Toen ontdekte ik hoe arm aan kansen je was, papa

Op de tweede dag van mijn stage als studie- en gezinsondersteuner kreeg ik te horen dat mijn papa was gestorven. Mijn wereld stond stil. De grond onder mijn voeten zakte weg en ik zag mijn voorzichtig opgebouwde leven ineenstorten als een kaartenhuisje. Hoe ging ik hier in hemelsnaam opnieuw bovenop geraken? Ik werd onzeker, voelde me alleen, en twijfelde of ik mijn opleiding zou kunnen afronden. Mijn levensvreugde verdween, terwijl administratieve en familiale zorgen de overhand namen. Het was daar en dan dat ik op pijnlijke wijze ondervond hoe snel iemands situatie kon omslaan. Plots was ik het die hulp nodig had. Ik was kwetsbaar, en zonder de juiste ondersteuning maakte ik geen schijn van kans.

Het verhaal van mijn papa is persoonlijk. Het blijft rauw en ligt nog steeds gevoelig. Deze weinige zinnen zijn de enige waarbij ik me comfortabel genoeg voel om ze hier neer te schrijven, want er schuilt nog veel verdriet achter. Mijn hart breekt voor de vader die ik nauwelijks gekend heb en de vereenzaamde situatie waarin hij is gestorven. Hij had wel eens verteld over gebeurtenissen uit zijn leven. Maar pas toen ik na zijn dood terug in zijn huis stond, besefte ik hoe arm hij was en welke kansen hij door omstandigheden niet heeft gekregen of kunnen benutten. Die ontdekking kwam hard binnen.

Ik ben niet de enige mens op deze aarde met een pijnlijk verhaal. Wij ervaren het leven vanuit een mengeling van fysieke, sociale, psychologische en culturele dimensies. Al deze levensaspecten zijn bij elke mens op een diepe, unieke wijze met elkaar verweven. Elke mens is een complex wezen. En toch slagen we erin, als we spreken over mensen in armoede, hen te reduceren tot mensen met financiële problemen.

Maar armoede gaat zo veel dieper en breder dan het financiële. Het gaat over kwetsbaarheid op verschillende levensdomeinen, waarbij het financiële luik er slechts ééntje is. Deze kwetsbaarheid heb ik zelf aan den lijve ondervonden, en de vele gesprekken die ik voor mijn onderzoek heb gevoerd hebben dit alleen maar bevestigd.

(On)zichtbare armoede

Armoede is een multidimensionaal probleem en vergt een multidimensionale aanpak. Zo vaak focussen we op de zichtbare kant van armoede: het gebrek aan geld en middelen om in iemands basisbehoeften te voorzien en manieren waarop hieraan tegemoetgekomen kan worden. Taalkennis is er ook zo eentje van. Maar wat met de onzichtbare kant? Wat met de schaamte, onzekerheid, stress, eenzaamheid en andere psychosociale kwetsbaarheden van mensen in armoede? Wanneer iemand diep vanbinnen pijn heeft, is het dan fair te verwachten dat deze persoon kan functioneren alsof er niets scheelt? 

Verandering in attitude en gedrag gebeurt immers in kleine stapjes. Dat principe geldt evenveel voor mensen in kwetsbare situaties als voor zij die in een stabiele situatie leven. Laten we dan toch niet neerkijken op wie het moeilijk heeft, maar eerder zoeken naar een andere manier van kijken, een dieper begrip van fundamentele gelijkwaardigheid. Tenslotte kan ieders leven plots een moeilijke wending krijgen, ook dat van jou en dat van mij. Zijn we dan niet allemaal op zoek naar kansen? Kansen op een goed leven?

Krachtige kansen krijgen

Ook over kansen krijgen kan ik meespreken. En de kracht van de juiste kansen op de juiste momenten te krijgen. Dankzij de flexibiliteit en het begrip van mijn opleiding, mijn stageplaats, mijn werkgever en mijn familie en vrienden kreeg ik de kans om me op mijn eigen tempo door deze zware levensfase te worstelen. Ik kreeg ruimte om te rouwen en het even rustiger aan te doen.

Het is dankzij die kansen – én de moed om ze te grijpen – dat ik deze tekst nu schrijf. Dat ik met opgeheven hoofd m’n opleiding heb afgerond, wetende dat ik via mijn stage en onderzoek een bijdrage heb kunnen leveren aan het debat over wat voor mij zo cruciaal is gebleken: kwetsbare mensen krachtige kansen geven.

Tijdens mijn stage kwam ik in contact met kwetsbare gezinnen die uitdagingen ondervonden op één of meerdere levensdomeinen. Het viel mij daarbij op dat gezinnen in kwetsbare situaties moeilijk hun weg vinden naar het vrijetijdsaanbod. Nochtans is vrije tijd en ‘het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing’ een even belangrijk onderdeel van het recht op een menswaardig bestaan zoals omschreven in Artikel 23 van de Belgische Grondwet. 

Dit leidde tot de focus van mijn eindwerk. Ik onderzocht welke drempels gezinnen in armoede (lees: kwetsbare gezinnen) ervaren om deel te nemen aan vrijetijdsactiviteiten en welke initiatieven er mogelijk zijn om deze drempels om te buigen tot kansen. Daarvoor ging ik zowel in gesprek met gezinnen in armoede, als met hulpverleners en vrijetijdsverenigingen. 

Bestaande initiatieven leggen vaak de nadruk op de zichtbare aspecten van armoede en zetten nog onvoldoende in op de onzichtbare kant ervan. Wat nodig is, zijn krachtige kansen die voortvloeien uit een diep begrijpen van wat kwetsbaarheid of armoede in de brede zin van het woord betekent. Dit kan slechts vanuit dialoog met alle betrokken partijen rond de tafel. Niet met (weliswaar goed bedoelde) opknapmiddelen. 

Dieper begrip van armoede

Mijn papa was een sterke, slimme en handige man, met een warme glimlach en een hart voor wie het moeilijk had. Hij was ook scherp met woorden en had een vlotte pen. Hij vertelde me dat ik op een dag zijn dagboeken en gedichten zou kunnen lezen en hem beter zou begrijpen. Toen ik in zijn living stond, was dat het kostbaarste dat ik wilde vinden. Bij elke bladzijde die ik las leerde ik mijn vader beter kennen. Over zijn pijn en zijn verdriet, zijn trauma’s en zijn teleurstellingen. Ik bleef huilend zeggen: “Er is niemand die zoiets verdient.”

Laat dit werk een oproep zijn, aan beleidsmakers, aan organisaties en aan iedereen die dit leest, om naar armoede te kijken vanuit een dieper begrip van de kern van de mens. Daar worden we allemaal écht rijkere mensen van.

Nu besef ik wat een rijke méns jij was, papa.