1/3 van de Vlaamse leerlingen leest niet graag alleen (maar wel samen?)

1 op 3. Dat is de hoeveelheid Vlaamse leerlingen die niet graag leest (Vansteelandt & Bequoye, 2023a). Lezen ze dan misschien liever samen? Ik ging op zoek naar de relatie tussen dat samenwerkend lezen en hun leesmotivatie.

Coöperatief lezen

Coöperatief leren is een specifieke vorm van groepswerk. Hiervoor moet de les aan 5 kenmerken voldoen. Eerst en vooral moeten de leerlingen positief wederzijds afhankelijk zijn. Dat betekent dat ze elkaar nodig hebben om de opdracht tot een goed einde te brengen. Bij samenwerkend of coöperatief lezen behaal je dit door elk lid van de groep een ander deel van de tekst te geven. Daarnaast moeten ze ook individueel verantwoordelijk zijn. Zo beslissen ze zelf welke zinnen ze wel of niet delen met hun groep. Vervolgens gaan ze in interactie over de verkregen informatie. Binnen elke les moet er aan een bepaalde samenwerkingsvaardigheid gewerkt worden. We kunnen focussen op actief luisteren, je eigen mening op een constructieve manier geven, elkaar aankijken tijdens een gesprek enz. Tenslotte wordt het gehele groepsproces geëvalueerd. (Förrer et al., 2000, 2008)

Praktijkvoorbeeld

Deze nogal abstracte begrippen worden snel duidelijk wanneer je ze inzet in de praktijk. Zo kan je op het bord een lege zoo tekenen.

De leerlingen worden dan in groepjes van vier verdeeld en elk lid krijgt een ander tekstje. De zoo moet terug ingericht worden met al haar prachtige dieren en daar hebben we de hulp van de leerlingen voor nodig. We zouden natuurlijk niet willen dat een giraf uitglijdt op het ijs van de pinguïns of een olifant geen ruimte heeft om rond te lopen in het verblijf van de panda’s. Om te weten welk verblijf bij welk dier hoort, moeten de leerlingen overleggen. Eén leerling per groep zal namelijk een zin hebben die zegt dat de vissen van elke kant moeten kunnen bekeken worden. In het midden hebben we een rond verblijf en een rechthoekig verblijf. Welk behoort dan tot de vissen? Daarvoor zullen de leerlingen met elkaar in interactie moeten gaan. Een andere leerling heeft immers een zin die stelt dat ook de giraffen een centraal verblijf hebben én dat zij lange rechte lijnen moeten kunnen lopen. De giraffen zitten dus in het rechthoekig verblijf, waardoor er in het ronde plaats blijft voor de vissen. Door op deze manier verder te gaan, zullen de leerlingen voor elk dier een plekje vinden in hun zoo. 

Vooraleer deze opdracht gegeven wordt, is het natuurlijk belangrijk om te verwoorden aan welke sociale vaardigheden er specifiek wordt gewerkt. Zo kan er bijvoorbeeld gefocust worden op actief luisteren, je menig geven, hulp vragen en zovele andere. Daarnaast is het ook essentieel om op het einde opnieuw aandacht te besteden aan deze vaardigheid. Bespreek met de leerlingen wat al goed ging in hun groepje en wat volgende keer beter kan. 

Leesmotivatie

Wanneer we spreken over leesmotivatie, hebben we het over de reden om te lezen (Houtveen, Van Stelsel & De la Rie, 2019). Om leerlingen graag te doen lezen moeten we volgens expert Maarten Vansteenkiste inzetten op de autonomie, verbondenheid en competentie van de leerlingen (De Wilde, 2024)

Onderzoek

In mijn onderzoek bekeek ik de link tussen die drie begrippen en coöperatief begrijpend lezen. Daarom stelde ik mezelf de vragen ‘Wat kan coöperatief begrijpend lezen betekenen voor de leesmotivatie?’, ‘Hoe staat verbondenheid in relatie met leesmotivatie?’ en ‘Hoe verhouden positieve wederzijdse afhankelijkheid en individuele verantwoordelijkheid zich tot leesmotivatie? In mijn stageschool in Malawi ging ik aan de slag op drie verschillende manieren. Ik observeerde de leerlingen, vroeg hun meningen over bepaalde stellingen a.d.h.v. quizzen en deelde een vragenlijst uit aan de leerkrachten.

Resultaten

Uit de resultaten is gebleken dat er wel degelijk een duidelijke link is tussen verbondenheid en leesmotivatie. Leerlingen vinden het leuker wanneer ze mogen samenwerken en werken dan ook ijveriger. Daarnaast hebben ook positieve wederzijdse afhaneklijkheid en individuele verantwoordelijkheid een goede relatie met leesmotivatie. Leerlingen die voordien met hun hoofd in de wolken zaten, gingen bij het samenwerken onmiddellijk aan de slag. Bij het verbinden van coöperatief begrijpend lezen en leesmotivatie, moet er wel een kanttekening worden gemaakt. Dit is enkel positief wanneer de leerlingen ook weten waarom ze een bepaalde opdracht moeten uitvoeren.

Voor diegenen die nog niet helemaal overtuigd zijn van de duidelijke relatie, sluit ik af met een anekdote. Dit onderzoek werd gevoerd in een levendige klas van 46 leerlingen. Voordien waren 6 leerlingen de tekst effectief aan het lezen en staarden de andere 40 voor zich uit. Bij de coöperatieve leeslessen zaten ze allemaal, stuk voor stuk, geconcentreerd te lezen en gepassioneerd te overleggen. Dat lijkt mij bewijs genoeg dat coöperatief begrijpend lezen en leesmotivatie stevig met elkaar vervlochten zijn.

Bibliografie

De Wilde, B. (2024, 15 januari). Leerlingen motiveren: vragen aan expert Maarten Vansteenkiste. Klasse. https://www.klasse.be/125776/hoe-motiveer-leerlingen-vansteenkiste-motivatie/

Förrer, M., Kenter, B., & Veenman, S. (2000). Coöperatief leren in het basisonderwijs. Amersfoort: CPS.

Förrer, M., Kenter, b., & Veenman, S. (2008). Coöperatief leren binnen passend onderwijs. Amersfoort: CPS.

Houtveen, A.A.M, van Steensel, R.C.M, & de la Rie, S. (2019). De vele kanten van leesbegrip. Literatuurstudie naar onderwijs in begrijpend lezen in opdracht van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek en de Inspectie van het Onderwijs.

Vansteelandt, I., & Bequoye, S. (2023a, 17 mei). PIRLS 2021: leesniveau daalt enorm en 1 op 3 van de Vlaamse leerlingen leest niet graag. Iedereenleest. https://www.iedereenleest.be/over-lezen/onderzoek/pirls-2021-leesniveau-daalt-enorm-en-1-op-3-van-de-vlaamse-leerlingen-leest#:~:text=begrijpend%20lezen%20niet.%E2%80%9D-,Slechts%203%25%20van%20de%20Vlaamse%20leerlingen%20is%20een%20gevorderde%20lezer,van%20verhalen%20als%20informatieve%20teksten.