“Help! Ik zit vast!”

Nele
Verdickt
  • Nele
    Verdickt

Less Fixation More Freedom: Alternatieven voor vrijheidsbeperkende maatregelen in een woonzorgcentrum. 

Het overschakelen van vrijheidsbeperkende maatregelen (VBM) naar alternatieven is een topic dat de laatste jaren steeds belangrijker wordt binnen woonzorgcentra in Vlaanderen en over de hele wereld. Met de vergrijzing van de bevolking en de toenemende complexiteit van de zorgbehoeften, groeit ook de aandacht voor de kwaliteit van zorg en de ethische vraagstukken rond vrijheidsbeperking. Toch worden ouderen nog regelmatig onderworpen aan een vrijheidsbeperkende maatregel. 

In mijn bachelorproef wordt vooral gekeken naar de meest bekende vorm van VBM, namelijk de fysieke fixatie. Deze vorm wordt gekenmerkt door het beperken van de bewegingsvrijheid door middel van materialen zoals enkelbanden, polsbanden en bedsponden.  

 

Hoe vaak komt fysieke fixatie nog voor?  

In Vlaanderen daalt het gebruik van VBM elk jaar met een paar procent maar toch blijft het gebruik ervan vrij hoog. Volgens het Vlaams instituut kwaliteit van zorg werd in 2021 overdag bij maar liefst 17,3% van de bewoners minstens één keer een vrijheidsbeperkende maatregel (VBM) toegepast. Tijdens de nacht stijgt dit percentage naar 34,4%.  

De grootste schuldige voor het behalen van deze percentages is het gebruik van bedhekken. Deze vorm van VBM lijkt onschuldig, toch is het dat niet.  

 

Gevolgen van fysieke fixatie 

De toepassing van VBM is zeker niet zonder gevolgen. Het gebruik hiervan kan leiden tot zowel fysieke als mentale complicaties, zoals decubitus, vallen en functionele achteruitgang en mentale gevolgen zoals angst en een laag zelfbeeld tot zelfs overlijden door verstikking.  

Bij het gebruik van bedhekken is het risico op ernstige letsels zelfs groter dan wanneer ze niet worden gebruikt. Een oudere zorgvrager die nog mobiel is, kan bijvoorbeeld over het bedhekken klimmen en zo van een hogere afstand vallen, met hierdoor grotere schade bij de oudere tot gevolg. 

 

Waarom wordt het dan toch nog toegepast? 

Er zijn verschillende redenen waarom vrijheidsbeperkende maatregelen worden gebruikt. Doorgaans worden ze toegepast in situaties waarbij de patiënt een bedreiging vormt voor zichzelf of voor zijn omgeving of om een zorgvrager onder controle te houden. Daarnaast worden ze ook gebruikt om te voorkomen dat een levensnoodzakelijke therapie wordt onderbroken. Zoals bij het uittrekken van medisch materiaal. In sommige gevallen zijn ze dus wel zeker nodig.  

Vaak wordt het ook toegepast in het kader van valpreventie maar uit onderzoek blijkt dat het gebruik van VBM net meer of grotere valincidenten tot gevolg heeft.  

Er zijn bepaalde risicofactoren voor de toepassing van VBM.  Deze kunnen opgedeeld worden in patiëntgerelateerde en niet- patiëntgerelateerde risicofactoren. Deze factoren geven weer wanneer en bij wie we zeker op onze hoede moeten zijn voor het toepassen van VBM. 

 

Hoe dan naar meer alternatieven?  

De nadelige gevolgen en het mensonwaardig handelen, gekoppeld aan VBM geven de noodzaak aan om over te stappen naar alternatieven die geen of minder zware gevolgen hebben.   

Het doel van deze bachelorproef was niet alleen om een aantal alternatieven te vinden maar ook om te kijken hoe we de stap naar deze alternatieven kleiner te maken.  

Want hoewel de toepassing van VBM een B1-handeling betreft en de verpleegkundige dus de verantwoordelijkheid heeft om al dan niet vrijheidsbeperkende maatregelen toe te passen, blijkt uit studies dat net de VP weinig kennis heeft over de gevolgen, risicofactoren en welke alternatieven kunnen toegepast worden.  

Na verder onderzoek, heb ik een prototype uitgewerkt dat opgedeeld kan worden in drie delen.  Het doel van dit prototype was om de stap naar alternatieven laagdrempeliger te maken en de kennis bij verpleegkundigen en zorgkundigen te vergroten zodat ze een weloverwogen beslissing kunnen maken.  

Prototype 1: De overzichtstabel 

Het eerste deel van het prototype is een overzichtstabel die de stap naar alternatieven laagdrempelig moet maken. Tegenover elke reden voor de toepassing van VBM worden in deze tabel een aantal alternatieven als optie gegeven. Zo kunnen verpleegkundigen gemakkelijker zien welke alternatieven ze kunnen toepassen voor een bepaald probleem. 

Prototype 2: bijscholing voor verpleegkundigen 

In het tweede voorstel wordt er een bijscholing voorzien die is opgesplitst in 4 delen. De info die hierin werd opgenomen is gebaseerd op relevante punten uit de literatuur.

 In deel 1 wordt de theorie van fysieke fixatie toegelicht zoals de definitie, gevolgen, redenen en de juridische kant. Ook wordt er een inleefmoment georganiseerd waardoor de zorgverlener door exposure wordt blootgesteld aan de ervaring van de bewoner. 

In deel 2 worden de alternatieven en de overzichtstabel uitgebreid besproken.  

In deel 3 wordt dieper ingegaan op hoe men moet omgaan met moeilijk hanteerbaar gedrag. Alternatieven die hierbij kunnen helpen zijn bijvoorbeeld de kleurenobservatieschaal of het signaleringsplan. 

Ten slotte wordt in deel 4 alle geleerde kennis toegepast op casussen zodat er een goede overgang kan plaatsvinden naar de echte werkvloer.  

Prototype 3: de deurhangers 

Het 3e en laatste deel van het prototype zijn de deurhangers. Op de deurhangers komen stellingen te staan die op de andere kant bekrachtigd of ontkracht worden. Via de deurhangers wordt getracht om het onderwerp op de afdeling levendig te houden en het gesprek open te  

trekken onder zorgverleners. Bijkomend wordt via deze stellingen de educatie verdergezet. 

 

Tot slot 

Vrijheidsbeperkende maatregelen en vooral bedhekken worden nog geregeld toegepast binnen woonzorgcentra ondanks het feit dat verschillende onderzoeken aantonen dat het gebruik ervan af te raden is. De gevolgen kunnen namelijk groot zijn.  Daarom is het noodzakelijk om zoveel mogelijk over te schakelen naar alternatieven.  

Hoewel de prototypes die gepresenteerd worden in de bachelorproef nog niet zijn getest in het werkveld, bieden ze mogelijk een handvat om op verder te bouwen.  

Met deze proef hoop ik dan ook de aanzet te geven om verder creatief na te denken over mogelijke alternatieven, educatie en handvaten voor de implementatie en het gebruik van alternatieven. 

Bibliografie

ABCs-methode. (n.d.). Zorg Voor Beter.Nl. Retrieved February 12, 2024, from https://www.zorgvoorbeter.nl/kennis-delen/tools/abcs-methode

Abraham, J., Hirt, J., Richter, C., Köpke, S., Meyer, G., & Möhler, R. (2022). Interventions for preventing and reducing the use of physical restraints of older people in general hospital settings. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2022(8). https://doi.org/10.1002/14651858.CD012476.pub2

Abraham, J., Kupfer, R., Behncke, A., Berger-Höger, B., Icks, A., Haastert, B., Meyer, G., Köpke, S., & Möhler, R. (2019). Implementation of a multicomponent intervention to prevent physical restraints in nursing homes (IMPRINT): A pragmatic cluster randomized controlled trial. International Journal of Nursing Studies, 96, 27–34. https://doi.org/10.1016/J.IJNURSTU.2019.03.017

Adriaansen, M., & Peters, J. (2018). Leiderschapsontwikkeling van verpleegkundigen. In Leiderschapsontwikkeling van verpleegkundigen. Bohn Stafleu van Loghum. https://doi.org/10.1007/978-90-368-2127-8

Vilans. (2020). Alternatievenbundel: Inspiratie voor vrijwillige én passende zorg.

Ambrosi, E., Debiasi, M., Longhini, J., Giori, L., Saiani, L., Mezzalira, E., & Canzan, F. (2021). Variation of the Occurrence of Physical Restraint Use in the Long-Term Care: A Scoping Review. International Journal of Environmental Research and Public Health 2021, Vol. 18, Page 11918, 18(22), 11918. https://doi.org/10.3390/IJERPH182211918

Amnesty International. (n.d.). Universele Verklaring van de Rechten van de Mens -. Retrieved May 18, 2024, from https://www.amnesty.nl/encyclopedie/universele-verklaring-van-de-rechte…

Bellenger, E., Ibrahim, J. E., Bugeja, L., & Kennedy, B. (2017). Physical restraint deaths in a 13-year national cohort of nursing home residents. Age and Ageing, 46(4), 688–693. https://doi.org/10.1093/AGEING/AFW246

Bellenger, E. N., Ibrahim, J. E., Lovell, J. J., & Bugeja, L. (2017). The Nature and Extent of Physical Restraint–Related Deaths in Nursing Homes: A Systematic Review. Https://Doi.Org/10.1177/0898264317704541, 30(7), 1042–1061. https://doi.org/10.1177/0898264317704541

Departement Zorg. (2019, September 11). Bewoners woonzorgcentra minder gefixeerd. Ook meer aandacht. https://zorg-en-gezondheid.be/nieuws/bewoners-woonzorgcentra-minder-gef…

Bleijlevens, M. H. C., Wagner, L. M., Capezuti, E., & Hamers, J. P. H. (2016). Physical Restraints: Consensus of a Research Definition Using a Modified Delphi Technique. Journal of the American Geriatrics Society, 64(11), 2307–2310. https://doi.org/10.1111/JGS.14435

Brugnolli, A., Canzan, F., Mortari, L., Saiani, L., Ambrosi, E., & Debiasi, M. (2020). The Effectiveness of Educational Training or Multicomponent Programs to Prevent the Use of Physical Restraints in Nursing Home Settings: A Systematic Review and Meta-Analysis of Experimental Studies. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(18), 1–27. https://doi.org/10.3390/IJERPH17186738

Cho, E., & Min, D. (2024). Use of physical restraints on older adults in South Korean nursing homes: a multicenter study. Scientific Reports, 14(1), 394. https://doi.org/10.1038/S41598-023-50897-5

Chou, M. Y., Hsu, Y. H., Wang, Y. C., Chu, C. S., Liao, M. C., Liang, C. K., Chen, L. K., & Lin, Y. T. (2020). The Adverse Effects of Physical Restraint Use among Older Adult Patients Admitted to the Internal Medicine Wards: A Hospital-Based Retrospective Cohort Study. Journal of Nutrition, Health and Aging, 24(2), 160–165. https://doi.org/10.1007/s12603-019-1306-7

Departement zorg. (n.d.). Inleiding definities vrijheidsbeperkende maatregelen. Zorg-En-Gezondheid.Be. Retrieved October 8, 2023, from https://www.zorg-en-gezondheid.be/sites/default/files/2022-04/Begrippen…

Doedens, P. (2019). Invloed educatie op praktijk vrijheidsbeperking. TVZ - Verpleegkunde in Praktijk En Wetenschap, 129(6), 50–51. https://doi.org/10.1007/s41184-019-0120-3

Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen. (n.d.). Vallen voorkomen in een woonzorgcentrum. Valpreventie.Be. Retrieved May 17, 2024, from https://www.valpreventie.be/vallen-voorkomen-in-een-woonzorgcentrum

FOD Volksgezondheid. (2016, March 30). Welke zijn de rechten van de patiënt? https://www.health.belgium.be/nl/gezondheid/zorg-voor-jezelf/patientent…

Zorgbelang Inclusief. (n.d.). Gesprekskaarten Wet zorg en dwang | Brochure | Informatiepunt dwang in de zorg. 2020. Retrieved February 8, 2024, from https://www.dwangindezorg.nl/wzd/documenten/publicaties/implementatie/w…

Government Department of Health, A. (n.d.). Overview of restrictive practices.

Guvercin, C. H., Samur, M., & Gurkan, K. P. (2018). The Other Side of the Coin: Nurses’ Views and Behavior on Physical Restraint-Cemal Huseyin Guvercin et al. Acta Bioethica, 24(2), 253–264.

Hakverdioğlu Yönt, G., Kisa, S., & Princeton, D. M. (2023). Physical Restraint Use in Nursing Homes—Regional Variances and Ethical Considerations: A Scoping Review of Empirical Studies. Healthcare, 11(15). https://doi.org/10.3390/HEALTHCARE11152204

Zorggroep Zusters van Berlaar. (2018). Handleiding Fysieke Fixatie.

Heeren, P., de Water, G. Van, De Paepe, L., Boonen, S., Vleugels, A., & Milisen, K. (2014). Staffing levels and the use of physical restraints in nursing homes: A multicenter study. Journal of Gerontological Nursing, 40(12), 48–54. https://doi.org/10.3928/00989134-20140407-03

Huynh, D., Lee, O. N., An, P. M., Ens, T. A., & Mannion, C. A. (2021). Bedrails and Falls in Nursing Homes: A Systematic Review. Clinical Nursing Research, 30(1), 5–11. https://doi.org/10.1177/1054773820907805/SUPPL_FILE/APPENDIX_1.PDF

Koczy, P., Becker, C., Rapp, K., Klie, T., Beische, D., Büchele, G., Kleiner, A., Guerra, V., Rißmann, U., Kurrle, S., & Bredthauer, D. (2011). Effectiveness of a multifactorial intervention to reduce physical restraints in nursing home residents. Journal of the American Geriatrics Society, 59(2), 333–339. https://doi.org/10.1111/J.1532-5415.2010.03278.X

Kong, E. H., & Evans, L. K. (2012). Nursing staff views of barriers to physical restraint reduction in nursing homes. Asian Nursing Research, 6(4), 173–180. https://doi.org/10.1016/j.anr.2012.10.007

K.B. 18 juni. (1990). Koninklijk besluit van 18 juni 1990 houdende vaststelling van de lijst van de technische verpleegkundige verstrekkingen en de lijst van de handelingen die door een arts of een tandarts aan beoefenaars van de verpleegkunde kunnen worden toevertrouwd, alsmede de wijze van uitvoering van die verstrekkingen en handelingen en de kwalificatievereisten waaraan de beoefenaars van de verpleegkunde moeten voldoen. Belgisch Staatsblad, 23232.

Lampo, E., Degryse, B., Glorieux, F., Dessin LUCAS Leuven Virginie Carlassara, J. K., Lauwers, H., & Vermeulen, B. (2016). Slimme technologie als alternatief voor fysieke fixatie: eindrapport.

Lee, D. C. A., Robins, L. M., Bell, J. S., Srikanth, V., Möhler, R., Hill, K. D., Griffiths, D., & Haines, T. P. (2021). Prevalence and variability in use of physical and chemical restraints in residential aged care facilities: A systematic review and meta-analysis. International Journal of Nursing Studies, 117, 103856. https://doi.org/10.1016/J.IJNURSTU.2020.103856

Liang, S. H., & Huang, T. T. (2023). The optimal intervention for preventing physical restraints among older adults living in the nursing home: A systematic review. Nursing Open, 10(6), 3533. https://doi.org/10.1002/NOP2.1632

Luykx, J. J., Tijdink, J. K., Vinkers, C. H., & de Witte, L. D. (2023). Acute psychiatrie (Tweede druk). Bohn Stafleu van Loghum.

Milisen, K. , Vlaeyen, E. , Coussement, J. , Leysens, G. , Van der Elst, E. , Boonen, S. , Adriaenssens, J. , Bautmans, I. , Boone, A. , Cambier, D. , De Coninck, L. , Delbaere, K. , De Keyser, K. , Descamps, J. , Goemaere, S. , Govaerts, F. , Griep, L. , Hamblok, T. , Logist, R. , … Dejaeger, E. (2012). Valpreventie in Woonzorgcentra. www.uitgeverijacco.be

Minguell, C., Gassó, A. M., Martin-Fumadó, C., Gómez-Durán, E. L., & Arimany-Manso, J. (2024). Physical restraints in nursing homes: A qualitative study with multiple stakeholders. Nursing Open, 11(1). https://doi.org/10.1002/NOP2.2078

Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., Altman, D. G., Antes, G., Atkins, D., Barbour, V., Barrowman, N., Berlin, J. A., Clark, J., Clarke, M., Cook, D., D’Amico, R., Deeks, J. J., Devereaux, P. J., Dickersin, K., Egger, M., Ernst, E., Gøtzsche, P. C., … Tugwell, P. (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: the PRISMA statement. PLoS Medicine, 6(7). https://doi.org/10.1371/JOURNAL.PMED.1000097

Möhler, R., Richter, T., Köpke, S., & Meyer, G. (2023). Interventions for preventing and reducing the use of physical restraints for older people in all long-term care settings. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2023(7). https://doi.org/10.1002/14651858.CD007546.PUB3/INFORMATION/EN

Pivodic, L., Smets, T., Gambassi, G., Kylänen, M., Pasman, H. R., Payne, S., Szczerbińska, K., Deliens, L., & Van den Block, L. (2020). Physical restraining of nursing home residents in the last week of life: An epidemiological study in six European countries. International Journal of Nursing Studies, 104. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2019.103511

Registered Nurses’ Association of Ontario. (2012). Promoting Safety: Alternative Approaches to the Use of Restraints Clinical Best Practice Guidelines. www.rnao.org/bestpractices

Pu, H., Zhang, X., Luo, L., Yu, Q., Feng, X., Yan, L., & Zhang, Y. (2023). Use of physical restraints and its associated risk factors in the aged care facilities: A multicentre cross-sectional study. Journal of Clinical Nursing, 32(13–14), 3504–3515. https://doi.org/10.1111/JOCN.16406

Raveesh, B., Gowda, G., & Gowda, M. (2019). Alternatives to use of restraint: A path toward humanistic care. Indian Journal of Psychiatry, 61(Suppl 4), S693. https://doi.org/10.4103/PSYCHIATRY.INDIANJPSYCHIATRY_104_19

Rijken, D. J., Milisen, K., Christiaens, A., D’hondt, D., Jacobs, W., & Van De Voorde, W. (2020). Death due to physical restraint in healthcare institutions. Tijdschrift Voor Gerontologie En Geriatrie, 51(1), 1–19. https://doi.org/10.36613/tgg.1875-6832/2020.01.02

Robins, L. M., Lee, D. C. A., Simon Bell, J., Srikanth, V., Möhler, R., Hill, K. D., & Haines, T. P. (2021). Definition and Measurement of Physical and Chemical Restraint in Long-Term Care: A Systematic Review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(7). https://doi.org/10.3390/IJERPH18073639

Ruth Sierens, D., & Tim Opgenhaffen, en. (2022). Naar een juridisch conform fixatiebeleid in woonzorgcentra. Belgisch Tijdschrift Voor Sociale Zekerheid, 2, 219–249. https://publiek.departementwvg.be/Cobrha/Institutions/Search/Zorginspec….

Scheepmans, K., Milisen, K., Vanbrabant, K., Paquay, L., Van Gansbeke, H., & Dierckx de Casterlé, B. (2019). Factors associated with use of restraints on older adults with home care: A secondary analysis of a cross-sectional survey study. International Journal of Nursing Studies, 89, 39–45. https://doi.org/10.1016/J.IJNURSTU.2018.07.019

Hamers, J. (2017). The prevention and reduction of physical restraint use. In Dementia in Nursing Homes (pp. 219–228).

Sharifi, A., Arsalani, N., Fallahi-Khoshknab, M., & Mohammadi-Shahbolaghi, F. (2021). The principles of physical restraint use for hospitalized elderly people: an integrated literature review. Systematic Reviews, 10(1), 1–10. https://doi.org/10.1186/S13643-021-01676-8/TABLES/2

Steunpunt Welzijn Volksgezondheid & Gezin. (n.d.). Publicaties. Retrieved February 9, 2024, from https://www.steunpuntwvg.be/publicaties?&thema=&search=fixatie

Technische commissie voor verpleegkunde. (2019). Vragen en antwoorden 2010-2015 Update 2019. Federale Overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid, Veiligheid Van De Voedselketen En Leefmilieu.

Vermeulen, H., & Tiemens, B. (2015). Implementatie van evidence based practice. Implementatie van Evidence Based Practice. https://doi.org/10.1007/978-90-368-0824-8

Vlaams instituut kwaliteit van zorg. (2022). Sectorrapport 2021. https://zorgkwaliteit.be/woonzorgcentra

Vlaanderen. (n.d.). Belgische Grondwet. Retrieved May 18, 2024, from https://www.vlaanderen.be/inter/toolbox-toegankelijke-steden-en-gemeent…

Expertisecentrum Dementie Vlaanderen. (n.d.). Vrijheid en fixatie. Dementie.Be. Retrieved February 12, 2024, from https://www.dementie.be/themas/referentiekader/praktijktoepassingen/vri…

Ministerie van VWS. (2020). Wet zorg en dwang (Wzd) | Informatiepunt dwang in de zorg. https://www.dwangindezorg.nl/wzd

Willems, J., Passos, V. L., Hamers, J. P. H., & Bleijlevens, M. H. C. (2023). Professional caregivers’ perceived barriers hindering the prevention and reduction of involuntary treatment among older persons receiving long-term care: A mixed methods study. Journal of Clinical Nursing, 32(19–20), 7175–7192. https://doi.org/10.1111/JOCN.16796

Zorggroep Zusters van Berlaar. (2023). Visie-fysieke fixatie.

Zorggroep Zusters van Berlaar. (2020). Valpreventie procedure. In Valpreventie.

Download scriptie (3.22 MB)
Universiteit of Hogeschool
Thomas More Hogeschool
Thesis jaar
2024
Promotor(en)
Geert Peeters
Thema('s)