Gezondheidszorg in de frontlinie: Hoe België, India en Zweden COVID-19 bestreden
Inleiding
De COVID-19-pandemie heeft wereldwijd enorme uitdagingen met zich meegebracht. Elk land stond voor de uitdaging om de crisis aan te pakken, met als gevolg dat wereldwijd ook verschillende benaderingen werden gekozen om het coronavirus te bestrijden. Dit onderzoek richt zich op de (beleids)reacties van België, India en Zweden op de pandemie, waarbij wordt gekeken naar verschillende aspecten zoals volksgezondheidsmaatregelen, gezondheidsinfrastructuur,... Het waarborgen van het recht op toegang tot de gezondheidszorg tijdens de pandemie en de mogelijke aansprakelijkheid van de overheid bij nalatigheid staan centraal. Daarnaast wordt ook een blik geworpen op de rechten van de patiënt tijdens deze pandemie.
België, India en Zweden worden vergeleken op verschillende aspecten, zoals de juridische waarborging van het recht op gezondheid, de respons van de overheid op de pandemie en de effectiviteit van de genomen maatregelen. Deze meesterproef benadrukt de complexiteit van crisisrespons, het gebrek aan noodbepalingen op gezondheidsgebied in de grondwetten en de noodzaak van duidelijke verantwoordelijkheidsstructuren binnen de volksgezondheid.
België: een gedecentraliseerd bestuur
België stond voor grote uitdagingen tijdens de COVID-19-pandemie, met pieken in besmettingen en sterfgevallen die de gezondheidszorg overweldigden. Het land nam maatregelen zoals lockdowns, mondmaskerplicht, sociale afstand etc. om de verspreiding van het virus te beperken. Helaas werd België geconfronteerd met kritiek op de trage reactie en tekortkomingen in de gezondheidsinfrastructuur. Reeds voor de pandemie was er een enorm tekort aan persoonlijke beschermingsmiddelen, waren ziekenhuisnoodplannen (nog) niet goedgekeurd en werden teleconsultaties niet terugbetaald door het RIZIV.
De versnipperde bevoegdheidsstructuur maakte het enorm moeilijk om te achterhalen wie nu bevoegd was voor welke problematiek. Desondanks, slaagde België er in om zich te herpakken en werd een taskforce shortages opgericht voor persoonlijke beschermingsmiddelen, werden triagecentra op poten gesteld, werd gebruik gemaakt van teleconsultatie en werd een tijdelijk besluit genomen voor het opvorderen van gezondheidszorgbeoefenaars.
Op de Belgische overheid rust een verplichting om redelijke en geschikte maatregelen te nemen, maar er geldt geen verplichting tot het garanderen van dit resultaat. Zeker in tijden van crisis zal de noodtoestand vaak als rechtvaardigingsgrond gelden en is het aansprakelijk stellen van de overheid een moeilijke opdracht. Indien een fout of nalatigheid van de overheid bewezen kan worden, die leidde tot schade aan een persoon, kan de overheid buitencontractueel aansprakelijk gesteld worden op grond van art. 1382 oud BW. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het tekort aan persoonlijke beschermingsmiddelen. Echter is de bewijslast enorm zwaar en daarenboven zal de schade vaak slechts bestaan in een kansverlies. Maar indien bewezen, kan de overheid ertoe gehouden zijn een schadevergoeding te betalen.
India: een grootmacht met een niet zo machtig gezondheidssysteem
India, met zijn enorme bevolking en diversiteit, werd geconfronteerd met unieke uitdagingen tijdens de pandemie. Het land zag enorme pieken en sterfgevallen, die grote druk uitoefenden op de gezondheidszorgsystemen. India nam drastische maatregelen zoals lockdowns, reisverboden, etc., maar de uitvoering ervan en de impact op kwetsbare bevolkingsgroepen en plattelandsbevolking waren uitdagend vanwege beperkte toegang en bereikbaarheid.
Reeds voor de pandemie kampte India met een enorm tekort aan persoonlijke beschermingsmiddelen, ziekenhuisbedden, gezondheidszorgbeoefenaars en medicatie. Deze zwakheden werden nogmaals blootgelegd tijdens de pandemie. Ondanks dat India ’s wereldwijd grootste vaccinatiecampagne op poten stelde, is maar 20% van de bevolking volledig gevaccineerd (lees: 2 vaccins). Daarnaast zette India de e-Sanjeevani op poten die teleconsultatie makkelijker maakten. Maar ook hier werden de kloven tussen verschillende bevolkingsgroepen blootgelegd.
De enorm verouderde Indische wetgeving, het gebrek aan een algemene wet op de volksgezondheid en het gebrek aan een gezondheidsnoodtoestand in de Indische Grondwet, zijn factoren die het nemen van gepaste maatregelen tijdens de pandemie bemoeilijkte. Daarnaast is het onduidelijk voor een gewone burger hoe deze een medische schadeclaim kan indienen. De medische aansprakelijkheid ontbreekt aan een duidelijke wetsgrond en expertise van de rechtbank.
Indien een burger van mening is dat toegang tot de gezondheidszorg werd ontnomen, dat gezondheidszorg inadequaat was, er sprake was van medische nalatigheid etc. kan er sprake zijn van een schending van artikel 21 van de Indische Grondwet. De Indische rechtbanken oordeelden reeds in eerdere principearresten dat het recht op gezondheid een facet uitmaakt van voornoemd artikel. De Indische staat was reeds in het verleden meermaals aansprakelijk gesteld. Ook tijdens de COVID-19- pandemie kon het niet ontsnappen aan diens aansprakelijkheid voor het gebrek aan medische voorzieningen en het onverantwoordelijke gedrag van medische professionals en autoriteiten. De Indische overheid staat namelijk in voor fouten of nalatigheid van diens overheidspersoneel.
Zweden: een alternatieve mitigatiesstrategie
Zweden koos voor een meer liberale benadering van de pandemie en koos ervoor een mitigatiestrategie uit te bouwen. Er werden vrijwillige aanbevelingen gedaan en slechts beperkt restrictieve maatregelen. Het land vertrouwde op de burger en diens individuele verantwoordelijkheid, met nadruk op het behouden van economische activiteit en sociale vrijheid.
Doordat de Zweedse strategie voornamelijk bestond uit aanbevelingen, is het in de praktijk erg moeilijk om deze in rechte af te dwingen. Omdat deze aanbevelingen een niet-bindende status hebben, geven ze zelden aanleiding tot vorderingen die via een gerechtelijke procedure kunnen worden afgedwongen.
De precieze aansprakelijkheid van de verschillende optredende overheidsagentschappen was heel vaag en niet geheel duidelijk voor de burgers, aangezien geen enkel orgaan verantwoordelijkheid op zich nam. Hoewel Zweden voorziet in specifieke regelgeving om de staat aansprakelijk te stellen bij fout of nalatigheid, zijn de rechten voor medische aansprakelijkheid moeilijker af te dwingen. De Inspektionen för vård och omsorg (IVO) treedt wel op als toezichthouder op de gezondheidszorg en medische diensten bij medische klachten.
Conclusie
Hoewel alle drie de landen hebben geprobeerd het recht op (toegang tot de) gezondheid(szorg) te waarborgen tijdens de coronapandemie, werden ze geconfronteerd met verschillende uitdagingen en tekortkomingen. Het belang van veerkrachtige gezondheidszorgsystemen, een snelle beleidsreactie op een pandemie, goed functionerende juridische kaders en effectief crisisbeheer in het omgaan met mondiale gezondheidscrisissen dient te allen tijde te worden gewaarborgd.
Bibliografie
ADAMS, M., BARBAIX, R., BRAEKMANS, H., COATES, A.J., CUYPERS, D. (e.a.), Verantwoordelijkheid en recht, Mechelen, Kluwer, 2008, xxiv + 544 p.
ANELL, A., FERNVALL, E., ADAMI, J., AF GEIJERSTAM, J.-L., DUNÉR, A., CEDER, H. en MATTSSON T., I skuggan av covid-19. Förändringar i befolkningens vårdkonsumtion till följd av pandemin under 2020, Stockholm, vård- och omsorgsanalys, 2021, 212 p.
ARORA, G.K. en GUMBER, A., “Globalisation and healthcare financing in India: some emergencing issues”, Public Finance and Management 2005, Vol. 5, nr. 4, 567-596.
AUCANTE, Y., The Swedisch experiment. The COVID-19 response and its controversies, Bristol, Bristol University Press, 2022, 178 p.
BAETEN, R., Wegwerken van de ongelijkheden in de financiële toegang tot de gezondheidszorg. Analyse van een bevraging van experts en belanghebbenden, Brussel, European Social Observatory 2021, 176 p.
BAETEN, R., SPASOVA, S. en VANHERCKE, B., “Access to healthcare in the EU: an overall positive trend but important inequalities persist”, Revue Belge de Securité Social 2019, trim. 1, 199-219.
BANERJEE, M. en MUKHOPADHYAY, P., “COVID-19 – a crisis of care and what we can learn from the SEWA experience in India”, Gender & Development 2022, 30:1-2, 17-33.
BALTHAZAR, T., “Laat het beste van het voorlopige maar definitief worden”. T. Gez. 2021, nr. 1, 3-6.
BAUER, J., BRÜGGMANN, D., KLINGELHÖFER, D., MAIER, W., SCWETTMANN, L., WEISS, D.J. en GRONEBERG, D.A., “Access to intensive care in 14 European countries: a spatioal analysis of intensive care need and capacity in the light of COVID-19”, Intensive Care Med 2020, afl. 46, 2026-2034.
BAVISKAR, A. en RAY, R., “COVID-19 at home: Gender, Class and the Domestic Economy in India”, Feminist Studies Inc. 2020, Vol. 46, no. 3, 561-571.
BEHRENDT, C. en VRANCKEN, M. Beginselen van het Belgisch staatsrecht, Brugge, die Keure, 2022, 912 p.
BENTZEN, N., BOSTRÖM, A., DEL MONTE, M., ODINK, I., PRPIC, M. en TUOMINEN, M., “States of Emergency in response to coronavirus crisis: Situation in Member States III”, European Parliament Research Service 2020, PE 651.972, 12 p., geraadpleegd via
https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2020/651972/EPRS_BRI(2020)651972_EN.pdf .
BERGER, E., WINKELMANN, J., ECKHARDT, H., NIMPTSCH, U., PANTELI, D., REICHEBNER, C., ROMBEY, T. en BUSSE, R., “A country-level analysis comparing hospital capacity and utilization during the first COVID-19 wave across Europe”, Health Policy 2021, afl. 12, 9 p.
BERGMANN, S. en LINDSTRÖM, M. (eds.), Sweden’s Pandemic Experiment, Londen, Routledge, 2022, 316 p.
BHATIA, G., “COVID-19 and Court Symposium : India: COVID-19, the Executive and the Judiciary”, 26 juli
2021, https://opiniojuris.org/2021/07/26/covid-19-and-courts-symposium-india-…-
judiciary/, geraadpleegd op 1 maart 2023.
BINDER, J., CREGO, M.D., ECKERT, G., KOTANIDIS, S., MANKO, R. en DEL MONTE, M., “States of Emergency in response to coronavirus crisis: Situation in certain Member States”, European Parliament Research Service 2020, PE 649.408, 2, geraadpleegd via
https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2020/659385/EPRS_STU(2020)659385_EN.pdf, 60 p.
BJÖRKMAN, A., GISSLÉN, M., GULLBERG, M. en LUDVIGSSON, J., “The Swedish COVID-19 approach: a scientific dialogue on mitigation policies”, Front Public Health 2023, afl. 11, 4 p.
BOSQUET, J., OP DE BEECK, G., DE BRUYCKERE, V. en VAN GOETHEM, M., “Het aankopen van medische geneesmiddelen en medische hulpmiddelen conform de wetgeving overheidsopdrachten”, T.Gez. 2020, afl. 5, 381-397.
BOUHON, F. en SLAUTSKY, E., “Toekenning, uitoefening van en toezicht op bijzondere machten binnen de deelstaten: gecontrasteerde praktijken om het hoofd te bieden aan de eerste golf van de COVID-19-pandemie”, TvW 2020, afl. 4, 261-271.
BRUNN, S.D. en GILLBREATH, D. (eds.), COVID-19 and a World of ad Hoc Geographies, Cham, Springer, 2022, 2771 p.
BRUSSELAERS, N., STEADSON, D., BJORKLUND, K., BRELAND, S., SÖRENSEN, J.S., EWING, A., BERGMANN, S. en STEINECK, G., “Evaluation of science advice during the COVID-19 pandemic in Sweden”, Humanities and Social Sciences Communications, 2022, afl. 91, 17 p.
BUELENS, W., “De aansprakelijkheid van het ziekenhuis in tijden van COVID-19”, RW 2022-23, afl. 19, 722-744.
CÈS, S. en BAETEN, R., “Inequalitites in access to healthcare in Belgium”, European Social Observatory 2020, 184 p.
CHOUDHARY, R., CHOUDHARY, R.R., en PERVEZ, A., “COVID-19-vaccination in India and Gaps in India”, Cureus 2023, 15.
COENE, J., RAEYMAECKERS, P., HUBEAU, B., MARCHAL, S., REMMEN, R. en VAN HAARLEM, A. (eds), Armoede en Sociale Uitsluiting. Jaarboek 2019, Leuven, Acco, 2019, 448 p.
COUTINHO, R., Epidemieën en pandemieën, Amsterdam, Atheneum – Polak & Van Gennep, 2021, 167 p.
CUYPERS, C., “Het statuut van het ziekenhuis naar het Belgisch Recht. Een openbare plaats toegankelijk voor derden?”, T.Gez. 2022-23, 330-349.
DE, I., CHATTOPADHYAY, S. SALK KRISTLE NATHAN, H., SARKAR, K., COVID-19 pandemic, public policy, and institutions in India. Issues of labour, income and human development, Londen en New York, Routledge Research in Public Administration and Public Policy, 2022, 204 p.
DE KEZEL, E., “De redelijk zorgvuldige regering in tijden van corona”, Juristenkrant 2020, afl. 407, 11.
DELDAR, K. BAHAADINBEIGY, K. en TARA, S.M., “Teleconsultation and Clinical Decision Making: a Systematic Review”, Acta Inform Med 2016, 286-292.
DE SOMER, S., “Over corona en continuïteit: bestuursrecht in tijden van quarantaine”, RW 2019-20, afl. 37, 1445.
DEWALLENS, F., LEMMENS, C., LIERMAN, S., LOUCKX, F., VIJVERMAN, A. en VANSWEEVELT, T., “COVID-19 en gezondheidsrecht: een eerste analyse”, T.Gez. 2020, nr. 1, 17-35.
EXTER, A.D., European Health Law, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu Uitgevers N.V., 2017, 748 p.
FARRANTS, K., BAMBRA, C., NYLEN, L., KASIM, A., BURSTRÖM, B. en HUNTER, D., “The recommodification of healthcare? A case study of user charges and inequalities in access to healthcare in Sweden 1980-2005”, Health Policy 2017, afl. 121, 42-49.
GHEBREYESUS, T.A., “WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19”, https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020 11 maart 2020, geraadpleegd op 21 september 2023.
GOFFIN, T., BORRY, P., DIERICKX, K. en NYS, H., “Why eight EU Member States signed, but not yet ratified the Convention for Human Rights and Medicine”, Health Policy 2008, afl. 86, 222-233.
GREEN, M. en MATTSSON, T., “Health, Rights and the State” in Scandinavian Studies in Law 2017, afl. 62, 177-197.
GROVER, A., BHARGAVA, B., SRIVASTAVA, S. et.al., “Developing Standard Treatment Workflows – way to universal healthcare in India”, Front Public Health 2023, 1-8.
HANTSON, J., “Juridische aspecten van mobiele gezondheidszorg of mHealth”, T.Gez. 2023-24, afl. 4, 294-304.
HAUGLI, T., NYLUND, A., SIGURDSEN, R. en BENDIKSEN, L.R.L. (eds.), Children’s constitutional rights in the Nordic countries, Leiden, Brill, 2019, 440 p.
HEBBAR, N., “PM Modi announces 21-day lockdown as COVID-19 toll touches”, The Hindu 24 maart 2020, https://www.thehindu.com/news/national/pm-announces-21-day-lockdown-as-covid-19-toll-touches-10/article6 1958513.ece (geraadpleegd op 6 februari 2024).
HEDMAN, C., FÜRST, C.J., RASMUSSEN, B.H., VAN DER HEIDE, A. en SCHELIN, M.E.C., “Dying during the COVID-19-Pandemic in Sweden: Relatives’ Experiences of End-Of-Life Care (the CO-LIVE Study)”, Int. J. Environ. Res. Public Health 2022, 1-13.
HÖGLUND, A.T. en FALKENSTRÖM, E., “The Status of Ethics in Swedish Health Care Management: a qualitative Study”, BMC Health Services Research 2018, 1-8.
HUYGHEBAERT, T., “Maggie De Block heeft oplossing klaar voor tekort aan mondmaskers in ons land: ‘Nog langer wachten is geen optie’”, De Standaard 8 maart 2020, https://www.standaard.be/cnt/dmf20200308_04880517 , geraadpleegd op 21 september 2023.
ISAAC, T. en SANDANDAN, R., “COVID-19, public health system and local governance in Kerala”, Economic and Policital Weekly 2020, afl. 55, 35-40.
JANLÖV, N., BLUME, S., GLENNGÅRD, A.H., HANSPERS, K., ANELL, A. en MERKUR, S., “Sweden. Health system review 2023”, Health Systems in Transition 2023, Vol. 25, nr. 4, 236 p.
JONASON, P. en LARUE, T., “The Parliament in the time of the coronavirus. Sweden”, Robert Schuman Foundation Study 2020, 10 p.
JONES, M., Medical Negligence, London, Sweet & Maxwell, 2008, cxx + 1226 p.
KAPOOR, M., NIDHI KAUR, K., SAEED, S., SHANNAWAZ, M. en CHANDRA, M., “Impact of COVID-19 on healthcare system in India: A systematic review”, Journal of Public Health Research 2023, vol. 12, afl. 3, 1-7.
KERKHOFS, M. en BEN MESSAOUD, S., “De corona-gezondheidsmaatregelen voorgelegd aan het toezicht van de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State”, T.Gez. 2021, afl. 3, 196-201.
KING, J. en FERRAZ, O. L.-M. et al. (eds.), The Oxford Compendium of National Response to COVID-19, Oxford, Oxford University Press, 2021, 21 p.
KMA, “Opnieuw verplichte quarantaine voor wie terugkeert uit rode zone”, De Standaard 7 december 2020, https://www.standaard.be/cnt/dmf20201207_97229727 , geraadpleegd op 21 september 2023.
KUMAR, A., NAYAR, K.R. en KOYA, S.F., “COVID-19: Challenges and its consequences for rural health care in India”, Public Health Pract 2020, doi: 10.1016/j.puhip.2020.100009 .
KUMAR, R., en DUGGIRALA, A., “Health Insurance as a Healthcare Financing Mechanism in India: Key Strategic Insights and a Business Model Perspective”, Vikalpa 2021, vol. 46, nr. 2, 1-17.
KUMAR GOWD, K., VEERABABU, D. en REVANTH REDDY, V., “Covid-19 and the legislative response in India: The need for a comprehensive health care law”, Journal of Public Affairs 2021, 1-8.
LIERMAN, S., “Handvatten voor open communicatie na patiëntveiligheidsincidenten in zorginstellingen”, T.Gez. 2021, afl. 5, 368-369.
LOFGREN, R., “The Swedish Health Care System : recent reforms, problems and opportunities”, Public Policy Sources 2002, nr. 59, 1-48.
LOUCKX, F., Staat en gezondheidszorg, Brussel, Larcier, 2015, 406 p.
MATTSSON, T. en KRAFT, A., European Association of Health Law Covid 19 legislative survey Sweden, 2020, 53 p.
MISHRA, A., NANDA NAIK, B., KUMAR PANDEY, S. en AGARWAL, N., “Covid-19: Catalyst for a comprehensive law to combat potential pandemics in India”, Indian J. Med. Ethics 2022, Vol VII, 231-236.
MOONEN, T. en RIEMSLAGH, J., “Bijzondere machten tijdens een pandemie: analyse en evaluatie van de wetten van 27 maart 2020”, TvW 2020, afl. 4, 248-260.
MOONEN, T. en RIEMSLAGH, J., “Regeren in tijden van COVID-19. In één week van lopende zaken naar bijzondere machten”, De Juristenkrant 2020, afl. 407, 8-9.
MUKHERJEE, A., “COVID-19 in India: Examining the Structural Enablers of Over-Centralisation (I)”, 4 juni 2020, https://blog-iacl-aidc.org/social-rights/2020/6/4/covid-19-in-india-examining-the-structural-enablers-of-over-centralisation-i, geraadpleegd op 27 februari 2023.
MUKHERJEE, A., “COVID-19 in India: Seeking accountability in a moment of crisis (II)”, 4 juni 2020, https://blog-iacl-aidc.org/social-rights/2020/6/4/covid-19-in-india-seeking-accountability-in-a-moment-of-crisis, geraadpleegd op 27 februari 2023.
NILSSON, J., “Inga tecken på sjukdom hos isolerade svenskar”, Svenska Dagbladet 13 februari 2020, https ://www.svd.se/a/9vQ3P5/inga-tecken-pa-sjukdom-hos-isolerade-svenskar , geraadpleegd op 18 september 2023.
NOMANI REHANA PERVEEN, M.Z.M., “Covid-19 pandemics and disaster preparedness in the context of public health laws and policies”, Bangladesh Journal of Medical Science 2021, vol. 20, 41-48.
NORDBERG, A. en MATTSSON, T., “Covid-19 pandemic in Sweden. Measures, Policy approach and Legal and Ethical Debates”, Biolaw Journal 2020, afl. 1, 731-739.
NYS, H., “Overzicht van rechtspraak. Medisch recht (2016-2022). De rechten van de patiënt”, TPR 2023, afl. 1, 303-333.
Ó NÉILL, C., FOSTER, C., HERRING, J. en TINGLE, J., Routledge handbook of global health rights, Londen en New York, Routledge, 2021, 430 p.
PACHAURI, S. en PACHAURI, A. (eds.), Global perspectives of COVID-19 Pandemic on Health, Education and Role of Media, New York, Springer, 2023, xxiii + 551 p.
PAUL, P., “India races to meet personal protective equipment demand”, The Indian Express 5 April 2020, https://indianexpress.com/photos/india-news/coronavirus-covid-19-personal-protective-equipment-6348024/ , geraadpleegd op 21 september 2023.
PEETERS, M., “Europa niet langer van het (ziekenhuis)bed: ziekenhuizen en de wetgeving overheidsopdrachten”, T.Gez. 2009-10, afl. 5, 268-279.
POPELIER, P., “Vijf na twaal en prematuur: de Pandemiewet in het licht van het voorbije en toekomstige crisisbeheer”, RW 2021, 431-447.
POPELIER, P., “Crisibeheer per ministerieel besluit”, TvW 2020, afl. 4, 282-291.
POPELIER, P. en VAN NIEUWENHOVE, J., “De bevoegdheidsverdeling en de coördinatie tussen de bevoegde overheden in de strijd tegen de COVID-19-pandemie”, TvW 2020, afl. 4, 303-313.
RANA, U. en GOVENDER, J., “Human rights implications of COVID-19 in India”, Women’s encounter with COVID-19 2023, 259-263.
RANJAN, P., “Covid-19, India and indirect expropriation: is the police powers doctrine a reliable defence?”, Contemp. Asia Arb. J. 2020, afl. 205, 205-227.
RIGAUX, L. en UYTTENDAELE, M. (eds.), La pandémie de COVID-19 face au droit, Waver, Anthemis, 2022, 578 p.
RIZIV en DOKTERS VAN DE WERELD, Groenboek over de toegankelijkheid van de gezondheidszorg in België, Waterloo, Wolters Kluwer België, 2014, 362 p.
ROBINET, C., “La renunciation aux droits à la vie et à la protection de la santé lors d’une pandémie”, T.Gez. 2022, afl. 3, 189-199.
ROMMERS, W., “Experts willen dringend strengere coronamaatregelen: ‘Huisartsen verzuipen en ook ziekenhuizen geraken overbelast”, De Standaard 3 oktober 2020, https://www.standaard.be /cnt/dmf20201003_96273174 , geraadpleegd op 18 september 2023.
ROSENBÄCK, R.G. en SVENSSON, A., “Resilience in keeping the balance between demand and capacity in the COVID-19-pandemic, a case study at a middle-sized hospital”, BMC Health Services Research 2023, afl. 23, 12p.
ROSENBÄCK, R., LANTZ, B. en ROSÉN, P., “Hospital Staffing during the COVID-19 pandemic in Sweden”, Healthcare 2022, afl. 10, 2116, 19 p.
SAENEN, W., “Besmettingen en ziekenhuisopnamen blijven stijgen”, De Standaard 3 maart 2021, https://www.standaard.be/cnt/dmf20210303_92027943 , geraadpleegd op 21 september 2023.
SAGAERT, V. en SCHEERS, D., “Fundamentele rechten: is alles gerechtvaardigd in de strijd tegen de COVID-19?”, RW 2019-20, afl. 37, 1443.
SAHOO, N., “An examination of India’s Federal System and its Impact on Healthcare”, ORF Issue Brief 2016, afl. 160, 1-12.
SALALLI, R., DANGE, J.R., DHIMAN, S. en SHARMA, T., “Vaccines development in India: advances, regulation, and challenges”, Clin. Exp. Vaccine Res. 2023, afl. 12, 193-208.
SAROKAR, J., People’s policy for post COVID-19 Times, https://vikalpsangam.org/wp-content/uploads/migrate/Resources/peoples_policy_for_post_pandemic_times.pdf 2020, geraadpleegd op 21 februari 2024.
SAXENA, A., BAKER, B.K., BANDA, A., HERLITZ, A., MILLER, J., KARRAR, K., FLEURBAEY, M., CHIWA, E., ATUIRE, C.A., HIROSE, I. en HASSOUN, N., “Pandemic Preparedness and response: beyond the Access to COVID-19 Tools Accelerator”, BMJ Global Health 2022, 1-10.
SEGHAL, C., BAID, H. en CHAKRABORTY, P., “Medical Technology. Shaping healthcare for all in India”, Report Confederation of Indian Industry and Deloitte 2017, 1-19.
SEUTIN, B. en VAN HAEGENDOREN, G. (eds.), De bevoegdheden van de gemeenschappen, Brugge, die Keure, 2017, 551 p.
SHARMA, P., PANDEY, H., KUMAR SANU, S. en RAJ SHARMA, V., “Appraisal of COVID-19’s positive impact on India”, Panjab University Research Journal 2023, vol. LI, 135-158.
SINGH, R. en MANN, J.S., Comparative RTI. Laws in the SAARC Nations, Delhi, Centre for Transparency and Accountability in Goverance, 2017, 370 p.
SINGH, R. en MANN, J.S. (eds.), Corruption in governance, Delhi, Centre for Transparency and Accountability in Governance, 2015, 307 p.
SONI, P., “Effects of COVID-19 lockdown phases in India: an atmospheric perspective”, Environment, Development and Sustainability 2021, 12.044-12.055.
SÖRENSEN, J.S., “Terror in Utopia: Crisis (Mis-)Management During The COVID-19 Pandemic in Sweden”, Socioloski Pregled/Sociological Review 2020, Vol. LIV, afl. 3, 961-1007.
STEUER, M., “States of Emergency, Simultaneous Overreach and Underreach and the COVID-19 Pan(dem)ic”, European Journal of Risk Regulation 2023, 1-15.
SUGIN LAL JABARIS, S. en ANANTHALAKSHMI, V., “The current situation of COVID-19 in India”, Brain,Behavior & Immunity – Health 2021, afl. 11, 1-5.
THAKUR, D.S. en REDDY, T. P., The Truth Pill, New Delhi, Simon&Schuster 2022, 500 p.
TIWARI, M.K., en PARMAR, S.S., “Of Semiotics, the Marginalised and Laws During the Lockdown in India”, Int. J. Semiot Law 2022, afl. 35, 977-1000.
VAN EECKHOUTTE, W., Handboek Belgisch Sociaal Recht. II. Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, Mechelen, Wolters Kluwer, 2017, xliv + 564 p.
VAN LANGENDONCK, J., JORENS, Y., LOUCKX, F. en STEVENS, Y., Handboek Socialezekerheidsrecht, Antwerpen, Intersentia 2020, 744 p.
VANDENHOLE, W., Economische, Sociale en Culturele Rechten, Mechelen, Wolters Kluwer, 2021, 380 p.
VANSWEEVELT, T., DELBEKE, E., TACK, S., LEMMENS, C., VAN ASSCHE, K., VIJVERMAN, A., DEWALLENS, F. en LIERMAN, S., “De hervorming van de Wet Patiëntenrechten: suggesties voor verbetering van het voorstel-Vandenbroucke”, T.Gez. 2024, afl. 1, 8-26.
VANSWEEVELT, T. en DEWALLENS, F., Handboek Gezondheidsrecht, 2 dln., Antwerpen, Intersentia, 2022, 3528 p.
VELAERS, J., “Constitutionele lessen uit de COVID-19-crisis”, TBP 2021, afl. 9, 532-552.
VELAERS, J., De Grondwet en de Raad van State Afdeling Wetgeving: vijftig jaar adviezen aan wetgevende vergaderingen in het licht van de rechtsrpaak van het Arbitragehof, Antwerpen, Maklu, 1999, 1023 p.
VERSTRAETE, C., “Verdragstaten EVRM over een ruime appreciatiemarge voor vaccinatiebeleid”, T.Gez. 2021, afl. 1, 21-27.
VIDHI CENTRE FOR LEGAL POLICY, Towards a Post-Covid India, New Delhi, Naveen Printers, 2020, 92 p.
WENANDER, H., “Sweden: Non-binding rules the pandemic – Formalism, Pragmatism and Some Legal Realism”, European Journal of Risk Regulation 2021, afl. 12, 127-142.
WLE, “De Block: ‘Alle niet-dringende ingrepen uitgesteld’”, De Standaard 13 maart 2020, https://www.standaard.be/cnt/dmf20200313_04889048 , geraadpleegd op 18 september 2023.
YADAV, S.S., India’s Vaccine Growth Story. From Cowpox to Vaccine Maitri, India, Penguin Random House India, 2022, 261 p.
