Leerkrachten van kleur aan het woord: Hoe divers is het Vlaamse onderwijs echt?
- AnkeTheys
- LauraMues
- Nidalvan Rijn
Leerkrachten van kleur aan het woord: Hoe divers is het Vlaamse onderwijs echt?
Waarom blijft het Vlaamse onderwijssysteem achter op het gebied van diversiteit in de lerarenkamer? Leerkrachten van kleur worden vaak geconfronteerd met een systeem dat hen onvoldoende erkent, zo blijkt uit recent onderzoek. Ons praktijkonderzoek brengt zowel positieve als negatieve ervaringen van leerkrachten van kleur aan het licht en gaat op zoek naar de impact daarvan op schoolniveau.
Hoewel er vooruitgang is, blijft de schoolomgeving voor veel leerkrachten van kleur een uitdaging. Vandaar de urgantie en relevantie van ons onderzoek: ‘De mens achter de cijfers - Colourful Confessions: leerkrachten van kleur aan het woord’. Inclusief onderwijs is namelijk een zaak van iedereen, ongeacht huidskleur of culturele achtergrond, zo zal ook blijken uit ons onderzoek.
Een genuanceerd beeld: positieve en negatieve ervaringen
Het onderzoek, gebaseerd op de inzichten van dertien leerkrachten en studenten van kleur, toont een gevarieerd beeld. Enerzijds maakt het de diepgaande interviews de positieve ontwikkelingen zichtbaar, zoals de kracht van een gedeelde moedertaal in het versterken van verbinding en het herkennen van culturele obstakels. Anderzijds blijkt dat deze leerkrachten regelmatig geconfronteerd worden met microagressies, racisme en beperkte kansen, bijvoorbeeld tijdens stages. Deze ervaringen hebben een grote invloed op zowel hun persoonlijke welzijn als hun professionele groei.
De verbindende kracht van moedertaal
Voor veel leerkrachten van kleur is taal meer dan een communicatiemiddel; het is een manier om dichter bij hun leerlingen te komen. Door hun moedertaal te gebruiken, scheppen ze een unieke band met leerlingen die zich herkennen in hun culturele achtergrond. Zoals een leerkracht met Turkse afkomst vertelt: “Op school spreek ik soms Turks met mijn leerlingen om een band te creëren. Dit verhoogt de motivatie en vertaalt zich vaak in betere resultaten.” Onderwijsexperts bevestigen dat meertaligheid kan leiden tot betere leerprestaties, mits goed ingezet.
Toch roept dit gebruik van moedertaal soms weerstand op bij collega’s en leidinggevenden. Een respondent geeft aan dat zij vaak afkeurende blikken krijgt wanneer ze een gedeelde moedertaal spreekt met een leerling. Dit illustreert dat meertaligheid weliswaar wordt erkend als waardevol, maar niet altijd volledig wordt geaccepteerd.
Culturele herkenning als bron van begrip
Leerkrachten van kleur herkennen vaak de culturele obstakels waar hun leerlingen mee worstelen, omdat zij die zelf ook hebben ervaren. Een van de leerkrachten deelt: “Leerlingen stellen zich sneller open bij mij, omdat ik zelf open ben over de uitdagingen die ik als vrouw met migratie-achtergrond heb meegemaakt.” Het delen van persoonlijke verhalen helpt leerlingen zich begrepen te voelen, wat hun schoolervaring ten goede komt.
Deze leerkrachten fungeren vaak als rolmodellen, wat zowel een kracht als een last is. Door hun eigen ervaring met culturele uitdagingen bieden ze inspiratie en hoop aan leerlingen van diverse achtergronden. Toch wordt er vaak te veel van hen verwacht. “Soms is het vermoeiend,” zegt een respondent, “alsof ik naast leerkracht ook mentor, sociaal werker en cultureel bemiddelaar moet zijn.”
Microagressies en racisme: het onzichtbare gewicht
Naast hun dagelijkse verantwoordelijkheden hebben leerkrachten van kleur vaak te maken met microagressies en racistische opmerkingen. Een voorbeeld: “Tijdens een personeelsfeest zei iemand: ‘Laten we het licht aanlaten, anders zien we X niet,’” vertelt een respondent. Hoewel dit misschien onschuldig lijkt, draagt het bij aan gevoelens van uitsluiting en minderwaardigheid. Andere leerkrachten worden met vragen geconfronteerd zoals: “Ben je hier geboren?” Dit soort vragen suggereert dat zij, ondanks hun bijdrage aan de samenleving, nog steeds als 'anders' worden beschouwd.
Deze microagressies, hoe subtiel ook, hebben een directe invloed op hun werkplezier en loopbaankansen. Veel respondenten geven aan dat ze harder moeten werken om serieus genomen te worden, en dat hun vooruitzichten op promotie of loopbaanontwikkeling beperkt zijn vanwege hun afkomst.
Beperkte stagekansen en het hoofddoekenverbod
Eén van de meest omstreden obstakels waar leerkrachten van kleur mee te maken krijgen, is het hoofddoekenverbod in veel Vlaamse scholen. Dit heeft vooral invloed op vrouwelijke leerkrachten met een islamitische achtergrond. “Ik moest mijn hoofddoek afzetten tijdens mijn stage, wat voelde alsof ik een deel van mijn identiteit moest opgeven,” vertelt een respondent. Dit dwingt veel talentvolle leerkrachten om hun carrière te heroverwegen of zelfs af te zien van het lerarenberoep. Dit versterkt het gebrek aan diversiteit binnen het lerarenkorps.
Daarnaast worden studenten met een migratieachtergrond vaak afgewezen voor stageplekken, soms vanwege hun naam of culturele achtergrond. “Telkens als ik belde en mijn naam noemde, veranderde de toon van het gesprek,” vertelt een student.
Conclusie: tijd voor inclusie en diversiteit
Het onderzoek roept op tot dringende actie om de positie van leerkrachten van kleur te verbeteren. Hoewel er vooruitgang wordt geboekt, blijven de obstakels voor deze leerkrachten groot. Systemische uitsluiting, racisme en het hoofddoekenverbod vormen nog steeds barrières die het voor leerkrachten van kleur moeilijk maken om zich volledig erkend te voelen.
Scholen en beleidsmakers moeten verder kijken dan alleen het curriculum. Diversiteit moet niet alleen worden omarmd als verrijking voor de klas, maar ook voor het lerarenkorps. Het versoepelen van het hoofddoekenverbod en het actief bevorderen van diversiteit binnen lerarenopleidingen zijn enkele concrete stappen om het Vlaamse onderwijs inclusiever te maken.
Het is tijd om niet alleen te praten over diversiteit, maar deze ook daadwerkelijk te omarmen. Zoals een respondent het verwoordt: "We doen ons werk net zo goed als iedere andere leraar, ongeacht onze kleur."
Daarnaast is verandering niet alleen de verantwoordelijkheid van beleidsmakers. Ook scholen en leerkrachten zelf kunnen al een groot verschil maken. Wachten op beleidsveranderingen mag geen excuus zijn om niets te doen. Ons praktijkonderzoek heeft daarom de inzichten uit de literatuur en praktijkervaringen verwerkt in de onderwijstool ‘Colourful Confessions: leerkrachten van kleur aan het woord’. Deze tool is ontworpen om diversiteit bespreekbaar te maken binnen lerarenteams en op schoolniveau, met als uiteindelijk doel een inclusievere omgeving te creëren waar diversiteit actief bevorderd wordt.
Bibliografie
Agirdag, O., De Backer, F., De Smet, A., Mertens, C., Slembrouck, S., Struys, E., Van Avermaet, P., Van Biesen, L., Van de Craen, P., Van Houtte, M., Van Hulle, E. (2016). OBPWO 12.03: Meertaligheid als realiteit op school (MARS). Gent: UGent.
American Medical Association & American Medical Association. (2021, November 9). What is structural racism? American Medical Association. https://www.ama-assn.org/deliveringcare/health-equity/what-structural-racism?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTAAAR0YjS4AoDSiCwQTXrDx-vobcQ1t8u_ulW9d4kP9uWCbwylfIVPCtFBKs_aem_ZmFrZWR1bW15MTZieXRlcw
APA Dictionary of Psychology. (n.d.). https://dictionary.apa.org/aversive-racism
Azabar, S. (2021). Orhan Agirdag (2020). Onderwijs in een gekleurde samenleving. Pedagogiek, 40(3), 347–350. https://doi.org/10.5117/ped2020.3.006.sami
BELGA. (2017, 7 maart). DPG Media. HLN.be. https://www.hln.be/onderwijs/crevits-allochtone-ouders-moeten-zich-veel-meer-engageren~a281311d/
Bogaerts, I., & Alaerts, L. (17 januari 2023). Diversiteit in het onderwijs: Onderzoek naar rolmodellen. Presentatie gegeven op de VLOR-studievoormiddag, Brussel, België.
Çelik, S. (2019). Diversiteit vanuit het perspectief van waarden. Filosofie & Praktijk, 40(45-59).
College voor de Rechten van de Mens. (2018). Stereotypering: wat is dat en hoe werkt het?
Commissie Diversiteit. (2020). Diversiteit binnen het onderwijzend personeel.
De Wilde, B. (2023, 30 november). “Ouderbetrokkenheid is meer dan een oudercontact” Klasse. https://www.klasse.be/78264/ouderbetrokkenheid-is-meer-dan-oudercontact/
Devos, J. D., & Hoekstra, L. H. (2022). Een diverser lerarenteam - Wat denken leerlingen hier zelf van? In https://teachforbelgium.be/wp-content/uploads/2022/04/Publieke-opdracht-Onderwijs-en-Diversiteit_TEKST_Divers-lerarenteam_Judith-Devos-en-Larissa-Hoekstra-1.pdf.
Teach for Belgium. Diverse leraarskamer. (2023). Project Diverse leraarskamers – iedereen leerkracht!
Driessen, G. (2014). Allochtone leraren en prestatiesvan allochtone leerlingen. In researchgate.net. Radboud Universiteit Nijmegen. Geraadpleegd op 29 mei 2024, van https://www.researchgate.net/publication/261098628_Allochtone_leraren_en_prestaties_van_allochtone_leerlingen
Driessen, G. (2014). Allochtone leraren en prestatiesvan allochtone leerlingen. In researchgate.net. Radboud Universiteit Nijmegen. Geraadpleegd op 29 mei 2024, van https://www.researchgate.net/publication/261098628_Allochtone_leraren_en_prestaties_van_allochtone_leerlingen
European Commission (2016). Study on the diversity within the teaching profession with particular focus on migrant and/or minority background. EC, Brussel. Europese Unie (EU), Europese Economische Ruimte (EER), Schengengebied en eurozone. (z.d.). www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/uw-overheid/verdeling-van-de-bevoegdheden/europese-unie-eu-europese-economische-ruimte-eer-schengengebied-en-eurozone
Felten, H. F., & Kros, K. K. (2023). Institutioneel racisme effectief aanpakken.
Kennisplatform inclusief samenleven. Franck, E. F., & Nicaise, I. N. (2018). Ongelijkheden in het Vlaamse onderwijssysteem: verbetering in zicht? Steunpunt onderwijs onderzoek.
Geef diversiteit een centrale plaats in de lerarenopleiding | Unia. (16 december 2018). Unia. https://www.unia.be/nl/wetgeving-aanbevelingen/aanbevelingen-van-unia/lerarenopleiding
GO! onderwijs. (z.d.). Levensbeschouwelijke kentekens. pro.g-o. Geraadpleegd op 31 mei 2024, van https://pro.g-o.be/themas/organisatie-en-regelgeving/juridische-ondersteuning/levensbeschouwelijke-kentekens/
KVDP. (2023, 15 december). Vzw School zonder racisme failliet: “Aanpak racisme geen prioriteit voor minister Weyts”. Bruzz.be.
Lazarus, R.S. (1991). Progress on a cognitive-motivational-relational theory of emotion. American Psychologist , 46 (8), 819-834. doi: 10.1037/0003-066X.46.8.819
Loir, J., & Van den Hauwe, J. (17 januari 2023). Diversiteit en inclusie in het onderwijs (DIVA): Onderzoek naar rolmodellen in het onderwijs. Presentatie gegeven op de VLOR-studievoormiddag, Brussel, België.
MAJONG, & DE BRUYCKERE, P. (2013). welwijs. Welwijs, 3. http://www.welwijs.be/jaargangen/Jaargang%2024,%20nummer%201,%20maart%202013.pdf#page=17
Mary Cénat, J. M. C. (2022). Complex Racial Trauma: evidence, theory, assessment, and treatment (Volume 18, issue 3). Geraadpleegd op 8 juni 2024, van https://doi.org/10.1177/17456916221120428
Mediawijs. (2022, 30 juni). Wat is victim blaming? https://www.mediawijs.be/nl/artikels/wat-victim-blaming
Mues, W. (2024, 16 januari). Zijn we bang van meertaligheid? DeWereldMorgen.be. https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2023/03/28/zijn-we-bang-van-meertaligheid/
Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO). (2008). Omgaan met culturele diversiteit in het onderwijs Nood aan diversiteit vooraan in de klas. (26/08/2020). SERV. https://www.serv.be/diversiteit/nieuws/nood-diversiteit-vooraan-klas
Peeters, R. (2022). Diversiteit in het onderwijspersoneel: Beleidsnota onderwijs 2022. LEVL vzw. Peeters, R. P., & Depraetere, H. D. (2022). Diversiteit binnen lerarenteams: Kick-off Plan Samenleven. LEVL. Praktijk OF1 - UCLL. (z.d.). https://onderwijsaanbod.leuven.ucll.be/syllabi/n/MSS16AN.htm#activetab=doelstellingen_idp2730528
Reinhilde Pulinx, Piet Van Avermaet & Orhan Agirdag (2017) Silencing linguistic diversity: the extent, the determinants and consequences of the monolingual beliefs of Flemish teachers, International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 20:5, 542-556, DOI: 10.1080/13670050.2015.1102860
Simons, B. S. (2023). Ervaringen van micro-agressies bij etnisch-culturele minderheden in het secundair onderwijs. UGent. SOM. (2023, 26 oktober). “De pijpleiding lekt over de hele lengte.” Waarom hebben we zo weinig leraren van kleur? - SOM. https://samenonderwijsmaken.be/storys/de-pijpleiding-lekt-over-de-hele-lengte-waarom-hebben-we-zo-weinig-leraren-van-kleur/
Starttoets lerarenopleiding | De Vlaamse Hogescholenraad (Door Vlaamse Hogescholen Raad). (z.d.). Vlaamse Hogescholenraad. https://www.vlaamsehogescholenraad.be/starttoets
Steketee, A., Williams, M. T., Valencia, B. T., Printz, D., & Hooper, L. M. (2021). Racial and language microaggressions in the school ecology. Perspectives on Psychological Science, 16(5), 1075-1098.
Stereotypen, vooroordelen, bias en microagressies: hoe vermijd je ze? | Educationaltips. (2023, 2 maart). Geraadpleegd op 8 juni 2024, van https://onderwijstips.ugent.be/en/tips/stereotypen-vooroordelen-bias-en-microagressies-ho/
Sue, D. W. (2010). Microaggressions in everyday life: Race, gender, and sexual orientation. New Jersey: Wiley. Sue, D. W., Alsaidi, S., Awad, M. N., Glaeser, E., Calle, C. Z., & Mendez, N. (2019). Disarming racial microaggressions: Microintervention strategies for targets, White allies, and bystanders. American Psychologist, 74(1), 128.
Sue, D. W., Capodilupo, C. M., Torino, G. C., Bucceri, J. M., Holder, A. M. B., Nadal, K. L., & Esquilin, M. (2007). Racial microaggressions in everyday life: Implications for clinical practice. The American Psychologist, 62(4), 271–286. 56
Sue, D. W., Lin, A. I., Torino, G. C., Capodilupo, C. M., & Rivera, D. P. (2009). Racial microaggressions and difficult dialogues on race in the classroom. Cultural diversity and ethnic minority psychology, 15(2), 183.
T4b, A. (2023, 22 februari). Een diverser lerarenteam – Wat denken leerlingen hier zelf van? Teach For Belgium. https://teachforbelgium.be/nl/een-diverser-lerarenteam-wat-denken-leerlingen-hier-zelf-van/
Taalondersteuning. (z.d.). UCLL. https://www.ucll.be/nl/taalondersteuning
Van Droogenbroeck, F., Lemblé, H., Bongaerts, B., Spruyt, B., Siongers, J., & Kavadias, D. (2019). TALIS 2018 Vlaanderen - Volume I. Brussel: Vrije Universiteit Brussel.
Van Droogenbroeck, K. (2023, 13 december). Racisme op school: scholieren vinden het belangrijk, maar vzw die ertegen strijdt is failliet. demorgen.be. https://www.demorgen.be/snelnieuws/racisme-op-school-scholieren-vinden-het-belangrijk-maar-vzw-die-ertegen-strijdt-is-failliet~b4e39fed/
Van Heurck, L., & Delrue, K. (17 januari 2023). Diversiteit en inclusie in het onderwijs (DIVA): Onderzoek naar rolmodellen in het onderwijs. Presentatie gegeven op de VLOR-studievoormiddag, Brussel, België.
Van Rooijen, M. v. R., & De Winter-Koçak, S. d. W.-K. (2018). Gelijke kansen op gelijke stages. Kennisplatform Integratie & samenleving.
Vermeulen, S., & Prokic-Breuer, T. (2019). Teacher-student assortative matching and student achievement. Geraadpleegd op 7 juni 2024, van https://education-lab.nl/wp-content/uploads/2020/10/Teacher-student-matching-and-student-achievement-ROA-RM.pdf
Vlaamse Onderwijsraad [VLOR]. (2011). Advies over stages en kansengroepen.
Vlaamse Overheid. (2021). Nulmeting herkomst leerkrachten in het Vlaamse onderwijs.
VRT nws, & Ramboer, T. R. (2022, 15 november). Leerkracht-student Chaïmae (19) draagt hoofddoek en vond geen stageplek in Vlaanderen: “Ik ben wie ik ben, ik geef les in wat ik les moet geven”. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/11/15/leekrachten-in-spe-met-moslimachtergrond-moeten-hoofddoek-prijsg/
Waar kom je echt vandaan? Micro-agressie in het hoger onderwijs. (2023, 9 januari). UCLL Research & Expertise. https://research-expertise.ucll.be/en/projects/waar-kom-je-echt-vandaan-micro-agressie-het-hoger-onderwijs
