Op weg naar een stad van ‘ghoeder policij’? Een analyse van de Antwerpse stadsgeboden, 1585-1622
17 augustus 1585: Antwerpen valt in Spaans-Habsburgse handen. Na een beleg van ruim een jaar kwam de Sinjorenstad opnieuw onder het bewind van haar ‘natuurlijke prins’ te staan. Vanaf dat moment zetelden andermaal overtuigde katholieken in de stadsmagistraat, en niet langer ‘ketterse’ protestanten. Het nieuwe stadsbestuur stond echter voor heel wat uitdagingen: het economische hoogtij van het midden van de 16de eeuw was voorbij. Bovendien zakte het inwoneraantal dramatisch en lag de stad nog steeds gevaarlijk dicht bij het front. Een interessante bron om te onderzoeken hoe het Antwerpen verging na 1585 zijn de geboden: verordeningen en bepalingen die door het stadsbestuur werden uitgevaardigd. Ze laten ons zien wat voor problemen zich voordeden in de stad. In combinatie met de vorstelijke ordonnanties kunnen we bovendien achterhalen met welke thema’s een vroegmoderne stadsmagistraat zich bezighield in zijn zoektocht naar het ideaal van een stad van ‘ghoeder policij’.
Goede politie: een taak van de stad...
Uit een nauwgezet onderzoek van de geboden bleek dat orde, rust en veiligheid de drie kernprincipes vormden voor de Antwerpse magistraat. Dit waren de drie kernwoorden in een hele reeks onderwerpen. De belangstelling voor orde betekende onder meer dat iedereen moest leven volgens de katholieke leefregels. Kinderen moesten naar catechismusonderricht, werken op zondag was verboden en wie een kerk binnenging moest zijn hoofd ontbloten. Verder reguleerde het stadsbestuur bijvoorbeeld de interne markt. Een hele reeks geboden bepaalde welke producten waar en wanneer verkocht moesten worden om op die manier controle mogelijk te maken.
Nauw samenhangend met de openbare orde is het bewaren van de rust in de stad. Zo probeerde de magistraat op te treden tegen opruiende personen die allerlei pamfletten verspreidden onder de bevolking. Ook bedelaars, kinderen, vreemdelingen en prostituees kwamen geregeld voor in de verordeningen van de Antwerpse magistraat. In elk van deze groepen zag het stadsbestuur een bedreiging voor de openbare rust. Hetzij omdat ze joelden en speelden op de straten, de zeden dreigden te verloederen of de openbare onderstand onder druk zetten.
Tot slot probeerde de Antwerpse magistraat ook de veiligheid van zijn inwoners te garanderen. Geregeld verschenen brandvoorschriften om grote rampen te vermijden. Tegelijk werd Antwerpen geregeld getroffen door epidemieën zoals de pest. Op dat moment probeerde het stadsbestuur verdere besmettingen te voorkomen door bijvoorbeeld inreisverboden in te stellen of nadruk te leggen op hygiëne. Daarnaast reorganiseerde het stadsbestuur in deze periode regelmatig de burgerwacht. Die moest optreden als een soort politiemacht en nachtwacht, maar moest in geval van een beleg ook militaire taken kunnen uitvoeren.
Ook uit de retoriek kunnen we afleiden dat de magistraat het garanderen van de orde, rust en veiligheid beschouwde als het fundament van zijn legitimiteit. Zeker in de nasleep van een woelige periode moest het stadsbestuur zich profileren als een baken van zekerheid en rust voor zijn inwoners. Het woordgebruik in de geboden is dan ook helemaal niet neutraal. De magistraat beweerde te werken in functie van het algemeen belang van de ‘goede lieden’. Essentieel daarvoor was het om de ‘perturbateurs van de ghemeyne ruste’ aan te pakken, zoals de herrie schoppende kinderen en bedelaars. Op die manier hoopte het stadsbestuur het ideaal van een stad ‘van goeder policijen’ te bereiken.
... of toch van de vorst?
Naast de vraag wat de speerpunten waren van de regels die het Antwerpse stadsbestuur uitvaardigde, kunnen we ook polsen naar de verhouding met de vorstelijke ordonnanties. Ook de vorsten toonden zich immers ijverig in het proclameren van regels. Uit een analyse van de vorstelijke ordonnanties bleek dat tussen 1585 en 1622 enkele terreinen eerder voorbehouden waren aan de vorstelijke regelgeving. Alles wat te maken had met muntslag, internationale handel, oorlog en post bijvoorbeeld vond in hoofdzaak zijn oorsprong bij de vorst. Andere thema’s kwamen dan weer vooral aan bod in stedelijke regels. Denk hierbij aan de organisatie van de burgerwacht en de interne stedelijke markt en de bestrijding van ziekten. Ondanks het feit dat Antwerpen heroverd werd door koninklijke troepen in 1585 bleef de stad dus nog genieten van een zekere regelgevende autonomie.
Tot slot valt nog te zeggen dat verschillende onderwerpen een gedeelde verantwoordelijk vormden van de stedelijke en vorstelijke overheid. In de jaren 1580 kregen de Habsburgse Nederlanden af te rekenen met enkele grote hongersnoden. Zowel de vorst als het stadsbestuur probeerde via allerlei verordeningen om de toevoer te vergroten en de prijzen te drukken. Samen met een toenemende verarming nam ook het aantal bedelaars en landlopers toe. Ook hierover bestaan zowel stedelijke als vorstelijke regels. Bepaalde aangelegenheden die op het niveau van de stad heel wat uitdagingen meebrachten, maar tegelijk het stedelijk niveau overstegen vormden dus een bekommernis van zowel vorst als stadsbestuur.
Samengevat blijkt uit de analyse van de geboden dat de Antwerpse magistraat na 1585 voor heel wat uitdagingen stond, die vaak niet nieuw waren. Het garanderen van de orde, rust en veiligheid stond centraal in de regels. Dat waren immers noodzakelijke voorwaarden om het ideaal van een stad ‘van ghoeder policij’ te bereiken. Uit de analyse van de retoriek in de uitgevaardigde regels bleek dan ook dat het stadsbestuur steevast beweerde te werken in het algemeen belang van de goede burgers. Op die manier wilde het ook zijn legitimiteit en autoriteit bevorderen. Dat was zeker in deze onrustige periode een noodzaak. Tot slot bleek uit een vergelijking met de vorstelijke ordonnanties dat stedelijke overheden in deze periode nog heel wat autonomie bezaten. Bepaalde onderwerpen lijken voorbehouden voor de vorstelijke administratie. Heel wat andere vormden echter een gedeelde verantwoordelijkheid of kwamen zo goed als enkel in de lokale regels voor.
Bibliografie
Onuitgegeven bronnen
ANTWERPEN
Felixarchief
Ancien Régime archief van de stad Antwerpen
Gebodboeken
PK#917 Gebodboek 1576-1589
PK#918 Gebodboek 1589-1612
PK#919 Gebodboek 1612-1626
Stadsplakkaten 1564-1705 gedrukt bij Plantin-Moretus
PK#2825 1584-1589
PK#2826 1590-1599
PK#2827 1600-1610
PK#2828 1611-1616
PK#2829 1617-1623
Plakkaten van den Hove
PK#2767 1576-1594
PK#2768 1596-1609
Lagere stadsbedienden
PK#1417 Stadstrompettersboek
Kronijken
PK#106 Kronijk van Godevaert van Haecht, 1565-1574
Dossiers van de secretarie geordend naar onderwerp
PK#1553 16de-18de eeuw: processies en ommegangen, volgorde en ceremonieel
De stadskassen
R#38 Stadsrekening 1598-1599
R#49 Stadsrekening 1609-1610
R#63 Stadsrekening 1621-1622
Uitgegeven bronnen
Brants, Victor. Liste chronologique des édits et ordonnances des Pays-Bas. Règne d’Albert et Isabelle (1598-1621). Bruxelles: Goemaere, 1908.
Brants, Victor. Recueil des ordonnances des Pays-Bas. Règne d’Albert et Isabelle 1597-1621. Tome premier contenant les actes du 10 septembre 1597 au 30 avril 1609. Bruxelles: Goemaere, 1909.
Brants, Victor. Recueil des ordonnances des Pays-Bas. Règne d’Albert et Isabelle 1597-1621. Tome deuxième contenant les actes du 8 mai 1609 au 14 juillet 1621. Bruxelles: Goemaere, 1912.
Brants, Victor. Recueil des ordonnances des Pays-Bas, deuxième série – 1506-1700. Les ordonnances monétaires du XVIIe siècle. Bruxelles: Goemaere, 1914.
Gachard, Louis-Prosper. “Analectes historiques. Seizième série.” Compte-rendu des séances de la commission royale d’histoire. Deuxième série 12 (1871): 141-316.
Lameere, Jules. Recueil des ordonnances des Pays-Bas, deuxième série – 1506-1700. Tome troisième contenant les ordonnances du 8 janvier 1529 (1530, N. ST.) au 11 décembre 1536. Bruxelles: Goemaere, 1902.
Lameere, Jules en Henri Simon. Recueil des ordonnances des Pays-Bas, deuxième série – 1506-1700. Tome quatrième contenant les ordonnances du 9 janvier 1536 (1537, N. ST.) au 24 décembre 1543. Bruxelles: Goemaere, 1907.
SN. Liste chronologique des édits et ordonnances des Pays-Bas. Règnes de Philippe IV (1621-1665) et de Charles II (1665-1700). Bruxelles: Goemaere, 1910.
SN. Articulen ende conditien vanden tractate, aengegaen ende gesloten tusschen de hoocht vanden Prince van Parme Plaisance &c. stadthoudere, gouverneur ende capiteyn generael vanden Lande van herwaerts overe, inden name van de Co. Mat van Spaegnien, als Hertoge van Brabant ter eenre, ende de stadt van Antwerpen ter andere sijden. Antwerpen: 1585.
SN. Derden Placcaet-boeck van Vlaenderen, inhoudende de placcaeten, ordonnancien, reglementen […] by een vergadert door order van hooghe ende moghende heeren den president ende raeden vande selve provincie. Gent: hoirs van Jan Vanden Kerchove, 1685.
Terlinden, Charles. Liste chronologique provisoire des édits et ordonnances des Pays-Bas. Règne de Philippe II (1555-1598). Bruxelles: Goemaere, 1912.
Vermeir, René. Recueil des ordonnances des Pays-Bas, deuxième série. Règne de Philippe IV (1621-1665). Tome I du 14 juillet 1621 au 8 novembre 1633. Bruxelles: Commission Royale pour la Publication des Anciennes Lois et Ordonnances de Belgique, 2023.
Online bronnen
Middelnederlandsch Woordenboek, www.gtb.ivdnt.org.
Lemma “bracke,” geraadpleegd 14.02.2024
Lemma “buideldragers,” geraadpleegd 11.02.2024
Lemma “kolven,” geraadpleegd 27.02.2024
Lemma “libelle,” geraadpleegd 23.02.2024
Lemma “palemaille,” geraadpleegd 27.02.2024
Lemma “spiljoen,” geraadpleegd 14.02.2024
Lemma “stand”, geraadpleegd 26.03.2024
SN. “Koninklijke Commissie uitgave Belgische oude wetten en verordeningen: geschiedenis.” Federale Overheidsdienst Justitie. Geraadpleegd 14.10.2023. www.justitie.belgium.be.
SN. “(In)flammable cities. Rethinking crisis, resilience and community in the Low Countries (1200-1650).” Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Geraadpleegd 01.02.2024. www.nwo.nl.
SN. “Meiboom.” Ensie. Geraadpleegd 27.02.2024. www.ensie.nl.
SN. “Sinte Mette van de ruggenuchte.” Histories. Geraadpleegd 27.02.2024. www.histories.be.
Literatuur
Ackroyd, Peter. The great fire of London. Londen: Penguin Books, 1993.
Adam, Renaud. “The printing industry and the Counter-Reformation in Brussels under Archduke Albert and Archduchess Isabella (1598-1633).” In Books and prints at the heart of the catholic Reformation in the Low Countries (16th-17th centuries), uitgegeven door Renaud Adam, Rosa De Marco en Malcolm Walsby, 23-45. Leiden en Boston: Brill, 2022.
Aerts, Erik. “Muntdatasets en onze kennis van het muntwezen in de Lage Landen.” Belgisch Tijdschrift voor Numismatiek en Zegelkunde 164 (2018): 496-510.
Alfani, Guido, Francesco Ammannati en Wouter Ryckbosch. “Poverty in early modern Europe: New approaches to old problems.” EHES Working Paper, nummer 222 (2022): 1-60.
Allemeyer, Marie Luise. “Profane hazard or divine judgement? Coping with urban fire in the 17th century.” Historical Social Research 32 (2007): 145-68.
Allen, Robert C. “Progress and poverty in early modern Europe.” Economic History Review 56.3 (2003): 403-443.
Alloza Aparecio, Angel, José Miguel López Garcia en José Luis de Pablo Gafas. “Prevention and repression: food supply and public order in early modern Madrid.” Mélanges de l’école française de Rome 112.2 (2000): 615-44.
Arcangeli, Alessandro. Recreation in the Renaissance. Attitudes towards leisure and pastimes in European culture, c. 1425-1675. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2003.
Arnade, Peter. Beggars, iconoclasts & civic patriots. The political culture of the Dutch Revolt. Ithaca, NY: Cornell University Press, 2008.
Asaert, Gustaaf. 1585. De val van Antwerpen en de uittocht van Vlamingen en Brabanders. Tielt: Lannoo, 2004.
Baisier, Claire. “The Jesuit Church of St Charles Borromeo (Sint-Carolus Borromeuskerk).” In Divine interiors. Experience churches in the age of Rubens, uitgegeven door Claire Baisier, 138-43. BAI, 2016.
Berger, Emmanuel en Emilie Delivré. “La ‘bonne police’ en France et dans le Royaume de Wurtemberg (XVIIIe-XIXe siècles). Etude d’une appropriation populaire de la loi et de l’ordre public.” Revue d’Histoire du XIXe siècle 50.1 (2015): 23-38.
Beukers, M.P. “‘Spoelluden om die stat dairmede te eren’ Stadsspeellieden in Utrecht in de vijftiende eeuw.” Jaarboek Oud-Utrecht (1988): 35-52.
Blondé, Bruno, Sam Geens, Hilde Greefs, Wouter Ryckbosch, Tim Soens en Peter Stabel. “The Low Countries’ paradox. Historical perspectives on inequality and the city.” In Inequality and the city in the Low Countries (1200-2020), uitgegeven door Bruno Blondé, Sam Geens, Hilde Greefs, Wouter Ryckbosch, Tim Soens en Peter Stabel, 15-42. Turnhout: Brepols, 2020.
Boersma, Erica. “‘Yrelandtsche traenen’ gedroogd. Transnationale solidariteit in lokale politiek in Zeeland, 1641-1644.” Tijdschrift voor Geschiedenis 128 (2015): 201-22.
Bogaert, Dirk. “Stedelijke milieuhinder in de pre-industriële tijd (18de en begin 19de eeuw).” Tijdschrift voor Industriële Cultuur 51.3 (1995): 19-35.
Bolton, Jim L. en Francesco Guidi Bruscoli. “When did Antwerp replace Bruges as the commercial and financial centre of North-Western Europe? The evidence of the Borromei ledger for 1438.” The Economic History Review 61.2 (2008): 360-79.
Boone, Marc en Jelle Haemers. “Bien commun. Gouvernance, discipline, culture politique.” In Faire société au Moyen Âge. Histoire urbaine des anciens Pays-Bas (1100-1600), uitgegeven door Claire Billen, Bruno Blondé, Marc Boone en Anne-Laure Van Bruaene, 113-49. Parijs: Classiques Garnier, 2021.
Brown, Andrew. Civic ceremony and religion in medieval Bruges c. 1300-1520. Cambridge: Cambridge University Press, 2011.
Brown, Andrew. “Civic religion in late medieval Europe.” Journal of Medieval History 42.3 (2016): 338-56.
Buchanan, Sharp. Famine and scarcity in late medieval and early modern England. The regulation of grain marketing, 1256-1631. Cambridge: Cambridge University Press, 2016.
Cameron, Euan. “The Counter-Reformation.” In The Blackwell companion to the Bible and culture, uitgegeven door John F.A. Sawyer, 85-103. Wiley-Blackwell, 2012.
Canepari, Eleonora. “Who is not welcome? Reception and rejection of migrants in early modern Italian cities.” In Gated communities? Regulating migration in early modern cities, uitgegeven door Bert De Munck en Anne Winter, 101-15. Farnham: Ashgate, 2012.
Carrier, James G. “Moral economy: What’s in a name.” Anthropological Theory 18.1 (2018): 18-35.
Cholcman, Tamar. Art on paper. Ephemeral art in the Low Countries. The triumphal entry of the archdukes Albert and Isabella into Antwerp, 1599. Turnhout: Brepols, 2014.
Coomans, Janna. “Stratenmakers: infrastructuur, gebuurten en het publiek belang in laatmiddeleeuws Gent.” Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent 72.1 (2018): 125-59.
Coomans, Janna. “The king of dirt. Public health and sanitation in late medieval Ghent.” Urban History 46.1 (2019): 82-105.
Coomans, Janna. “Food offenders. Public health and the marketplace in the late medieval Low Countries.” In Policing the urban environment in premodern Europe, uitgegeven door Claire Weeda en Carole Rawcliffe, 121-48. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2019.
Coomans, Janna. Community, urban health and environment in the Late Medieval Low Countries. Cambridge: Cambridge University Press, 2021.
Coomans, Janna en Léa Hermenault. “Public works, spatial strategies and mobility in late medieval Ghent.” Journal of Urban History (2022): 1-28. Geraadpleegd 17.02.2024. https://doi.org/10.1177/00961442221124892.
Coomans, Janna. “Policing itinerant poor in the Northern Low Countries, 1450-1570. Making vagrants.” Low Countries Historical Review 138.2 (2023): 3-31.
Corley, Christopher R. “On the threshold. Youth as arbiters of urban space in early modern France.” Journal of Social History 43.1 (2009): 139-56.
Coudeville, Giovanni. “Bedelarij in Brugge in de achttiende eeuw.” Masterproef, Universiteit Gent, 2002.
Coy, Jason P. “Magistrates, beggars and labourers. Migration and regulation in sixteenth century Ulm.” In Gated communities? Regulating migration in early modern cities, uitgegeven door Bert De Munck en Anne Winter, 157-174. Farnham: Ashgate, 2012.
Davis, James. Medieval market morality: life, law and ethics in the English marketplace, 1200-1500. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
De Bie, Annelies. “The paradox of the Antwerp rose. Symbol of decline or token of craftmanship?” In Innovation and Creativity in Late Medieval and Early Modern European Cities, uitgegeven door Karel Davids en Bert De Munck, 269-93. Farnham: Ashgate, 2014.
De Grom, Nona. “Het Wonderjaar 1566 in Doornik en het Doornikse. De sociale achtergrond van de veroordeelden door de Raad van Beroerten.” Masterproef, Universiteit Gent, 2015.
Dekoster, Kevin. “Van moord tot mort subite. Medische expertise en verdachte overlijdens in het achttiende-eeuwse Meetjesland.” Appeltjes van het Meetjesland 70 (2019): 57-80.
Delcart, André. Winterfeesten en gebod. Mythen, folklore en tradities. Antwerpen: Cyclus, 2007.
Deley, Tammy. “Pest en het sociale lichaam na de Renaissance. Een studie van Antwerpse pesttraktaten uit het tweede kwart van de 17de eeuw.” Masterproef, Universiteit Gent, 2014.
De Maesschalck, Edward. Oranje tegen Spanje (1500-1648). Leuven: Davidsfonds, 2022.
De Munck, Bert en Anne Winter. Gated communities? Regulating migration in Early Modern cities. Farnham: Ashgate, 2012.
Den Hartog, Adel P. Wat is eetbaar? Een reis door de wereld van voedseltaboes en eetculturen. Wageningen: Wageningen Academic Publishers, 2022.
Denutte, Nicolas. “Tekstuitgave van de koninklijke verordeningen van Karel II voor de Zuidelijke Nederlanden (1665-1674).” Masterproef, Universiteit Gent, 2018.
Denys, Catherine. “La police du nettoiement au xviiie siècle.” Ethnologie Française 45.3 (2015): 411-20.
De Prijcker, Christophe. “Politieregelgeving door intermediaire besturen in de Zuidelijke Nederlanden (17e-18e eeuw): De representatie van ‘goede’ politie in de kasselrij Land van Waas en de stad Aalst.” Masterproef, Universiteit Gent, 2021.
De Ridder, Bram en Violet Soen. “The Act of Cession, the 1598 and 1600 States General in Brussels and the peace negotiations during the Dutch Revolt.” In The Twelve Years Truce (1609). Peace, truce, war and law in the Low Countries at the turn of the 17th Century, uitgegeven door Randall Lesaffer, 48-68. Leiden: Brill, 2014.
De Roo, Tom. “Mens en hond in de Antwerpse gebodboeken, eind 15de tot eind 18de eeuw: een casestudie naar mens-dier relaties in een stedelijke omgeving.” Volkskunde 108 (2007): 347-69.
De Ruysscher, Dave. “Designing the limits of creditworthiness. Insolvency in Antwerp bankruptcy legislation and practice (16th-17th centuries).” Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis 76 (2008): 307-27.
Der Weduwen, Arthur. State communication and public politics in the Dutch Golden Age. Oxford: Oxford University Press, 2023.
De Schepper, Hugo. “Une législation de circonstance aux Pays-Bas sous le gouvernement personnel d’Alexandre Farnèse, 1579-1589.” In Légiférer, gouverner et juger. Mélanges d’histoire du droit et des institutions (IXe-XXIe siècle) offerts à Jean-Marie Cauchies à l’occasion de ses 65 ans, uitgegeven door Eric Bousmar, Philippe Desmette en Nicolas Simon, 281-98. Brussel: Presses de l’Université Saint-Louis, 2016.
Devos, Isabelle en Tina Van Rossem. “Oud, ouder, oudst. Regionale en lokale verschillen in sterfte in het graafschap Vlaanderen tijdens de zeventiende en achttiende eeuw.” De Zeventiende Eeuw (2017): 39-53.
De Vries, Jan. The price of bread: regulating the market in the Dutch Republic. New York: Cambridge University Press, 2019.
Dorey, Margaret. “Controlling corruption. Regulating meat consumption as a preventative to plague in seventeenth-century London.” Urban History 36.1 (2009): 24-41.
Dounot, Cyrille. “Le bien commun dans la législation royale (XIIIe-XVIIIe siècle).” Bulletin de Littérature Ecclésiastique 118 (2017): 99-114.
Downes, Evana Frances. “Balancing the urban stomach. Public health, food selling and consumption in London, c. 1558-1640.” PhD diss., University of Kent, 2022.
Dragan, Claudia Roberta. “Literature and the Anglo-Spanish War (1585-1604).” Masterproef, Universidad de Valladolid, 2017.
Dubé, Catherine en Geneviève Dumas. “Muddy waters in medieval Montpellier.” In Policing the urban environment in premodern Europe, uitgegeven door Carole Rawcliffe en Claire Weeda, 179-206. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2019.
Duerloo, Luc. “Scherpenheuvel-Montaigu. Un sanctuaire pour une politique emblématique.” Dix-septième Siècle 240.3 (2008): 423-39.
Duerloo, Luc. Dynasty and Piety. Archduke Albert (1598-1621) and Habsburg political culture in an age of religious wars. Farnham: Ashgate, 2012.
Dumolyn, Jan en Jelle Haemers. “Political poems and subversive songs. The circulation of ‘public poetry’ in the late medieval Low Countries.” Journal of Dutch Literature 5.1 (2014): 1-22.
Dumolyn, Jan. “The common good. The central ideological signifier in medieval politics.” In A cultural history of democracy in the medieval age, uitgegeven door David Napolitano en Kenneth J. Pennington, 57-73. Londen: Bloomsbury Academic, 2021.
Dupont, Wannes. “‘Sie eens ’t verzwakte volk’ De bestrijding van pest in Antwerpen tijdens de vijftiende en de zestiende eeuw.” Stadsgeschiedenis 2.2 (2007): 85-104.
Elias, Norbert. Het civilisatieproces: sociogenetische en psychogenetische onderzoekingen. Amsterdam: Boom, 2001.
Everaert, Janna. “Power in the metropolis. The impact of economic and demographic growth on the Antwerp City Council (1400-1550).” Urban History 47 (2020): 589-609.
Fenton, Emily A. “Marketplaces as spaces of moral education in early modern London. Regulation, punishment and entertainment.” Masterproef, Dalhousie University, 2021.
Ferraro, Joanne M. “Making a living. The sex trade in early modern Venice.” The American Historical Review 123.1 (2018): 30-59.
Flavin, Susan, Marc Meltonville, Charlie Taverner, Joshua Reid, Stephen Lawrence, Carlos Belloch-Molina en John Morrissey. “Understanding early modern beer. An interdisciplinary case-study.” The Historical Journal 66.3 (2023): 516-49.
Garrioch, David. “Sounds of the city. The soundscape of early modern European towns.” Urban History 30.1 (2003): 5-25.
Garrioch, David. “Towards a fire history of European cities (late Middle Ages to late nineteenth century).” Urban History 46.2 (2019): 202-24.
Génard, Pierre. “Index der gebodboeken.” Antwerpsch Archievenblad 1.1 (1864): 120-464.
Goda, Károly. “Metamorphoses of Corpus Christi: eucharistic processions & clashes in fifteenth- and sixteenth-century Vienna.” Theatrum Historiae 15 (2014): 9-50.
Götz, Norbert. “‘Moral economy’: its conceptual history and analytical prospects.” Journal of Global Ethics 11.2 (2015): 147-62.
Guiljam, David Thomas. “Veelzijdige verbinder. Philips van Marnix van Sint-Aldegonde als schakel in het internationaal protestantisme 1585-1598.” Masterproef, Universiteit Gent, 2020.
Haemers, Jelle. “Filthy and indecent words. Insults, defamation, and urban politics in the Southern Low Countries, 1300-1550.” In The voices of the people in Late Medieval Europe. Communication and popular politics, uitgegeven door Jan Dumolyn, Jelle Haemers, Hipólito Rafael Oliva Herrer en Vincent Challet, 247-67. Turnhout: Brepols, 2014.
Haemers, Jelle en Valerie Vrancken. “Libels in the city. Bill casting in fifteenth-century Flanders and Brabant.” The Medieval Low Countries 4 (2017): 165-87.
Haemers, Jelle. “Women and stews. The social and material history of prostitution in the late medieval Low Countries.” History Workshop Journal 92 (2021): 29-50.
Harrison, Dick. De Dertigjarige Oorlog. De allereerste wereldoorlog, 1618-1648. Utrecht: Omniboek, 2022.
Härter, Karl. “Sicherheit und gute Policey im frühneuzeitlichen Alten Reich.” In Sicherer Alltag? Politiken und Mechanismen der sicherheitskonstruktion im Alltag, uitgegeven door Bernd Dollinger en Henning Schmidt-Semisch, 29-55. Wiesbaden: Springer VS, 2016.
Heerma van Voss, Lex, Magaly Rodríguez García en Elise van Nederveen Meerkerk, eds. Selling sex in the city. A global history of prostitution, 1600s-2000s. Leiden: Brill, 2017.
Hindle, Steve. “Dependency, shame and belonging. Badging the deserving poor, c. 1550-1750.” Cultural and Social History 1 (2004): 6-35.
Hitchcock, David. “The vagrant poor.” In The Routledge history of poverty, c. 1450-1800, uitgegeven door David Hitchcock en Julia McClure, 60-78. Londen: Routlegde, 2021.
Hsia, R. Po-Chia. The world of catholic renewal 1540-1770. Cambridge: Cambridge University Press, 1998.
Huet, Leen en Jan Grieten. Nicolaas Rockox, 1560-1640: burgemeester van de gouden eeuw. Antwerpen: Meulenhoff/Manteau, 2010.
Irmgard Pentzlin, Nadja. “The cult of Corpus Christi in early modern Bavaria: pilgrimages, processions, and confraternities between 1550 and 1750.” PhD diss., University of St Andrews, 2014.
Jütte, Daniel. “Entering a city. On a lost early modern practice.” Urban History 41.2 (2014): 204-27.
Kamp, Jeannette. “Controlling strangers. Identifying migrants in early modern Frankfurt am Main.” In Migration policies and materialities in European cities, uitgegeven door Hilde Greefs en Anne Winter, 46-65. New York: Routledge, 2020.
Kaplan, Benjamin J. “Fictions of privacy. House chapels and the spatial accommodation of religious dissent in Early Modern Europe.” The American Historical Review 107.4 (2002): 1031-64.
Kinzelbach, Annemarie. “Infection, contagion, and public health in late medieval and early modern German imperial towns.” Journal of the History of Medicine and Allied Sciences 61.3 (2006): 369-89.
Kooi, Christine. Reformation in the Low Countries, 1500-1620. Cambridge: Cambridge University Press, 2022.
Laitinen, Riitta. Order, materiality, and urban space in the early modern kingdom of Sweden. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2017.
Lamal, Nina. “Commerce and good governance. The broadsheet ordinances in the Van der Meulen archive.” In Broadsheets. Single-sheet publishing in the first age of print, uitgegeven door Andrew Pettegree, 207-39. Leiden en Boston: Brill, 2017.
Langhu, Koberson. “The Roman Catholic view of sunday. A theological evaluation.” Jurnal Kiononia 15.1 (2023): 71-88.
Lemmens, Karel. “Rekenmunt en courant geld.” Jaarboek van het Europees Genootschap voor Munt- en Penningkunde 16 (1998): 19-52.
Lesage, Jens. “‘processie generale ende solempnele’: Generale processies in Gent (1556-1598) binnen het kader van de Nederlandse Opstand, de Reformatie en de Contrareformatie. Een contextueel overzicht en kwantitatieve analyse.” Masterproef, Universiteit Gent, 2015.
Leyder, Dirk en Georges Martyn. Eeuwig edict, 1611-2011. Op weg naar meer rechtszekerheid. Brussel: Algemeen Rijksarchief, 2011.
Limberger, Michael. “The making of the urban fiscal system of Antwerp until 1800: excises, annuities and debt management.” In Taxation and debt in the early modern city, uitgegeven door José Ignacio Andrés Ucendo en Michael Limberger, 131-47. Londen: Pickering & Chatto, 2012.
Limberger, Michael. “‘The greatest marketplace in the world’ The role of Antwerp in the economic and financial network of the Habsburg Empire.” In Les villes des Habsbourg du XVe au XIXe siècle: communication, art et pouvoir dans les réseaux urbains, uitgegeven door Ludolf Pelizaeus, 45-62. Reims: Epure, 2021.
Litzenburger, Laurent. “La sécurité alimentaire et sanitaire à Metz, à la fin du Moyen Âge.” Histoire Urbaine 47.3 (2016): 131-48.
Lykke Syse, Karen V. “Ideas of leisure, pleasure and the river in early modern England.” In Perceptions of water in Britain from early modern times to the present: an introduction, uitgegeven door Karen V. Lykke Syse en Terje Oestigaard, 35-57. Bergen: BRIC Press, 2010.
MacKay, Ruth. “Community and the common good in early modern Castile.” In A companion to the Spanish Renaissance, uitgegeven door Hilaire Kallendorf, 293-313. Leiden: Brill, 2019.
Mackenbach, Johan P. A history of population health. Rise and fall of disease in Europe. Leiden: Brill, 2020.
Marin, Julie en Bruno De Meulder. “Antwerp city wastescapes. Historic interplays between waste & urban development.” In HISTORY. URBANISM. RESILIENCE. Change and responsive planning: vol 3, uitgegeven door Carola Hein, 179-90. Delft, 2016.
Marinus, Marie Juliette. De Contrareformatie te Antwerpen (1585-1676). Brussel: Paleis der Academiën, 1995.
Marinus, Marie Juliette. “Het verdwijnen van het protestantisme in de Zuidelijke Nederlanden.” De Zeventiende Eeuw 13 (1997): 261-69.
Marnef, Guido. “Protestant conversions in an age of catholic reformation: the case of sixteenth-century Antwerp.” In The Low Countries as a crossroads of religious beliefs, uitgegeven door Arie-Jan Gelderblom, Jan L. de Jong en Marc van Vaeck, 33-47. Leiden: Brill, 2004.
Marnef, Guido. “The process of political change under the Calvinist Republic in Antwerp (1577-1585).” In Des villes en révolte. Les ‘Républiques urbaines’ aux Pays-Bas et en France pendant la deuxième moitié du XVIe siècle, uitgegeven door Monique Weis, 25-34. Turnhout: Brepols, 2010.
Marnef, Guido. “Multiconfessionalism in a commercial metropolis: the case of 16th-century Antwerp.” In A companion to multiconfessionalism in the early modern world, uitgegeven door Thomas Max Safley, 75-97. Leiden en Boston: Brill, 2011.
Marnef, Guido en Anne-Laure Van Bruaene. “Civic religion: gemeenschap, identiteit en religieuze vernieuwing.” In Gouden eeuwen. Stad en samenleving in de Lage Landen, 1100-1600, uitgegeven door Anne-Laure Van Bruaene, Bruno Blondé en Marc Boone, 165-206. Gent: Academia Press, 2016.
Marnef, Guido. “Bouwen aan een lutherse kerk ‘onder het kruis’. De casus van de lutherse gemeenschap van Antwerpen, 1585-1622.” Trajecta 27 (2018): 277-300.
Marnef, Guido. “Antwerpen als stichtingsplaats van de Remonstrantse Broederschap. Mogelijkheden en hindernissen van de protestantse gemeenschap in een veranderende context (1585-1621).” In Remonstranten in Antwerpen 1619-2019. 400 jaar Remonstrantse Broederschap, uitgegeven door August den Hollander, 5-14. Amsterdam: Arminius Instituut, 2020.
Marnef, Guido. “An experiment of social equality? The case of the Calvinist republic in Antwerp (1577-1585).” In Inequality and the city in the Low Countries (1200-2020), uitgegeven door Bruno Blondé, Sam Geens, Hilde Greefs, Wouter Ryckbosch, Tim Soens en Peter Stabel, 183-97. Turnhout: Brepols, 2020.
Martyn, Georges. “How ‘sovereign’ were the Southern Netherlands under the Archdukes?” In The Twelve Years Truce (1609). Peace, truce, war and law in the Low Countries at the turn of the 17th Century, uitgegeven voor Randall Lesaffer, 196-209. Leiden: Brill, 2014.
Masure, Hadewijch. “‘Eerlycke huijsarmen’ of ‘ledichgangers’? Armenzorg en gemeenschapsvorming in Brussel, 1300-1640.” Stadsgeschiedenis 7.1 (2012): 1-21.
Matthijs, Koen en Bart Van de Putte, “Huwen tijdens de advent en de vasten in de 19de eeuw in Vlaanderen.” Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 31 (2001): 75-112.
Mawhinney, Sarah Elizabeth. “Coming of age. Youth in England, c. 1400-1600.” PhD Diss., University of York, 2015.
McCarthy, Vanessa Gillian. “Prostitution, community, and civic regulation in early modern Bologna.” PhD diss., University of Toronto, 2015.
Mesotten, Laura. “Diplomatie en informatie. De Habsburgse gezanten bij de vrede van Vervins (1598).” Handelingen – Koninklijke Zuid-Nederlandse maatschappij voor taal- en letterkunde en geschiedenis 65 (2011): 223-236.
Moerman, Daniel. “‘Och wod het toch een lutie regenen’. Droogte en waterschaarste in laatmiddeleeuws en vroegmodern Europa, een geschiedenis van klimaatverandering en sociale veerkracht.” Leidschrift 36 (2021): 53-78.
Muller, Jeffrey M. “Communication visuelle et confessionnalisation à Anvers au temps de la Contre-Réforme.” Dix-septième Siècle 240.3 (2008): 441-82.
Muller, Jeffrey M. St. Jacob’s Antwerp art and Counter Reformation in Rubens’s parish church. Leiden en Boston: Brill, 2016.
Müller, Johannes. Exile memories and the Dutch Revolt. The narrated diaspora, 1550-1750. Leiden: Brill, 2016.
Pauwels, Bernadette. “De zondagsscholen te Antwerpen (einde 16de eeuw-1795).” Masterproef, Katholieke Universiteit Leuven, 1987.
Pettegree, Andrew. The French Book and the European Book World. Leiden en Boston: Brill, 2007.
Pottier, Werner en Petra Maclot, eds. ’n Propere tijd? (On)leefbaar Antwerpen thuis en op straat (1500-1800). Antwerpen: Antwerpse Vereniging voor Bodem- en Grotonderzoek, 1988.
Prak, Maarten. “Burgers onder de wapenen, van de zestiende tot de achttiende eeuw.” Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 23.1 (1997): 1-11.
Prak, Maarten. “Citizens, soldiers and civic militias in late medieval and early modern Europe.” Past & Present 228 (2015): 93-123.
Prak, Maarten. Citizens without nations: urban citizenship in Europe and the world, c. 1000-1789. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
Prevenier, Walter. “Utilitas communis in the Low Countries (thirteenth-fifteenth centuries): from social mobilisation to legitimation of power.” In De bono communi. The discourse and practice of the common good in the European city (13th-16th c.), uitgegeven door Elodie Lecuppre-Desjardin en Anne-Laure Van Bruaene, 205-16. Turnhout: Brepols, 2010.
Put, Eddy en Bernadette Pauwels. “‘Het fundament van eene welgeregelde republique’ De Antwerpse zondagsscholen in de 17de eeuw.” De Zeventiende Eeuw 5 (1989): 11-20.
Put, Eddy. “Doen geloven? Vroegmoderne katholieke catechese tussen pedagogische overmoed en pastoraal pessimisme.” Bijdragen en mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden 122.4 (2007): 538-48.
Puttevils, Jeroen. Merchants and trading in the sixteenth century. Londen: Pickering & Chatto, 2015.
Rady, Martyn. De Habsburgers, de opkomst en ondergang van een wereldmacht. Amsterdam: Unieboek, 2020.
Ranson, Jens. “Brugge na de reconciliatie met Filips II. De rol van het stadsbestuur in de constructie van de katholieke stadsgemeenschap (1584-1598).” Masterproef, Universiteit Gent, 2010.
Rawcliffe, Carole en Claire Weeda. Policing the urban environment in premodern Europe. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2019.
Ribhegge, Wilhelm. “Counter-Reformation politics, society and culture in the Southern Netherlands, Rhineland and Westphalia in the first half of the 17th century.” Humanistica Lovaniensia 49 (2000): 173-92.
Riguelle, William. “Le chien dans la rue aux XVIIe et XVIIIe siècles.” Société française d’histoire urbaine 47 (2016): 69-86.
Riguelle, William. “Que la peste soit de l’animal! Législation à l’encontre des animaux en période d’épidémies dans les villes des Pays-Bas méridionaux et de la principauté de Liège (1600-1670).” In Sales Bêtes! Mauvaises herbes! “Nuisible”, une notion en débat, uitgegeven door Rémi Luglia, 109-24. Rennes: Presses Universitaires de Rennes, 2018.
Riguelle, William. “La police des animaux dans les Pays-Bas et la principauté de Liège (XVIIe-XVIIIe siècles).” Revue Belge de Philologie et d’Histoire 97.2 (2019): 459-83.
Riguelle, William. “ ‘Look out! Get back!’ Horse-drawn traffic and its challenges in Belgian cities in the early modern period.” Urban History 50 (2022): 1-17. Geraadpleegd 16.02.2024. doi:10.1017/S0963926822000013.
Romein, Annemieke. “Early modern state formation or gute Policey? The good order of the community.” The Seventeenth Century 37.6 (2022): 1031-56.
Rousseaux, Xavier. “‘Sozialdisziplinierung’, civilisation of manners and monopolisation of power. Towards a history of social control in the Southern Netherlands, 1500-1815.” In Guises of power. Integration of society and legitimisation of power in Sweden and the Southern Low Countries ca. 1500-1900, uitgegeven door Maria Ågran, Karlsson Åsa en Xavier Rousseaux, 109-31. Uppsala: Opuscula Historica Upsaliensia, 2001.
Schennach, Martin P. Jagdrecht, Wilderei und gute Policey. Normen und ihre Durchsetzung im frühneuzeitlichen Tirol. Frankfurt am Main: Klostermann, 2007.
Schoorens, Laura. “Ledige vrouwen en quade herberghe. Prostitutie in Antwerpen en Leuven in de vijftiende eeuw.” Masterproef, Katholieke Universiteit Leuven, 2018.
Slack, Paul. “Responses to plague in early modern Europe. The implications of public health.” Social Research 87.2 (2020): 409-28.
Soen, Violet. “The Beeldenstorm and the Spanish Habsburg Response (1566-1570).” Low Countries Historical Review 131 (2016): 99-120.
Soly, Hugo. Urbanisme en kapitalisme te Antwerpen in de 16de eeuw. De stedebouwkundige en industriële ondernemingen van Gilbert van Schoonbeke. Brussel: Gemeentekrediet, 1977.
Spufford, Peter. “From Antwerp and Amsterdam to London. The decline of financial centres in Europe.” De Economist 154.2 (2006): 143-75.
Staudenmaier, Johannes. Gute Policey in Hochstift und Stadt Bamberg. Frankfurt am Main: Klostermann, 2012.
Stevens Crawshaw, Jane L. Plague hospitals. Public health for the city in early modern Venice. Londen en New York: Routledge, 2012.
Sturtewagen, Isis en Bruno Blondé. “Playing by the rules? Dressing without sumptuary laws in the Low Countries from the fourteenth to the eighteenth century.” In The right to dress. Sumptuary laws in a global perspective, c. 1200-1800, uitgegeven door Giorgio Riello en Ulinka Rublack, 74-95. Cambridge: Cambridge University Press, 2019.
Suykerbuyk, Ruben. “1566: kans op Beeldenstorm.” In Wereldgeschiedenis van Vlaanderen, uitgegeven door Marnix Beyen, Marc Boone en Bruno De Wever, 202-7. Kalmthout: Polis, 2018.
Swart, Erik. “A Renaissance Republic? Antwerp’s urban militia, ‘the military Renaissance’ and structural changes in warfare, c. 1566-c. 1612.” In Antwerp in the Renaissance, uitgegeven door Bruno Blondé en Jeroen Puttevils, 131-52. Turnhout: Brepols, 2020.
Swart, Erik. “Maintaining the common peace. Security and the Religious Peace of 1578 during the Dutch Revolt.” Journal of Early Modern Christianity 8.2 (2021): 223-50.
Taverner, Charlie. “Moral marketplaces. Regulating the food markets of late Elizabethan and early Stuart London.” Urban History 48 (2021): 608-24.
Te Brake, Wayne. Religious war and religious peace in early modern Europe. Cambridge: Cambridge University Press, 2017.
Thewissen, Henk. De Limburgse jonkheid. Jongerencultuur vanaf de late middeleeuwen in een Europese context. Maastricht: Universitaire Pers Maastricht, 2004.
Thøfner, Margit. A common art. Urban ceremonial in Antwerp and Brussels during and after the Dutch Revolt. Zwolle: Waanders, 2007.
Thomas, Werner. “The Treaty of London, the Twelve Years Truce and religious toleration in Spain and the Netherlands (1598-1621).” In The Twelve Years Truce (1609). Peace, truce, war and law in the Low Countries at the turn of the 17th century, uitgegeven door Randall Lesaffer, 277-97. Leiden: Brill, 2014.
Thys, Augustin. Historiek der straten en openbare plaatsen van Antwerpen. Antwerpen: Kennes, 1879.
Tijs, Rutger. Tot cieraet deser stadt. Bouwtrant en bouwbeleid te Antwerpen van de middeleeuwen tot heden. Een cultuurhistorische studie over de bouwtrant en de ontwikkeling van het stedebouwkundig beleid te Antwerpen van de 13de tot de 20ste eeuw. Antwerpen: Mercatorfonds, 1993.
Trivellato, Francesca. “The moral economies of early modern Europe.” Humanity: An International Journal of Human Rights, Humanitarianism, and Development 11.2 (2020): 193-201.
Tussay, Ákos. “Plague discourse, quarantine and plague control in early modern England: 1578-1625.” Hungarian Journal of Legal Studies 61.1 (2020): 113-32.
Udale, Charles. “Evaluating early modern lockdowns. Household quarantine in Bristol, 1565-1604.” The Economic History Review 76 (2023): 118-44.
Van Ackere, Vienna. “Gentse processies en het collectief gebruik van de publieke ruimte in de periode 1477-1492.” Masterproef, Universiteit Gent, 2010.
Van Cruyningen, Arnout. De Opstand 1568-1648. De strijd in de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden. Utrecht: Omniboek, 2018.
Van Damme, Ilja. “Scaldis geketend. Percepties van het economische welvaren van de stad Antwerpen of de genese van een handelsideologie (zestiende-negentiende eeuw).” Tijdschrift voor Geschiedenis 123 (2010): 486-503.
Vandepitte, Epifanie. “De sociale achtergrond van bedelaars en vagebonden en het belang ervan bij de vervolging door magistraten.” Masterproef, Universiteit Gent, 2014.
Van der Lem, Anton. De Opstand in de Nederlanden 1568-1648. De Tachtigjarige Oorlog in woord en beeld. Nijmegen: Uitgeverij Vantilt, 2018.
Vandewalle, André. Beknopte inventaris van het stadsarchief van Brugge. Brugge: Gemeentebestuur Brugge, 1979.
Van Dixhoorn, Arjan. “The grain issue of 1565-1566. Policy making, public opinion, and the common good in the Habsburg Netherlands.” In De bono communi. The discourse and practice of the common good in the European city (13th-16th c.), uitgegeven door Elodie Lecuppre-Desjardin en Anne-Laure Van Bruaene, 171-204. Turnhout: Brepols, 2010.
Van Gelder, Klaas. ‘Politie’ in de heerlijkheid. Gids en repertorium van heerlijke politiereglementen in het graafschap Vlaanderen, 13e-18e eeuw. Brussel: Algemeen Rijksarchief, 2023.
Vanhemelryck, Fernand. “De criminaliteit in de ammanie van Brussel van de late middeleeuwen tot het einde van het ancien régime (1404-1789).” 2 vols. PhD diss., Universiteit Gent, 1968.
Vanhemelryck, Fernand. Marginalen in de geschiedenis. Over beulen, joden, hoeren, zigeuners en andere zondebokken. Leuven: Davidsfonds, 2004.
Van Kooten, Roger. “Levelling through space? The redistributive capacity of demographic decline in Antwerp’s darkest hour (1584-1586).” In Inequality and the city in the Low Countries (1200-2020), uitgegeven door Bruno Blondé, Sam Geens, Hilde Greefs, Wouter Ryckbosch, Tim Soens en Peter Stabel, 231-249. Turnhout: Brepols, 2020.
Van Nierop, Henk. “Introduction.” In The Low Countries as a crossroads of religious beliefs, uitgegeven door Arie-Jan Gelderblom, Jan L. de Jong en Marc van Vaeck, 1-7. Leiden en Boston: Brill, 2004.
Van Nimwegen, Olaf en Louis Sicking. “De organisatie en financiering van leger en vloot van de opstandelingen.” In De Tachtigjarige Oorlog. Van opstand naar geregelde oorlog, 1568-1648, uitgegeven door Petra Groen, 161-217. Amsterdam: Boom, 2013.
Van Nimwegen, Olaf en Louis Sicking. “De Opstand.” In De Tachtigjarige Oorlog. Van opstand naar geregelde oorlog, 1568-1648, uitgegeven door Petra Groen, 37-110. Amsterdam: Boom, 2013.
Van Nimwegen, Olaf en Ronald Prud’homme Van Reine. “De Republiek in oorlog.” In De Tachtigjarige Oorlog. Van opstand naar geregelde oorlog, 1568-1648, uitgegeven door Petra Groen, 221-98. Amsterdam: Boom, 2013.
Van Oosten, Roos. De stad, het vuil en de beerput. De opkomst, verbreiding en neergang van de beerput in stedelijke context. Leiden: Sidestone, 2015.
Van Riet, Brent. “Geen bedelaars onder christenen. Stad, vorst en sociale politiek in de Spaanse Nederlanden, 1500-1650.” Masterproef, Universiteit Gent, 2015.
Van Rossem, Stijn. “The bookshop of the Counter-Reformation revisited. The Verdussen Company and the trade in catholic publications, Antwerp, 1585-1648.” Quaerendo 38 (2008): 306-21.
Van Schaik, Remi. “Marktbeheersing: overheidsbemoeienis met de levensmiddelenvoorziening in de Nederlanden (14de-19de eeuw).” In Ondernemers & bestuurders. Economie en politiek in de Noordelijke Nederlanden in de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd, uitgegeven door Clé Lesger en Leo Noordegraaf, 465-89. Amsterdam: Nederlands Economische Historisch Archief, 1999.
Van Uytven, Raymond, Claude Bruneel en Herman Coppens. De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Brabant en Mechelen tot 1795. Brussel: Algemeen Rijksarchief, 2000.
Vermeersch, Louise. “Multimedia in de stad. Interacties tussen het geschreven, gedrukte en gesproken woord in de Gentse publieke sfeer (1550-1585).” PhD diss., Universiteit Gent, 2018.
Vermeir, René. “De genese van een instructietekst. Pieter Roose en de onderrichtingen voor de kardinaal-infant.” Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis 47 (1993): 181-97.
Vermeir, René. “Staten en hun evoluties.” In Een inleiding tot de geschiedenis van de vroegmoderne tijd, uitgegeven door René Vermeir, 16-110. Wommelgem: Van In, 2012.
Vermeir, René en Tomas Roggeman. “Implementing the truce. Negotiations between the Republic and the archducal Netherlands, 1609-1610.” European Review of History 17 (2010): 817-33.
Vermoesen, Reinoud, Tim Soens, Pieter De Graef en Jeroen Van Vaerenbergh. “Uit de stad. Verwerking en hergebruik van stedelijke afval.” In Antwerpen à la carte. Eten en de stad, van de middeleeuwen tot vandaag, uitgegeven door Leen Beyers en Ilja Van Damme, 170-97. Kontich: BAI, 2016.
Walsh, Joseph J. The great fire of Rome. Life and death in the ancient city. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2019.
Wattyn, Kim. “Een politiek-sociaal-economische analyse van de Gentse voorgeboden (1482-1545).” Masterproef, Universiteit Gent, 2009.
Weeda, Claire. “Cleanliness, civility and the city in medieval ideals and scripts.” In Policing the urban environment in premodern Europe, uitgegeven door Carole Rawcliffe en Claire Weeda, 39-68. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2019.
Weis, Monique. “Des ‘Républiques calvinistes’ aux ‘républiques urbaines’. En guise d’introduction.” In Des villes en révolte. Les ‘Républiques urbaines’ aux Pays-Bas et en France pendant la deuxième moitié du XVIe siècle, uitgegeven door Monique Weis, 1-6. Turnhout: Brepols, 2010.
Wilson Bowers, Kristy. “Balancing individual and communal needs. Plague and public health in early modern Seville.” Bulletin of the History of Medicine 81.2 (2007): 335-58.
Wilson Bowers, Kristy. Plague and public health in early modern Seville. Rochester: University of Rochester Press, 2013.
Winter, Anne. “Regulating urban migration and relief entitlements in eighteenth-century Brabant.” In Gated communities? Regulating migration in early modern cities, uitgegeven door Bert De Munck en Anne Winter, 175-196. Farnham: Ashgate, 2012.
Wüst, Wolfgang. Die “gute” Policey im Fränkischen Reichskreis. Berlijn: Akademie Verlag, 2003.
Wüst, Wolfgang. “Die ‘Schwäbische Hausfrau’ und die alte ‘gute’ Policey. Überlegungen zu Sparsamkeit, Sorgfalt und Sauberkeit in der Frühen Neuzeit.” Zeitschrift für Württembergische Landesgeschichte 76 (2017): 269-83.
Zijlmans, Roel. “De ‘sluiting’ van de Schelde als rechtskwestie in de zeventiende en achttiende eeuw.” Pro Memorie 19.1 (2017): 47-71.
Zwierlein, Cornel. Prometheus tamed. Fire, security, and modernities, 1400 to 1900. Leiden: Brill, 2021.
