Waarom zegt de Europese Unie niet gewoon “nee” tegen mijnbouw in zee?
In Kingston, Jamaica, buigen diplomaten zich over de vraag of mijnbouw in de diepzee moet worden toegestaan. Wetenschappers, NGO’s en een groeiende groep landen waarschuwen echter al langer voor de mogelijks desastreuze gevolgen. Ook de Europese Commissie is tegen, maar mag dat standpunt niet gaan verkondigen in Kingston – de lidstaten van de Europese Unie houden dat recht het liefst zelf in handen.
Over knollen en schoorstenen
Al sinds de jaren 1970 zetten mijnbouwbedrijven hun zinnen op de ontginning van metalen op de bodem van de oceaan. Dat kan door het opzuigen van stenen of ‘knollen’ vol zeldzame metalen, door het ontginnen van zogenaamde ‘sulfideschoorstenen’ op de zeebodem of door het boren in de kobaltrijke bodem zelf. Indien succesvol, zou de mijnbouwindustrie (volgens sommige analyses) genoeg zeldzame metalen naar boven kunnen halen om jarenlang aan de nodige vraag te voldoen. Gezien de huidige maatschappelijke uitdagingen – denk aan de groene en digitale transities die als leidraad voor het huidig beleid fungeren – niet onbelangrijk.
Toch heeft er tot op vandaag geen enkel commercieel mijnbouwproject op de zeebodem plaatsgevonden in internationale wateren. Dat heeft in de eerste plaats te maken met de technologische uitdagingen waarmee geïnteresseerde actoren geconfronteerd worden. Sulfideschoorstenen of kobaltrijke aardkorsten bevinden zich doorgaans op dieptes van meer dan 1000 meter, diepzeeknollen maar liefst vanaf 4000 meter onder het wateroppervlak. Niet alleen de enorme druk en koude temperaturen bemoeilijken mogelijke ontginningsoperaties, deze zouden ook ver van bewoonde gebieden plaatsvinden. Mijnbouw op de bodem van de oceaan is bijgevolg dus duur en logistiek uitdagend.
Bovendien groeide de kritiek op diepzeemijnbouw ook vanuit wetenschappelijke hoek. Over de diepzee is amper iets gekend en de ecosystemen zijn tot op heden sterk onderbestudeerd. Wetenschappers waarschuwen dan ook voor de mogelijke onomkeerbare gevolgen van mijnbouwactiviteiten op de bodem van de oceaan: de onomkeerbare vernietiging van biotopen, het vrijkomen van schadelijke chemische stoffen in het oceaanwater, of zelfs de creatie van sedimentpluimen die het leven tot in de hoogste waterkolommen kunnen bedreigen. Ngo’s en milieuorganisaties, maar ook een groeiende groep landen (Brazilië, Canada, het Verenigd Koninkrijk) en bedrijven (BMW, Volvo, Samsung) roepen dan ook op tot een voorlopige pauze in de onderhandelingen in Kingston.
Het diepzeedilemma van de Europese Unie
Bij de onderhandelingen in Kingston, waar zich de hoofdzetel van de Internationale Zeebodemautoriteit (IZA) bevindt, zijn 167 landen en de Europese Unie betrokken. Die laatste actor lijkt zich echter op de achtergrond te houden tijdens deze onderhandelingen – met een rol die beperkt is tot het ondersteunen van haar lidstaten. Hoewel de Europese Commissie al enkele jaren oproept tot een verbod op diepzeemijnbouw zolang de mogelijke gevolgen van de praktijk voor de lokale ecosystemen onvoldoende bestudeerd zijn, kan het die positie niet verkondigen binnen het IZA. Daarvoor heeft het eerst een mandaat nodig van de 27 EU-lidstaten, via een stemming in de Raad van de Europese Unie. Ondanks een officiële aanvraag van de Commissie om zo’n gezamenlijke, kritische positie te mogen verdedigen, weigeren de lidstaten om hun onderhandelingsmandaat in Kingston uit handen te geven.
Naar de redenen voor die terughoudendheid blijft het voorlopig gissen – de lidstaten geven geen officiële verklaring maar weigeren de aanvraag van de Europese Commissie te agenderen binnen de Raad. Mogelijks beschouwen de EU-lidstaten het verzoek van de Commissie als deel van een bredere strategie om bevoegdheden op het vlak van natuur- en oceaanbescherming naar het Europees niveau over te hevelen (en dus weg van de lidstaten). Ook bevinden de onderhandelingen in Kingston zich reeds in een vergevorderd stadium en willen de betrokken diplomaten van de verschillende lidstaten hun werk binnen het IZA liever zelf voortzetten.
Meer waarschijnlijk lijkt het echter te gaan om verschillen in de belangen van de 27 EU-lidstaten, vertaald in hun respectievelijke standpunten tegenover de praktijk. Niet elke lidstaat is immers een even uitgesproken voorstander van diepzeemijnbouw. Zo riep Frankrijk in 2022 als eerste land ter wereld op tot een volledig verbod op diepzeemijnbouw. Andere lidstaten, zoals België en Polen, lijken veel minder kritisch te staan tegenover de praktijk, of ondersteunen actief aanvragen van mijnbouwbedrijven die in de toekomst aan zeebodemontginning willen doen.
De posities van EU-lidstaten ten opzichte van diepzeemijnbouw
In mijn onderzoek heb ik de standpunten van de EU-lidstaten ten aanzien van diepzeemijnbouw nader geanalyseerd en onderzocht hoe deze standpunten zich hebben ontwikkeld doorheen de afgelopen jaren (2017-2023). Als casussen koos ik de vier lidstaten die het nauwst betrokken lijken te zijn bij de IZA-onderhandelingen: België, Duitsland, Frankrijk en Polen. Daarbij blijkt dat hoewel de vier landen zowel in 2017 als in 2023 andere standpunten innamen ten opzichte van diepzeemijnbouw, ze wel gezamenlijk opschuiven naar een meer kritische houding. Frankrijk gaat daarbij het verst en roept op tot een verbod op diepzeemijnbouw in internationale wateren, België stelt strenge voorwaarden en ook Duitsland pleit voor een conditionele goedkeuring. Het minst kritisch is Polen, dat vooral aandringt op vooruitgang bij het uittekenen van het legaal kader voor toekomstige ontmijning van de zeebodem.
Een addertje onder het zeegras: het gebruik van termen als ‘verbod’, ‘voorzorgspauze’ of ‘voorwaardelijke goedkeuring’ moet toch genuanceerd worden. Zo propageert Frankrijk bijvoorbeeld slechts een verbod “totdat” er voldoende garanties zijn dat diepzeemijnbouw kan worden uitgevoerd zonder schade voor de lokale ecosystemen. Bovendien blijft het onduidelijk of de controle op de naleving van de Belgische voorwaarden in de praktijk al dan niet haalbaar is – en blijven de Duitse voorwaarden vaag in opzet. Polen pleit dan weer voor de afwerking van de nodige wetgeving, maar stelt wel dat het uitwerken van regelgeving met het oog op de bescherming van het mariene milieu “noodzakelijk” is.
Allen scharen ze zich in feite achter een voorwaardelijk standpunt: diepzeemijnbouw kan slechts plaatsvindien indien er voldaan wordt aan een reeks eisen op vlak van natuurbescherming en wetenschappelijk onderzoek. Daarmee staan de standpunten van de vier EU-lidstaten ook niet ver af van het voorstel voor een gezamenlijk EU-standpunt van de Europese Commissie. Het is echter onduidelijk of de lidstaten het in de toekomst ook eens kunnen worden over hoe ver zulke voorwaarden dan moeten gaan.
Bibliografie
`Amon, D., Gollner, S., Morato, T., Smith, C., Chen, C., Christiansen, S., Currie, B., Drazen, J., Fukushima, T., Gianni, M., Gjerde, K., Gooday, A., Grillo, G., Haeckel, M., Joyini, T., Ju, S., Levin, L., Metaxas, A., Mianowicz, K., ... Pickens, C. (2022). Assessment of scientific gaps related to the effective environmental management of deep-seabed mining. Marine Policy (138).https://doi.org/10.1016/j.marpol.2022.105006.
Ardito, G. (2022). The European Union at the International Seabed Authority: A question of competence on the brink of deep-sea mining. Maritime Safety and Security Law Journal (11), 20-39.
Ardito, G. & Rovere, M. (2022). Racing the clock: recent developments and open environmental regulatory issues at the International Seabed Authority on the eve of deep-sea mining. Marin Policy (140). https://doi.org/10.1016/j.mar- pol.2022.105074.
Ardron, J. (2018). Transparancy in the operations of the International Seabed Authority: an initial assessment. Marine Policy (95), 324-331.
Arnesen, F., Greaves, R. & Pozdnakova, A. (2020). “European Union law and the seabed.” In: C. Banet (Edt.), The law of the seabed: access, uses, and protection of seabed resources (pp. 315-334). Leiden: Brill Nijhoff.
Bahout, Y., Blondel, T., Candela, T., Dagicour, A., Guitet, Q., Papet, M., Quilhot, M & Trin, L. (2023). L’exploitation manière sous- marine. Un débat houleux. Mines Paris PSL Research University. https://controverses.minesparis.psl.eu/public/promo22- /PC7Exploitation-Miniere.pdf.
Belkin, I., Andersson, P. & Langhof, J. (2021). On the discovery of ferromanganese nodules in the World Ocean. Deep Sea Research I (175), 1-8.
Berkers, K. (2022, 17 januari). ‘Laat de truffels van de oceaan op de zeebodem’. Mondiaal Nieuws. Geraadpleegd op 16 november 2023. https://www.mo.be/opinie/laat-de-truffels-van-de-oceaan-op-de-zeebodem.
Bértoa, F. & Rama, J. (2021). Polarization: what do we know and what can we do about it? Frontiers in political science (3). https://doi.org/10.3389/fpos.2021.687695.
Blanchard, C., Harrould-Kolieb, E., Jones, E. & Taylor, M. (2023). The current status of deep-sea mining governance at the International Seabed Authority. Marine Policy (147). https://doi.org/10.1016/j.marpol.2022.105396.
Blasiak, R. & Jouffray, J. (2024). When will the BBNJ agreement deliver? NPJ Ocean Sustainability 3 (21), 1-2. https://doi.org/10.1038/s44183-024-00058-6
Braun, D., Hutter, S. & Kerscher, A. (2016). What type of Europe? The salience of polity and policy issues in European parliament elections. European Union Politics 17 (4), 570-592.
Buttigieg, J. (2016). Arvid Pardo – a diplomat with a mission. Symposia Melitensia (12), 13-28.
Casson, Louisa. (2019, 24 juli). Four reasons why the International Seabed Authority probably won’t protect our oceans. Greenpeace. https://www.greenpeace.org/international/story/23397/four-reasons-why-t…- ity-probably-wont-protect-our-oceans/ .
Childs, John. (2020). Extraction in four dimensions: time, space and the emerging geo(-)politics of deep-sea mining. Geopolitics 25 (1), 189-213.
Cronan, D. (2022). Deep-sea mining: historical perspectives. In: R. Sharma (Edt.), Perspectives on deep-sea mining: sustainability, technology, environmental policy and management (pp. 3-12). Cham: Springer.
Custers, R. (2021, 22 april). De race naar de zeebodem: hoe België een hoofdrolspeler werd in de diepzee. MO*. Geraadpleegd op dinsdag 7 mei 2024. https://www.mo.be/longread/de-race-naar-de-zeebodem-hoe-Belgie-een-hoof…- de-diepzeemijnbouw.
Deberdt, R. & James, C. (2024). Self-governance at depth: the international seabed authority and verification culture of the deep-sea mining industry. Resources Policy 89, 1-6.
Deep Sea Conservation Coalition (DSCC). (2022, 10 november). Deep-sea mining negotiations ISA tracker: Poland – key statements. https://deep-sea-conservation.org/isa-tracker/poland-key-statements/.
Deep Sea Conservation Coalition (DSCC). (2024). Deep-sea mining: growing support for a moratorium (Fact sheet).
https://deep-sea-conservation.org/wp-content/uploads/2024/01/DSCC_FactS…- 2.pdf.
Delacroix, G. (2023, 29 juli). La bataille du moratoire est lancée autour de l’exploitation minière des grands fonds océaniques. Le Monde. Geraadpleegd op 11 maart 2024. https://www.lemonde.fr/planete/article/2023/07/29/la-bataille-du- moratoire-est-lancee-autour-de-l-exploitation-miniere-des-grands-fonds-oceaniques_6183822_3244.html.
Down I., & Han, K. (2021). Far right parties and ‘Europe’: societal polarization and the limits of EU issue contestation. Journal of European Integration 43 (1), 65-81.
Epstein, L & Segal, J. (2000). Measuring Issue Salience. American Journal of Political Science 44 (1) 66-83.
Europese Commissie. (2008, 4 november). Communication on the raw materials initiative: meeting our critical needs for growth and jobs in Europe (COM/2008/699). https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008- :0699:FIN:en:PDF.
Europese Commissie. (2021a, 5 januari). Voorstel voor een besluit van de raad betreffende het standpunt dat namens de Europese Unie moet worden ingenomen in de bijeenkomsten van de Raad en de Vergadering van de Internationale Zeebodemautoriteit (COM/2021/1). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52021PC0001.
Europese Commissie. (2021b, 5 januari). Bijlagen bij voorstel voor een besluit van de raad betreffende het standpunt dat namens de Europese Unie moet worden ingenomen in de bijeenkomsten van de Raad en de Vergadering van de Internationale Zeebodemautoriteit (COM/2021/1).
Europese Commissie. (2023). Kritieke grondstoffen: zorgen voor betrouwbare en duurzame toeleveringsketens voor de groene en digitale toekomst van de EU [persbericht]. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/ip_23_1661.
Feitz, A. Exploitation des fonds marins: la France isolée. Les Echos. Geraadpleegd op 14 april 2024.https://www.lesechos.fr/monde/enjeux-internationaux/exploitation-des-fo….
Ferris, R. (2015, 14 juli). Scientist show rising concern about deep-sea mining. CNBC. Geraadpleegd op 11 april 2024.https://www.cnbc.com/2015/07/13/scientists-show-rising-concern-about-de….
Galka, J. (2024). Bohemia at the pacific seabed: archiving the future of deep-sea mining with the Interoceanmetal Joint Organization. Social Studies of Science, 1-28.
Geconsolideerde versie van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, PB C 202, 1 maart 2020, 4.
Ginsburgh, V., Perelman, S. & Pestieau, P. (2021). Populism and social polarization in European democracies. CESifo Economic Studies 67 (4), 371-404.
Gunderson, J. (2023). Mapping issue salience divergence in Europe from 1945 to the present. Party Politics 30 (3), 435-449. Hallgren, A. & Hansson, A. (2021). Conflicting narratives of deep sea mining. Sustainability 13 (9), 1-20.
Haselmayer, M. & Jenny, M. (2017). Sentiment analysis of political communication: combining a dictionary approach with crowdcoding`. Quality & quantity (51), 2623-2646.
Heichel, S., Pape, J. & Sommerer, T. (2007). Is there convergence in convergence research? An overview of empirical studies on policy convergence. Journal of European Public Policy 12 (5), 817-840.
Internationaal Energieagentschap (IEA). (2021). The role of critical minerals in clean energy transitions.https://www.iea.org/reports/the-role-of-critical-minerals-in-clean-ener….
Internationaal Energieagentschap (IEA). (2023). World Energy Outlook 2023. https://www.iea.org/reports/world-energy- outlook-2023.
International Institute for Sutainable Development (IISD). “International Seabed Authority” [infopagina]. Geraadpleegd op 28 april 2024. https://enb.iisd.org/negotiations/international-seabed-authority.
International Institute for Sustainable Development (IISD). (2017a). “Daily report for 14 august 2017: 23rd annual session of the International Seabed Authority”. Earth Negotiations Bulletin 25 (147), 1-2. https://enb.iisd.org/events/23rd-annual- session-international-seabed-authority/daily-report-14-august-2017.
International Institute for Sustainable Development (IISD). (2017b). “Daily report for 16 august 2017: 23rd annual session of the International Seabed Authority”. Earth Negotiations Bulletin 25 (149), 1-2. https://enb.iisd.org/events/23rd-annual- session-international-seabed-authority/daily-report-16-august-2017.
International Institute for Sustainable Development (IISD). (2018a). “Curtain raiser: 1st part of the 24th session of the International Seabed Authority”. Earth Negotiations Bulletin 25 (152), 1-2. https://enb.iisd.org/events/first-part-24th- session-international-seabed-authority/curtain-raiser.
International Institute for Sustainable Development (IISD). (2018b). “Daily report for 6 March 2018: 1st part of the 24th session of the International Seabed Authority”. Earth Negotiations Bulletin 25 (154), 1-2. http://enb.iisd.org- /oceans/isa/2018/.
International Institute for Sustainable Development (IISD). (2020). “Summary report 17-21 February 2020: 1st part of the 26th annual session of the International Seabed Authority”. Earth Negotiations Bulletin (224), 1-13. https://enb.iisd.org/events/1st-part-26th-annual-session-international-….
International Institute for Sustainable Development (IISD). (2022). “Summary report 1-4 August 2022: 27th Session of the Assembly of the International Seabed Authority.” Earth Negotiations Bulletin 25 (230), 1-8. https://enb.iisd.org- /sites/default/files/2022-08/enb25230e.pdf.
International Institute for Sustainable Development (IISD). (2023a). “Summary report 10-28 July 2023: 2nd part of the 28th annual session of the International Seabed Authority”. Earth Negotiations Bulletin 25 (253), 1-29. enb.iisd.org/international- seabed-authority-isa-council-28-2.
International Institute for Sustainable Development (IISD). (2023b). “Summary report 16-31 March 2023: 1st part of the 28th annual session of the International Seabed Authority”. Earth Negotiations Bulletin 25 (251), 1-27.https://enb.iisd.org/sites/default/files/2023-04/enb25251e.pdf.
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). “Composition of the council” [infopagina]. Geraadpleegd op 28 april 2024.https://www.isa.org.jm/organs/the-council/.
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). “Exploration Contracts” [infopagina]. Geraadpleegd op 15 april 2024. https://www.isa.org.jm/exploration-contracts/.
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). “Statements” [infopagina]. Geraadpleegd op 28 april 2024.https://www.isa.org.jm/sessions/29th-session-2024/.
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). (2017). “Statement by Belgium. Agenda Item 9: Consideration of the final report of the Article 154 Review Committee.” Statements - Assembly: “Item 9”. https://www.isa.org.jm/wp- content/uploads/2022/06/belgium.pdf.
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). (2019a). “Address to ISA Council.” Statements – Council: “General statements”.https://www.isa.org.jm/wp-content/uploads/2022/06/belgium-ab.pdf.
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). (2019b). “Statement by Belgium”. Statements – Council: “Agenda Item 11: draft regulations for exploitation of mineral resources in the area.” https://www.isa.org.jm/wp- content/uploads/2022/06/belgium-11.pdf.
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). (2020). “German statement on Item 12.” Statements – Council: “Item 12” (7 December). https://www.isa.org.jm/wp-content/uploads/2022/06/Statement_GER_Roadmap….
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). (2022). “Déclaration au conseil de la France au nom de l’Union Européenne.” Statements – Council: “Item 1” (21 March). https://www.isa.org.jm/wp-content/uploads/2022/12/France_Statement.pdf.
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). (2023a). “Discussion of the report of the Secretary General of ISA – And statement of Belgium.” Statements – Assembly: “Item 8” (26 July). https://www.isa.org.jm/wp-content/uploads/2023/07/BELGIUM- .pdf.
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). (2023b). “Final statement of Belgium in ISA council 31/03.” Statements – Council: “Final statements” (31 March). https://www.isa.org.jm/wp-content/uploads/2023/04/FINAL-STATEMENT-BELGI….
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). (2023c). “Poland – Agenda Item 10”. Statements – Council: “Item 10: Review of progress on the regulations (8 November).” https://www.isa.org.jm/wp-content/uploads/2023/11/Poland-statement.pdf.
Internationale Zeebodemautoriteit (IZA). (2023d). “Reg. 44bis – Belgian intervention”. Statements – Council: “Item 10: IWG - protection and preservation of the marine environment (20 March)”. https://www.isa.org.jm/wp-content/uploads/2023- /03/Belgium-Intervention.pdf.
Jaeckel, A. (2024). The area and the role of the international seabed authority. In: V. Campanella (Edt.), Routledge handbook of seabed mining and the law of the sea (pp. 157-177). London: Routledge.
Jenisch, U. (2023). Tiefseebergbau: mining code quo vadis? Natur und Recht (45), 169-175.
Li, J. & Xing, W. (2024). A critical appraisal of the BBNJ agreement not to recognise the high seas decline as a common concern of humankind. Marine Policy (163). https://doi.org/10.1016/j.marpol.2024.106131.
Lune, H. & Berg, B. L. (2017). Qualitative research methods for the social sciences (global edition). Harrow: Pearson.
Marghelis, A. (2019). L’exploitation minière des fonds marins: où en sommes-nous réellement? Bilan et perspectives à l’occasion de la vingt-cinquième année de l’Autorité Internationale des Fonds Marins (AIFM). Neptunus 25 (1), 1-8.
Matz-Lück, N. (2024). “Germany and seabed mining.” In: V. Campanella (Edt.), Routledge handbook of seabed mining and the law of the sea (pp. 372-378). London: Routledge.
McVeigh, K. (2022a, 2 november). “Germany calls for ‘precautionary pause’ before deep-sea mining industry start. The Guardian. Geraadpleegd op 14 april 2024. https://www.theguardian.com/environment/2022/nov/02/germany-calls-for- precautionary-pause-before-deep-sea-mining-industry-starts.
McVeigh, K. (2022b, 1 april). “Seabed regulator accused of deciding deep sea’s future ‘behind closed doors”. The Guardian. Geraadpleegd op 20 april 2024. https://www.theguardian.com/environment/2022/apr/01/worlds-seabed-regul…- accused-of-reckless-failings-over-deep-sea-mining.
McVeigh, K. & Michael, C. (2023, 8 juli). “Future of deep-sea mining hangs in balance as opposition grows”. The Guardian. Geraadpleegd op 16 april 2024. https://www.theguardian.com/environment/2023/jul/08/future-of-deep-sea-…- hangs-in-balance-as-opposition-grows.
Mehta, A. (2023, 3 augustus). “Policy watch: after fraught global meeting, future of deep-sea mining still hangs in balance.” Reuters. Geraadpleegd op 17 april 2024. https://www.reuters.com/sustainability/policy-watch-after-fraught-global- meeting-future-deep-sea-mining-still-hangs-2023-08-03/.
Merckx, V. (2023, 20 september). “VN-Oceaanverdrag: België lanceert in New York kandidatuur om secretariaat naar Brussel te halen.” VRT NWS. Geraadpleegd op dinsdag 7 mei 2024. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/09/19/vn-oceanenverdrag- new-york-belgie-voortrekkers/.
Mouffe, C. (2013). Agonistics: thinking the world politically. London: Verso.
Pedrozo, R. (2024). Another missed opportunity to adopt a universally accepted maritime treaty. International Law Studies (103), 132-150.
Pickens, C., Lily, H., Harrould-Kolieb, E., Blanchard, C., Chakraborty, A. (2024). From what-if to what-now: status of the deep sea mining regulations and underlying drivers for outstanding issues. Marine Policy (aankomende uitgave). https://doi.org/10.1016/j.marpol.2023.105967.
Pirlet, H., Van Rooij, D. & Pape, E. (2015). Diepzeemijnbouw: de nieuwe gold-rush? De Grote Rede (Vlaams Instituut voor de Zee), 40, 13-19.
Pizzimenti, E., Calossi, E. Cicchi, L & Masi, B. (2024). Do parties converge? An empirical analysis of party organizational and policy issue saliency change in Western Europe (1970-2010). Journal of Contemporary European Studies 32 (1), 1-19.
Ruiz-Soler, J., Curini, L., Ceron, A. (2019). Commenting on political topics through twitter: is European politics European? Social Media + Society 5 (4). https://doi.org/10.1080/02522667.2017.1374735.
Sanderson, H. (2021). BMW, Volvo and Google vow to exclude use of ocean-mined metals. Financial Times. Geraadpleegd op 16 april 2024. https://www.ft.com/content/e618a555-2d21-4f33-b6b5-46564197f834.
Seas at Risk. (2021). At a crossroads: Europe’s role in deep-sea mining. Brussels: Seas at Risk.
Shattock, M., Horvath, A. & Enders, J. (2023). The governance of European higher education. London: Bloomsbury.
Singh, P., Campanella, V. & Maes, F. (2024). “The European Union and seabed mining.” In: V. Campanella (Edt.), Routledge handbook of seabed mining and the law of the sea (pp. 290-313). London: Routledge.
Sparenberg, O. (2019). A historical perspective on deep-sea mining for manganese nodules, 1965–2019. The Extractive Industries and Society 6, 842-854.
Stanway, D. (2023). Canada’s TMC to seek seabed mining licence in 2024. Reuters. Geraadpleegd op 20 april 2024.
https://www.reuters.com/markets/commodities/canadas-tmc-says-it-will-ap…- 03/.
Szamałek, K. (2018). Udział Polski w pracach Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego. Przegląd Geologiczny 66 (3), 185-188.
Treves, T. (2015). Historical development of the law of the sea. In: D. Rothwell, A. Elferink, K. Scott & T. Stephens (Edts.), The Oxford handbook on the law of the sea (pp. 1-23). Oxford: Oxford University Press.
Vallat, F. (2017). Quels sont aujourd’hui les atouts de la filière française de prospection et d’exploitation minières des grands fonds marins ? Annales des Mines - Responsabilité et environnement 1 (85), 71-74.
Valo, M. (2023, 10 juli). Exploitation minière de l’océan: les appels à une “pause de précaution” se multiplient. Le Monde. Geraadpleegd op 14 april 2024. https://www.lemonde.fr/planete/article/2023/07/10/exploitation-miniere-…- appels-a-une-pause-de-precaution-se-multiplient_6181258_3244.html.
Van Hootegem, A., Meuleman, B. & Abts, K. (2020). Attitudes toward asylum policy in a divided Europe: diverging contexts, diverging attitudes. Migration and society (5), 1-16.
Vrana, V., Kydros, D., Kotzaivazoglou, I. & Pechlivanaki, I. (2023). Sustainability 15 (2). https://doi.org/10.3390/su15021322.
Warntjen, A. (2011). Measuring salience in EU legislative politics. European Union Politics 13 (1), 168-182.
Watts, J. (2021, 27 september). Race to the bottom: the disastrous, blindfolded rush to mine the deep sea. The Guardian. Geraadpleegd op 14 april 2024. https://www.theguardian.com/environment/2021/sep/27/race-to-the-bottom-…- disastrous-blindfolded-rush-to-mine-the-deep-sea.
Willaert, K. (2019a). In-depth analysis of the Belgian legislation on deep sea mining. WWF. http://hdl.handle.net/1854/LU- 8619285.
Willaert, K. (2019b). Report of the ISA Council meetings. WWF. http://hdl.handle.net/1854/LU-8607135.
Willaert, K. (2019c). Report on transparency, public participation and access to justice regarding deep sea mining. WWF.
http://hdl.handle.net/1854/LU-8619289.
Willaert, K. (2020). Crafting the perfect deep sea mining legislation: A patchwork of national laws. Marine Policy (119).
https://doi.org/10.1016/j.marpol.2020.104055.
Willaert, K. (2021a). Regulating deep sea mining: A myriad of legal frameworks. Cham: Springer.
Willaert, K. (2021b). The Enterprise: state of affairs, challenges and way forward. Marine Policy (131). https://doi.org- /10.1016/j.marpol.2021.104590.
Willaert, K. (2022). Safeguarding the interests of developing states within the context of deep-sea mining in the area. In: R. Sharma (Edt.), Perspectives on deep-sea mining: sustainability, technology, environmental policy and management (pp. 661-680). Cham: Springer.
Willaert, K. & Maes, F. (2024). “Belgium and seabed mining.” In: V. Campanella (Edt.), Routledge handbook of seabed mining and the law of the sea (pp. 345-350). London: Routledge.
Wood, M. (2019). A historical perspective: the evolution of the International Seabed Authority. In: A. Ascencio-Herrera & M. Nordquist (Edts.), The United Nations convention on the law of the sea, part XI regime and the International Seabed Authority: a twenty-five year journey (pp. 39-63). Leiden: Brill Nijhoff.
Woody, T. (2022, 11 november). “France puts future of deep sea mining in doubt.” Bloomberg. Geraadpleegd op woensdag 9 mei 2024. https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-11-10/france-puts-future-o…?- embedded-checkout=true.
Woollacott, E. (2024, 15 januari). Is seabed mining an economic necessity or a hazard? BBC. Geraadpleegd op 16 april 2024.https://www.bbc.com/news/business-67935057#.
Zalik, A. (2018). Mining in the seabed, enclosing the area: ocean grabbing, proprietary knowledge and the geopolitics of the extractive frontier beyond national jurisdiction. International Social Science Journal 68 (229), 343-359.
