Een boekentas vol veerkracht
De titel omvat meteen de kern van mijn masterproef. Je kan er de laatste jaren niet meer omheen. Overal verschijnen er artikels, nieuwsberichten, tiktokfilmpjes enz. over het belang van mentale gezondheid bij kinderen, jongeren en volwassenen. Steeds meer kinderen ervaren moeilijkheden met hun psychosociaal welzijn en voelen zich niet goed in hun vel. Zij wensen hulp, maar botsen op wachtlijsten. Toch is het belangrijk dat zij kunnen geholpen worden, want kinderen die psychische moeilijkheden ervaren, lijken minder goede punten te behalen op school én lopen een hoger risico om ook in hun volwassen leven minder goed te functioneren en zelfs in de armoede te belanden.
Preventie is de beste behandeling
“Om ons kader wat gezondmakend is, neigt onder druk te komen omwille van het gegeven dat daar vanuit een bril, waar de economie maatstaf is, wordt gekeken en niet waar het kind maatstaf is. [...].” (Directeur)
Het is dus hoog tijd om hier iets aan te doen. Dit beseft ook de Vlaamse regering, toch blijft een concrete vertaling hiervan uit. Dit maakt Vlaanderen zelfs op Europees vlak een vreemde eend in de bijt blijkt te zijn. Vlaanderen probeert wachtlijsten weg te werken door meer psychologen aan te werven, meer hulpverleningsinstanties bij te bouwen, enz. Dit doet de vraag rijzen of dit wel meest efficiënte manier is? Lijkt het niet logischer om de omgekeerde denkbeweging te maken en net preventief te werk te gaan? Op deze manier kan het aantal mensen met een hulpvraag dalen en hoeven er niet steeds psychiatrische ziekenhuizen te worden bijgebouwd.
De lagere schoolcontext
“Hoewel dat de school wel een uitgelezen kans is om aan veerkracht te doen hè. Ik stuur ze naar het middelbaar en van sommige denk ik, ik stuur die bijna met een depressie__allee, bij wijze van spreken hè__naar het middelbaar toe [...].” (Leraar 3de graad)
Vanuit deze denkpiste werd deze masterproef aangevat. Door kinderen veerkrachtig te maken, versterken we hen om met toekomstige moeilijkheden om te gaan en verminderen we de kans dat zij psychosociale problemen zullen ontwikkelen. Het is hierbij de bedoeling om zoveel mogelijk kinderen te bereiken. Hiervoor lijkt de lagere schoolcontext het ideale medium. Om de piek van psychosociale problemen voor te kunnen zijn in de adolescentie, maar toch met kinderen te kunnen werken die voldoende hersenplasticiteit hebben om veerkrachtversterkende vaardigheden aan te leren, lijken de lagere schoolkinderen het ideale doelpubliek.
Veerkracht? Wat?
Veerkracht is een breed concept. Het wordt omschreven als de weerbaarheid van een persoon. Hoe goed kan iemand omgaan met tegenslagen? Onderstaande grafiek beklemtoont het belang van veerkracht. Veerkracht is een transdiagnostisch concept. Het heeft dus een beschermend effect over verschillende psychische stoornissen heen. De drempelwaarde om psychische problemen te ontwikkelen ligt bij veerkrachtige kinderen een stuk hoger. Symbolisch worden deze kinderen vaak vergeleken met ‘paardenbloemkinderen’. Net zoals paardenbloemen kunnen deze kinderen zich ontwikkelen in veel verschillende situaties. De kwetsbare groep kinderen wordt vergeleken met orchideeën. Zij komen slechts tot groei en ontwikkeling in specifieke omstandigheden en kunnen dus slechts aan een lage dosis stressoren het hoofd bieden zonder te destabiliseren.
Deze masterproef
In deze masterproef worden alle aspecten samengevoegd. Er werd een onderzoek verricht naar de sterktes, tekortkomingen en implementatiemogelijkheden om preventief, veerkrachtversterkend te kunnen werken via de lagere schoolcontext. Hierbij werden leraren en directieleden bevraagd via een vragenlijst en vonden er ook groepsgesprekken plaats. De leraren geven aan dat ze het preventief en veerkrachtversterkend werken via de lagere school erg belangrijk vinden. Om de haalbaarheid hiervan mogelijk te maken, moeten zij echter gesterkt worden in hun draagkracht. Hierbij dienen zij meer tijd te krijgen om hun leerlingen te versterken in hun veerkracht. Dit kan aan de hand van een veerkrachtkoffer, lessen in vaardigheden, enz. Deze masterproef toont aan dat er meer onderzoek nodig is naar dit veerkrachtversterkend werken en hoe hierin concrete stappen kunnen worden ondernomen. Het psychosociaal welzijn van de kinderen én van de leerkrachten zijn van uiterst belang, maar het ene hoeft het andere niet uit te sluiten. Veerkrachtige leerlingen maken veerkrachtige leraren, en omgekeerd!
Samenvattend met de metafoor van de roeiboot
Leraren moeten roeien met de riemen die ze hebben. Deze riemen worden hen aangereikt door overheidsinstanties. Momenteel geven leraren aan dat ze slechts éénriem aangereikt krijgen. Met deze riem dienen ze in te zetten op het cognitief functioneren van de leerlingen. Indien er toch enige geringe tijd over is om ook het psychosociaal welzijn in handen te nemen, dan kent dit slechts een curatieve vertaling. Hierdoor wordt er niet preventief, maar louter behandelend gewerkt. Door een gebrek aan tijd en middelen, maar een hoge aanwezigheid van engagement bij leraren om toch het preventieve luik te includeren, vinden extra gesprekken met leerlingen vaak plaats tijdens de speeltijden en ontspanningsmomenten. Het besturen van de boot met slechts deze ene spaan, is hierdoor niet alleen vermoeiend en uitdagend, het zorgt er ook voor dat de boot rond de eigen as blijft draaien. Hoewel veerkrachtige leerlingen niet enkel psychosociaal, maar ook op andere domeinen beter functioneren, kunnen leraren dit met één riem in de hand helaas niet nastreven.
“Maar je moet u als leraar met dat deel gewoon bezig mogen houden en niet alleen maar rekenen en taal erin pompen. [...]”. (Leraar 2de graad)
Huidig onderzoek richt zich op de nood en de mogelijkheid tot het includeren van een tweede spaan. Met deze extra spaan kunnen leraren wel preventief inzetten op de psychosociale gezondheid van hun leerlingen door hen in hun veerkracht te versterken. Deze riem wordt niet alleen gekenmerkt door de mate van expertise, middelen, draagkracht en beleidsvoerend vermogen, het vraagt ook aanpassing en tijd. Toch lijken leraren de vraag naar het bezitten van een tweede spaan voorop te stellen. Dit zou er niet alleen voor kunnen zorgen dat leraren en leerlingen ook effectief wilde wateren kunnen doorkruisen, het zou ook de draagkracht van de leraar mee in rekening kunnen brengen. Huidig onderzoek focust zich daarom op de sterktes, tekortkomingen en de implementatiemogelijkheden die leraren en directieleden ervaren om de tweede spaan van veerkrachtgerichte preventie te kunnen verwelkomen.
Bronnen
Canva, z.d.,
Colematt & IStock. (2013). A clip art image of a wooden boat at sea. Getty Images/iStockphoto. https://www.istockphoto.com/nl/vector/a-clip-art-image-of-a-wooden-boat…
Ingram, R. E., & Luxton, D. D. (2005). Vulnerability-stress models. Development of psychopathology: A vulnerability-stress perspective. 46(2), 32-46.
Scripps News. (2019). Were you an orchid or dandelion growing up?. [Afbeelding uit video]. Youtube. Geraadpleegd op 29 juni 2024, van https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=xBFYojfliGw
Referenties
A
Alkharusi, H. (2022). A descriptive analysis and interpretation of data from Likert scales in educational and psychological research. Indian Journal Of Psychology And Education, 12(2), 13-16. https://www.researchgate.net/profile/Hussain-Alkharusi/publication/373 096780_A_descriptive_analysis_and_interpretation_of_data_from_Likert_sca les_in_educational_and_psychological_research/links/64d868a366f0e0067 d916ddd/A-descriptive-analysis-and-interpretation-of-data-from-Likert-sc ales-in-educational-and-psychological-research.pdf
Arakelyan, S. & Ager, A. (2021). Annual research review: A multilevel bioecological analysis of factors influencing the mental health and psychosocial well-being of refugee children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 62(5), 484–509. https://doi.org/10.1111/jcpp.13355
B
Baarda, B. (2019). Dit is onderzoek!: Handleiding voor kwantitatief en kwalitatief onderzoek (3de editie). Noordhoff Uitgevers. https://boeken-cdn.e- activesites.nl/fragment/40/9789001895440.pdf
Baarda, B., Bakker, E., Fischer, T., Julsing, M., Kostelijk, E., & Van Der Velden, T. (2021). Basisboek kwalitatief onderzoek: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. InNoordhoff Uitgevers eBooks(5de editie). Noordhoff Uitgevers.
Bannink, F. (2017). Positieve psychologie. In Directieve Therapie (Vols. 37–37, Nummer 2, pp. 74–86). https://www.directievetherapie.nl/downloads/DT- 37-2-3.pdf
Bethlehem, J. (2006). Representativiteit van web-surveys - een illusie?. In CBS [Divisie methodologie en kwaliteit], Centraal Bureau Voor de Statistiek (Nr. 205340/09). CBS.
Blok, H., & Sperling, J. (2012). Thuisonderwijs in Nederland en Vlaanderen: een review. Pedagogiek, 32(3), 235-250.
Bohlin, G. & Hagekull, B. (2009). Socio-emotional development: From infancy to young adulthood. Scandinavian Journal of Psychology, 50(6), 592-601. https://doi.org/10.1111/j.1467-9450.2009.00787
Boniwell,I., & Ryan,L. (2016). Aan de slag met positieve psychologie. Meer veerkracht en zelfvertrouwen voor leerlingen van 10 tot 15 jaar. Amsterdam: SWP.
Both, K. (2020). RUIMTE ALS KWALITEIT Informatie ten hoeve van zelfevaluatie van
Jenaplanscholen.
Boyce, W. T., & Ellis, B. J. (2005). Biological sensitivity to context: I. An evolutionary–
developmental theory of the origins and functions of stress
Bracke, G., De Lathouwer, B., Permentier, L., & Michels, S. (2019). Startkracht! Krachtig starten als leerkracht in het basisonderwijs!. Gent: Arteveldehogeschool.
Braet, C., & Berking, M. (2019). Emotieregulatietraining bij kinderen en adolescenten: Therapeutenboek(1ste editie, Vol. 257). Bohn Stafleu van Loghum Houten. https://doi.org/10.1007/978-90-368-2308-1
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. https://scholarspace.manoa.hawaii.edu/bitstreams/3f7972e6-6a9f-40bc- 80c8-bd9de1618be3/download
Brezinka, V. (2002). Effectonderzoek naar preventieprogramma’s voor kinderen met gedragsproblemen. Kind en adolescent, 23, 1-13.
Brown, T., & Barlow, D (2005). Dimensional versus categorical classification of mental disorders in the fifth edition of the diagnostic and statistical manual of mental disorders and beyond: Comment on the special section. Journal of Abnormal Psychology, 114(4), 551-556.
Buijs, E., & Oolbekkink-Marchand, H. (2021). Opleiden voor 42, 2.
Burssens, D., Goedseels, E., Pleysier, S., Vettenburg, N. (2019). Turbulente leerlingen: Probleemgedrag op school positief aanpakken. Gompel&Svacina.
reactivity.
Development and psychopathology,
17(2), 271-301.
vernieuwingsonderwijs.
Tijdschrift voor Lerarenopleiders,
C
Calear, A. L., & Christensen, H. (2010). Systematic review of school-based prevention and early intervention programs for depression. Journal of Adolescence, 33(3), 429-438. doi:10.1016/j.adolescence.2009.07.004
Callens, L. (2020-2021). Binnenklasdifferentiatie: een verhaal met en van leerlingen. [Masterscriptie, Universiteit Gent]. Universiteitsbibliotheek Gent.
Chad-Friedman, S., Cummings, C. M., Shiffrin, N. D., Alvord, M. K. & Rich, B.A. (2022).
Resilience Is Associated with Improved Emotion Regulation and Internalizing Symptoms Following Transdiagnostic Treatment in a Diverse Sample of Children. Journal Of Child And Family Studies, 32(2), 409– 423. https://doi.org/10.1007/s10826-022-02424-9
Charlton, C. T., Moulton, S., Sabey, C. V., & West, R. (2021). A systematic review of the effects of schoolwide intervention programs on student and teacher perceptions of school climate. Journal of Positive Behavior Interventions, 23(3), 185-200.
Cludius, B., Mennin, D., & Ehring, T. (2020). Emotion regulation as a transdiagnostic process. Emotion, 20(1), 37–42. https://doi.org/10.1037/emo0000646
Cornet, L., & de Kogel, K. (2018). Neurowetenschappelijke kennis en de jeugdstrafrechtsketen. Proces, 97(3), 171-182.
Corrieri, S., Heider, D., Conrad, I., Blume, A., Konig, H. H., & Riedel-Heller, S. G. (2014).
School-based prevention programs for depression and anxiety in adolescence: A systematic review. Health Promo- tion International, 29(3), 427–441. https://doi.org/10.1093/heapro/dat001.
Costello, E.J., Copeland, W. and Angold, A. (2011), Trends in psychopathology across the adolescent years: What changes when children become adolescents, and when adolescents become adults?. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 52: 1015-1025. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2011.02446.x
Cullen, F. T., Daigle, L. E., Exum, M. L., Hartman, J. L.,& Turner, M. G. (2009). Exploring the gender differences in protective factors: Implications for understanding resiliency. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 53(3), 249–277. https://doi.org/10.1177/0306624X08326910
D
Darling-Hammond, L. (2009). Teaching and the change wars: The professionalism hypothesis. In A. Hargreaves & M. Fullan (Red.), Change wars (pp. 35–51). Hawker Brownlow Education. https://books.google.be/books?hl=nl&lr=&id=NGEXBwAAQBAJ&oi=fnd&pg =PT47&dq=Teaching+and+the+change+wars:+The+professionalism+hypot hesis.&ots=k_1g0kjQpC&sig=uN2vBiF3WcX7649JlM6NSjgi2NI&redir_esc=y #v=onepage&q=Teaching%20and%20the%20change%20wars%3A%20Th e%20professionalism%20hypothesis.&f=false
de Bilde, J., De Fraine, B., & Van Damme, J. (2013). Methodescholen in het Vlaamse basisonderwijs: Een overzicht van onderzoek naar de werking en effecten van methodescholen op basis van SiBO
de Bilde, J., Verhaeghe, J. P., Knipprath, H., Mertens, G., & Van Damme, J. (2011).
Longitudinaal onderzoek in het basisonderwijs. Syntheserapport toetsgegevens methodescholen. Eerste tot zesde leerjaar (schooljaar 0304 tot 0809). SSL-rapport SSL/OD1/2011.41.
De Fraine, B. (2007). Draagkracht van scholen. Balanceren tussen kunnen en
Deklerck, J. (2006). Onveiligheid integraal aanpakken: de ‘preventiepiramide’.
Demerouti, E., Bakker, A. B., Nachreiner, F., & Schaufeli, W. B. (2001). The job demands resources model of burn-out. Journal of Applied Psychology, 86, 499- 512.
De Meulenaere, A. (2021-2022) Doelmatigheidsbeleving en attitudes ten aanzien van inclusief onderwijs.
Denckla, C. A., Cicchetti, D., Kubzansky, L. D., Seedat, S., Teicher, M. H., Williams, D. R. & Koenen, K. C. (2020). Psychological resilience: an update on definitions, a critical appraisal, and research recommendations.European Journal of Psychotraumatology, 11(1). https://doi.org/10.1080/20008198.2020.1822064
moeten. Impuls, 37(4), 164-172. Tijdschrift voor veiligheid, 5(3), 19-37.
Departement Onderwijs en Vorming. (2023). Vlaams onderwijs in cijfers. Vlaanderen. Geraadpleegd op 11 juli 2024, van https://www.vlaanderen.be/publicaties/vlaams-onderwijs-in-cijfers
Deprez, E., Van Damme, J., & Pinxten, M. (2012). De invloed van de belangstelling en de specifieke begaafdheid op de studiekeuze in het secundair
De Schauwer, E., Vandekinderen, C., & Van de Putte, I. (2011). Voorbij de vraagtekens?! Perspectieven van leraren op inclusief onderwijs. Antwerpen: Garant.
Desrumaux, P., Lapointe, D., Ntsame Sima, M., Boudrias, J. S., Savoie, A., & Brunet, L. (2015). The impact of job demands, climate, and optimism on wellbeing and distress at work: What are the mediating effects of basic psychological need satisfaction?. Revue Europeenne de Psychologie Appliquee, 65(4), 179–188
Devos, G. (2020). Dertig jaar TORB, dertig jaar onderwijsbeleid en onderwijs: een terugblik en een blik vooruit. InTijdschrift Voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid (Vol.1,pp.1319). https://bellon.ugent.be/nieuws/nieuws202 1/Devos30jaaronderwijsbeleid.pdf
Devos, J. (2019). Freinet in Vlaanderen. Oorsprong, appropriatie en actuele vertogen de freinetpedagogiek. Gompel&Svacina.
De Winter, L. (2008). De sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen.
De Witte, K. Smet, M., (2017). Financiering van het leerplichtonderwijs. DE GESLAAGDE SCHOOL, 183.
Diener, E., Wirtz, D., Tov, W., Kim-prieto, C., Choi, D., Oishi, S. & Biswas-Diener, R
(2009). New measures of well-being: Flourishing and positive and negative feelings. Social Indicators Research. 39, 247-266. https://opgroeienblog.wordpress.com/2020/06/16/reflourishing-after- corona-tijd-om-het-kroontje-rond-onze-lievelingsbloemen-zetten/
Dix, K. L., Slee, P. T., Lawson, M. J., & Keeves, J. P. (2012). Implementation quality of whole- school mental health promotion and students’ academic performance. Child and adolescent mental health, 17(1), 45–51. https://doi.org/10.1111/J.1475- 3588.2011.00608.Xonderwijs.Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid,3, 236-245.
Dudek, K. A., Dion-Albert, L., Lebel, M., LeClair, K., Labrecque, S., Tuck, E., Ferrer Perez, C., Golden, S.A., Tamminga, C., Turecki, G., Mechawar, N., Russo, S.J. & Menard, C. (2020). Molecular adaptations of the blood-brain barrier pro- mote stress resilience vs. depression. Proclamations of the National Academy of Sciences, 117(6), 3326–3336.
Dujardin, A. (2014-2015). Onderwijs in jeugdinstellingen [Masterscriptie, Universiteit Gent]. Universiteitsbibliotheek Gent
Durlak, J. A., Weissberg, R. P., Dymnicki, A. B., Taylor, R. D., & Schellinger, K. B. (2011).
The impact of enhancing students’ social and emotional learning: A meta- analysis of school-based universal interventions. Child Development, 82(1), 405–432. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2010.01564 .x.
E
Ebbens-van Steijn, L., de Winter, A., & Reijneveld, S. (2015). Leefstijl en psychosociale gezondheid bij adolescenten: een extra contactmoment in de jeugdgezondheidszorg. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, [A8530]
Ehrenreich-May, J., & Bilek, E. L. (2011). Universal prevention of anxiety and depression in a recreational camp setting: An initial open trial. Child & Youth Care Forum, 40(6), 435–455. https://doi. org/10.1007/s10566-011-9148-4.
Ekenhorst, I., Dijkstra, G., Lusse, M., Kassenberg, A., & van der Ree, L. (2021). Omgaan met kinderarmoede in het sociaal domein: handreiking voor professionals.
Embloom. (z.d.). Resilience Scale – Nederlandse versie (RS-NL). Geraadpleegd op 27 juni 2024, van https://www.embloom.nl/content/rs-nl/
Europese Commissie. (z.d.). Gegevensbescherming in de EU. Euopese Commissie. Geraadpleegd op 15 juli 2024, van https://commission.europa.eu/law/law- topic/data-protection/data-protection-eu_nl
Evers, A., Lucassen, W., Meijer, R., & Sijtsma, K. (2010). Nederlands Instituut van Psychologen. COTAN Beoordelingssysteem voor de kwaliteit van tests. Zaandijk: Heijnis & Schipper.
F
Fenwick-Smith, A., Dahlberg, E. E. & Thompson, S.C. (2018). Systematic review of resilience-enhancing, universal, primary school-based mental health promotion programs. BMC psychology, 6, 1-17.
FTW Transcriber (4.3.). (2024). [Software]. Tyger Valley Systems.
G
Galle, G., & Grimonprez, K. (2022). Inleiding: Voorwoord, Visie, Leeswijzer,
Onderwijsdoelen van Case4EU, Overzichten van casussen.
Garcia-Lopez, L. J., Jimenez-Vazquez, D., Muela-Martinez, J. A., Piqueras, J. A., Espinosa-Fernandez, L., Canals-Sans, J., ... & Ehrenreich-May, J. (2024). Effectiveness of a transdiagnostic indicated preventive intervention for
Geerligs, J. (2010). Expertise en praktijk-repertoire binnen competentiegericht onderwijs: Praktijkleren en leren op school een symbiose!. Onderwijs en gezondheidszorg, 34(1), 17-21.
Gillham, J., Brunwasser, S.M. & Freres, D.R. (2008). Preventing depression in early adolescence: the Penn Resiliency Program.
Glorieux, I., Laurijssen, I., & Sobczyk, O. (2014). De instroom in het hoger onderwijs van Vlaanderen: een beschrijving van de huidige instroompopulatie en een analyse van de overgang van secundair onderwijs naar hoger onderwijs. In Dagvan de Sociologie.
Gondek, D., & Lereya, T. (2017). What are the challenges involved in the prevention of depression in schools?. Contemporary School Psychology, 13, 1–6. https://doi.org/10.1007/s40688-017-0136-z.
Grotberg, E. H. (2003). Resilience for Today: Gaining Strength from Adversity. In Praeger eBooks. Praeger. gezondheid en welzijn1. , 38(5), 209–223. doi:10.1007/s12483-010-0389-y
Guérin, C., Pieters, C., Roelants, M., Van Leeuwen, K., Desoete, A., Wiersema, R., & Hoppenbrouwers, K. (2012). Sociaal-demografisch profiel en gezondheid van6-en 12-jarige jongeren (cohorten JOnG!) in Vlaanderen (Rapport 27). adolescents at high risk for anxiety and depressive disorders.CurrentPsychology,43(17), 15484-15498.
Grotberg, E. H. (1995).A guide to promoting resilience in children: Strengthening thehuman spirit.(Vol. 8). The Hague, Netherlands: Bernard van leer foundation.
Guus L. van Heck L. & Brenda (2010). Emotionele intelligentie en de relatie met stress,
Gutner, C., & Presseau, C. (2019). Dealing with complexity and comorbidity: Opportunity for transdiagnostic treatment for PTSD. Current Treatment Options in Psychiatry. 6(2).119-131.
H
Haelle, T. (2020). Your ‘Surge Capacity’ Is Depleted — It’s Why You Feel Awful. Ace Women’s Netwerk Michigan. https://www.gvsu.edu/cms4/asset/1CA401CE- E3B4-0A91- 62950597307EA7CE/mi-ace_mentoring_mondays_12.7.20.pdf
Hak, T. (2004). Waarnemingsmethoden in kwalitatief onderzoek: Methodologie van kwalitatief onderzoek. Huisarts en wetenschap, 47, 205-212.
Härkönen, U. (2001). The Bronfenbrenner ecological systems theory of human development
Hartman, J. L., Turner, M. G., Daigle, L. E., Exum, M. L. & Cullen, F. T. (2009).Exploring the gender differences in protective factors: Implications for understanding resiliency. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 53(3), 249–277. https://doi.org/10.1177/0306624X08326910
Hendriks, S., Bosman, M. & Tuinstra, J. (2016). Zoals de ouders zongen, piepen de jongen?!: Een onderzoek naar de transgenerationele overdracht van verslaving binnen een gezin.
Hoorelbeke, K., Van den Bergh, N., Wichers, M. & Koster, E. H. (2019). Between vulnerability and resilience: A network analysis of fluctuations in cognitive risk and protective factors following remission from depression. Behaviour research and therapy, 116, 1-9. doi:10.1016/j.brat.2019.01.007
Hoste, V., Depoorter, E., & Hogeschool West-Vlaanderen. (2020). Leerkracht zijn: te gek?! Van morele stress naar morele veerkracht. In Rapport onderzoeksbevindingen PWO2019-2020. http://www.morelestress.be/wp- content/uploads/2020/06/20200428_Howest_PWO_Morele-Stress_ onderzoeksrapport-def.pdf
Huecker, M. & Ferguson, B. A. (2020). Wellness Review 2019, Part 2. Journal of Wellness, 2(1), 5.
I
Imran, A., Tariq, S., Kapczinski, F. & de Azevedo Cardoso, T. (2024). Psychological resilience and mood disorders: a systematic review and meta- analysis. Trends in Psychiatry and Psychotherapy, 46, e20220524.
Ingram, R. E., & Luxton, D. D. (2005). Vulnerability-stress models. Development of psychopathology: A vulnerability-stress perspective. 46(2), 32-46.
J
Jacobs, K., & Struyf, E. (2010). Socio-emotionele geïntegreerde leerlingenbegeleiding op school: deconstructvaliditeit en betrouwbaarheid van de SEG vragenlijst. Pedagogische Studiën, 87(6), 394-411.
Janssen, F. J. J. M., Hulshof, H., & van Veen, K. (2019). Wat is echt de moeite waard om te onderwijzen. Een perspectiefgerichte benadering. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.
Johnson, C., Burke, C., Brinkman, S., & Wade, T. (2016). Effectiveness of a school-based mindfulness program for transdiagnostic prevention in young adolescents. Behaviour research and therapy, 81, 1-11.
Jolles, J. (2008). De mythe dat het brein niet belangrijk is voor het leren. Mythes in het onderwijs.
Jonkman, H., & Steketee, M. (2008). Jong geleerd, oud gedaan; effectieve preventieprogramma's in Nederland. Justitiele Verkenningen, 6(8), 7.
Jongedijk, R. (2001). Psychiatrische diagnostiek en het DSM-systeem: Een kritisch overzicht [Psychiatric diagnostics and the DSM-system: A critical review]. Tijdschrift voor Psychiatrie, 43(5), 309–319.
K
Kalisch, R., Müller, M. B., & Tüscher, O. (2015). Advancing empirical resilience research. Behavioral and Brain Sciences, 38.
Kalisch, R., Russo, S. J. & Müller, M. B. (2024). Neurobiology and systems biology of stress resilience. Physiological Reviews, 104(3), 1205-1263.
Kamperman, G. J. (2017). Meetbare preventie binnen wijkteams? (Doctoral dissertation, Saxion).
Kaufman, T. & Huitsing, G. (2019). Implementatie van een antipestprogramma: Wat zijn de succes-ingrediënten?. Basisschool management, 2019(3), 10-13.
Kaulingfreks, F., Sieckelinck, S., & Walraven, G. (2021). Perspectieven op veerkracht: een inleiding voor professionals in het sociaal domein. Hogeschool In Holland en Vrije Universiteit Amsterdam
Keppens, G., Spruyt, B., & Dockx, J. (2018). HOE VAAK SPIJBELEN LEERLINGEN? Kishida, K., Hida, N., & Ishikawa, S. I. (2022). Evaluating the effectiveness of a transdiagnostic universal prevention program for both internalizing and externalizing problems in children: two feasibility studies. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 16(1), 9.
Klassen, R., Wilson, E., Siu, A. F. Y., Hannok, W., Wong, M. W., Wongsri, N., ... Jansem, A. (2013). Preservice teachers’ workstress, self-efficacy and occupational commitment in four countries. European Journal of Psychology of Education, 28(4), 1289–1309.
Kösters, M., Koot, H., & Van Der Wal, M. (2018). Benut de kansen voor preventie in de jeugdzorg beter: Zorgsector en onderwijs moeten samen optrekken. Kind & Adolescent Praktijk, 17(4), 26-32.
Krikilion, W. (2012). Veerkracht of de inspiratie van een eenvoudige metafoor: een situering van de thematiek. In Achtste Studiedag Klinische Psychotherapie. OPZ Geel. Geraadpleegd op 28 juni 2024, van https://www.opzgeel.be/sites/opzgeel/files/uploads/STUDIEDAG_bro chure_2012.pdf
Kuiper, E., & Bannink, F. (2012). Veerkracht: Bevorderen van veerkracht in de jeugdhulpverlening. Kind & Adolescent Praktijk, 11, 134-139.
Kuiper, E., & Bannink, F. Home/Artikelen/Jaargang 37 (2017)/Veerkracht en de groei-mindset bij kinderen en hun omgeving (37-2-5).
Kuiper, H., van Leeuwen, C. C., Stolwijk-Swüste, J. M. & Post, M. W. ( 2019). Measuring resilience with the Connor–Davidson Resilience Scale (CD-RISC): which version to choose?. Spinal cord, 57(5), 360-366.
Krueger, R., & Eaton, N. (2015). Transdiagnostic factors of mentaldisorders. World Psychiatry, 14(1), 27.
Kuypers, E. (2017-2018). School- en klaskenmerken gerelateerd aan de sociale vaardigheden van leerlingen in het lager onderwijs: een multilevel analyse [Masterscriptie, Universiteit Gent]. Universiteitsbibliotheek Gent.
L
Lamote, C., Van Landeghem, G., Blommaert, M., Nicaise, I., De Fraine, B., & Van Damme, J. (2013). Voortijdig schoolverlaten in Vlaanderen: een stand van zaken en een voorstel tot aanpak. De Sociale Staat van Vlaanderen 2013, 13
Leemans, G. (2022). Schoolvernieuwing voor ‘wicked problems’. Naar een aanpak voor de transformatie van ‘sociale praktijken’vanuit een ‘whole school approach’. Report, Expertisecentrum Education & Development, UCLL.
Lefever, S., Dal, M., & Matthíasdóttir, Á. (2007). Online data collection in academic research: advantages and limitations.British Journal Of Educational Technology, 38(4),574-582. https://doi.org/10.1111/j.1467-8535.2006.00 638.x
Liang, S., Dong, M., Zhao, H., Song, Y. & Yang, A. (2022). Mindfulness and life satisfaction: The moderating effect of self-control and the moderated moderating effect of resilience. Personality and Individual Differences, 185, 111241.
Liebenberg, L., Ungar, M., & Vijver, F.V. (2012). Tilburg University Validation of subscales on the child and youth resilience measure-28 ( CYRM-28).
Lievens, J. (2019). De vrijheid van onderwijs in België.Geraadpleegd vanhttps://www.onderwijsraad.nl/publicaties/rapporten/2019/12/09/vrijheid
Liljedahl, S. I., Hellner, C., Pettersson, A., & Ghaderi, A. (2023). School-based self-harm prevention programs: A systematic review with implications for international implementation. Scandinavian journal of psychology, 64(6), 825-837.
Lokkerbol, J., Van Splunteren, P., Smit, F. & Lokman, S. (2012). Versterken van mentaal kapitaal in het onderwijs. Trimbos Instituut Utrecht, AF1229. https://www.trimbos.nl/wp-content/uploads/sites/31/2021/09/ af1229-versterken-van-mentaal-kapitaal-in-het-onderwijs.pdf
Lucassen, P. L. B. J. (2007). Kwalitatief onderzoek: Praktische methoden voor de medische praktijk (T. C. Olde Hartman, Red.). Bohn Stafleu van Loghum.
Luthans, F., & D. Stajkovic, A. (2009). Handbook of Principles of Organizational Behavior: Provide Recognition for Performance Improvement (Door E. A. Locke; 2de editie). Wiley. https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/46406951/Organizational_behavior-… me%3DOrganizational_behavior.pdf&Expires=1721045985&Signature=XI- p4uUY6fyKTWxKRvOVBl9NvKbRCA4BpNaN7s3xyoWZ-huj3dqQ~t-asNl95 RqP-2CqUZpMDG53OUxqNvbIuKyJSApDLS4bBV0nqAja3klEKoqIQeIRLheSg zCUhM6Va5xkOIjSDnYdGmEOspSa-k0Br2k6~yDNCJ42-evVEsS5MSx~4Bat grK5QgBGiifa64sL3AyaT2J4pz8zkejQQB4A81TuxoOfp9CRf2L2Km0aUTbZb kmzki5yBoxF~pZASi6CIGCtQV9TMsMxlJxGHhl8e2N-fO0Cp6p5cOtQkcv05S Ka3BamOUBh6Yg6SnBNBNx9oAYbRqQzD21T3RfijQ__&Key-Pair-Id=APKAJ LOHF5GGSLRBV4ZA#page=271
Luthar, S. S. (1993). Methodological and conceptual issues on research on childhood resilience. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 34, 441-454.
Luthar, S. S. , Cichetti, D. & Becker, B. (2000). The Construct of Resilience: A Critical Evaluation and Guidelines for Future Work. Child Development, 71(3), 543– 562. https://doi.org/10.1111/1467-8624.00164
M
Maddaus, M. (2020). The Resilience Bank Account: Skills for Optimal Performance. The Society of Thoracic Surgeons. 109(1), 18– 25. https://doi.org/10.1016/j.athoracsur.2019.07.063
Magruder, K. M., McLaughlin, K. A. & Elmore Borbon, D. L. (2017). Trauma is a public health issue. European Journal of Psychotraumatology, 8(1), 1375338. Marquez, J., Francis-Hew, L. & Humphrey, N. (2023). Protective factors for resilience in adolescence: Analysis of a longitudinal dataset using the residuals approach.Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 17(1), 1–24. https://doi.org/10.1186/s13034-023-00687-8
Masten, A. S. (2024). Emergence and evolution of developmental resilience scienceover half a century. Development and Psychopathology, 1–9.doi:10.1017/S0954579424000154
Meijer, S. A., Smit, F., Schoemaker, C. G., & Cuijpers, P. (2006). Gezond verstand.
Evidence-based preventie van psychische stoornissen.
Moens, L., Smits, D., Van Droogenbroeck, I., & Van Damme, J. (2009). Zorgen van
leerkrachten, Zorgen voor klasse (n).
Mok, L., Wenning, H., & De Vries, I. (2016). Handboek POH-GGZ. In Bohn Stafleu van Loghum eBooks. Bohn Stafleu van Loghum. https://doi.org/10.1007/978- 90-368-1034-0
Monfrance, M., & Schils, T. (2022). Sociaal-Emotionele ontwikkeling: inzichten vanuit literatuur en onderzoek. In Marktplaatsbijeenkomst Onderwijswerkplaats Limburg.
Morisse, F., De Neve, L. & Došen, A. (2019). Emotionele ontwikkeling en verstandelijke beperking vanuit ontwikkelingsdynamisch perspectief: state of the art.https://www.researchgate.net/profile/FilipMorisse2/publication/33994374… otionele_ontwikkeling_en_verstandelijke_beperking_vanuit_ontwikkelingsdynmi sch_perspectief_state_of_the_art/links/5e6e88a3a6fdccf994cd51d9/Emotionele- ontwikkeling-en-verstandelijke-beperking-vanuit-ontwikkelingsdynamisch-pe rspectief-state-of-the-art.pdf
Mortelmans, D. (2017). Kwalitatieve analyse met Nvivo (p. 319). Leuven: Acco.
N
Nehmy, T. J., & Wade, T. D. (2014). Reduction in the prospective incidence of
adolescent psychopathol- ogy: A review of school-based prevention approaches. Mental Health & Prevention, 2(3) ,66–79. https://doi.org/10.1016/j.mhp.2014.11.002.
Noordzij, F. (2019). Hoe stimuleer je de sociaal-emotionele ontwikkeling?. Kinderopvang, 29, 26-28.
Nuchelmans & Wijnen, J. (2022). Mentale veerkracht versterken in de GGZ. In F. Gool & M. Janssen, Master Of Health Business Administration (MhBA-17). https://www.erasmuscentrumzorgbestuur.nl/dynamic/media/2 4/documents/Joke%20Nuchelmans%20-%20Thesis%20Mentale%20veerkra cht%20versterken%20in%20de%20GGZ%20-%20revisie.pdf
O
Okoli, C. (2023). Inductive, abductive and deductive theorising. International Journal Of Management Concepts And Philosophy, 16(3), 302– 316. https://doi.org/10.1504/ijmcp.2023.131769
Onderwijs van de Vlaamse gemeenschap. (2022). Ontwerpdecreet leersteun: principes [Presentatieslides; PowerPoint].
Onderwijs Vlaanderen. (z.d.). Vlaanderen is onderwijs en vorming. Vestigingsplaatsen van Scholen Gewoon Lager Onderwijs. Geraadpleegd op 7 juli 2024, van https://data- onderwijs.vlaanderen.be/onderwijsaanbod/bao/lijst?hs=211
Oosterwijk, J. C. (2016). De samenhang tussen zingeving, mentale veerkracht en psychosociale problematiek bij adolescenten [The relationship between meaning, resilience and psychosocial problems in adolescents].Psyche en Geloof, 27(1), 45–58.
Ormel, J., Oerlemans, A. M., Raven, D., Hartman, C. M., & Oldehinkel, A. J. (2018).
Functionele uitkomsten van psychische stoornissen bij kinderen en
adolescenten. Kind en adolescent, 39(3), 183-204.
Östlund, U., Kidd, L., Wengström, Y., & Rowa-Dewar, N. (2011). Combining qualitative
and quantitative research within mixed method research designs: A methodological review. International Journal Of Nursing Studies, 48(3), 369– 383. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2010.10.005
P
Panagou, C. & MacBeth, A. (2022). Deconstructing pathways to resilience: A systematic review of associations between psychosocial mechanisms and transdiagnostic adult mental health outcomes in the context of adverse childhood experiences.Clinical psychology & psychotherapy,29(5), 1626- 1654.
Plochg, T., & Van Zwieten, M. C. B. (2007). Kwalitatief onderzoek.Handboek gezondheidszorgonderzoek, 77-93.
Portzky, M. (2015). VK+ en P3: Vragenlijst over veerkracht en palliatieve activiteiten. Handleiding (Nr. 5704602). Hogrefe Uitgevers B.V., Amsterdam. Geraadpleegd op 27 juni 2024, van https://www.hogrefe.com/nl/shop/media/downloads/sample-report s/5704601_InkijkexemplaarHandleiding_Samplepages.pdf
Portzky, M. (2016). Het risico op burn-out breder in kaart brengen met de Palliatieve Palletschaal (P 3). Psychopraktijk, 8, 34-36.
Portzky, M. (2020). Veerkracht. Onze natuurlijke weerstand tegen een leven vol stress. Antwerpen: Witsand Uitgevers.
Pö ssel, P., Horn, A. B., Groen, G., & Hautzinger, M. (2004). School-based prevention of depressive symp- toms in adolescents: A 6-month follow-up. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 43(8), 1003–1010. https://doi.org/10.1097/01.chi.0000126975.56955.98.
Postma, S. (2009). JGZ-richtlijn Vroegsignalering van psychosociale problemen. RIVM Rapport 295001002.
Prins, P. J. M., & Braet, C. (2008). Handboek klinische ontwikkelingspsychologie. https://doi.org/10.1007/978-90-313-6589-0
Q
Qualtrics. (2024). Qualtrics (versie 2024) Qualtrics. https://www.qualtrics.com
R
Raosoft. (2004). Sample Size http://www.raosoft.com/samplesize.html
[ComputerCalculatorsoftware].[Software].
Romijn, G., de Graaf, I., & de Jonge, M. (2010). Kwetsbare kinderen. Literatuurstudie over verhoogde risicogroepen onder kinderen van ouders met psychische of verslavingsproblemen.
Roos, L. (2018). Orchidee, tulp of paardenbloem?. Kinderopvang,28(11), 24– 26. https://doi.org/10.1007/s41189-018-0274-3
Rudd, G., Meissel, K. & Meyer, F. (2021). Measuring academic resilience in quantitative research: A systematic review of the literature.Educational Research Review, 34, 100402.
Rutter, M. (2006). Implications of resilience concepts for scientific understanding. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094(1), 1-12.
Rutter, M. (2012). Resilience as a dynamic concept.Development and psychopathology, 24(2), 335-344.
S
Scheerens, J., Veldkamp, B., & Meelissen, M. (2021). Onderzoek naar hefbomen voor kwaliteitsverbetering in het onderwijs.
Schober, Patrick MD, PhD, MMedStat; Boer, Christa PhD, MSc; Schwarte, Lothar A. MD, PhD, MBA. (2018). Correlation Coefficients: Appropriate Use and
Interpretation. Anesthesia & Analgesia 126(5): p 1763-1768.| DOI:
10.1213/ANE.0000000000002864
Scripps News. (2019). Were you an orchid or dandelion growing up?. [Afbeelding uit
video]. Youtube. Geraadpleegd op 29 juni 2024, van
https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=xBFYojfliGw
Seddon,T. & Cairns, L. (2002). Enhancing Knowledge in Organizations: developing capacity and capability through learning and leadership. Leithwood, K., Ph.Hallinger (eds. Second International Handb,ook of Educational
Leadership and Administration). Kluwer Academic Publishers, 735-774. Seligman, M. (2018). PERMA and the building blocks of well-being. The journal of
positive psychology, 13(4), 333-335.
Senior, C. J., Godovich, S. A., Shiffrin, N. D., Cummings, C. M., Alvord, M. K & Rich, B.A.
(2023). The Effects of a School-based Resilience Intervention for Youth with Socioemotional Difficulties. Journal of Child and Family Studies, 32(2), 384- 397.
Shochet, I. M., Dadds, M. R., Holland, D., Whitefield, K., Harnett, P. H., & Osgarby, S. M. (2001). The efficacy of a universal school-based program to prevent adolescent depression. Journal of clinical child psychology, 30(3), 303-315.
Smulders, M. (2021-2022). Inclusief vs buitengewoon onderwijs: attitdues van Vlaamse ouders [Masterscriptie, Universiteit Gent]. Universiteitsbibliotheek Gent. Snyder, Hannah R., Naomi P. Friedman, and Benjamin L. Hankin. (2019).
Transdiagnostic mechanisms of psychopathology in youth: Executive functions, dependent stress, and rumination. Cognitive therapy and research. 43: 834- 851.
Souza, L. K. D., & Hutz, C. S. (2016). Self-compassion in relation to self-esteem, self- efficacy and demographical aspects. Paidéia (Ribeirão Preto), 26(64), 0181- 0188.
Spanjaard, H., & Slot, W. (2015). Tijden veranderen, ontwikkelingstaken ook: Een ‘update’van het competentiemodel. Kind & Adolescent Praktijk, 14, 14-21.
Spilt, J. L. (2018). Publiekssamenvatting: ONDERZOEK NAAR HET PSYCHOSOCIAAL WELBEVINDEN VAN ADOLESCENTEN EN DE LEERLING-DOCENT RELATIE
Stoop, I. (2010). Internet enquêtes: oplossing of probleem?. TSG, 88, 45-46.
Struyf, E., Bodvin, K., & Jacobs, K. (2016). Toeleiding naar het zorgaanbod. Een onderzoek naar bestaande praktijken en verklarende factoren op kind-, gezins- en schoolniveau in het gewoon en buitengewoon onderwijs in Vlaanderen. Eindrapport OBPWO, 13.
Struyf, E., Verschueren, K., Petry, K., & Van Mieghem, A. (2018). Dynamieken achter de implementatie van het M-decreet.
Sullivan, G. M., & Artino, A. R. (2013). Analyzing and Interpreting Data From Likert- Type Scales. Journal Of Graduate Medical Education,5(4), 541– 542. https://doi.org/10.4300/jgme-5-4-18
T
Takviriyanun, N. (2008). Development and testing of the Resilience Factors Scale for Thai adolescents. In Nursing And Health Sciences (Nr. 10, 203–208). Blackwell Publishing Asia Pty Ltd. https://doi.org/10.1111/j.1442- 2018.2008.00398.x
te Brake, H., van der Post, M. & de Ruijter, A. (2008). Veerkracht. Van concept naar praktijk. Tijdschrift voor Veiligheid, 7, 2.
Thomas, L., Tuytens, M., Moolenaar, N., Devos, G., Kelchtermans, G. & Vanderlinde, R. (2019). Teachters’ first year in the profession: the power of high-quality support. Teachters and Teaching. 25 (2) , 160–188. doi:10.1080/13540602.2018.1562440
Tillott, S., Weatherby-Fell, N., Pearson, P. & Neumann, M.M. (2021). Using storytelling to unpack resilience theory in accordance with an internationally recognised resilience framework with primary school children. Journal Of Psychologists And Counsellors in Schools, 32(1), 134– 145. https://doi.org/10.1017/jgc.2021.5
Tiwara, A., Das, A., Sharma, M. (2015). Inclusive education a “rhetoric” or “reality”? Teachers' perspectives and beliefs. Teaching and Teacher Education, 52, 128- 136. doi: 10.1016/j.tate.2015.09.002
Tong, A., Sainsbury, P., & Craig, J. (2007). Consolidated criteria for reporting qualitative research (COREQ): a 32-item checklist for interviews and focus groups. International Journal For Quality in Health Care, 19(6), 349– 357. https://doi.org/10.1093/intqhc/mzm042
U
Ungar, M., Russell, P. & Connelly, G. (2014). School-based interventions to enhance the resilience of students. Journal of Educational and Developmental Psychology, 4(1), 66.
V
Valcke, M., & Standaert, R. (2018). Onderwijsbeleid in Vlaanderen. ACCO.
Valcke, M., & De Craene, B. (2020). Klasmanagement en reflectie : Omgaan met
diversiteit in de klas. In Gent Academia Press
Van Audenhove, C. (2012). Veerkracht als richtinggevend thema in de geestelijke
gezondheidszorg. In W. Krikilion (Red.),Achtste Studiedag Klinische Psychotherapie. OPZ Geel. Geraadpleegd op 28 juni 2024, van https://www.opzgeel.be/sites/opzgeel/files/uploads/STUDIEDAG_broch ure_2012.pdf
Vandeputte, L. 2021 Het verband tussen burn-out bij leerkrachten en hun motivatie om les te geven.
Van Doorsselaere, J. (2023). Vlaamse cultuureducatie en het geschiedenisonderwijs: een geïntegreerde benadering?. Cultuur+ Educatie, 21(62), 30-47.
Van Droogenbroeck, I., Ghesquière, P., Gadeyne, E., Vandenberghe, N., Van Damme, J., & Vlaamse minister van Onderwijs en Vorming. (2011). Longitudinaal onderzoek in het basisonderwijs Zorgvragenlijst schooljaar 2008- 2009. (SSL/OD1/2011.49). https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/39759077 /Longitudinaal_onderzoek_in_het_basisonde2015110612313ioxdbblibre.pdf? 1446844935=&responsecontentdisposition=inline%3B+filename%3DLongitu dinaal_onderzoek_in_het_basisonde.pdf&Expires=1718984005&Signature=alk vls9cDpCp32QW~gbPACxayOedE0l8ARBrwV6Bjkm4ZyHpjOfjbUNukUQ~T7Qz ~YuQfGa~OViCGjgTgxV399GqMoHHkCsUH6XVSHU~BBT2OHU7TEjYGodFMh OITnRNTTDCIYdyjhHKssAKxStjgSaojQpn0gPOdrA7rvf3Q9NqWXXZv7yUsEq~ gYtEiL1lvyxR6OQywTQouDM01hG35hfytyKrtnLTDGWcuU2gBcfBWg5Aeoe2J 3bsMJJUkNT2Vb~4~4d5bGdvXmFdeIUv8RVON7AhX7VpAElY~74E~cExJ4qoTK nmO~mQku0bBHhNvS5PpcmNA5SQfMzIQw__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GG SLRBV4ZA
Vanhoof, J., & Van Petegem, P. (2006). Pei/ijlen naar succesvol schoolbeleid. Prak- tijkboek voor de beleidseffectieve school. Mechelen: Wolters Plantyn.
Vanhoof, J., & Van Petegem, P. (2009). Zelfevaluatie als motor van schoolontwikkeling. Mechelen: Wolters Plantyn.
Van Houtte, M. (2021). Als onderwijs niet zinvol lijkt: en de school zelf bijdraagt aan dat gevoel van zinloosheid. In Over leven op school: de rol van school in het leven van jongeren. (pp. 127-141). Acco.
van IJzendoorn, M. H., Bakermans-Kranenburg, M. J., Coughlan, B. & Reijman, S. (2020). Annual research review: Umbrella synthesis of meta-analyses on child maltreatment antecedents and interventions: Differential susceptibility perspective on risk and resilience.Journal of child psychology and psychiatry, 61(3), 272-290.
van Pelt, M. & Ročak, M. (2023). Veerkracht nader beschouwd. Vakblad Sociaal Werk, 24(3), 5-9.
Van Selm, M. (2007). Focusgroeponderzoek: Essay, debat en dialoog. KWALON, 12(1). https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/561 35/1/56135.pdf
van’t Veer-Tazelaar, N., van Marwijk, H., van Oppen, P., van Hout, H., van der Horst, H., Cuijpers, P., ... & Beekman, A. (2009). Stapsgewijze preventie van angst en depressie bij ouderen. Arch Gen Psychiatry, 66, 297-304.
Visser. (2016). Transdiagnostisch. Psychopraktijk, 8(4), 1–1.doi:10.1007/s13170- 016-0049-y
Vivas-Fernandez, M., Garcia-Lopez, L. J., Muela-Martinez, J. A., Piqueras, J. A., Espinosa-Fernandez, L., Jimenez-Vazquez, D., & del Mar Diaz-Castela, M. (2024). Exploring the role of resilience as a mediator in selective preventive transdiagnostic intervention (PROCARE+) for adolescents at risk of emotional disorders. European Journal of Psychology Open.
Vlaamse Onderwijsraad. (2020). Voluit voor weerbaar onderwijs: Wat leren we uit de coronacrisis voor onderwijsbeleid?. In Advies op Eigen Initiatief (report AR- AR-ADV-2021-010). https://www.acodonderwijs.be/wp-content/upload s/2021/02/Vlor-voluit-voor-weerbaar-onderwijs.pdf
Vlaamse overheid. (z.d.). Naar School. Onderwijs Vlaanderen. Geraadpleegd op 13 april 2023, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/ouders/naar-school
Vlaamse overheid. (z.d). Onderwijsdoelen. Geraadpleegd op 25 april 2023, van https://onderwijsdoelen.be/resultaten?onderwijsstructuur=LO&filters=ond… wijsniveau%255B0%255D%255Bid%255D%3Df7dcdedc9e9c97a653c7dba0 5896ef57a333480b%26onderwijsniveau%255B0%255D%255Btitel%255D% 3DBasisonderwijs%26onderwijsniveau%255B0%255D%255Bwaarde%255D %3DBasisonderwijs%26bo_onderwijs_subniveau%255B0%255D%255Bid%2 55D%3Dc6770d35508ce6bdab180b85cb08a171f2ed94be%26bo_onderwijs_s ubniveau%255B0%255D%255Btitel%255D%3DBasisonderwijs%2520%253 E%2520Lager%2520Onderwijs%26bo_onderwijs_subniveau%255B0%255D %255Bwaarde%255D%3DLager%2520Onderwijs
Vlaamse overheid. (z.d). Opdrachten van het CLB. Geraadpleegd op 24 april 2023, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/onderwijspersoneel/van-basis- tot-volwassenenonderwijs/werken-in-een-clb/rol-en-samenwerking-clb/o pdrachten-van-het-clb
Vlaams parlement. (z.d.) Decreet. Geraadpleegd op 15 april 2023, vanhttps://www.vlaamsparlement.be/nl/overons/extra/begrippenlijst/decreet
Volkaert, B., Wante, L., Vervoort, L., & Braet, C. (2018). ‘Boost Camp’, a universal school-based transdiagnostic prevention program targeting adolescent emotion regulation; evaluating the effectiveness by a clustered RCT: A protocol paper. BMC Public Health, 18(1), 904.
Vonck, J. (2021). Het bewustzijn over professionalisering bij lerarenopleiders en student-leraren lager onderwijs.
Vos, R. (2020). Onderwijsinfluencers en hun rol binnen de onderwijsdigitalisering. (Bachelor's thesis).
W
Wang, C., Wang, Y., Wu, F., Qu, J., Wang, Q., Hengudomsub, P., Wacharasin, C. & Zhou, L. (2024). Fear of Progression and Resilience as Mediators of the Association between Family Function and Quality of Life among Patients with Cervical Cancer. European Journal Of Cancer Care, 2024, 1– 12. https://doi.org/10.1155/2024/1145993
Wang, P., Wang, Z., & Qiu, S. (2024). Universal, school-based transdiagnostic interventions to promote mental health and emotional wellbeing: a systematic review. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 18(1), 47.
Weare, K., & Nind, M. (2011). Mental health promotion and problem prevention in schools: what does the evidence say?. Health promotion international, 26(suppl_1), i29-i69. https://doi.org/10.1093/heapro/dar075
Weiss, E. M. (1999). Perceived workplace conditions and first-year teachers’ morale, career choice commitment and planned retention: a secondary analysis. Teaching and Teacher Education, 15(8), 861–879.
Wennekers, M., Panis, M. & Ammerlaan, G. (2016). Positieve psychologie: lessen in geluk. LBRT. Tijdschrift Voor Remedial Teaching, 05. Teaching, 05. https://www.bazaltgroep.nl/wp- content/uploads/sites/2/2019/01/RT-2016-5-8-Positieve-psychologie.pdf
Werner-Seidler, A., Perry, Y., Calear, A. L., Newby, J. M., & Christensen, H. (2017).
School-based depres- sion and anxiety prevention programs for young people: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 51, 30– 47. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2016.10.005.
Wester, F. (2004). Analyse van kwalitatief onderzoeksmateriaal: Methodologie van kwalitatief onderzoek. Huisarts en Wetenschap, 47(12), 122– 128. https://doi.org/10.1007/bf03083688
Weymeis, H., Braet, C., & Van Leeuwen, K. (2016). TIME-IN: Promoting school readiness in Flemish Education. Gent:Universiteit Gent.
Weymeis, H., Van Leeuwen, K., & Braet, C. (2018). Extending School-Wide Positive Behavior Support (SWPBS) with emotional support systems: A non-randomized study testing the effectiveness of a school-wide health care policy TIME-IN in special education. [Manuscript submitted for publication].
Willems, R. (2023). Hoe reguleer je de emoties van kinderen en jongeren?. Tijdschrift voor Gedragstherapie, 2021(2).
Windle, G., Bennett, K. M. & Noyes, J. (2011). A methodological review of resilience measurement scales. Health and quality of life outcomes, 9, 1-18.
X
Y
Z
Zhang, X., Widaman, K. & Belsky, J. (2023). Beyond orchids and dandelions: Susceptibility to environmental influences is not bimodal. Development and psychopathology, 35(1), 191-203.