Beter in je vel met kunst - een cultuurkuur als opstap naar zingeving en levenskwaliteit

Lieve
Nagels
  • Annemie
    Voets

"Kunst wist het stof van het dagelijkse leven van onze ziel" 

Met die gevleugelde woorden van Pablo Picasso in het achterhoofd gingen twee masterstudenten Kunstwetenschappen na wat het effect was van een kunst-en-cultuurkuur bij zeven Leuvenaars die zich al langer niet goed in hun vel voelden. Ook de voorwaarden voor een kwaliteitsvol traject met kunst voor welzijn in de eerste lijn namen ze onder de loep.  En wat bleek? Niet enkel de deelnemers kregen een mentale en sociale boost;  ook de begeleiders vaarden wel bij de kunstkuur.

Wetenschappelijk bewezen: kunst boost de gezondheid

 

Dat kunst de menselijke ziel balsemt ondervinden psychiaters al langer;  crea - activiteiten behoren tot hun vast behandelaanbod. In de eerstelijnszorg, dat is zorg dicht in de buurt van de hulpvrager, zoals bij huisartsen, apothekers, kinesisten, psychologen of buurtwerkers,  vindt kunst pas de laatste decennia haar weg, eerst in het Verenigd Koninkrijk en de VS,  later ook in de Scandinavische landen en Nederland. Die ervaringen leverden een stevige portie wetenschappelijk bewijs op voor het heilzame effect van kunst op mensen. Kunst maakt gelukkig, wekt een gevoel van schoonheid op, prikkelt de verbeelding en de zintuigen, werkt verbindend en vermindert stress en angst.  Kunst kan daardoor het welbevinden een boost geven en onrechtstreeks ook de algemene gezondheid en levenskwaliteit. 

Een kunstkuur op voorschrift

 

het kunstbad voorschriftIn ons land is kunst voorschrijven ongebruikelijk in de eerstelijn en dus haast niet wetenschappelijk onderzocht.  Enkele Leuvense zorg-, welzijns- en cultuuractoren  beslisten daarom vorm te geven aan een Kunst op Verwijzing (KOV) pilootproject. “We wilden een vrijplaats creëren, weg van zorgen, ziekte, en therapie. Plezier en ontspanning met kunst moeten er hoogtij vieren. Wie weet brengt dat deelnemers wel tot nieuwe inzichten en flow”,  vertelt Lieve Nagels, die samen met Annemie Voets het proces vanaf de verwijzing tot drie maanden na afronding opvolgde. 

Eerstelijnszorgverstrekkers werden in de mogelijkheid gesteld om een kunst-en-cultuurkuur voor te schrijven aan mensen die vastliepen in slepende mentale problemen of in isolement.  Personen  met langdurig bestaande stress, angst, overspanning, depressie of burn-out kwamen in aanmerking,  ook personen in kwetsbare situaties zoals een laag inkomen of zonder sociaal netwerk. Via een gesprek met een van de onderzoekers werd gepeild naar de interesse voor kunst en naar veranderbereidheid als doorslaggevende criteria voor deelname aan het traject.

Een kunstbemiddelaar met een ruime kunsthistorische bagage en vertrouwd met kwetsbare personen dompelde  zeven vrouwen tussen 25 en 71 jaar acht weken lang in een gevarieerd wekelijks kunstbad. Kijken naar kunstwerken, verhalen vertellen, muziek beluisteren, poëzie smaken en maken, werken met klei of in stilte wandelen in de natuur zijn maar enkele voorbeelden uit het programma. 

Het was een buffetje om van te proeven”  

                                                                            deelneemster Veerle

Parcum, een kleinschalig museum in het hart van de Park Abdijsite vormde de veilige cocon nodig voor beleving, reflectie en dialoog. De museumcoördinator stond de kunstbemiddelaar bij in de begeleiding en  een vrijwilliger zorgde voor een warm onthaal.

Met vragenlijsten, interviews en observaties wilden Annemie en Lieve nagaan of een kunsttraject een haalbare (proces analyse) en werkzame (impact analyse)  interventie zou kunnen zijn in de Vlaamse eerstelijnszorg, naast of in vervanging van ‘pillen of praten’ (medicatie of psychologische begeleiding). Door een kunstwetenschappelijke bril bekeken ze ook de inhoudelijke invulling van het traject en de begeleidingsmethode.  

Deurtjes gaan open

 

“Cruciaal voor het welslagen van het traject is een goede begeleiding”,  stelt Lieve.  “Welzijn en kunst zijn evenwaardig in dit verhaal en de begeleider bewaakt dat evenwicht. Een stevig pak kunstkennis en een empathische en positieve houding zijn de sterktes van een goed begeleider.”   “Een begeleider die zich soepel kan aanpassen aan de wensen van elke deelnemer, kan vertragen, luchtigheid inbouwt en samen met de deelnemers de sessies opbouwt is helemaal de max”,  vult Annemie aan.  “Er wordt niet aan therapie gedaan en de  begeleiders zijn geen psychotherapeuten", benadrukt ze. "Kunst daagt uit om anders naar het leven te kijken en zingeving te (her)vinden. Die uitdaging aangaan is heel vrijblijvend. Niets moet in het traject.” 

“Het museum is een essentiële partner in een KOV-traject; het zorgt voor een veilig en rustgevend kader, inhoudelijke begeleiding en logistieke ondersteuning. De bescheiden museumcollectie van Parcum werd vindingrijk aangevuld met beeldprojecties en creatieve activiteiten om een rijk pallet aan kunstervaringen te kunnen aanbieden.”

Doorheen het traject gingen deelnemers anders kijken naar kunst. Ze ervaarden die als verbredend, vernieuwend en vooral verdiepend en dat zette hen aan tot een (hernieuwd) engagement met kunst en cultuur.  

Er gingen bij mij deurtjes open. En bij de anderen ook” 

                                                                              deelneemster Myriam

“Aan het traject meedoen komt niet met een garantiekaartje dat ook je gezondheid erdoor verbetert”,  verduidelijkt Lieve.  “Niet iedereen wordt aangesproken door kunst of gaat in op de spiegel die kunst voorhoudt. Wie niet te maken kreeg met negatieve gebeurtenissen buiten het traject voelde zich na de kunstkuur mentaal fitter en algemeen gezonder dan voordien.  Vooral het sociaal leven ging erop vooruit. Deelnemers deden ook iets minder beroep op de eerstelijnszorg.” 

“De kunstkuur bleek bovendien een katalysator om actie te ondernemen rond vrijetijd, connecteren met de wereld, job heroriëntering of fysieke beweging”, stelt Anemie. 

“Mooi meegenomen: ook het mentaal welbevinden van de begeleiders kreeg een boost.” 

Aan de slag?

 

Een traject met kunst blijkt dus ook in Vlaanderen haalbare kaart en kan welzijnsbevorderend werken, maar wel onder bepaalde voorwaarden. Een goede samenwerking en overleg tussen de culturele, gezondheids- en welzijnssector, het uitwerken van een ethische gedragscode, richtlijnen en een specifieke opleiding voor begeleiders zijn belangrijk om KOV duurzaam en kwaliteitsvol uit te rollen in Vlaanderen.

Met de studiebevindingen willen  de onderzoekers Vlaamse beleidsmakers in de cultuur- en gezondheidssector inspireren om aan de slag te gaan met welzijnstrajecten met kunst in de eerstelijn. Het Leuvense pilootproject bewees alvast dat het kan en dat het werkt. 

 

een buffetje om van te proeven

Bibliografie

Bibliografie

 

Boeken

Aerts, Dora  en Lieve Nagels. “Goed in je vel met kunst! Publieksbemiddeling in trajecten met kunst voor welzijn in het museum. Syllabus in het kader van het OPO Publieksbemiddeling van de KU Leuven masteropleiding Kunstwetenschappen, ongepubliceerd, 2024.

Altena, Arie. Wat is community art? De sociale wending in de hedendaagse kunst. Rotterdam: V2_Publishing , 2016.

Bourdieu, Pierre. The Field of Cultural Production: Essays on Art and Literature. New York, Columbian University Press, 1993.

Chatterjee, Helen, and Guy Noble. Museums, Health and Well-Being. Farnham: Ashgate, 2013.

de Braekeleer, Jan. Actieve kunsteducatie: een algemene methodiek. Wisper, 2003.

De Nil, Bart, (ed.). Tackling Poverty Through Heritage. Towards a framework for Community Museums. Brussels: FARO (Flemish interface centre for cultural heritage): december 2016.

De Nil, Bart, (ed.).  Cultureel erfgoed voor welzijn: Naar een raamwerk voor interventies met cultureel erfgoed voor welzijn en gezondheid. Brussel: Politeia, 2018. 

Heijnders, Miriam en Jan J. Meijs. Handboek Welzijn op Recept- zorg en welzijn maken samen het verschil. Houten: bohn stafleu van loghum, 2019.

Ikink, Jasper GM, S. M. Lamers, and J. M. Bolier. De Warwick-Edinburgh Mental Well-being Scale (WEMWBS) als meetinstrument voor mentaal welbevinden in Nederland. Masterthesis Psychologie, Universiteit Twente: Enschede, The Netherlands, 2012.

Kai-Kee, Elliott, Lissa Latina, and Lilit Sadoyan. Activity-Based Teaching in the Art Museum: Movement, Embodiment, Emotion. place of publication not identified: [publisher not identified], 2020. 

Kerre, Tessa. Kunst op voorschrift. Een pleidooi voor de integratie van kunsten in de zorg. Gent: Academia Press, 2022.

Lefebvre, Augustin,  Cekaite, Asta, Nyikos, Julia and Deme, Edina. Developing Communication Skills Through Art Facilitators' resource book. Cooba project, 2021, e book

Mooss vzw, Van Eeckhout, Marijke. Kunst en Erfgoededucatie, theorie en praktijk. Leuven/Den Haag: Acco, 2013.

Nagels, Lieve. Kunst op Voorschrift, momentum en state of the art. Bachelor paper Kunstwetenschappen, academiejaar 2022-2023. Ingediend september 2023, ongepubliceerd.

Parcum. Doelstellingenkader Museum 2024-2028. Parcum Leuven, ongedateerd, ongepubliceerd.

Roose, Henk en Meuleman, Bart. Methodologie van de sociale wetenschappen. Een inleiding. Gent: Academia Press, 2014.

Trienekens, Sandra. Participatieve kunst. Gewoon kunst in moeilijke omstandigheden. RotterdamV2_Publishing,  2020.

Van Gool, Lieve. Verbindende communicatie voor toegepaste psychologie. Eerste editie. Leuven: Acco learn, 2022.

Voets, Annemie. Musea en sociale inclusie: op zoek naar goede praktijken. Bachelor paper Kunstwetenschappen, academiejaar 2023-2024. Ingediend januari 2024, ongepubliceerd.

Yenawine, Philip. Visual Thinking Strategies: Using Art to Deepen Learning across School Disciplines. Third printing 2014, Cambridge, Massachusetts: Harvard Education Press, 2014

 

Artikels

Alderwick, Hugh A.J., Laura M. Gottlieb, Caroline M. Fichtenberg, and Nancy E. Adler. “Social Prescribing in the U.S. and England: Emerging Interventions to Address Patients’ Social Needs.” American journal of preventive medicine 54, no. 5 (2018): 715–718.

Bekkering, Geertruida, Corremans, Marleen, Gemignani, Marco, Gerber, Nancy; Goderis, Lode Kaewma, Sumuttana Khammathi, Adchara,  Steel, Jonas, Hannes, Karin. Culture-based “Prescribing to improve mental health: a scoping review protocol.”  JBI Evid Synth 2023; 21(8):1679–1686.

Bergman, Paula, David Rusaw, Pia H Bülow, Mikael Skillmark, and Inger Jansson. “Effects of Arts on Prescription for Persons with Common Mental Disorders and/or Musculoskeletal Pain: A Controlled Study with 12 Months Follow-Up.” Cogent Public Health 10, no. 1 (2023). doi:10.1080/27707571.2023.2234631.

Braun, Virginia, and Victoria Clarke. “Using Thematic Analysis in Psychology.” Qualitative research in psychology 3, no. 2 (2006): 77–101.

Bungay, H, A Jensen, and N Holt. “Critical Perspectives on Arts on Prescription.” Perspectives in Public Health, 2023, 17579139231170776–17579139231170776. doi:10.1177/17579139231170776.

Chatterjee, Helen J., Paul M. Camic, Bridget Lockyer, and Linda J. M. Thomson. “Non-Clinical Community Interventions: a Systematised Review of Social Prescribing Schemes.” Arts & health 10, no. 2 (2018): 97– 123.

Cleemput I. “Social preference valuations set for EQ-5D health states in Flanders, Belgium.” Eur J Health Econ., 11(2) (2010 Apr): 205-13. doi: 10.1007/s10198-009-0167-0. Epub 2009 Jul 7. PMID: 19582490.

Clift, Stephen, Kate Phillips, and Stephen Pritchard. “The Need for Robust Critique of Research on Social and Health Impacts of the Arts.” Cultural Trends 30, no. 5 (2021): 442–59.

Crone, Diane M, Rachel C Sumner, Colin M Baker, Elizabeth A Loughren, Samantha Hughes, and David V.B James. “‘Artlift’ Arts-on-Referral Intervention in UK Primary Care: Updated Findings from an Ongoing Observational Study.” European Journal of Public Health 28, no. 3 (2018): 404–9. 

Cuypers, Koenraad, Steinar Krokstad, Turid Lingaas Holmen, et.al. “Patterns of Receptive and Creative Cultural Activities and Their Association with Perceived Health, Anxiety, Depression and Satisfaction with Life among Adults: The HUNT Study, Norway.” Journal of Epidemiology and Community Health (1979) 66, no. 8 (2012): 698–703. 

de Jong Gierveld, J, en T van Tilburg. ‘A shortened scale for overall, emotional and social loneliness’. Tijdschrift voor gerontologie en geriatrie 39, nr. 1 (2008): 4-15.

Dekeyzer, Brigitte.  “From Within the Body: Proprioceptive Art Experiences in the Museum.” Journal of visual literacy 41. no. 1, (2022): 29–45.

D’hamers, Katrijn en Hildegarde Van Genechten.  “Vertragen, verstillen, in het nu zijn : slow art.” Faro: tijdschrift over cultureel erfgoed, 2019: 8-11.

Farmer, Tracy, Kerry Robinson, Susan J Elliott, and John Eyles. “Developing and Implementing a Triangulation Protocol for Qualitative Health Research.” Qualitative Health Research 16, no. 3 (2006): 377–94.

Huber, M, J Knottnerus, L Green, ea. .“How Should We Define Health?” BMJ 343, n° 7817,(2011):  d4163-237. 

Hutchinson, Claire Louise, Angela Berndt, Deborah Forsythe, et.al.. “Valuing the Impact of Health and Social Care Programs Using Social Return on Investment Analysis: How Have Academics Advanced the Methodology? A Systematic Review.” BMJ open 9, no. 8 (2019): e029789–e029789. 

Jensen, Anita, Theodore Stickley, Wenche Torrissen, et.al.. “Arts on Prescription in Scandinavia: a Review of Current Practice and Future Possibilities.” Perspectives in public health 137, no. 5 (2017): 268–274. 

Jensen, Anita. “Culture Vitamins – an Arts on Prescription Project in Denmark.” Perspectives in Public Health 139, no. 3 (2019): 131–36. 

Karagöz, Deniz, Selin Kama, and Muzaffer Uysal. “Examining the Relationships between Mindfulness, Eudaimonic and Hedonic Experiences, Place Attachment, Loyalty: The Moderating Role of Flow.” Journal of Leisure Research, (2024): 1–26.

Lucassen, Peter, Imke Rasing, Huub ter Haar, Henk Schers, and Tim olde Hartman. “Wat te doen aan de sociale oorzaken van ziekte?” Huisarts en wetenschap 65, no. 11 (2022): 21–23. 

Martin, Lily, et al. “Creative Arts Interventions for Stress Management and Prevention-a Systematic Review.” Behavioral Sciences, vol. 8, no. 2, (2018): 28– 

Mastandrea, Stefano, Fridanna Maricchiolo, Giuseppe Carrus, et.al.. “Visits to Figurative Art Museums May Lower Blood Pressure and Stress.” Arts & health 11, no. 2 (2019): 123–132.

Morse, Daniel F, Sahil Sandhu, Kate Mulligan, Stephanie Tierney, et al.. “Global Developments in Social Prescribing.” BMJ global health 7, no. 5 (2022): e008524– 

O’Cathain, Alicia, Elizabeth Murphy, and Jon Nicholl. “Three Techniques for Integrating Data in Mixed Methods Studies.” BMJ 341, no. 7783 (2010): 1147–50.

O’Donnell, Shane, Maria Lohan, John L Oliffe, et.al..“Men’s mental health and the arts: perceived benefits and dynamics of engagement.” Health Promotion International, Volume 38, Issue 4, (August 2023): daad092 ,

Phalet, Elena, (met de medewerking van Isabel Vermote). “Museum op Maat”. Science connection, het magazine van Federaal Wetenschapsbeleid, no 71, (mei-juli 2024) www.scienceconnection.be71sci_nl.pdf (belspo.be)

Polley MJ, Bertotti M, Kimberlee R. “A review of the evidence assessing impact of social prescribing on healthcare demand and cost implications”. University of Westminster, (2017). Available at: Microsoft Word - Polley et al Evidence summary of SP FINAL V3.docx (westminster.ac.uk) 

Scheffer, Ruben D, en Maria E. T. C van den Muijsenbergh. “Integrale zorg: ervaringen en opvattingen van huisartsen”. TSG : tijdschrift voor gezondheidswetenschappen 97, nr. 1-2 (2019): 48-54. doi:10.1007/s12508-019-0214-x. 

Smits, F.T, Brouwer, H.J., Ter Riet, G. en H.C. Van Weert. “Epidemiology of frequent attenders: A 3-year historic cohort study comparing attendance, morbidity and prescriptions of one-year and persistent frequent attenders.”  BMC Public Health, 9, 36. 

Stewart-Brown S, Tennant A, Tennant R, et.al.. “Internal construct validity of the Warwick-Edinburgh mental well-being scale (WEMWBS): a Rasch analysis using data from the Scottish health education population survey.” Health Qual Life Outcomes, 1(7), (2009):1–8.

Tennant, Ruth, et al. “The Warwick-Edinburgh Mental Well-Being Scale (WEMWBS): Development and UK Validation.” Health and Quality of Life Outcomes, vol. 5, no. 1, (2007): 63–63.

Tymoszuk, Urszula, Rosie Perkins, Neta Spiro, et.al.. “Longitudinal Associations Between Short-Term, Repeated, and Sustained Arts Engagement and Well-Being Outcomes in Older Adults.” The journals of gerontology. Series B, Psychological sciences and social sciences 75, no. 7 (2020): 1609–1619.

Vaandrager, Lenneke. “Een salutogene visie op gezondheid.” Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen, vol91, (2013): 136.

van de Venter, E, and AM Buller. “Arts on Referral Interventions: A Mixed-Methods Study Investigating Factors Associated with Differential Changes in Mental Well-Being.” Journal of Public Health (Oxford, England) 37, no. 1 (2015): 143–50. 

Warran, Katey, Alexandra Burton, and Daisy Fancourt. “What are the active ingredients of ‘arts in health’ activities? Development of the Ingredients iN ArTs in hEalth (INNATE) framework.” Wellcome open Research 7 (2022): 10 

Warwick-Edinburgh Mental Wellbeing Scale (WEMWBS) © University of Warwick 2006, all rights reserved. Tennant, 2007, Stewart-Brown 2009. 

Wilson, Lesley, Wendy Bryant, Frances Reynolds, et.al. “Therapeutic outcomes in a museum? ’You don’t get them by aiming for them.’ How a focus on arts participation promotes inclusion and well-being.” Arts & Health, 7(3) (2015): 202–215.

Zabelina, Darya L, Rebecca A White, Amanda Tobin, et.al. “The Role of Mindfulness in Viewing and Making Art in Children and Adults.” Mindfulness 11, no. 11 (2020): 2604–12.

 

Rapporten/Internet adressen: alle laatst geraadpleegd op 12 augustus 2024

Belfiore, Eleonora. The Social Impacts of the Arts – Myth or Reality? Policy Exchange Limited, 2006.  (PDF) The social impacts of the arts–myth or reality? | Eleonora Belfiore - Academia.edu

Bone, Jessica, and Daisy Fancourt. Arts, Culture & the Brain: A Literature Review and New Epidemiological Analyses. University College London (UCL), Institute of Epidemiology & Health Care, 2022.  https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/10154961

Fancourt, Daisy, Saoirse, Finn.  What is the evidence on the role of the arts in improving health and wellbeing? A scoping review.World Health Organization, Regional Office for Europe. 2019.  https://apps.who.int/iris/handle/10665/329834 

Kwakernaak, Maarten,  Freek de Meere en Maaike van Kapel. Doet kunst het goed? -de betekenis van kunst op Recept in Nieuwegein. Utrecht: Verwey-Joncker Instituut, (2019). https://www.verwey-jonker.nl/wp-content/uploads/2019/06/116022_Kunst_op…;

Maheswaran et al., Health and Quality of Life Outcomes 2012, 10, 156 http://www.hqlo.com/content/10/1/156

The CultureForHealth Report,dec 22.  Final_C4H_FullReport_small.pdf (cultureforhealth.eu)

Verboven, Nathalie en Annick Schramme. Analyse Grootschalig Publieksonderzoek Museum22, Universiteit Antwerpen: Kenniscentrum Cultuurmanagement en Cultuurbeleid, onderzoek in partnerschap ICOM (International Council of Museums) (Belgium) Flanders en Local Market Research, 2023,   Microsoft Word - FINAAL rapport publieksonderzoek musea 9 feb 2023.docx (icom-belgium-flanders.be)

 

Andere webadressen: alle laatst geraadpleegd op 12 augustus 2024

Arts on Prescription: 

https://massculturalcouncil.org/documents/arts_on_prescription_field_guide.pdf

https://www.gezondleven.be/projecten/bewegen-op-verwijzing

 https://home.fsw.vu.nl/tg.van.tilburg/manual_loneliness_scale_1999.html#scale_items

https://euroqol.org/information-and-support/euroqol-instruments/eq-5d-5l/

https://nl.wikipedia.org/wiki/Focussen

 

Welke methodieken kunt u inzetten? | FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw

https://faro.be/blogs/mieke-van-doorselaer/welzijn-zorg-en-erfgoed-samen-sterk             

Welzijn, zorg en erfgoed: samen sterk | FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel     erfgoed vzw   

https://faro.be/blogs/mieke-van-doorselaer/start-van-het-lerend-netwerk…; cultureel-erfgoed 

https://faro.be/blogs/katrijn-dhamers/take-notice-mindfulness-het-museum

https://faro.be/blogs/bart-de-nil/piloottrajecten-erfgoedcollecties-gezondheid-en-welzijn

Hoe gebruikt u slow art in uw erfgoedpraktijk? | FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw

ICOM, International Council of Museums,   new museum definition 2024

https://icom.museum/en/resources/standards-guidelines/museum-definition/

Koning Boudewijn Stichting  (KBS)  - Fonds Dr. Daniel De Coninck 

https://www.fondsdanieldeconinck.be/story/kunst-op-verwijzing/

Levenskwaliteit - Naar een gezond België (gezondbelgie.be)

Mentaal welbevinden: een maat van geluk | Gezond Leven 

MOMA: MoMA | Meet Me Research and Development

KMSKB: Toegankelijkheid: Museum op Maat – Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (fine-arts-museum.be)

https://arts.ufl.edu/academics/center-for-arts-in-medicine/programs/arts-in-medicine/

https://www.ucl.ac.uk/arts-sciences/study/postgraduate-study/masc-creative-health/masc-creative-health-degree-structure

https://www.iph.nl/positieve-gezondheid/wat-is-het/

 Gender- en sekseverschillen in de geestelijke gezondheid | RoSa vzw 

https://nl.wikipedia.org/wiki/Salutogenese   

Sociale determinanten van gezondheid | Gezond Leven

 Visual Thinking Strategies: vertel maar wat je ziet - LKCA

Vormingstraject: Hoe zet je kunst en erfgoed in voor welzijn? Vijf methodieken voor verbinding | VVBAD

www.kunstopverwijzing.be

Welzijn op Verwijzing (squarespace.com)

WISPER | Visie en waarden

 

 

Download scriptie (3.02 MB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2024
Promotor(en)
prof. dr. Brigitte Dekeyzer (kunstwetenschappen - KU Leuven) en prof. dr. Lode Godderis (geneeskunde - KU Leuven)