Hasse Peeters en Ruben Dejaegher 6 oktober 2024
HOEVEEL RUIMTE ZIJN WE BEREID OP TE GEVEN VAN DE VLAAMSE DROOM VAN EEN EIGEN HUIS MET TUIN?
De Vlaamse droom van een huis met een tuin, ooit een symbool van welvaart, is steeds meer een nachtmerrie geworden. Terwijl steden zich duurzaam ontwikkelen, blijven dorpen achter. Projectontwikkelaars vullen de gaten met uniforme nieuwbouw zonder oog voor omgeving, kwaliteit of duurzaamheid. Dit leidt niet alleen tot overbevolkte dorpskernen en onbetaalbare woningen, maar ook tot het verlies van natuurlijke zones en gemeenschappelijke ruimtes, de zogenaamde “commons”.
Met de opwarming van de aarde worden overstromingen, hevige regenval en extreme temperaturen steeds actuelere onderwerpen waarop onze architectuur afgestemd moet worden. Dijken worden aangelegd en gronden opgehoogd, steeds een gevecht tegen de natuur, totdat deze laatste weer de bovenhand neemt.
Maar wat als we onze ruimtelijke planning radicaal herdenken? Wat als we leren van culturen die in harmonie met de natuur samenleven, in plaats van er recht tegenover te staan? In onze thesis onderzochten we hoe volkse bouwvormen uit Cambodja en Vietnam verrassende oplossingen kunnen bieden voor Vlaanderen. Door te leren van deze “vernaculaire architectuur”, stelden we een concept voor dat Vlaamse dorpen duurzamer maakt en een meer gemeenschapsgerichte manier van leven bevordert.
DE VLAAMSE DROOM IN CRISIS
De Vlaamse droom van een huis met tuin lijkt idyllisch, maar creëert steeds grotere problemen. Lintbebouwing en verstedelijking zorgen voor verkeersdrukte en ruimtelijke versnippering.
“We zijn als een splinterbom geëxplodeerd over het hele land”
zei toenmalig Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck in 2019. Vlaanderen is een van de meest verstedelijkte regio’s in Europa. Hoewel steden stappen zetten richting duurzaamheid, blijven dorpen afhankelijk van projectontwikkelaars die een monocultuur van dure nieuwbouw creëren.
Tegelijkertijd verliezen dorpskernen hun sociale samenhang door het verdwijnen van openbare ruimtes. Eenzaamheid neemt toe, niet alleen bij ouderen. De ruimtelijke ordening heeft ons letterlijk in een hoek geduwd: gedeelde groene ruimtes worden vervangen door privéterreinen en parkeerplaatsen, wat leidt tot meer verharding en wateroverlast. Het gevolg hiervan wordt duidelijk in dorpen zoals Lint, waar huizen steeds vaker onder water staan na hevige regenval.
De Vlaamse droom is veranderd in een individualistische nachtmerrie waarin sociale en ecologische waarden verdwijnen onder economische druk.
LESSEN UIT CAMBODJA EN VIETNAM: VERNACULAIRE ARCHITECTUUR
Tijdens ons veldwerk in Cambodja en Vietnam zagen we een totaal andere manier van leven en bouwen. Terwijl we op de brommer door de dorpen reden, langs rijstvelden en drijvende huizen, zagen we hoe gemeenschappen daar op een harmonieuze manier samenleven met hun omgeving. In plaats van zich tegen de natuurelementen te verzetten, hebben de gemeenschappen daar geleerd ermee samen te leven. Dit contrasteert sterk met Vlaanderen, waar we ons landschap volbouwen zonder oog voor waterwegen, biodiversiteit of sociale samenhang.
De kern van ons onderzoek in Cambodja en Vietnam richtte zich op wat bekendstaat als “vernaculaire architectuur”. Eenvoudige, door de gemeenschap zelf opgebouwde constructies, aangepast aan de lokale behoeften en het klimaat. Bernard Rudofsky beschreef dit in de jaren ’60 treffend als “architecture without architects”. In Cambodja en Vietnam zagen we hoe huizen niet statisch zijn, maar flexibel en modulair, aangepast aan seizoensgebondenoverstromingen, het gemeenschapsleven en meegroeiend met families. De fysieke leefomgeving is nauw verbonden met het sociale leven en past zich dynamisch aan de behoeften van zowel de natuur als de gemeenschap aan.
Onze belangrijkste les uit Cambodja en Vietnam? Het is niet nodig om alles te controleren. In plaats daarvan moeten we de strikte grenzen tussen natuur en mens loslaten. We hoeven geen exacte kopie van deze bouwstijlen naar Vlaanderen te brengen – onze cultuur en ons klimaat zijn anders. We kunnen wel leren van hun manier van omgaan met de omgeving en het samenleven. Het idee van “gradients”, een geleidelijke overgang tussen privé en openbaar, droog en nat, is iets wat we ook in Vlaanderen kunnen toepassen om dorpen duurzamer en collectiever te maken.
EEN NIEUWE VISIE VOOR VLAAMSE DORPEN
Gebaseerd op de inzichten uit Cambodja en Vietnam, hebben we een nieuw woonconcept ontworpen voor het Vlaamse dorp Lint. Dit concept gaat verder dan enkel architectuur: het draait om een andere manier van samenleven, waarin duurzaamheid en flexibiliteit centraal staan. Een van de sleutelprincipes van ons ontwerp is het vervagen van de grenzen tussen privé en openbaar, geïnspireerd door de “commons” van Vietnam en Cambodja. In veel Vlaamse dorpen verdwijnen gedeelde ruimtes, maar wij stellen voor om die terug te brengen door collectieve tuinen, gedeelde binnenplaatsen en wandelpaden te integreren in het ontwerp. Zo ontstaat er een natuurlijke ontmoeting tussen bewoners, iets wat in Cambodja en Vietnam diep geworteld is in hun manier van leven.
Daarnaast richten we ons op ecologische duurzaamheid. Onze woningen zijn ontworpen met circulair bouwen in gedachten:modulaire structuren die flexibel kunnen worden aangepast aan de levensfase van de bewoners. Dit zorgt ervoor dat woningen meegroeiend zijn, en dat ze met minimale impact op de omgeving aangepast kunnen worden. Deze woningen vormen samen clusters die elk binnen een “forest room” liggen, waar de bestaande bomen en vegetatie behouden en versterkt worden. Zo ontstaat een symbiose tussen de natuurlijke omgeving en de woonomgeving.
Wat ons project uniek maakt, is dat het verder kijkt dan de gebouwen zelf. Het richt zich op de interactie tussen mens en natuur en het versterken van sociale cohesie. Door publieke en private ruimtes subtiel te verbinden, creëren we dynamische gemeenschappen waarin mensen elkaar ontmoeten, zoals in Cambodja en Vietnam. Denk aan moestuinen en kleine lokale winkels die een levendige dorpskern creëren. Ons ontwerp bewijst dat we Vlaamse dorpen kunnen heruitvinden door het beste van beide werelden te combineren: flexibiliteit en gemeenschapszin uit Cambodja en Vietnam, en moderne inzichten in circulair en modulair bouwen.
CONCLSUIE: EEN NIEUWE MINDSET VOOR VLAANDEREN
De Vlaamse droom van een huis met tuin heeft ons te ver geleid: we zijn vergeten hoe we samenleven, zowel met elkaar als met de natuur. Vlaanderen moet een nieuwe balans vinden tussen privé en publiek, tussen mens en natuur. Onze thesis biedt een alternatief, door lessen uit Cambodja en Vietnam te vertalen naar een nieuw dorpsmodel voor Vlaanderen, door leven in gradiënten ook hier te introduceren.
De verandering ligt niet alleen in bouwtechnieken, maar ook in de mindset van de Vlaming. Zolang we blijven dromen van een individuele woning, zullen we geen duurzame samenleving kunnen opbouwen. Het is tijd om de Vlaamse dorpen nieuw leven in te blazen door alternatieve woonvormen en een nieuwe manier van samenleven te omarmen.
Architecten kunnen een belangrijke rol spelen in deze transformatie, maar uiteindelijk ligt de keuze bij de Vlaming zelf. De nachtmerrie die de Vlaamse droom is geworden, kan doorprikt worden – als we bereid zijn om onze manier van leven en bouwen te herzien.
GRADIENTS
Libretexts. (2020, April 2). 4.5: Gradient. Physics LibreTexts. Retrieved June 5, 2024, from https://phys.libretexts.org/Bookshelves/Electricity_and_Magnetism/Elect… (Ellingson)/04%3A_Vector_Analysis/4.05%3A_Gradient
GRADIENTS OF WETNESS
GRADIENTS OF COMMONS
VIETNAMESE TERMS:
Vu Thi Phuong Linh. (2024, May 31). Translation and explanation of Vietnamese terms. Personal communication.
GRADIENTS OF URBANISM