanties en verzekeringsmechanismen. Toch is het van belang dat er voldoende flexibiliteit blijft voor de individuele lidstaten regelgeving aan te passen aan nationale omstandigheden en specifieke uitdagingen. Met andere woorden, de EU moet waakzaam blijven om niet te overreguleren.
5. Aanbevelingen voor Toekomstige Hervormingen
Op basis van de analyse van de huidige juridische kaders zijn er enkele belangrijke hervormingen nodig om de handhaving van het PPP tijdens faillissementsprocedures te versterken. Deze aanbevelingen zijn gericht op het waarborgen van milieuaansprakelijkheid, zelfs in gevallen van faillissement:
• Verplichte financiële garanties: Bedrijven met aanzienlijke milieurisico's moeten verplicht worden om financiële garanties te stellen. Dit zou ervoor zorgen dat er altijd voldoende middelen beschikbaar zijn voor milieusanering, zelfs in geval van faillissement.
• Strengere bestuurdersaansprakelijkheid: De aansprakelijkheid van bestuurders, moedermaatschappijen en groepen moet worden uitgebreid om ervoor te zorgen dat degenen die verantwoordelijk zijn voor milieuschade aansprakelijk worden gehouden, ook na faillissement.
• Flexibele verzekeringspolissen: Het ontwikkelen van verplichte flexibele verzekeringspolissen die zich kunnen aanpassen aan veranderende bedrijfsomstandigheden en milieuregelgeving. Dit zou bedrijven helpen om hun milieuverplichtingen te dekken zonder onnodige administratieve lasten.
• Harmonisatie van wetgeving op EU-niveau: Een geharmoniseerde aanpak van milieuen faillissementswetgeving binnen de EU is essentieel om ervoor te zorgen dat het PPP consistent en effectief wordt gehandhaafd in alle lidstaten.
• Proactieve wetgeving: Er moeten proactieve wetgevende maatregelen worden genomen om mogelijke conflicten tussen milieurecht en faillissementsrecht te voorkomen. Dit kan worden bereikt door de ontwikkeling van richtlijnen en ondersteunende documenten die helpen deze rechtsgebieden beter op elkaar af te stemmen.
Conclusie
Het waarborgen van milieuaansprakelijkheid binnen faillissementsprocedures is een complex, maar essentieel vraagstuk voor zowel beleidsmakers als juridische professionals. De huidige juridische kaders schieten tekort in het adequaat beschermen van het milieu en slachtoffers van milieuschade wanneer bedrijven failliet gaan. Door sterkere financiële garanties in te voeren, bestuurdersaansprakelijkheid te versterken en Europese wetgeving te harmoniseren, kan de handhaving van het “Polluter Pays Principle” aanzienlijk worden verbeterd.
Een meer geïntegreerde en adaptieve benadering van milieuwetgeving en faillissementsrecht is noodzakelijk om een duurzaam juridisch systeem te creëren waarin vervuilers verantwoordelijk worden gehouden, ongeacht hun financiële situatie. Dit zal niet alleen bijdragen aan een eerlijker juridisch systeem, maar ook aan een duurzamere toekomst voor onze planeet.
Bibliography Law International Law / European Law Treaty establishing the European Economic Community. Treaty on the Functioning of the European Union. - Art. 3 TFEU. - Art. 11 TFEU. - Art. 21 TFEU. - Art. 191(2) TFEU. Regulation (EU) No 1215/2012. Regulation (EU) 2015/848 of the European Parliament and of the Council of 20 May 2015 on insolvency proceedings (recast 09/01/2022). Regulation (EC) No 1221/2009 of the European Parliament and of the Council of 25 November 2009 on the voluntary participation by organisations in a Community eco-management and audit scheme (EMAS), repealing Regulation (EC) No 761/2001 and Commission Decisions 2001/681/EC and 2006/193/EC. Verordening (EU) 2019/1009 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juni 2019 tot vaststelling van voorschriften inzake het op de markt aanbieden van EU-bemestingsproducten en tot wijziging van de Verordeningen (EG) nr. 1069/2009 en (EG) nr. 1107/2009 en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 2003/2003 (P.B. L170/1 van 25 juni 2019). Council Directive 75/439/EEC of 16 June 1975 on the disposal of waste oils. Council Directive 76/160/EEC of 8 December 1975 concerning the quality of bathing water. Council Directive 79/409/EEC of 2 April 1979 on the conservation of wild birds. Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora. Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2000 establishing a framework for Community action in the field of water policy. xiv Directive 2004/35/EC of the European Parliament and of the Council on environmental liability with regard to the prevention and remedying of environmental damage 2021/C 118/01. - Art. 2(1) ELD. - Art. 2(6) ELD. - Art. 4 ELD. - Art. 8(2) ELD. - Art. 14 ELD. - Recital (2) ELD. - Recital (11) ELD. - Recital (14) ELD. - Recital (27) ELD. Art. 14 Directive 2006/21/EC. Directive 2008/99/EC of the European Parliament and of the Council of 19 November 2008 on the protection of the environment through criminal law. - Art. 1 ECD. - Art. 3(a) ECD. - Art. 3(f) ECD. - Art. 3(h) ECD. - Art. 4 ECD. - Recital (3) ECD. - Recital (9) ECD. - Recital (11) ECD. - Recital (12) ECD. Directive 2008/56/EC of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008 establishing a framework for community action in the field of marine environmental policy. Directive 2009/147/EC of the European Parliament and of the Council of 30 November 2009 on the conservation of wild birds. Art. 19 Directive 2009/31/EC Directive 2010/75/EU of the European Parliament and of the Council of 24 November 2010 on industrial emissions (integrated pollution prevention and control) (recast). Art. 4 Directive 2013/30/EC. Directive 2014/52/EU of the European Parliament and of the Council of 16 April 2014 amending Directive 2011/92/EU on the assessment of the effects of certain public and private projects on the environment. xv - Art. 1 EIA Directive. - Art. 3 EIA Directive. - Art. 10(a) EAI Directive. Directive (EU) 2019/1023 of the European Parliament and of the Council of 20 June 2019 on preventive restructuring frameworks, on discharge of debt and disqualifications, and on measures to increase the efficiency of procedures concerning restructuring, insolvency and discharge of debt, and amending Directive (EU) 2017/1132. - Recital (1) Directive (EU) 2019/1023. - Recital (29) Directive (EU) 2019/1023. - Recital (42) Directive (EU) 2019/1023. - Recital (71) Directive (EU) 2019/1023. Directive of the European Parliament and of the Council on the protection of the environment through criminal law and replacing Directives 2008/99/EC and 2009/123/EC. - Art. 6.1. - Art. 7.2. - Recital (46). Directive (EU) 2024/1760 of the European Parliament and of the Council of 13 June 2024 on corporate sustainability due diligence and amending Directive (EU) 2019/1937 and Regulation (EU) 2023/2859. - Art. 2(1) CSDDD. - Art. 2(2) CSDDD. - Art. 4(2) CSDDD. - Art. 6 CSDDD. National law Grondwet - Art. 35 Gw. Bijzondere Wet Hervorming Instellingen - Art. 6, §1, II, lid 2 BWHI. Burgerlijk Wetboek - Art. 3.4 BW. - Art. 6.4 BW. - Art. 6.6 BW. - Art. 6.14 BW. - Art. 6.15 BW. - Art. 6.16 BW. xvi - Art. 6.18 BW. - Art. 6.24 BW. Oud Burgerlijk Wetboek - Art. 1382 OBW. - Art. 1383 OBW. - Art. 1384 OBW. Hypotheek Wet - Art. 20, 1º Hyp.W. - Art. 27, 1º Hyp.W. - Art. 44, lid 1 Hyp.W. - Art. 45 Hyp.W. - Art. 81 Hyp.W. - Art. 96 Hyp.W. Pandwet - Art. 76 Pandwet. Strafwetboek - Art. 5 Sw. Voorgaande Titel Wetboek van Strafvordering - Art. 20, lid 1 V.T.Sv. Wet van 17 augustus 2013 betreffende de prospectie, de exploratie en de exploitatie van de rijkdommen van de zee- en oceaanbodem en de ondergrond ervan voorbij de grenzen van de nationale rechtmacht, BS van 16 september 2013 and Koninklijk besluit van 4 oktober 2013 betreffende de prospectie, de exploratie en de exploitatie van de rijkdommen van de zee- en oceaanbodem en de ondergrond ervan voorbij de grenzen van de nationale rechtsmacht, BS van 15 oktober 2013. Wet van 12 juli 2009 houdende instemming met het Internationaal Verdrag van 2001 inzake de burgerlijke aansprakelijkheid voor schade door verontreiniging door bunkerolie, en met de Bijlage, gedaan te Londen op 23 maart 2001, BS van 30 oktober 2009. Art. 11 Wet van 14 april 2024 betreffende de instelling van een mechanisme voor koolstofgrenscorrectie, BS 30 april 2024. Art. 18 Wet betreffende de arbeidsovereenkomsten. Wet betreffende de verzekeringen van 4 april 2014. xvii - Art. 87, lid 1 W.Verz. - Art. 112 W.Verz. - Art. 113 W.Verz. - Art. 114 W.Verz. - Art. 141 W.Verz. - Art. 150, §1, lid 1 W.Verz. - Art. 150, §1, lid 2 W.Verz. - Art. 151, §2 lid 1 W.Verz. - Art. 152, lid 1 W.Verz. - Art. 152, lid 2 W.Verz. - Art. 247 W.Verz. Wet Financiële Zekerheden - Art. 11 Wet Financiële Zekerheden. Wetboek Economisch Recht - Titel III WER. - Titel V/1 WER. - Art. XX.99 WER. - Art. XX.100, lid 1 WER. - Art. XX.102 WER. - Art. XX.172 WER. - Art. XX.224 WER. - Art. XX.225 WER. - Art. XX.226 WER. - Art. XX.227 WER. - Art. XX.228 WER. - Art. XX.229 WER. Wetboek van Vennootschappen - Art. 2:57 WVV. Bodemdecreet - Hoofdstuk XII Waterbodems BD. - Art. 2, 2º BD. - Art. 2, 6º BD. - Art. 2, 7º BD. - Art. 2, 18º BD. - Art. 16, §1 BD. - Art. 34 BD. - Art. 123, §1 BD. - Art. 161, §1 BD. xviii Decreet Algemene Bepalingen Milieubeleid - Hoofdstuk III. DABM. - Hoofdstuk IV. DABM. - Hoofdstuk VI. DABM. - Titel IV. Milieu-effect en veiligheidsrapportage DABM. - Titel XVI. Toezicht, handhaving en veiligheidsmaatregelen, DABM. - Art. 3.1.1. DABM. - Art. 3.2.1. DABM. - Art. 3.2.2. DABM. - Art. 15.1.5 DABM. - Art. 15.8.12 DABM. - Art. 15.8.13 DABM. - Art. 15.8.14, lid 2 DABM. - Art. 15.8.14, lid 3 DABM. - Art. 15.8.14, laatste lid DABM. - Art. 16.1.1, lid 4 DABM. - Art. 16.1.2, 1º DABM. - Art. 16.1.2, 2º DABM. - Art. 16.4.7 DABM. - Art. 16.5.1. DABM. - art. 16.5.2., §3 DABM. Art. 1.1.3., §2, 50º Decreet 18 juli 2003 betreffende het integraal water beleid. Decreet tot oprichting van Fonds voor Preventie en Sanering inzake Leefmilieu en Natuur als Gewestdienst met afzonderlijk beheer, BS 23 januari 1991. - Art. 1 Decr. 23 januari 1991. - Art. 3 Decr. 23 januari 1991. - Art. 4 Decr. 23 januari 1991. - Art. 5 Decr. 23 januari 1991. Omgevingsvergunningsdecreet - Hoofdstuk 6 OVD. - Afdeling 1, Hoofstuk 7 OVD. - Art. 2, lid 1, 1º OVD. - Art. 83 OVD. Bijlage I Milieuhandhavings Decreet. VLAREM II. - Bijlage 1 VLAREM II. xix KB van 2 juni 1987 houdende reglementering van de uitvoer, de invoer en de doorvoer van afvalstoffen, BS van 19 juni 1987 and Verordening (EU) 2024/1157 van het Europees Parlement en de Raad van 11 april 2024 betreffende de overbrenging van afvalstoffen, tot wijziging van de Verordeningen (EU) nr. 1257/2013 en (EU) 2020/1056 en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 1013/2006 (J.O. L, 2024/115 du 30 april 2024). Art. 6 KB van 12 maart 2002 betreffende de nadere regels voor het leggen van elektriciteitskabels die in de territoriale zee of het nationaal grondgebied binnenkomen of die geplaatst of gebruikt worden in het kader van de exploratie van het continentaal plat, de exploitatie van de minerale rijkdommen en andere niet-levende rijkdommen daarvan of van de werkzaamheden van kunstmatige eilanden, installaties of inrichtingen die onder Belgische rechtsmacht vallen, BS 9 mei 2002. KB van 19 maart 2013 ter verwezenlijking van een duurzaam gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en toevoegingsstoffen (Bijlage 1), BS van 16 april 2013. Art. 4, 9º KB van 22 juli 2019 tot vaststelling van de procedure tot het bekomen van een gebruiksvergunning voor de zones voor commerciële en industriële activiteiten in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België, BS 20 september 2019. Art. 13, §8 KB van 21 februari 2024 betreffende de ijkverrichtingen voor opslagtanks, BS 27 maart 2024. Art. 81, §1, 4º KB van 26 april 2024 betreffende de procedure tot instelling van mariene beschermde gebieden, tot Natura 2000-toelating en Natura 2000-goedkeuring en tot milieuvergunning in de Belgische zeegebieden, BS 6 juni 2024 and Wet van 25 mei 2024 betreffende de bescherming van mens en milieu bij de prospectie, exploratie en exploitatie van rijkdommen van de zee- en oceaanbodem en de ondergrond ervan voorbij de grenzen van de nationale rechtsmacht, BS 20 juni 2024. Besluit van de Vlaamse Regering van 1 juni 1995 houdende algemene en sectoriele bepalingen inzake milieuhygiëne (Vlarem II), BS van 31 juli 1995. Besluit van de Vlaamse Regering van 14 december 2007 houdende vaststelling van het Vlaams reglement betreffende de bodemsanering en de bodembescherming (Vlarebo), BS van 22 april 2008. Besluit van de Vlaamse Regering van 17 februari 2012 tot vaststelling van het Vlaams reglement betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen (VLAREMA), BS van 23 mei 2012. xx Besluit van de Vlaamse Regering van 12 december 2008 tot uitvoering van titel XVI van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid, BS van 10 februari 2009 and Besluit van de Vlaamse Regering van 28 oktober 2016 houdende uitvoering van het Mestdecreet van 22 december 2006 (VLAREME), BS van 10 februari 2017. Art. 11 Besluit van de Vlaamse Regering van 23 december 2022 tot uitvoering van de Europese plantengezondheidsregels voor het plantaardige teeltmateriaal, B.S. 7 februari 2023 and Gedelegeerde Verordening (EU) 2024/370 van de Commissie van 23 januari 2024 tot aanvulling van Richtlijn (EU) 2020/2184 van het Europees Parlement en de Raad door vaststelling van conformiteitsbeoordelingsprocedures voor producten die in contact komen met voor menselijke consumptie bestemd water en de regels voor de aanwijzing van bij die procedures betrokken conformiteitsbeoordelingsinstanties (J.O. L 2024/370 du 23 april 2024). Samenwerkingsakkoord van 4 november 2008 betreffende de preventie en het beheer van verpakkingsafval tussen het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, BS van 29 december 2008 and Wet van 11 juli 2023 betreffende het vervoer van waterstof door middel van leidingen, BS 5 juli 2023. Protocol betreffende de uitvoering van bodemderzoeken, bodemsanering en afvalstoffenverwijdering in het kader van faillissementen met vastgoed gelegen in het Vlaams Gewest van 18 maart 2016. - Art. 1 Protocol Curatoren 18 maart 2016. - Art. 2.1.1. in fine Protocol Curatoren 18 maart 2016. - Art. 2.4 Protocol Curatoren 18 maart 2016. Softlaw OECD, OECD Due Diligence Guidance for Responsible Business Conduct, 2018, 100 p. Caselaw European Courts ECJ 10 September 2009, C-97/08 B, Akzo Nobel/Commission of the European Communities. Commissioner for Environment/Oceans and Fisheries, Virginijus Sinkevičius. National Courts Stuwadoorsarrest, 7 december 1973. Cass. 7 november 1997. Cass. 19 oktober 2001, JLMB, 708 en De Verz. 2002, 346, noot de Rode, H. xxi Cass. 19 oktober 2001, TBH 2002, 213. Rb. Antwerpen, 15 januari 2021, nr. 21/851. Doctrine Books COLLE, P., De nieuwe wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen; Algemene beginselen van het Belgische verzekeringsrecht, zesde editie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 266 p. COOTER, R., and ULEN, T., Law and Economics 6th edition, Berkeley Law, Berkeley, 2016, 570 p. DE SMEDT, P., and VANDAMME, S., “gevolgen van het bodemdecreet voor de curator en de vereffenaar”, 133 p. EGELUND OLSEN B., and K. ENGSIG SØRENSEN, K., Legal issues of Economic Integration: Strengthening the Enforcement of CSR Guidelines: Finding a New Balance between Hard Law and Soft Law, Kluwer, 2014, 35 p. FAURE , M., and PARTAIN, R. A. , Environmental Law and Economics: Theory and Practice, Cambridge, Cambridge University Press, 2019, 376 p. FAURE, M. and PHILIPSEN, N.J., An Economic Analysis of Tort Law and Insurance, 2019, 10. Excerpts from M. FAURE (2001) and N.J. PHILIPSEN (2019), Environmental Law and Economics. LIERMAN, S., SAGAERT, V., and B. TILLEMAN, B., De valks juridisch woordenboek, Antwerpen, Intersentia, 2020, 823 p. POSNER, R., Economic Analysis of Law, 9th edn., New York, Wolters Kluwer, 2014, 1026 p. ROWELL, A. and VAN ZEBEN, J., A guide to EU environmental law, Oakland, University of California Press, 2021, 281 p. S. SHAVELL, S., A fundamental enforcement cost advantage of the negligence rule, Cambridge, National Bureau of Economic Research, 2012, 31 p. SAMOY, I., and STIJNS, S., Verbintenissenrecht, 1bis, Brugge, die Keure, 2020, 192 p. STORME, M.E., Insolventierecht in kort bestek, Gent-Mariakerke, 2023, 695 p. xxii STREMNITZER, A. and TABBACH, A., Insolvency and Biased Standards—The Case for Proportional Liability, Yale Law School Faculty Papers, 2009, No. 24. VAN GALEN, R., An introduction to European Insolvency Law, Deventer, Kluwer, 2021, 220 p. VERBRUGGEN, F., VERSTRAETEN, R., Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, deel 2, Antwerpen, Intersentia, 2020, 108 p. VERBRUGGEN, F., VERSTRAETEN, R., Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, deel 13, Antwerpen, Intersentia, 2020, 532 p. Studies BERGKAMP, L., The Environmental Liability Directive and liability of parent companies for damage caused by their subsidiaries (“enterprise liability”), European Company Law, 2016, Vol. 13(5), 183- 190 pp. EUROPEAN COURT OF AUDITORS, based on data extracted in April 2021 from the European Commission’s database of planned EU spending under EU Structural and Investment Funds and the LIFE sub-programme for the environment. EUROPEAN COURT OF AUDITORS, The Polluter Pays Principle: Inconsistent application across EU environmental policies and actions, 12, Luxembourg, 2021, ISBN 978-92-847-6308-5, 40 p. FAURE, M., Environmental liability of companies, Brussels, Policy Department for Citizens’ Rights and Constitutional Affairs, European Parliament, Brussels, 2020, 151 p. FAURE, M., Tackling Environmental Crimes under EU law: The Liability of Companies in the Context of Corporate Mergers and Acquisitions, Policy Department for Citizens’ Rights and Constitutional Affairs, European Parliament, Brussels, 2021, 120 p. FOLGEMAN, V., Improving financial secuirity in the context of the Environmental Liability Directive, European Commission, Brussels, 2020, 312 p. ISURANCE EUROPE, Key messages on the EU Environmental Liability Directive, onuitg. Study, 2022, https://www.insuranceeurope.eu/publications/2690/key-messages-on-the-eu… ve.pdf. Report from the Commission under art. 18(2) of the ELD, SWD (2016) 121, final, 6. xxiii SQUINTANI, L., Study on harmonisation of EU Environmental Law, Policy Department for Citizens' Rights and Constitutional Affairs Directorate-General for Internal Policies PE 705.033, European Parliament, Brussels, 2022, 136 p. Journals ALBERINI A., and AUSTIN, D., “Liability policy and toxic pollution releases”, in Heyes, A. (ed.), The Law and Economics of the Environment, Cheltenham, Edward Elgar, 2001, 92-115. ANDRÉ, C. and DEMMOU, L., "Enhancing insolvency frameworks to support economic renewal", OECD Economics Department Working Papers, 2022, No. 1738, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/8ef45b50-en. BILLIET, C.M., “Lappendekens in de rechtshandhaving. Naar een publiekrechtelijke sanctionering in het omgevingsrecht”, in C.M. BILLIET & L. LAVRYEN (eds.), In de roos. Doeltreffende sanctionering van omgevingsrecht, Brugge, die Keure, 2015, 1-77. CORNELIS, L., and VAN HOE A., “Overheidsaansprakelijkheid voor een onzorgvuldige wetgever: een wegje maar geen autostrade”, Juristenkrant 2023, afl. 464, 3. DE GERMINY, L., MCCONAUGHEY, E., and OGUT OEHRI, E.,“Corporate social responsibility under international investment treaties”, Lexology, 2021. DE SMEDT, K., “Schaliegaswinning: kan de bestaande Europese regelgeving het herstel van potentiële milieuschade garanderen?”, MER, 2016, 187. ELIANTONIO, M., and PETROPOULOU IONESCU, D., “Soft Law Behind the Scenes: Transparency, Participation and the European Union’s Soft Law Making Process in the Field of Climate Change.” European Journal of Risk Regulation, 2023,14(2), 292-312. FAURE M., “Regulatory strategies in Environmental Liability”, working paper no. 2011/22, 2011, 187 p. FAURE M., and LIU, J., “Risk-sharing agreements to cover environmental damage: theory and practice”, Int. Environ. Agreements 2018, 18, 264-266, https://doi.org/10.1007/s10784-018-9386- 0. GALLE, C., and VAN HORENBEEK, J., “Chemiereus 3M betaalt half miljard voor sanering, maar volstaat dat? ’Het lijkt veel geld, maar de verontreiniging is enorm groot”, De Morgen 2022, https://www.demorgen.be/nieuws/chemiereus-3m-betaalt-half-miljard-voor-…. xxiv GROMMEN, S., “Chemiereus 3M stopt tegen eind 2025 met productie PFAS”, VRT nws, 20 december 2022. HERREMANS, M., “Het Amerikaanse chemieconcern 3M zal de PFAS-gerelateerde productieprocessen op de site in Zwijndrecht ‘versneld afbouwen’. Dat laat het bedrijf per brief weten aan minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA)”, De Standaard, 10 januari 2024. KSIĘŻAK, P., "The Benefits from CSR for a Company and Society", Journal of Corporate Responsibility and Leadership, 2017, Vol. 3, no. 4, 53-65 p. MERCKX, V., “Groot PFAS-bloedonderzoek gaat van start: 9.000 omwonenden van 3M hebben zich al aangemeld”, VRT nws 2023, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/05/22/grootschaligbloedonderzoek-bij-…. ONTANU, E.A. and VELICOGNA, M., “Melhorar o Acesso aos Tribunais e o Acesso à Justiça na Litigação Transfronteiriça:: Lições de Experiências da União Europeia”, Public Sciences & Policies, 2022, 5(1), 74, https://doi.org/10.33167/2184-0644.CPP2019.VVN1/ pp.69-92. SCHIMMELFENNIG, F., “Theorising crisis in European Integration” in D., Desmonds, N., Nugent, and W., E., Paterson (eds.): The European Union in Crisis, Londen Burough, Palgrave, 2017, 316-336. SHAVELL, S., “Liability for Harm versus Regulation of Safety”, The Journal of Legal Studies, 1984, vol. 13, 363. X., “Nieuw burgercollectief lanceert class action tegen 3M”, Vilt, 2022. X., “AM Best Affirms Credit Ratings of European Liability Insurance for the Nuclear Industry”, oktober 2023, https://news.ambest.com/newscontent.aspx?refnum=253084&altsrc=23. X., “Gaat 3M straks overkop? ‘Wij waarschuwen er al maanden voor, nu noemen experts in de VS het ook waarschijnlijk’.” De Morgen 2022, https://www.demorgen.be/snelnieuws/gaat-3m-straksoverkop-wij-waarschuwe…. X., “Stookoliefonds Promaz heeft bijna 5 miljoen euro uitgekeerd sinds opstart”, Belga 2024, https://www.msn.com/nl-be/nieuws/politiek/stookoliefonds-promaz-heeft-b… e Other sources xxv Parliamentary documents Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on Corporate Sustainability Due Diligence and amending Directive (EU) 2019/1937. Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council harmonising certain aspects of insolvency law, 7 december 2022. Explanatory memorandum to the Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council harmonising certain aspects of insolvency law, 7 december 2022. Toelichting bij het wetsvoorstel tot invoering van de strafrechtelijke aansprakelijkheid van rechtspersonen, Parl. St. Senaat, 1998-99, nr. 1-1217, 1, randnummer 1.3. Legislative guidelines Commission Notice Guidelines providing a common understanding of the term ‘environmental damage’ as defined in Article 2 of Directive 2004/35/EC of the European Parliament and of the Council on environmental liability with regard to the prevention and remedying of environmental damage 2021/C 118/01. EUROPEAN COMMISSION, Implementation of Directive 2009/31/EC on the Geological Storage of Carbon Dioxide, Guidance document 4 on art. 19 Financial Secuirity and art. 20 Financial Mechanism, 2011, 6. WILLE, D., Handleiding toepassing Protocol Curatoren, Mechelen, OVAM, 24 p. Official government communication EUROPEAN COMMISSION, communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the Europeand Economic and Social Committee and the Committee of the Region: Action Plan on Building a Capital Markets Union, Brussels, 30 september 2015. EUROPEAN COMMISSION, Communication from the commission: the European Green Deal, , European Commission, Brussels, 11 december 2019. EUROPEAN COMMISSION, What is an Action Plan, onuitg. EU publicatie, https://ec.europa.eu/futurium/en/action-plans/what-action-plan.html. Jaarverslag OVAM 2023. Websites xxvi https://ovam.vlaanderen.be/blackfields. https://ovam.vlaanderen.be/buggenhout-alvat. https://www.3mbelgie.be/3M/nl_BE/company-base-bnl/ https://www.fsma.be/nl/lijst-van-de-verplichte-verzekeringen. https://www.igpandi.org/about. https://www.igpandi.org/article/about/ https://www.oecd.org/about/. https://www.oecd.org/economy/growth/oecd-insolvency-indicator.htm. https://www.vlaio.be/nl/subsidies-financiering/brownfieldconvenant/wat-…