Het mag écht niet erger worden

Charlotte
Ulenaers

Steeds méér mensen lijden aan chronisch hartfalen (CHF). Voor wie het treft, is het een tikkende tijdbom. Voor de zorgverleners betekent dit een toename van hun werklast. Beiden zijn op elkaar aangewezen om de lont uit het kruitvat te halen en om het tij te keren. 

 

CHF, een probleem voor patiënten en zorgverleners

Velen hebben waarschijnlijk al eens iemand gekend die steeds vaker werd opgenomen met hartfalen en er uiteindelijk aan is gestorven. 

Hartfalen betekent dat het vermogen van het hart om voldoende bloed rond te pompen, beperkt is. Hierdoor ontvangen weefsels en organen niet de benodigde hoeveelheid bloed. Dit leidt tot vochtophoping, vermoeidheid en kortademigheid. Deze symptomen ontstaan geleidelijk, nemen in ernst toe en maken het gewone leven moeilijker. Steeds méér mensen krijgen te maken met deze ziekte omdat we met z’n allen steeds ouder worden. 

Patiënten en zorgverleners zullen er samen de schouders onder moeten zetten om CHF efficiënt aan te pakken. Door hun falende gezondheid zelf onder controle te houden (via zelfmanagement), verminderen patiënten hun opnames en verlichten ze tegelijkertijd de werkdruk van zorgverleners. De zorgverleners vergroten op hun beurt het zelfmanagementvermogen van de patiënten door zich vanaf de opname te richten op de terugkeer naar huis (het ontslagmanagement). 

 

Van patiënten wordt verwacht dat ze er alles aan doen om te leren leven met hun ziekte

Verloren zelfredzaamheid herwinnen 

Veel hartfalenpatiënten verliezen hun zelfredzaamheid. Ze laten de moed zakken, stellen doktersbezoek uit, houden zich niet aan het voorgeschreven dieet en nemen hun medicatie niet in. Laat dit juist de redenen zijn waarom ze steeds opnieuw worden opgenomen en dat hun ziekte verergert. CHF bemoeilijkt het zelfstandig functioneren. 

Niet voor iedereen even gemakkelijk 

Of mensen hun leven terug zelfstandig in handen kunnen nemen, hangt af van hun persoonlijkheid: verstandelijke ontwikkeling, temperament, karakter, hun pessimisme of optimisme, hun aanpak- of uitstelgedrag. Ook situationele omstandigheden zoals stress en mentale vermoeidheid hebben een impact. Erg belangrijk is hun materiële, sociale en culturele leefomgeving, die van persoon tot persoon verschilt. 

Een waslijst aan taken en aandachtspunten 

Het voornaamste is dat CHF-patiënten elke dag trouw hun medicatie innemen en de bloeddruk, de hartslag en het gewicht controleren. Klachten die aangeven dat de toestand van het hart verslechtert, vragen tijdige opvolging. Het kan gaan over pijn op de borst, kortademigheid, verminderde eetlust, toenemende vermoeidheid en hoest, een hoge hartslag, een snelle gewichtstoename, gezwollen benen en voeten. 

Levensstijl aanpassen 

Leren leven met hun ziekte veronderstelt nieuwe gewoontes aannemen. Voor de meesten betekent dit een geschikt dieet volgen. Sommigen zullen bijkomend hun rook- en/of alcoholgebruik moeten afbouwen. Hun familiaal en sociaal leven staat onder druk en moet aangepast worden. Werken, sporten en op vakantie gaan zullen alleen kunnen in samenspraak met de cardioloog.

 

Zorgverleners zullen zich maximaal inzetten om de patiënten de nodige kennis, vaardigheden en kracht bij te brengen

Empowerment 

Het doel van hun inzet is om de patiënten beter en sterker te maken, zodat ze met méér vertrouwen weer naar huis kunnen gaan. De nadruk ligt in eerste instantie op de kennis en vaardigheden die de patiënten thuis nodig hebben. Ze stemmen hun taalgebruik af op het niveau van de patiënten. Om zeker te zijn dat de verstrekte uitleg begrepen is, laten ze de patiënten die in eigen woorden herhalen. Ze leren hen de symptomen en de verergering ervan herkennen. Ze leggen meermaals uit hoe ze de vastgestelde verslechtering moeten aanpakken. Bij het ontslagmoment worden alle belangrijke punten nog eens overlopen. 

Veerkracht 

Weten is nog geen doen. Ze onderzoeken daarom hoe de patiënten hun ziekte ervaren en welke moeilijkheden zij daarbij ondervinden. Het gaat over de lichamelijke ongemakken, de last om een nieuwe levensroutine op te bouwen en de gevoelens waarmee zij te maken krijgen. Veerkracht is nauw verbonden met hun levenszin en persoonlijke motivatie. Psychosociale ondersteuning zijn in vele gevallen aangewezen. Ook ervaringen uit het verleden, spelen een belangrijke rol. Haalbaarheid en succesbeleving zijn daarbij de sleutelwoorden. Hartrevalidatiecentra en zelfhulpgroepen kunnen hen daarbij helpen. 

Op één lijn 

Voor het vertrouwen van de patiënten is de coördinatie van diensten binnen het ziekenhuis essentieel. Meestal zijn meerdere disciplines betrokken bij chronisch hartfalen, en is het belangrijk dat de verschillende zorgverleners op één lijn zitten. Aangewezen zijn de afstemming van medicaties en de centrale regeling van noodzakelijke diensten en middelen om de patiënten thuis te ondersteunen. Er wordt aandacht besteed aan de samenwerking met de eerstelijnszorg. 

 

Een nuttig hulpmiddel voor patiënten en zorgverleners 

Bij hun ontslag uit het ziekenhuis krijgen de patiënten over het algemeen een hartfalendagboek mee. Hierin staan de gegevens vermeld van personen die ze in geval van nood kunnen contacteren. Er is ruimte om de gegevens van personen die bij hun verzorging betrokken zijn te noteren. Het dagboek bevat een overzicht van de hartfalenkenmerken, hun ernst en het daarbij passende gedrag. Er zijn gezondheidsadviezen opgenomen. Ook staat er een kalender in waarop ze elke dag de metingen van gewicht, bloeddruk en pols kunnen noteren, en er is ruimte om extra aandachtspunten te vermelden. Als extra is er een video gemaakt die alles eenvoudig uitlegt, zodat iedereen het dagboek moeiteloos kan gebruiken. Hoe zo een dagboek en op basis van welke inzichten en praktijken werd verbeterd, lees je in het eindwerk van de auteur van dit artikel. 

 

Ulenaers, C. (2024). Leven met hartfalen, een tikkende tijdbom? Met meer inzicht en vertrouwen terug naar huis. [Bachelorscriptie, Hogeschool Thomas More Lier]

Bibliografie

Abouzid, M. R.; Siddiqi, M. Discharge planning and resource utilization for minimizing readmissions in acute exacerbation of chronic heart failure: Insights from an observational study in a community hospital. Current Problems in Cardiology, 49, n. 2, p. 102197, 2024/02/01/ 2024.

Adriaansen, M., & Peters, J. (2018). Leiderschapsontwikkeling van verpleegkundigen. Bohn Stafleu van Loghum

Arjunan, P., Trichur, R. V., & The Authors. (2021). The Impact of Nurse-Led Cardiac Rehabilitation on Quality of Life and Biophysiological Parameters in Patients With Heart Failure: A Randomized Clinical Trial. In The Journal Of Nursing Research (Vol. 29, Nummer 1). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7808349/pdf/nrj-29-e130.pdf

Betekenis ‘educatie’. (2023). Geraadpleegd op 17 december 2023 via Gratis woordenboek | Van Dale NEDERLAND

Bovens, M., Keizer, A. G., & Tiemeijer, W. (2017). Weten is nog geen doen: een realistisch perspectief op redzaamheid. WRR Rapporten aan de Regering, (97).

Bowers, M. T.; Carter, T. Heart Failure: Priorities for Transition to Home. Nursing Clinics of North America, 58, n. 3, p. 283-294, 2023/09/01/ 2023.

Carpenito, L., bewerkt door Brinksma , A., van der Cingel , M., Hellema , F., Jansen, G., Kleve , R., & Nieweg, R. (2017). Excellent verplegen: zakboek verpleegkundige diagnosen. Groningen: Wolters-Noordhoff.

Choi, E. Y., Park, J. S., Min, D., Ahn, S., & Ahn, J. A. (2023). Heart Failure-Smart Life: een gerandomiseerde gecontroleerde studie van een mobiele app voor zelfmanagement bij patiënten met hartfalen. BMC cardiovasculaire aandoeningen23(1), 7. https://doi.org/10.1186/s12872-023-03039-8

Cui, X., Zhou, X., Le, L. K., Sun, T., Bishop, L., Gardiner, F. W., & Wang, L. (2019). A nurse-led structured education program improves self-management skills and reduces hospital readmissions in patients with chronic heart failure: a randomized and controlled trial in China. Rural And Remote Health. https://doi.org/10.22605/rrh5270

Definitie van zelfmanagement: zelfregie en de ziekte inpassen in het leven. (2023). Geraadpleegd op 3 oktober 2023 via Definitie van zelfmanagement (zorgvoorbeter.nl)

Dessie, G., Burrowes, S., Mulugeta, H., Haile, D., Negess, A., Jara, D., Alem, G., Tesfaye, B., Zeleke, H., Gualu, T., Getaneh, T., Kibret, G. D., Amare, D., Worku Mengesha, E., Wagnew, F., & Khanam, R. (2021). Effect van een educatieve zelfzorginterventie om de therapietrouw bij patiënten met chronisch hartfalen te verbeteren: een geclusterde gerandomiseerde gecontroleerde studie in Noordwest-Ethiopië. BMC cardiovasculaire aandoeningen21(1), 374. https://doi.org/10.1186/s12872-021-02170-8

D'Souza, P. J. J., Devasia, T., Paramasivam, G., Shankar, R., Noronha, J. A., & George, L. S. (2021). Effectiviteit van zelfzorgeducatief programma op klinische uitkomsten en zelfzorggedrag bij mensen met hartfalen - Een gerandomiseerde gecontroleerde studie: studieprotocol. Tijdschrift voor geavanceerde verpleging77(11), 4563–4573. https://doi.org/10.1111/jan.14981

European Society of Cardiology (ESC). (2021). Geraadpleegd op 2 februari 2024 via Europese Vereniging voor Cardiologie (escardio.org)

Gezondheidsvaardigheden. (2020). Geraadpleegd op 23 februari 2024 via Gezondheidsvaardigheden - Naar een gezond België (gezondbelgie.be)

Gijbels, E. (2023, 19 september). (referentieverantwoordelijke hartfalenverpleegkundige). (introductiedag). Persoonlijke communicatie [gesprek]. Betreffende ziekenhuis.

Hartfalen. (z.d.). NHG-richtlijnen. https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/hartfalen#volledige-tekst-aanvullend-onderzoek 

Heart Failure Information for Patients & Caregivers - Heart Failure Matters. (2022, 14 januari). Heart Failure Matters. https://www.heartfailurematters.org/

IJzer. (2023). Geraadpleegd op 18 december 2023 via IJzer | Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde (allesovertesten.nl)

Koevoets, R. (2020). Dagboek hartfalen [Brochure].

Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden. 2023. Geraadpleegd op 22 februari 2024 via Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden (pharos.nl)

Lee, SJ, & Kim, BH (2022). Ontwikkeling van educatieve kerninhoud voor patiënten met hartfalen in de overgang van ziekenhuis naar thuiszorg: een Delphi-studie. Internationaal tijdschrift voor milieuonderzoek en volksgezondheid19(11), 6550. https://doi.org/10.3390/ijerph19116550

Martens, P. & Martens, W. (2023). Ijzertekort in hartfalen, een niet te missen therapeutische target. In O. Gurné (Red.), Tijdschrift voor Cardiologie, 28, nr. 1

Melissa. (2021, december 21). Begrijp je dokter - Methodiek 7 - Toolkit Heerlijk Helder in de Zorg. Begrijp Je Dokter. https://www.begrijpjedokter.be/methodiek-7-toolkit-heerlijk-helder-in-d…

Mizukawa, M., Moriyama, M., Yamamoto, H., Rahman, M. M., Naka, M., Kitagawa, T., Kihara, Y. (2019). Nurse-Led Collaborative Management Using Telemonitoring Improves Quality of Life and Prevention of Rehospitalization in Patients with Heart Failure. Int Heart J, 60(6), 1293-1302. https://doi.org/10.1536/ihj.19-313 

Moher D, Liberati A, Tetzlaff J, Altman DG; PRISMA Group. Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: the PRISMA statement. PLoS Med. 2009 Jul 21;6(7):e1000097. doi: 10.1371/journal.pmed.1000097. Epub 2009 Jul 21. PMID: 19621072; PMCID: PMC2707599.

NT-proBNP in de praktijk. (2023, 8 februari). HartKliniek. https://www.hartkliniek.com/nieuwsbrieven/nt-probnp-in-de-praktijk

Oh, E.G., Lee, J.Y., Lee, H.J., & Oh, S. (2023). Effecten van ontslageducatie met behulp van teach-back-methoden bij patiënten met hartfalen: een gerandomiseerde gecontroleerde studie. Internationaal tijdschrift voor verpleegkundige studies140, 104453. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2023.104453

Ontslagmanagement. (2018). Geraadpleegd op 17 december 2023 via Ontslagmanagement - Ontslagmanagement (kuleuven.be)

Oscalices, M. I. L., Okuno, M. F. P., Lopes, M., Campanharo, C. R. V., & Batista, R. E. A. (2019). Discharge guidance and telephone follow-up in the therapeutic adherence of heart failure: randomized clinical trial. Rev Lat Am Enfermagem, 27, e3159. https://doi.org/10.1590/1518-8345.2484.3159 (Orientação de alta e acompanhamento telefônico na adesão terapêutica da insuficiência cardíaca: ensaio clínico randomizado.) 

Park, L.G., Dracup, K., Whooley, M.A., McCulloch, C., Jin, C., Moser, D.K., Clark, R.A., Pelter, M.M., Biddle, M., & Howie Esquivel, J. (2017). Symptoomdagboekgebruik en verbeterde overleving voor patiënten met hartfalen. Omloop. Hartfalen10(11), e003874. https://doi.org/10.1161/CIRCHEARTFAILURE.117.003874

PDCA cyclus. (2023). Geraadpleegd op 28 februari 2024 via PDCA-cyclus uitgelegd | Voordelen, voorbeelden en tips van experts | 2024 Onthulling - AhaSlides

Redactie. (2023, 24 februari). Wat is hartfalen? Gezondheidsnet. https://www.gezondheidsnet.nl/hart-en-vaatziekten/wat-is-hartfalen

Romagnoli, M. (2023, 23 oktober). (Cardioloog). (informatief bevragen). Persoonlijke communicatie [gesprek]. Betreffende ziekenhuis.

Seferović, P. M., Vardas, P., Jankowska, E. A., Maggioni, A. P., Timmis, A., Milinković, I., Polovina, M., Gale, C. P., Lund, L. H., Lopatin, Y., Lainscak, M., Savarese, G., Huculeci, R., Kazakiewicz, D., Coats, A. J. S., & National Heart Failure Societies van de ESC-lidstaten (zie bijlage) (2021). The Atlas of the Heart Failure Association: Heart Failure Epidemiology and Management Statistics 2019. Europees tijdschrift voor hartfalen23(6), 906-914. https://doi.org/10.1002/ejhf.2143

Vijgen, S., van Heesch, F. & Obradovic, M. (2018). Ziektelast in de praktijk. De theorie en praktijk van het berekenen van ziektelast bij pakketbeoordelingen. Diemen: Zorginstituut Nederland.

Wat zijn gezondheidsvaardigheden en waarvoor dienen ze? (2024). Geraadpleegd op 23 februari 2024 via Wat zijn gezondheidsvaardigheden en waarvoor dienen ze? | Gezond Leven

ZAS. (z.d.). Hartfalendagboek, informatiebrochure voor patiënten [Brochure]

Download scriptie (1.96 MB)
Universiteit of Hogeschool
Thomas More Hogeschool
Thesis jaar
2024
Promotor(en)
Kristel Thijs, Kristine Sels, Karolien Baldewijns
Thema('s)
Kernwoorden