Het belang van levensbeschouwelijke vakken in het secundair onderwijs: een diepgaande blik op welzijn en prestaties
In de afgelopen jaren is er een groeiende discussie ontstaan over de rol van levensbeschouwelijke vakken in het secundair onderwijs. Vooral in Vlaanderen klinkt de roep om deze vakken af te schaffen steeds luider, vaak vanwege organisatorische en praktische problemen, zoals een tekort aan leerkrachten. In het recente regeerakkoord spreekt de Vlaamse regering de intentie uit om de levensbeschouwelijke vakken in het gemeenschapsonderwijs af te schaffen. Wat betekent dergelijke afschaffing voor de leerlingen? Bevorderen levensbeschouwelijke vakken hun psychisch welzijn en studieprestaties? Dit artikel gaat in op deze vragen, gebaseerd op onderzoek en bevindingen uit de praktijk. Zaid El Bouazzaoui ging voor zijn bachelorproef in de lerarenopleiding van Thomas More Mechelen in gesprek met leerlingen, leerkrachten en directies van verschillende Vlaamse secundaire scholen.
Levensbeschouwing als Vertrouwensruimte
Een van de belangrijkste inzichten uit het onderzoek van Zaid El Bouazzaoui is dat leerlingen hun leerkracht levensbeschouwing als een vertrouwenspersoon zien. Anders dan bij vakken zoals wiskunde of geschiedenis kunnen leerlingen in deze lessen praten over zaken die hen bezighouden, of dat nu gaat over ethische vragen, persoonlijke twijfels, of spirituele zaken. De ruimte om te ventileren en het luisterend oor dat ze vinden, zorgt ervoor dat levensbeschouwelijke vakken bijdragen aan het psychisch welzijn van leerlingen.
Uit enquêtes blijkt dat leerkrachten levensbeschouwing vaak extra tijd nemen om hun leerlingen te helpen. Ze bespreken onderwerpen zoals relaties, seksualiteit en morele dilemma’s—dingen die soms taboe zijn in de thuissituatie. Dit biedt de jongeren een veilige plek om hun gedachten en zorgen te delen. In een tijd waarin mentale gezondheid een belangrijke rol speelt in het onderwijs, is dit van onschatbare waarde.
Religie en psychisch welzijn
Verschillende onderzoeken tonen aan dat religie een positieve invloed kan hebben op het psychisch welzijn van mensen. Religie biedt structuur, hoop en een manier om met moeilijke omstandigheden om te gaan. In het onderwijs kan dit betekenen dat leerlingen met een diepere religieuze overtuiging minder vatbaar zijn voor de impact van stress en depressie. Dit wordt ondersteund door bevindingen uit onderzoeken naar de effecten van religieuze lessen op jongeren, waaruit blijkt dat jongeren die religieuze lessen volgen minder vaak last hebben van angst en depressie.
Leerkrachten levensbeschouwing merken dit ook in de klas. Zij zien dat leerlingen baat hebben bij het bespreken van diepgaande, existentiële vragen. Religieuze lessen zijn vaak het enige moment waarop leerlingen de kans krijgen om stil te staan bij zaken als identiteit, zingeving, en morele waarden—allemaal zaken die cruciaal zijn voor hun ontwikkeling en welzijn.
Invloed op studieprestaties
Het effect van levensbeschouwelijke vakken op de studieprestaties van leerlingen is moeilijker te meten, maar er zijn aanwijzingen dat het positief kan zijn. Leerkrachten levensbeschouwing stimuleren hun leerlingen om kritisch na te denken en moedigen hen aan om zich bewust te zijn van hun eigen waarden en normen. Dit draagt bij aan een sterkere intrinsieke motivatie, wat op zijn beurt leidt tot betere studieprestaties.
Bovendien geeft de vertrouwensband tussen de leerkracht en leerling een extra dimensie. Leerlingen voelen zich gesteund en begrepen, wat hen motiveert om zich meer in te zetten. Een leerkracht van het GO! Technisch Atheneum in Kapellen gaf aan dat haar band met de leerlingen invloed heeft op hun motivatie en prestaties. Wanneer een leerling zich gehoord en begrepen voelt, kan dat een positief effect hebben op zijn of haar inzet en doorzettingsvermogen.
De praktische uitdagingen
Ondanks de positieve effecten die levensbeschouwelijke vakken kunnen hebben, blijven de praktische uitdagingen bestaan. Veel scholen hebben moeite om gekwalificeerde leerkrachten te vinden, mede omdat deze vaak lesopdrachten op verschillende scholen moeten combineren om een voltijdse tewerkstelling te bekomen. Dit leidt tot organisatorische problemen bij het inplannen van lessen, wat een reden is waarom sommige directeurs pleiten voor de afschaffing van deze vakken.
Toch is het belangrijk om verder te kijken dan alleen de praktische kant. De vraag zou moeten zijn: wat is het effect van de afschaffing van deze vakken op het welzijn en de ontwikkeling van onze jongeren? Het vervangen van levensbeschouwelijke vakken door een neutraal vak zoals burgerschap biedt wellicht een oplossing voor het roosterprobleem, maar kan het de diepgaande rol van een religieuze leerkracht als vertrouwenspersoon vervangen?
Leerlingen centraal
Hoe kijken leerlingen naar een mogelijke afschaffing van de religieuze vakken in het secundair onderwijs? Uit een bevraging van leerlingen uit de tweede graad bleek dat ze vrijwel allemaal vinden dat levensbeschouwelijke vakken een meerwaarde betekenen. Ze benadrukken dat deze vakken hen helpen om hun identiteit te vormen en dat ze hier veel leren over hun geloof en waarden. Voor sommigen is het zelfs de enige plek waar ze in aanraking komen met hun religie, vooral wanneer dit thuis minder centraal staat.
Het respecteren van de geloofsovertuiging van leerlingen door deze vakken aan te bieden, draagt bij aan een gevoel van acceptatie en vrijheid. Dit is essentieel in een diverse samenleving waarin iedereen de kans moet krijgen om zijn of haar identiteit te ontwikkelen. Het afschaffen van levensbeschouwelijke vakken zou een deel van deze identiteit ontnemen, wat een negatieve impact kan hebben op het welzijn van leerlingen.
Levensbeschouwelijke vakken zijn van waarde
Concluderend kunnen we stellen dat levensbeschouwelijke vakken in het secundair onderwijs bijdragen aan het psychisch welzijn en de studieprestaties van leerlingen. Ze bieden een veilige plek waar jongeren zichzelf kunnen uiten, vragen kunnen stellen, en steun kunnen vinden bij een vertrouwenspersoon. Hoewel er organisatorische uitdagingen zijn, is het belangrijk om verder te kijken dan praktische bezwaren en te erkennen welke waarde deze vakken toevoegen aan het leven van jongeren.
In een wereld die steeds veeleisender wordt, hebben jongeren meer dan ooit behoefte aan rust, ruimte en begeleiding. Levensbeschouwelijke vakken kunnen deze ruimte bieden en het is daarom van belang om deze vakken te waarderen en bijgevolg te behouden. Alleen zo kunnen we ervoor zorgen dat onze jongeren niet alleen goede studenten, maar ook gelukkige en gezonde mensen worden.
{{NgMeta.title}}. (z.d.-c). PRO. - Katholiekonderwijs.Vlaanderen. Geraadpleegd 10 april 2024, van https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/rooms-katholieke-godsdienst/interlevensbeschouwelijke-competenties#:~:text=Voor%20het%20lager%20onderwijs%20werden,kinderen%20interlevensbeschouwelijk%20competent%20te%20maken
Agirdag, O. (2019). Ja, religie op school is nog van deze tijd. In De Gids op Maatschappelijk Gebied (Vols. 110–9, pp. 62–64). Geraadpleegd 05 april 2024, van https://pure.uva.nl/ws/files/48215058/Agirdag_2019_LW_DE_GIDS_NOV_2019_1_.pdf
Algemene info. (z.d.). Onderwijsinspectie. Geraadpleegd 07 oktober 2023, van https://onderwijsinspectie.be/nl/levensbeschouwelijke-inspectie/algemene-info
Ben El Fkih, H., Marmouri, H., El Meziani, M., & El Fadili, M. (2024). Islamitische Godsdienst: Leerplan secundair onderwijs tweede graad: actualisering - januari 2024. Geraadpleegd 10 maart 2024, van https://www.centrumislamonderwijs.be/leerplannen.html.
Betshy. (2024, 6 mei). De noëtische wetenschap van het gebed. BETSHY. Geraadpleegd 28 mei 2024, van https://betshy.com/nl/2024/05/07/the-noetic-science-of-prayer/#:~:text=Naast%20de%20effecten%20op%20de,van%20stress%2C%20angst%20en%20depressie
Brgfx. (2022, 23 augustus). Free Vector | World religion symbols concept. Freepik. Geraadpleegd 07 oktober 2023, van https://www.freepik.com/free-vector/world-religion-symbols-concept_30924354.htm#query=religion%20subjects&position=0&from_view=search&track=ais
CIO. (z.d.). CENTRUM ISLAMONDERWIJS. Geraadpleegd 10 maart 2024, van https://www.centrumislamonderwijs.be/cio.html
DPG Media Privacy Gate. (z.d.-b). Geraadpleegd 09 maart 2024, van https://www.hln.be/onderwijs/ruime-meerderheid-van-scholen-wil-levensbeschouwelijke-vakken-anders-organiseren~a96b1a27/
DPG Media Privacy Gate. (z.d.-c). Geraadpleegd 09 maart 2024, van https://www.hln.be/binnenland/steeds-meer-schooldirecteurs-pleiten-voor-afschaffing-godsdienst-en-zedenleer-door-leerkrachtentekort-elk-jaar-absurde-puzzel~ac26489e/
Godsdienst of zedenleer? (z.d.). Geraadpleegd 10 maart 2024, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/ouders/leren-en-evalueren/wat-leert-mijn-kind/godsdienst-of-zedenleer#:~:text=Offici%C3%ABle%20scholen,-Scholen%20van%20het&text=Die%20scholen%20moeten%20je%20kind,joodse%20en%20de%20islamitische%20godsdienst.
Goethals, D., & Sels, E. (2023). Resultaten bevraging levensbeschouwelijke vakken. In Vereniging Leidinggevenden Vlaams Onderwijs Vzw.
Goossens, B. (2022, 24 augustus). Door de levensbeschouwelijke vakken op te geven riskeren we onze maatschappij verder te segregeren. deMens.nu. Geraadpleegd 25 december 2023, van https://demens.nu/2022/08/22/door-de-levensbeschouwelijke-vakken-op-te-geven-riskeren-we-onze-maatschappij-verder-te-segregeren/
Gva.Be. (2023b, september 18). DISCUSSIE. Moeten de vakken godsdienst en zedenleer opgefrist of zelfs afgeschaft worden? Gazet van Antwerpen. Geraadpleegd 15 maart 2024, van https://www.gva.be/cnt/dmf20230918_92938486
Interview met prof. dr. Orhan Agirdag (KUL). (z.d.). Godsdienstonderwijs.be. Geraadpleegd 05 april, van https://www.kuleuven.be/thomas/page/interview-orhan-agirdag/
Medisch Dossier. (2022, 17 november). Religie beschermt tegen depressie. Geraadpleegd 28 maart 2024, van https://medischdossier.org/religie-beschermt-tegen-depressie/
Nws, V. (2019, 13 september). Levensbeschouwelijke vakken in officieel onderwijs noodzakelijk om radicalisering tegen te gaan. vrtnws.be. Geraadpleegd 11 maart, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/09/12/opinie-erkende-instantie-islam-centrum-islamonderwijs/
Nws, V. (2023, 18 september). Steeds moeilijker om godsdienstles te organiseren: “5 verschillende levensbeschouwingen, dat is een gigantische puzzel”. vrtnws.be. Geraadpleegd 10 maart 2024, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/09/18/dwv/
Papaleontiou - Louca, E. (2021). Effects of Religion and Faith on Mental Health. New Ideas in Psychology, 100833.
Post, K. (2022b, oktober 19). Study: Religion and spirituality can aid youth mental health crisis. Religion News Service. Geraadpleegd 11 maart 2024, van https://religionnews.com/2022/10/19/study-religion-and-spirituality-can-aid-youth-mental-health-crisis/
Puber | De puberteit: volwassen worden | Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.). Geraadpleegd 04 juni 2024, van https://www.nji.nl/ontwikkeling/de-puberteit#:~:text=Vanaf%20ongeveer%2014%20jaar%20gaan,vaak%20nog%20niet%20goed%20in.
Religion and Depression Statistics [Fresh Research] • GitNux. (2023, 16 december). GITNUX. Geraadpleegd 28 maart 2024, van https://gitnux.org/religion-and-depression-statistics/#:~:text=Most%20Important%20Statistics-,15.6%25%20of%20strongly%20religious%20people%20have%20been%20diagnosed%20with%20depression,all%20cases%20of%20depression%20worldwide.
Simone.Whitehouse. (2023, 18 december). The Importance of Religious Education (RE) in a School’s Curriculum. Services For Education. Geraadpleegd 28 maart 2024, van https://www.servicesforeducation.co.uk/blog/schools/why-is-re-important-in-schools/#:~:text=Improve%20their%20knowledge%20of%20global,build%20a%20more%20cohesive%20community
Springtide. (2023, 31 juli). Gen Z Mental Health - Springtide Research Institute. Springtide Research Institute. Geraadpleegd 28 maart 2024, van https://springtideresearch.org/gen-z-mental-health?playlist=38c0841&video=a9369ac
Weergave van Islamonderwijs aan de Vlaamse Hogescholen: een stand van zaken. (z.d.). Geraadpleegd 28 maart 2024, van https://religiesamenleving.nl/article/view/13317/14878