Ecodorpen: kan je zelfvoorzienend leven in Vlaanderen?

Hanne
van Mourik
  • Lowie
    Vandyck
  • Zoë
    Sagon

Bewoner Ludo werkt in de serres van ecogemeenschap Het Abtshof (© Lowie Vandyck)

Steeds meer Vlamingen proberen duurzamer te leven. Wie daar heel ver in wil gaan, kan streven naar een volledig zelfvoorzienend bestaan in een ecodorp. Toch blijken in de praktijk heel wat regels, tten en onwetendheid dat enorm lastig te maken. Is het wel mogelijk om helemaal zelfvoorzienend te leven in Vlaanderen? 

Wereldwijd zijn er meer dan tienduizend ecodorpen of ecogemeenschappen. Vlaanderen telt er vier: De Bereklauw (Herent), Het Gulden Gehucht (Pellenberg), De Weegbree (SintKatelijne-Waver) en Het Abtshof (Borlo). Ze starten vanuit dezelfde principes: ecologie, economie, wereldbeeld en sociaal, maar zijn in hun uitvoering ongelooflijk divers. Zo bepalen de bewoners de vorm: van tiny houses in een bos tot een gerenoveerde hoeve met woonunits op een groot landbouwdomein. 

Hoewel deze plekken vaak ecodorpen genoemd worden, lijkt ecogemeenschap de betekenis beter te omvatten. “De term ecodorp sluit heel wat plekken uit die proberen om iets te doen volgens deze principes, maar dat niet in een dorpsstructuur doen. De term ecogemeenschap omvat zowel het duurzame als het sociale aspect én dat zijn de twee belangrijkste pijlers”, vertelt filosoof en ervaringsdeskundige Zara Lobst. Ze deed vorig jaar onderzoek naar deze manier van leven en woont momenteel ook zelf in een ecodorp in de buurt van Berlijn.

Back-to-the-land 
Ecodorpen of ecogemeenschappen ontstonden in de jaren 60 en 70, mede dankzij de wereldwijde back-to-the-land beweging en de opkomst van meer bewustzijn rondom het klimaat. In 1991 deed Robert Gilman, een pionier in duurzaamheid, onderzoek naar ecodorpen. Hij definieerde ze toen voor het eerst als “volledig uitgeruste nederzettingen op menselijke schaal, waarin menselijke activiteiten harmonieus zijn geïntegreerd in de natuurlijke omgeving. Dit op een manier die een gezonde menselijke ontwikkeling ondersteunt en die succesvol kan worden gecontinueerd tot in het oneindige”. Deze definitie wordt ondertussen als de standaard beschouwd. 

De Bereklauw: de pionier 

Het eerste Vlaamse ecodorp, De Bereklauw in Herent, bestaat al sinds 1971. Hier werd gepionierd met een meer duurzame levensstijl, maar ondertussen ook hulp geboden aan mensen die hun plek niet vinden in de maatschappij. Zo’n twintigtal mensen wonen gratis in kleine huizen en caravans in ruil voor een paar uur werk per dag. “Niets of niemand wordt hier weggegooid”, zegt oprichter Gosse met trots. 

Een tiny house tussen de bomen op De Bereklauw (© Lowie Vandyck)

De Bereklauw biedt onderdak aan heel wat mensen, maar toch verbruiken ze samen evenveel als een gemiddeld gezin van vier personen. Toch blijft hun bestaan onzeker: hun innovatieve, duurzame uitvindingen zorgen voor frictie met overheidsinstanties die ‘niet weten hoe ze hiermee om moeten gaan’. Bewoonster Isabelle geeft als voorbeeld hun creatieve luchtzuiveringsfilter die ‘s zomers de warmte buiten houdt en ‘s winters net binnen. “Omdat de overheid dit systeem niet kent, telt de filter niet als een legale oplossing.” 

Het Abtshof: het succesverhaal? 
Het Abtshof bewijst nochtans dat met een goede organisatie en kennis een succesverhaal toch heel wat dichterbij komt. Dit ecodorp ziet er helemaal anders uit dan De Bereklauw. Na zich jaren te verdiepen in de regelgeving kochten twee koppels zo’n tien jaar geleden een oude leegstaande vierkantshoeve. Ze richtten in 2017 ook de eerste Vlaamse wooncoöperatie op, wat inhoudt dat de coöperatie eigenaar is van de gehele site. De bewoners en gebruikers zijn aandeelhouders. “Wij zijn samen verantwoordelijk voor al hetgeen dat hier gebeurt”, licht bewoner Ludo toe. Een paar mensen zijn nu in opleiding voor sociocratie, letterlijk vertaald: ‘regeren door samenwerking’. 

De sterkte van Het Abtshof zit in de kennis die ze verzameld hebben. Naast de bewonersgroep zijn er nog heel wat mensen die meewerken en meedenken aan het project. Experten op juridisch, energetisch en ecologisch vlak zoeken mee naar mogelijkheden en oplossingen. “We zijn niet op onszelf. We moeten rekening houden met de regelgeving envaak gaat dat gepaard met mensen overtuigen van onze manieren van werken”, vertelt mede-oprichter Philippe. Zo hebben ze de EPC-inspectie moeten overtuigen om damp open te mogen bouwen, een innovatieve manier van ventileren. “En dat was geen gemakkelijke discussie.”

Bewoners eten samen op de binnenplaats van Het Abtshof (© Lowie Vandyck)

Bewoners eten samen op de binnenplaats van Het Abtshof (© Lowie Vandyck)

Belgeco: de verbinder 
Belgeco is de Belgische tak van het Global Ecovillage Network, een overkoepelende organisatie die ecodorpen wereldwijd verbindt. Luk Jonckheere is één van de voortrekkers van Belgeco en linkt het ontstaan ervan aan een stijging van het aantal ecodorpen in België: “Ook het aantal initiatieven die verwant zijn aan de principes van de ecodorpencultuur neemt toe. Met Belgeco willen we een verbindende rol zijn tussen al deze eenheden. Onze kennis over ecodorpen brengt de mensen bij elkaar en helpt hen met hun uitdagingen.” 

En dat blijkt nodig, want ondanks de pioniersrol die ecogemeenschappen kunnen opnemen in de transitie naar een meer duurzame samenleving, stuiten ze nog al te vaak op ingewikkelde regelgeving die creatieve oplossingen verhindert. 

En Wallonië? 
In Wallonië lijken gemeenten meer open te staan voor de oprichting van ecogemeenschappen. In 2019 is de wettelijke erkenning van ‘lichtgewicht woningen’ vastgelegd in de Waalse Wooncode. Dat zijn de tiny houses die vaak voorkomen in ecodorpen. Naar schatting zijn er vandaag de dag ongeveer 25.000 van deze woningen in Wallonië. In Vlaanderen is hier nog geen wettelijk kader voor uitgebouwd, hoewel steden en gemeenten wel vragende partij zijn voor duidelijke regels. 

‘Lichtgewicht woningen’ in het Waalse ecodorp Vevy Wéron (© Lowie Vandyck)

‘Lichtgewicht woningen’ in het Waalse ecodorp Vevy Wéron (© Lowie Vandyck)

De samenwerking tussen Vlaanderen en Wallonië verloopt stroef, mede door de taalbarrière. Daarnaast hebben Waalse ecoprojecten onderling al een sterke uitwisseling en hierdoor minder nood aan een overkoepelend netwerk met Vlaanderen. BelgEco probeert dit gat te dichten en de paar ecodorpen die Vlaanderen heeft sterker te maken door samenwerking, expertise en inzichten. Volledig zelfvoorzienend leven is momenteel niet mogelijk in Vlaanderen, maar elke overwonnen hindernis leidt tot een stap dichterbij. 

Bibliografie

We hebben om informatie te vergaren verschillende mensen geïnterviewd:

Zara Lobst, Luk Jonckheere, Gosse (zonder achternaam), Isabelle Reynders, Philippe Bouillon, Ludo Tweepenninckx, George Debaisieux, Sofie Luyten, Erik Groen, Sarah Westra, Kobe Tilley
 

Universiteit of Hogeschool
Arteveldehogeschool Gent
Thesis jaar
2024
Promotor(en)
Heidi Dufoor, Simon Demeulemeester
Thema('s)