Gaat al dat zweverige gedoe over Moeder Aarde echt iets veranderen?
Je kent ze wel, die milieuactivisten die hun mond vol hebben van ‘Moeder Aarde’, die de kleinste regenworm een wonder noemen, die letterlijk geen vlieg kwaad willen doen. In contrast met de machtige mannen in maatpak die de destructie van de aarde en haar sociale structuren aansturen, lijken ze misschien wereldvreemd en zweverig. Mogen we van de ideeën van die bende hippies iets verwachten? Gaan zij zorgen voor de radicale transformatie van de maatschappelijke structuren naar eerlijkere en meer ecologische versies? Binnen sociale bewegingen en in de academische wereld gaan er steeds meer stemmen op die deze activisten gelijk geven. We moeten – zo stellen zij - eerst en vooral onze relatie met de niet-menselijke wereld veranderen om op een ander fundament aan iets nieuws te kunnen bouwen. Toch meer aandacht voor ‘Moeder Aarde’ en regenwormen dus. Ook in de landbouw, waar de nood aan verandering overduidelijk hoog is, leeft dit idee sterk. In zijn thesisonderzoek onderzocht Wout Barbier welke rol anders spreken over micro-organismen, onkruid, organisch materiaal en nog vele andere elementen nu eigenlijk speelt binnen de landbouw. Spoiler: eens hij begon te graven, ging ook hij steeds meer van regenwormen houden.
De nood aan systeemverandering in de landbouw
Ons voedselsysteem is bij uitstek een domein waar systeemverandering broodnodig is. De industriële landbouw, op vele plekken het dominante model, draagt een grote verantwoordelijkheid voor klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit. Daarnaast is het huidige systeem niet in staat om de boer.inn.en van een eerlijk loon en een stabiele toegang tot grond te voorzien, zoals nog eens pijnlijk in de verf werd gezet in de boerenprotesten dit voorjaar. Onder noemers als voedselsoevereiniteit, regeneratieve landbouw en agro-ecologie tonen gemeenschappen wereldwijd dat het ook anders kan: een rechtvaardig en ecologisch voedselsysteem is mogelijk.
Een agro-ecologische boer op zijn land.
Het belang van discoursen
Als we deze alternatieven willen opschalen, moeten we eerst begrijpen hoe het komt dat de industriële landbouw dominant blijft. Enkele spelers in de voedselsector worden door de industriële landbouw ontzettend rijk en ontzettend machtig. Ze uiten hun macht op verschillende manieren. Sommige uitingen van macht zijn makkelijk te herkennen: een wet die schaalvergroting stimuleert, een subsidie voor de aanschaf van zware tractoren, of een organisatie van de markt die de prijzen laag houdt. Maar er zijn ook subtielere machtsuitingen. Zo controleren de belanghebbers bij de industriële landbouw het discours. Hoe we praten over boer.inn.en, hun producten en de levensondersteunende systemen waarvan ze afhankelijk zijn, is van belang! Het discours van de industriële landbouw legitimeert andere machtsuitingen en sleept boer.inn.en mee in het industriële landbouwsysteem. Discoursen beïnvloeden namelijk waarnaar boeren verlangen, wat ze voelen, denken en doen. In de boer.in wordt door het agro-industriële discours het verlangen geplant naar schaalvergroting en intensiever telen. Wat kan er gemakkelijker zijn voor de industriële landbouw? De boer.in maakt zichzelf tot “moderne slaaf van de maatschappij”, zoals een conventionele boerin het in een interview scherp verwoordde.
Alternatieve mens-natuurrelaties
Discoursen zijn dus van groot belang. Discoursen zijn gebaseerd op aannames over de aard van de dingen, ontologische aannames. Het agro-industriële discours steunt op een visie die mensen en niet-mensen (de “natuur”) van elkaar scheidt. Alternatieve landbouwsystemen daarentegen zijn gebaseerd op een andere aanname: ze zien de boer.in en de bodem, het zonlicht, de regenwormen, … als deel van een netwerk, allemaal verbonden. Niet de boer.in produceert gewassen en ecosysteemdiensten, maar het netwerk van menselijke en niet-menselijke elementen. Dit is wat we alternatieve mens-natuurrelaties noemen. Ze vormen een alternatief voor de scheiding van mens en natuur die onderliggend is aan het agro-industriële discours. Aangezien een scheiding van mens en natuur het fundament vormt van de industriële landbouw, heeft anders spreken over natuurlijke elementen potentieel om een verandering teweeg te brengen. Misschien is het idee van die hippies - spreken over Moeder Aarde en over regenwormen - nog niet zo zot!
Anders leren kijken naar en spreken over de bodem is een kleine revolutie.
De rol van alternatieve mens-natuurrelaties in systeemverandering
Tot zover de theorie. Welke effecten heeft spreken over zorg voor natuurlijke elementen, op basis van alternatieve mens-natuurrelaties, in de praktijk? Momenteel werkt het benadrukken van zorg voor natuurlijke elementen eerder verdelend dan verbindend tussen Vlaamse boer.inn.en. Vooral conventionele boer.inn.en hebben te kampen met problemen zoals hoge administratiedruk, te lage prijzen voor voedselproducten, onzekere vergunningen… die binnen het industriële landbouwmodel in tegenspraak zijn met zorg voor natuurlijke elementen. Zo kan het beschermen van een zeldzame diersoort ervoor zorgen dat boeren een vergunning verliezen, en zo in de problemen komen om hun leningen af te betalen. De voorstanders van alternatieve landbouwsystemen moeten deze bezorgdheden serieus nemen. Het benadrukken van zorg voor natuurlijke elementen dient deel te zijn van een holistisch antwoord op het huidige systeem. Een alternatief systeem dient ook aandacht te hebben voor de financiële duurzaamheid van de boer.in.
Het gevaar van co-optatie
Kritisch nieuwe concepten zoals agro-ecologie zijn bedreigend voor het dominante systeem. De belanghebbers bij de industriële landbouwsysteem proberen de kritische stemmen in hun kamp te trekken door net genoeg van hun retoriek over te nemen, en door bijvoorbeeld ook over bodemzorg te spreken. Dit noemen we co-optatie. Bepleiters van een alternatief systeem mogen zich hierdoor niet van de wijs laten brengen. We kunnen zorg voor natuurlijke elementen en agro-ecologie reclaimen door te benadrukken dat deze concepten deel uitmaken van een systeem dat zich expliciet van de industriële landbouw afzet. Zo bouwen we aan een brede beweging die ook conventionele boer.inn.en kan mobiliseren om een systeemverandering teweeg te brengen. Om deze nieuwe strijdpunten hard te maken zullen er nieuwe bondgenootschappen gesmeed moeten worden, bijvoorbeeld met vakbonden binnen en buiten de landbouw. Dat ‘zweverige gedoe’ over Moeder Aarde heeft veel potentieel, maar kan het niet alleen. Om een systeemverandering in de landbouw teweeg te brengen zal er een brede coalitie aan actoren moeten opstaan die een holistisch en mobiliserend antwoord op de industriële landbouw biedt, met aandacht voor de financiële duurzaamheid van de boer.in.
Bibliografie
Abdullahi, A. C., Siwar, C., Isma’il Shaharudin, M., en Anizan, I. (2018). Carbon Sequestration in Soils: The Opportunities and Challenges. In Carbon Capture, Utilization and Sequestration. IntechOpen.
ABS (z.d.a). Geschiedenis.
ABS (z.d.b). Wie zijn we.
Agentschap Landbouw & Visserij (2023). De biologische productie en consumptie in 2022.
Andries, S. (2021). CD&V en de Boerenbond, oude bondgenoten in een nieuwe wereld.
Armenteras, D. (2021). Guidelines for healthy global scientific collaborations. Nature Ecology & Evolution, 5(9):1193–1194.
Bernstein, H. en Byres, T. J. (2001). From Peasant Studies to Agrarian Change. Journal of Agrarian Change, 1(1):1–56. Bezner Kerr, R., Liebert, J., Kansanga, M., en Kpienbaareh, D. (2022). Human and social values in agroecology. Elementa: Science of the Anthropocene, 10(1):00090.
BioForum (2023). Bodemzorg is ook een collectieve uitdaging. Bio Actief.
BioForum (z.d.a). Hoe gaat een bioboer om met gewasbescherming?
BioForum (z.d.b). Is biolandbouw beter voor het klimaat?
BioForum (z.d.c). Naar welk soort voedselproductie streeft de biosector?
BioForum (z.d.d). Waarom is biolandbouw goed voor het milieu?
BioForum (z.d.e). Waarom kan verticale landbouw, daklandbouw of hydrocultuur niet bio zijn?
BioForum (z.d.f). Waarom volgen bioveehouders het principe van de grondgebondenheid?
BioForum (z.d.g). Waarom zorgt een bioboer voor een vruchtbare bodem, en hoe doet hij dat?
BioForum (z.d.h). Wat is agro-ecologie?
Bird, A. (2022). Thomas Kuhn. In Zalta, E. N., redacteur, The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University, lente 2022 editie.
Blanchet Garneau, A., Browne, A. J., en Varcoe, C. (2019). Understanding competing discourses as a basis for promoting equity in primary health care. BMC Health Services Research, 19(1):764.
Boerenbond (z.d.a). Boerenbond en M.R.B.B. werken aan duurzame land- en tuinbouw.
Boerenbond (z.d.b). Carbon Farming.
Boerenbond (z.d.c). Geschiedenis van Boerenbond.
Boerenbond (z.d.d). Hoe de vork in de steel zit.
Boerenbond (z.d.e). Landbouw en klimaat.
Boerenbond (z.d.f). Over ons.
Boerenbond (z.d.g). Thema’s en onderwerpen.
Boerenforum (2018). Visietekst Boerenforum.
Boerenforum (2024). Startpagina.
Carson, R. (1962). Silent Spring. Houghton Mifflin Harcourt.
Clijsters, T. (2023). Agroecologies in Flanders: an analysis of governance and co-optation.
Crivits, M. en Prové, C. (2023). Landbouwers met inspraak in beleid: lessen uit de New Deal. In Tot de bodem: De toekomst van landbouw in Vlaanderen, pagina’s 141–156. Leuven University Press.
Cuvelier, K. (2021). Nyéléni Verklaring van het Internationale Forum voor Agro-Ecologie.
Daugbjerg, C. en Feindt, P. H. (2017). Post-exceptionalism in public policy: transforming food and agricultural policy. Journal of European Public Policy, 24(11):1565– 1584.
Davies, J. (2016). Back to balance: labour therapeutics and the depoliticisation of workplace distress. Palgrave Communications, 2(1):1–9.
De Cock, L., Dessein, J., en De Krom, M. P. (2016). Understanding the development of organic agriculture in Flanders (Belgium): A discourse analytical approach. NJAS: Wageningen Journal of Life Sciences, 79(1):1–10.
Delville, E. (2022). Klimaatscepticisme als symptoom van de postpolitieke conditie: een studie naar de analytische waarde van agonistische visie op democratie.
Demeulenaere, E. en Piersante, Y. (2020). In or out? Organisational dynamics within European ‘peasant seed’ movements facing opening-up institutions and policies. The Journal of Peasant Studies, 47(4):767–791.
Departement Omgeving (z.d.). Programmatische Aanpak Stikstof (PAS).
Deroo, I. (2022a). LIDL - Koolstofboeren.
Deroo, I. (2022b). LIF.
Deroo, I. (2024). Bierbeekse boeren doen aan circulaire koolstofopbouw.
Dewanckele, T. (2024). Koolstofgehalte moet komende jaren opgekrikt worden.
D’Hose, T. (z.d.). Bodemverdichting voorkomen en remediëren.
Dryzek, J. S. (2012). Paradigms and Discourses. In Bodansky, D., Brunnée, J., en Hey, E., redacteurs, The Oxford Handbook of International Environmental Law, pagina’s 44–62. Oxford University Press, eerste editie.
Dryzek, J. S. (2017). The Politics of the Earth, volume 1. Oxford University Press.
Erjavec, K., Erjavec, E., en Juvanci ˇ c, L. (2009). New Wine in Old Bottles: Critical ˇ Discourse Analysis of the Current Common EU Agricultural Policy Reform Agenda. Sociologia Ruralis, 49(1):41–55.
Fama, M. en Conti, M. (2022). Food Security and Agricultural Crises in a “Financialized Food Regime”. Cambio. Rivista sulle Trasformazioni Sociali, 12(23):85–97.
Feindt, P. H., Schwindenhammer, S., en Tosun, J. (2021). Politicization, Depoliticization and Policy Change: A Comparative Theoretical Perspective on Agri-food Policy. Journal of Comparative Policy Analysis: Research and Practice, 23(5-6):509– 525.
Finlayson, A. en Valentine, J., redacteurs (2002). Politics and post-structuralism: an introduction. Edinburgh University Press, Edinburgh.
Foucault, M. (1977). Discipline and punish: the birth of the prison. Pantheon Books, New York.
Funtowicz, S. O. en Ravetz, J. R. (1993). Science for the post-normal age. Futures, 25(7):739–755. Geels, F. W. (2002). Technological transitions as evolutionary reconfiguration processes: a multi-level perspective and a case-study. Research Policy, 31(8):1257– 1274.
Gewin, V. (2022). Decolonization should extend to collaborations, authorship and co-creation of knowledge. Nature, 612(7938):178–178.
Giraldo, O. F. (2019). Political Ecology of Agriculture: Agroecology and Post-Development. Springer International Publishing, Cham.
Goeminne, G. (2010). Climate Policy is Dead, Long Live Climate Politics! Ethics, Place & Environment, 13(2):207–214.
González de Molina, M., Petersen, P. F., Garrido Peña, F., en Caporal, F. R. (2019). Political Agroecology: Advancing the Transition to Sustainable Food Systems. CRC Press, eerste editie.
Gordon, E., Davila, F., en Riedy, C. (2023). Regenerative agriculture: a potentially transformative storyline shared by nine discourses. Sustainability Science, 18(4):1833–1849.
Gramsci, A. (1992). Prison Notebooks: Volume 1. Columbia University Press.
Groene Kring (z.d.a). Activiteiten.
Groene Kring (z.d.b). De natuurherstelwet, hoe zat dat nu weer? Vijf vragen en antwoorden!
Groene Kring (z.d.c). Hoe zit het GLB in elkaar?
Groene Kring (z.d.d). MAP, PAS en GLB: hoe staat het met elk dossier?
Gruber, N. en Galloway, J. N. (2008). An Earth-system perspective of the global nitrogen cycle. Nature, 451(7176):293–296.
Haraway, D. J. (1990). A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century 1. In Simians, Cyborgs, and Women. Routledge.
Hofweber, T. (2023). Logic and Ontology. In Zalta, E. N. en Nodelman, U., redacteurs, The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University, zomer 2023 editie.
Hogg, M. en Abrams, D. (2009). Social cognition and attitudes. Harlow.
Huxley, A. (1932). Brave New World. Chatto & Windus.
Ingold, T. (2000). Building, dwelling, living:: How animals and people make themselves at home in the world. In The Perception of the Environment. Routledge.
Jones, O. (2009). Nature-Culture. In Kitchin, R. en Thrift, N., redacteurs, International Encyclopedia of Human Geography, pagina’s 309–323. Elsevier, Oxford.
Jones, S. (2010). Antonio Gramsci. Routledge critical thinkers. Routledge, Londen.
Karskens, M. (2012). Foucault. Profielen. Boom uitgevers, Amsterdam.Kenis, A. en
Mathijs, E. (2014a). Climate change and post-politics: Repoliticizing the present by imagining the future? Geoforum, 52:148–156.
Kenis, A. en Mathijs, E. (2014b). (De)politicising the local: The case of the Transition Towns movement in Flanders (Belgium). Journal of Rural Studies, 34:172–183.
Kettell, S. en Kerr, P. (2022). ‘Guided by the science’: (De)politicising the UK government’s response to the coronavirus crisis. The British Journal of Politics and International Relations, 24(1):11–30.
Kimmerer, R. W. (2013). Braiding Sweetgrass. Milkweed Editions, Minneapolis, eerste editie.
Kriesi, H. (1996). The organizational structure of new social movements in a political context. In McAdam, D., McCarthy, J. D., en Zald, M. N., redacteurs, Comparative Perspectives on Social Movements: Political Opportunities, Mobilizing Structures, and Cultural Framings, Cambridge Studies in Comparative Politics, pagina’s 152– 184. Cambridge University Press, Cambridge.
Kuhn, T. S. (1962). The structure of scientific revolutions. The University of Chicago Press.
Laclau, E. en Mouffe, C. (1985). Hegemony and socialist strategy: towards a radical democratic politics. Verso, Londen.
Laclau, E. en Mouffe, C. (2014). Hegemony And Socialist Strategy: Towards A Radical Democratic Politics. Verso Books.
Langan, M. (2018). Neo-Colonialism and Nkrumah: Recovering a Critical Concept. In Langan, M., redacteur, Neo-Colonialism and the Poverty of ’Development’ in Africa, Contemporary African Political Economy, pagina’s 1–32. Springer International Publishing, Cham.
Latour, B. (2000). We have never been modern. Pearson Education, Harlow, vijfde editie.
Leach, M. en Scoones, I. (2007). Mobilising citizens: social movements and the politics of knowledge.
Leitheiser, S., Horlings, I., Franklin, A., en Trell, E. (2022). Regeneration at a distance from the state: From radical imaginaries to alternative practices in Dutch farming. Sociologia Ruralis, 62(4):699–725.
Li, T. M. (2017). After Development: Surplus Population and the Politics of Entitlement. Development and Change, 48(6):1247–1261.
Maeseele, P., Raeijmaekers, D., Van Der Steen, L., Reul, R., en Paulussen, S. (2017). In Flanders Fields: De/politicization and Democratic Debate on a GM Potato Field Trial Controversy in News Media. Environmental Communication, 11(2):166–183.
Martin, J. (2023). Antonio Gramsci. In Zalta, E. N. en Nodelman, U., redacteurs, The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University, lente 2023 editie.
Martinez-Alier, J. (2002). The environmentalism of the poor: a study of ecological conflicts and valuation. Edward Elgar Publishing, Northhampton.
Menegat, S., Ledo, A., en Tirado, R. (2022). Greenhouse gas emissions from global production and use of nitrogen synthetic fertilisers in agriculture. Scientific Reports, 12(1):14490.
Midgley, M. (2005). The Myths We Live By. Routledge.
Mouffe, C. (2005). On the Political. Routledge, London.
Mouffe, C. (2018). For a left populism. Verso, Londen.
Natuurpunt (z.d.). Boer zoekt natuur, natuur zoekt boer.
Nickles, T. (2017). Scientific Revolutions. In Zalta, E. N., redacteur, The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University, winter 2017 editie.
Omi, M. en Winant, H. (1986). Racial formation in the United States: from the 1960s to the 1980s. Critical social thought. Routledge & Kegan Paul, New York.
Pim, J. (2021). Agroforestry in West-Vlaanderen.
Polanyi, K. (1944). The Great Transformation: The Political and Economic Origins of Our Time. Farrar & Rinehart.
Rancière, J. (1999). Disagreement: Politics and Philosophy. U of Minnesota Press.
Sadhguru (2023). About Conscious Planet.
Sannen, K. (2020). Agro-ecologie als inspiratie voor alternatieve verdienmodellen.
Santens, T. (2022). Wat is de MRBB, de financiële groep achter de Boerenbond met een vermogen van 5 miljard?
Schlosser, M. (2019). Agency. In Zalta, E. N., redacteur, The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University, winter 2019 editie.
Segers, Y. en Relaes, J. (2023). Een geschiedenis van het landbouwbeleid sinds 1830. In De Keyzer, M., redacteur, Tot de bodem, De toekomst van landbouw in Vlaanderen, pagina’s 23–38. Leuven University Press.
Shiva, V. (2016). The Violence of the Green Revolution: Third World Agriculture, Ecology, and Politics. University Press of Kentucky
Shiva, V. en Bedi, G., redacteurs (2002). Sustainable agriculture and food security: the impact of globalisation. Sage Publications, New Delhi.
Simpson, B., Willer, R., en Feinberg, M. (2022). Radical flanks of social movements can increase support for moderate factions. PNAS Nexus, 1(3):pgac110.
Steup, M. en Neta, R. (2020). Epistemology. In Zalta, E. N., redacteur, The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University, herfst 2020 editie.
Swanson, L. E. (2009). Rural Policy and Direct Local Participation: Democracy, Inclusiveness, Collective Agency, and Locality-Based Policy. Rural Sociology, 66(1):1– 21.
Swyngedouw, E. (2010). Apocalypse Forever? Theory, Culture & Society, 27(2- 3):213–232. Tessier, L. (2021). The pursuit of agroecological principles by Flemish beef farmers: advancing towards a body of thought for sustainable food systems.
van Bommel, K. en Spicer, A. (2011). Hail the Snail: Hegemonic Struggles in the Slow Food Movement. Organization Studies, 32(12):1717–1744.
van der Ploeg, J. D. (1987). De verwetenschappelijking van de landbouwbeoefening. Landbouwuniversiteit Wageningen, Wageningen.
van der Ploeg, J. D. (2008). The new peasantries: struggles for autonomy and sustainability in an era of empire and globalization. Earthscan, Londen.
van der Ploeg, J. D. (2023). Gesloten vanwege stikstof: achtergronden, uitwegen en lessen. Noordboek, Gorredijk.
van Veldhuizen, A. (2021). Defining the Old, Creating the New: Post-Ideology and the Politics of Periodization. In Paul, H. en van Veldhuizen, A., redacteurs, Post-everything: An intellectual history of post-concepts, pagina’s 60–78. Manchester University Press.
Vandamme, H. (2023). Landroof. De Drietand. Vilt (2009). Hendrik Vandamme is nieuwe voorzitter van ABS.
Voedsel Anders (z.d.). Samen staan we sterk. Walton, J. en Seddon, D. (1994). Free Markets & Food Riots. Blackwell Publishers Ltd, Oxford. Wezel, A., Herren, B. G., Kerr, R. B., Barrios, E., Gonçalves, A. L. R., en Sinclair, F. (2020). Agroecological principles and elements and their implications for transitioning to sustainable food systems. A review. Agronomy for Sustainable Development, 40(6):40.
Woodward, K., Dixon, D. P., en Jones, J. P. (2009). Poststructuralism/Poststructuralist Geographies. In International Encyclopedia of Human Geography, pagina’s 396– 407. Elsevier.
Zizek, S. (2008). Censorship Today: Violence, or Ecology, a New Opium for the ˇ Masses.
