Samenleven met everzwijnen: een ingewikkeld verhaal

Samenleven met everzwijnen: 
een ingewikkeld verhaal

6 oktober 2024 - Wout Verschuere – Hogeschool PXL / Agentschap Natuur & Bos

Stel je voor: je komt oog in oog te staan met een everzwijn tijdens je boswandeling of je botst met je auto op een wild zwijn. Sinds  de terugkeer van het everzwijn in Vlaanderen is dat vandaag niet ondenkbaar. Ook landbouwers krijgen regelmatig bezoek van everzwijnen op hun velden, vaak met veel gewasschade tot gevolg. Toch zijn everzwijnen nuttige dieren. Hoe kunnen landbouw en everzwijnen samenleven? Recent onderzoek biedt enkele interessante inzichten.

Goed voor de natuur

Het aantal everzwijnen in Vlaanderen neemt sterk toe en dit brengt heel wat schade met zich mee. Niet enkel in Limburg en Vlaams-Brabant of in andere regio’s met grote natuurgebieden,  tegenwoordig ook in dichter bevolkte gebieden. Zo ook in Zuid-Dijleland in Vlaams-Brabant, waar onderzoek naar everzwijnschade plaatsvond.

Toch zijn everzwijnen ook een verrijking voor de natuur in Vlaanderen. Sinds hun terugkeer in 2006, leveren ze een belangrijke bijdrage aan onze biodiversiteit. De dieren woelen de voedselrijke bodemlaag om in bossen. Zo komen er nieuwe voedingstoffen naar boven en ontstaan er open plekken waar kleine planten een kans krijgen om te groeien. Ook de modderpoelen die ze maken om zich te verkoelen, zijn nuttig voor andere dieren zoals amfibieën en ongewervelden.

Everzwijnen zijn een meerwaarde voor de natuur, maar richten ook schade aan in landbouwgebied. (Adobe Stock | #83367672)

Wat staat er op het menu? 

Everzwijnen gedijen goed in het mozaïeklandschap van het Dijleland omdat ze er een overvloed aan voedsel vinden. En hoewel ze wel degelijk nuttig zijn in onze omgeving, is hun populatie zo toegenomen dat de dieren op heel wat plaatsen schade aanrichten. Ze zoeken niet enkel naar voedsel in bossen en natuurgebieden, maar ook op velden. Als everzwijnen iets eetbaars tegenkomen op hun pad, zullen ze het zowat altijd opeten. Gewassen als maïs en tarwe laten ze dus niet zomaar links liggen. Bovendien vertrappelen ze tijdens hun zoektocht naar voedsel vaak een groot deel van de oogst. Grote delen van de opbrengst gaan hierdoor verloren, wat zorgt voor economische verliezen voor landbouwers.

In de regio Zuid-Dijleland werd tijdens het onderzoek nagegaan aan welke gewassen everzwijnen de voorkeur geven en hoeveel schade ze veroorzaken op landbouwpercelen. Deze informatie werd geïnventariseerd in samenwerking met landbouwers uit de regio. 

Uit het onderzoek blijkt dat wilde zwijnen in de zomermaanden een voorkeur hebben voor maïs en tarwe. In de wintermaanden, als er in bossen minder voedsel te vinden is, gaan ze op zoek naar regenwormen en andere insecten in weilanden. Ze woelen dan de bovenste bodemlaag om van deze graslanden, op zoek naar voedsel. Daardoor wordt de aarde gemengd met gras, wat voor oneffenheden in de bodem zorgt. Dit maakt het moeilijk om weilanden te maaien. Bovendien is het voor vee, voor wie het gras bestemd is, ongezond om deze mengeling te eten. 

Maïs is zeer geliefd bij everzwijnen. Dat brengt ook schade met zich mee. (Adobe Stock | #588010558)

Afstand tot bos

De everzwijnen verkiezen dus voornamelijk maïs en tarwe in de zomer en graslanden in de winter. Uit het onderzoek blijkt ook dat de afstand van landbouwgronden ten opzichte van bos- en natuurgebied, invloed heeft op de voedingskeuze van everzwijnen. De schade lijkt groter aan percelen die dichter bij bosgebied liggen. Wellicht omdat everzwijnen van beschutting houden, die ze onder meer vinden in struikgewas, varens en bramen. Uit eerder onderzoek blijkt niet alleen dat de afstand tot bos een rol speelt in de voedingskeuze van everzwijnen, ook de soort van het gewas, de afstand tot wegen, de vorm van het landschap, de jacht in een gebied… beïnvloeden het everzwijnmenu.

Jacht op everzwijnen

De toenemende everzwijnpopulatie in de regio zorgt voor veel schade aan landbouwgewassen, daarom is er nood aan het controleren van het aantal everzwijnen. De terugkomst van de wolf naar ons land is niet voldoende om de populatie op een natuurlijke manier te doen dalen. Daarvoor zijn er te veel wilde zwijnen en is gecontroleerde jacht dus noodzakelijk. 

In Zuid-Dijleland zet de wildbeheereenheid, een groep van jagers in een bepaald gebied, in op het efficiënt verminderen van de schade door everzwijnen. Dit doen ze door af en toe te jagen in de bosgebieden en bosranden, maar ook door te jagen op akkers en weilanden wanneer de everzwijnen er op zoek zijn naar voedsel.

Behalve de jacht op everzwijnen, zet de lokale wildbeheereenheid ook in op preventieve maatregelen. Zo proberen ze schade te voorkomen en landbouwers te sensibiliseren rond het everzwijn. Elektrische bedrading rond akkers kan bijvoorbeeld helpen om everzwijnen er buiten te houden. De wildbeheereenheid zet ook in op goede contacten tussen landbouwers en lokale jagers. Dankzij deze samenwerking kunnen jagers gemakkelijker ingrijpen als dat nodig is.

Drones en artificiële intelligentie

De jacht op everzwijnen en preventieve maatregelen om schade te voorkomen, volstaan echter niet. Zo is de inzet van moderne technologieën in de strijd tegen everzwijnschade een noodzakelijk stap. Er moet nauw samengewerkt worden met overheidsinstanties en onderzoeksgroepen om technologieën zoals drones en artificiële intelligentie efficiënt te gebruiken in het veld. 

De lokale wildbeheereenheid zet sinds 2024 drones in. Die blijken effectief om everzwijnen op te sporen tijdens oogstjacht of om schade aan gewassen op te meten. Artificiële intelligentie zou bijkomend ook een interessant hulpmiddel zijn om de dronebeelden te analyseren. Om deze technologieën wijdverspreid en efficiënt in te zetten, zal wel nog veel onderzoek nodig zijn.

Wat brengt de toekomst?

In Zuid-Dijleland wordt al sterk ingezet op het voorkomen van everzwijnschade aan gewassen. Toch is er nog heel wat verandering nodig om echt vooruitgang te boeken. Een vlotte samenwerking en sensibilisering van alle betrokkenen is daarvoor noodzakelijk, net als het inzetten van moderne technologieën zoals drones en artificiële intelligentie.