We zijn met z’n allen op weg naar een duurzame toekomst, zonder echt te weten waar we juist willen geraken. Maar wat als we nu eens dat radicaal en positief toekomstbeeld proberen te verbeelden zonder ons af te vragen hoe we er geraken? Stel je voor hoe een gemeenschap er zou kunnen uitzien die al haar leden (menselijke en niet-menselijke) laat floreren én de grenzen van de planeet respecteert. Een drastisch masterplan transformeert de huidige abdijsite van Herkenrode naar een plek waar tien verschillende met elkaar verweven architectuurprojecten deze klimaatdroom toch realiseren.
Een toekomst voor iedereen?
Willen we de toekomst leefbaar houden voor iedereen, dan moeten we evolueren naar een maatschappij die de klimaatsverandering beperkt tot een stijging van maximum 1,5°C en die ook de andere grenzen van de planeet niet overschrijdt. Dat moet op een manier die een goed leven biedt voor iedereen. Er zijn al veel initiatieven die aan deze toekomst werken (met wisselend succes), maar de nadruk ligt vaak op wat er opgegeven moet worden om ze te kunnen bereiken. Het voelt alsof we vooral moeten inleveren, minderen, opgeven en niet meer letten op wat er in de plaats kan komen. Bovendien krijgen we vaak doembeelden voorgeschoteld van hoe de toekomst er zal uitzien als we er niet in slagen om het tij te keren. Er wordt zelden verbeeld hoe alles eruit zou zien als we er wel in zouden slagen. Het doel van dit collectief werk is dan ook om net dat beeld van hoe het wel kan aan te bieden en dit in de vorm van een masterplan voor een collectieve aanpak van de Herkenrodesite.
Een handleiding voor een duurzaam ontwerp vanuit vijf perspectieven
Een 1,5°C society is een gemeenschap die zich houdt aan een aantal duurzame principes om te vermijden dat het klimaat verder verstoord wordt. Denk maar aan het minder gebruiken van energie, meer aandacht besteden aan biodiversiteit… Om op een andere manier naar het bestaande erfgoed te kunnen kijken, worden er aan de hand van vijf perspectieven enkele leidraden voor het ontwerp van een 1,5°C society voorgesteld. De ambitie is dus om een conceptueel kader te creëren aan de hand van literatuur. Dat kader staat voor enkele strategieën en principes waaraan de ontwerper zich kan houden om een duurzame toekomst te verbeelden. De onderzochte perspectieven zijn: de 1,5°C levensstijlen, de planetaire grenzen, emoties care en healing, het verleden en andere regeneratieve culturen. Uiteindelijk kunnen de voornaamste strategieën samengevat worden in deze tabel:
tabel met strategieën
Kansen voor een betere leefomgeving
Om nu effectief zo een gemeenschap te kunnen ontwikkelen staat er één vraag centraal: Hoe faalt de huidige abdijsite op het gebied van duurzaamheid? Uit een analyse van vijf verschillende thema’s wordt er een problemen- en kansenkaart opgesteld. Die kaart vat de kansen die momenteel niet benut worden en de problemen die zich voordoen samen en dit door rekening te houden met deze specifieke onderwerpen: wonen, (bouw)materialen, energie, mobiliteit en lokale voedselproductie.
kansenkaart met in het blauw de weergave van mogelijke verbeteringen door middel van pictogrammen
Duurzaamheid combineren met erfgoed: een flop in wording of toch een succes?
De problemen- en kansenkaart vormt de basis voor het masterplan. Dat masterplan houdt rekening met wat de natuur biedt en hoe de mens zich hieraan kan aanpassen. Op die manier keert het de dikwijls algemene redenering om.
Het plan zelf speelt in op drie grote problemen die opdoken in de voorafgaande analyse: de onderbenutting, de leegte en de lange keten van de abdijsite. Zo functioneert de erfgoedsite bijvoorbeeld vooral als toeristische bestemming en zijn wonen en andere voorzieningen verdwenen van de site, wat leidt tot een geïsoleerde plek. Daarnaast is de kern van de site verloren gegaan. Centrale functies zoals een gemeenschapshuis, huisvesting, plaatsen om te werken… ontbreken om de boel levendig te houden. Daarenboven merken we op landschappelijk vlak een versnippering van het landschap op. De
zelfvoorzienende gemeenschap die de abdij ooit was, is niet meer.
Om een oplossing te kunnen bieden voor deze problematiek wordt er een masterplan ontworpen bestaande uit twee delen: de kern en de stepping stones. De stepping stones zijn individuele architectuurprojecten die zich aan de rand van de abdijsite bevinden. Hun doel is om de verbinding met de nauwe context terug te versterken. De kern bestaat uit een geheel van individuele projecten die zowel het bestaande erfgoed terug gebruiken als nieuwe gebouwen toevoegen. Belangrijk is dat de natuur ook terug geïntegreerd wordt in de omgeving door de aanleg van parken.
Om te voldoen aan de energiebehoeftes wordt er nagedacht over alternatieve methodes om energie op te wekken en te verspreiden. De traditionele manier van denken wordt losgelaten. Biomeilers (installaties op basis van compost), windenergie en restwarmte (overtollige warmte uit andere toepassingen) zijn de voornaamste voorzieningen die toegepast worden.
masterplan voor de abdijsite van Herkenrode en de nabije omgeving
Een web van architectuurprojecten
De tien architectuurprojecten die deel uitmaken van het masterplan zijn sterk aan elkaar verbonden en leggen elk de nadruk op een ander aspect van duurzaamheid. De verschillende programma’s gaan met elkaar in interactie en creëren één groot, ecologisch geheel. Denk maar aan programma’s zoals huisvesting, mobiliteit, het productieve landschap, cultuur, afvalverwerking… Elk project is een belangrijke schakel in het geheel.
schema met weergave van de tien individuele projecten en hun onderlinge connecties
Dit groot, collectief project verbeeldt een duurzame toekomstvisie. Het geeft een gemeenschap weer waarin alle leden zich thuis voelen. Ook toont het aan welke meerwaarde het biedt om duurzaamheid mee te nemen in de toekomstige ontwikkeling van architectuur en dit op een experimentele, ontwerpende manier van onderzoeken. Duurzaamheid hoeft niet altijd geassocieerd te worden met doemscenario’s, maar kan een droom op zich zijn.
7 Key Structures for 1.5° Lifestyles | 1.5° Lifestyles. (z.d.). 1.5° Lifestyles. https://
onepointfivelifestyles.eu/news/7-key-structures-for-15deg-lifestyles
Aarhus Universiteit, Faculty of Arts,. (2016, juni 15). Bruno Latour: Why Gaia is not the Globe [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=7AGg-oHzPsM
Abdijsite Herkenrode. (2024) Abdijmolen. Abdijsite Herkenrode. Geraadpleegd op 12 april 2024, van https://www.abdijsiteherkenrode.be/domein/abdijmolen
Afval omzetten in een hulpbron: Hoe we koemest gebruiken om onze CO2-voetafdruk te verkleinen. (z.d.). https://www.benjerry.be. https://www.benjerry.be/nl/whatsnew/2022/01/turning-waste-into-a-resour…
Agentschap NL en klimaat. (2020). centraal stellen van duurzame energieambities in het gebiedsontwikkelingsproces.
Aquafin NV. (2024). Duurzaam verwarmen met riothermie. Geraadpleegs op maart 10, 2024, van Aquafin: https://www.aquafin.be/nl-be/gemeenten-en-steden/diensten-voor-alle-ste…
Barcelona: superblocks. (z.d.). https://www.vvsg.be/kennisitem/vvsg/superblocks-barcelonaals-
inspiratie-voor-integraal-duurzame-woonwijken#:~:text=’Superblocks’%20
Barcelona%20als%20inspiratie%20voor%20integraal%20duurzame%20
woonwijken&text=Vele%20stadswijken%20in%20Barcelona%20kreunen,stad%20het%20concept%20’superblocks’.
Belgische Federale Overheidsdiensten. (2024). Binnenlands product. Geraadpleeg op 19 mei 2024, van https://www.belgium.be/nl/economie/economische_informatie/nationaal_
product#:~:text=Bruto%20nationaal%20product%20versus%20bruto%20binnenlands%20product&text=Het%20bruto%20binnenlands%20product%20(bbp,van%20een%20land%20of%20regio.
Ben & Jerry’s. (z.d.). Afval omzetten in een hulpbron: Hoe we koemest gebruiken om onze CO2-voetafdruk te verkleinen. Geraadpleegd op maart 11, 2024, van Ben & Jerry’s: https://www.benjerry.be/nl/whats-new/2022/01/turning-waste-into-a-resou…
Blauw Groen Vlaanderen. (2024). Wadi’s. Blauw Groen Vlaanderen. Geraadpleegd op 12 april
2024, van https://blauwgroenvlaanderen.be/professionals/maatregelen/wadis/
Boeren, I. (2021). Beton stoot CO2 uit, het is geen netto-opslagplaats. EOS Wetenschap. Geraadpleegd op 19 mei 2024, van https://www.eoswetenschap.eu/natuur-milieu/betonstoot-co2-uit-het-geen-…
Carcassi, O. B., Habert, G., Malighetti, L. E., & Pittau, F. (2022a). Material Diets for Climate-Neutral Construction. Environmental Science & Technology, 56(8), 5213–5223. https://doi.org/10.1021/acs.est.1c05895
Collectief Noord. (2018, oktober 22). Masterplan De Werve Hoef | Collectief Noord. http://collectiefnoord.be/projecten/masterplan-werve-hoef/
Crook, L., & Crook, L. (2023, 13 februari). 15-Minute City concept by Carlos Moreno wins Obel Award 2021. Dezeen. https://www.dezeen.com/2021/10/26/15-minute-city-carlosmoreno-
obel-award/
De Decker, K. (z.d.). What is Low-tech Magazine? LOW-TECH MAGAZINE. https://solar.lowtechmagazine.com/nl/about/what-is-low-tech-magazine/
De Decker, K. (2019, 2 juni). Kunnen we windturbines opnieuw uit hout bouwen? LOW-TECH MAGAZINE. https://solar.lowtechmagazine.com/nl/2019/06/how-to-make-wind-powersust…
De Decker, K., & Smets, M. (2017, 28 mei). Kan een moderne samenleving op menselijke spierkracht draaien? LOW-TECH MAGAZINE. https://solar.lowtechmagazine.com/nl/2017/05/could-we-run-modern-societ…
De Decker, K., & Smets, M. (2023, 3 oktober). Boerderij op menskracht. LOW-TECH MAGAZINE. https://solar.lowtechmagazine.com/nl/2023/10/boerderij-op-menskracht/
De Jong, M. (2022, 16 juni). De toekomst van mobiliteit in zeven inzichten. VPRO. https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/lees/artikelen/2022/de-toekom…
De principes van de 15-minutenstad concreet gemaakt | VLAIO. (2023, februari 15). VLAIO. https://www.vlaio.be/nl/vlaio-netwerk/de-vitrine/de-principes-van-de-15…
Dienst Klimaatverandering. (z.d.). Uitstoot per sector. Klimaat | Climat. https://klimaat.be/inbelgie/klimaat-en-uitstoot/uitstoot-van-broeikasga…
EAZ. (z.d.). Onze molen. Geraadpleegd op 26 april 2024, van https://www.eazwind.be/onzewindmolen
Een optimaal kluitje van windturbines. (z.d.). TU Delft. https://www.tudelft.nl/stories/articles/een-optimaal-kluitje-van-windtu…
Ekwadraat. (z.d.). Mestvergisting. Geraadpleegd op maart 11, 2024, van Ekwadraat: https://ekwadraat.com/diensten/vergisting/mestvergisting/
Eneco. (z.d.). Gemiddeld verbruik van elektriciteit. Eneco. https://eneco.be/nl/energieverbruik/elektriciteit#:~:text=Een%20%C3%A9%….
Faculty of Arts, Aarhus Universitet. (2016, juni 15). Bruno Latour: Why Gaia is not the Globe [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=7AGg-oHzPsM
Genossenschaft Kalkbreite. (2022, november 22). Kalkbreite | Genossenschaft Kalkbreite. https://www.kalkbreite.net/kalkbreite/
Goed bodembeheer. (z.d.). Mest en compost. Geraadpleegd op maart 25, 2024, van Goed bodembeheer: https://www.goedbodembeheer.nl/mest-en-compost
Habert, G. (2023, 28 november). Sustainable future(s) in construction [Geluidsopname toespraak]. Geraadpleegd op 17 december 2023
Herita. (2024). Bezoek de abdijmolen van Herkenrode. Herita. Geraadpleegd op 12 april 2024, van https://www.herita.be/nl/events/bezoek-de-abdijmolen-van-herkenrode
Hernieuwbare Energieatlas Vlaanderen - Bijkomende potentiële energieproductie vanuit grootschalige wind - REV2030-scenario. (2016). www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/datavindplaats/catalogus/hernieuwbare-energie…
Home - a good life for all within planetary boundaries. (2023, 25 augustus). A Good Life For All Within Planetary Boundaries. https://goodlife.leeds.ac.uk/
Jelmer Draaijer . (z.d.). Mestvergisting: Werking, toepassing & kansen | Ekwadraat. https://ekwadraat.com/diensten/vergisting/mestvergisting/
KMI - Parameters. (z.d.). KMI. https://www.meteo.be/nl/unpublish/algemeen-klimaat-belgie/parameters#:~….
Lorek, S., Power, K., Parker, N., & Hot or Cool Institute. (2023). Economies that Dare to Care.
In S. Violette & D. Silva (Reds.), Hot or Cool Institute. https://hotorcool.org/wp-content/uploads/2023/07/Economies-that-Dare-to…
Martiskainen, M., & Sovacool, B. K. (2021). Mixed feelings: A review and research agenda for emotions in sustainability transitions. Environmental Innovation And Societal Transitions, 40, 609–624. https://doi.org/10.1016/j.eist.2021.10.023
Mertens, J. (2020). Watermolens. Inventaris Onroerend Erfgoed. Geraadpleegd op 12 april 2024, van https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/17282
Mobiliteit van morgen. (2022, 18 juni). VPRO. https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2022-2023/m…
Mobility as a Service (MaaS): het wondermiddel voor duurzame mobiliteit | Netwerk Duurzame Mobiliteit. (z.d.). https://www.duurzamemobiliteit.be/nieuws/mobility-as-a-service-maashet-…
Modvion - We build wind turbine towers. In wood. (2024, 16 februari). Modvion - We Build Wind Turbine Towers. In Wood. https://modvion.com/
Moreno, C. (z.d.). The 15-minute city [Video]. TED Talks. https://www.ted.com/talks/carlos_moreno_the_15_minute_city
Netwerk tegen Armoede. (2024). Pano legt schrijnend tekort aan sociale woningen bloot. Geraadpleegd op 19 mei 2024, van https://www.netwerktegenarmoede.be/nl/nieuws/2024/pano-legt-schrijnend-…
Planetary boundaries. (z.d.). Stockholm Resilience Centre. https://www.stockholmresilience.org/research/planetary-boundaries.html
Polonyi, T. (2024, 24 januari). The Case for Car-Free – Why Should We Care About Our Car-Dependency? CityChangers.org – Home Base For Urban Shapers. https://citychangers.org/the-case-for-car-free/
Priore, Y. D., Jusselme, T., & Habert, G. (2022). Exploring long-term building stock
strategies in Switzerland in line with IPCC carbon budgets. IOP Conference Series: Earth And Environmental Science, 1078(1), 012023. https://doi.org/10.1088/1755-1315/1078/1/012023
Reports & Outputs | 1.5° Lifestyles. (z.d.). 1.5° Lifestyles. https://onepointfivelifestyles.eu/resources/deliverables
Richardson, K., Steffen, W., Lucht, W., Bendtsen, J., Cornell, S., Donges, J. F., Drüke, M., Fetzer, I., Bala, G., Von Bloh, W., Feulner, G., Fiedler, S., Gerten, D., Gleeson, T., Hofmann, M., Huiskamp, W., Kummu, M., Mohan, C., Bravo, D., . . . Rockström, J. (2023). Earth beyond six of nine planetary boundaries. Science Advances, 9(37). https://doi.org/10.1126/sciadv.adh2458
Riothermie - Duurzame warmte uit afvalwater. (z.d.). Riothermie. https://www.riothermie.be/
Roberts, D. (2019, 11 april). Barcelona and urban planning: the ultimate potential of superblocks. Vox. https://www.vox.com/energy-and-environment/2019/4/11/18273896/barcelona…-
politics-superblocks
Rockström, J. (z.d.). 5 transformational policies for a prosperous and sustainable world [Video]. TED Talks. https://www.ted.com/talks/johan_rockstrom_5_transformational_policies_
for_a_prosperous_and_sustainable_world
Ruuska, A., & Häkkinen, T. (2014). Material Efficiency of Building Construction. Buildings, 4(3), 266–294. https://doi.org/10.3390/buildings4030266
Sciensano. (2024). Determinanten van Gezondheid: Luchtkwaliteit. Health Status Report. Geraadpleegd op 19 mei 2024, van https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/determinanten-van-ge…
Statbel. (2023). Huishoudbudget. Geraadpleegd op 19 mei 2024, van https://statbel.fgov.be/nl/themas/huishoudens/huishoudbudget
Statbel. (2024). Vastgoedprijzen. Geraadpleegd op 19 mei 2024, van https://statbel.fgov.be/nl/themas/bouwen-wonen/vastgoedprijzen
stichting biomeiler. (2024). Hoe warm wordt een biomeiler. Geraadpleegd 5 april 2024, van https://biomeiler.nl/veelgestelde-vragen/#:~:text=Warme%20plekken%20in%…).
Stowa. (2024). Conventioneel helofytenfilter. Stowa. Geraadpleegd op 12 mei 2024, van https://www.saniwijzer.nl/technieken/verwerking-afvalwater/natuurlijke-…
Superilles (Barcelona) | Netwerk Duurzame Mobiliteit. (z.d.). https://www.duurzame-mobiliteit.be/nieuws/superilles-barcelona
The 1.5°C Life – A Pilot Project to track sustainable living. (z.d.). https://1five.org/Turbulent. (2024). The Vortex Turbine. Turbulent. Geraadpleegd op 12 april 2024, van https://www.turbulent.be/
Turbulent. (2024). Hydroelectric turbines for green decentralized energy. Turbulent. Geraadpleegd op 19 mei 2024, van https://www.turbulent.be/technology
University of Leeds. (z.d.). A good life for all within planetary boundaries. Geraadpleegd op 14 oktober 2023, van https://goodlife.leeds.ac.uk/
Vangelder, J. (2023). Wedloop om kritieke grondstoffen barst los. Trends. Geraadpleegd op 19 mei 2024, van https://trends.knack.be/nieuws/macro-economie-beleid/wedloop-omkritieke…
Van de Vyver, J. (2012). Modellering en emulatie van kleine windturbines. In Jan Melkebeek, Jeroen De Kooning, Bart Meersman, & Lieven Vandevelde, Modellering en Emulatie van Kleine Windturbines [Thesis]. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/887/195/RUG01-001887195_201…
Van Den Ackerveken, R. (2024, 25 maart). Bezorgdheid over aanvraag voor windturbine van 232 meter : “Te dicht bij de dorpskern”. Het Nieuwsblad. https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20240325_93151187#:~:text=De%20meeste%…
Van Den Berge, M. (2022, oktober 16). Kan je energie opwekken door te fietsen? Indeleiderstrui.nl. https://www.indeleiderstrui.nl/algemeen-nieuws/kan-je-energie-opwekken-….
Van Veghel, L. (September, 2015). Brouwerij Bavaria bespaart fors met een nieuwe warmtepomp. Geraadpleegd van https://www.stimular.nl/praktijkvoorbeelden/brouwerij-bavaria-warmtepom…
CO2%2Duitstoot%20oplevert.
Vels, E. (2021, 20 december). Kleine, houten windmolen uit Groningen ongekend populair: ‘Boeren uit de straat willen er ook een’. IO. https://innovationorigins.com/nl/kleine-houtenwindmolen-
uit-groningen-ongekend-populair-boeren-uit-de-straat-willen-er-ook-een/
Verboven, H., & Willlems, M. (2010). Monasterium Herkenrode 4. Stad Hasselt.
Verledens, L. (2022, 27 juli). In beeld: mest wordt groene energie. Trends. https://trends.knack.be/ondernemen/in-beeld-mest-wordt-groene-energie/
Vlaamse mobiliteitsvisie 2040. (z.d.). www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/mobiliteit-en-openbare-werken/duurzame-mobili…
Vlaanderen. (2024). Coöperatief wonen. Geraadpleegd op 19 mei 2024, van https://www.vlaanderen.be/bijzondere-woonvormen/cooperatief-wonen
Vlaanderen.be. (2016). Hernieuwbare Energieatlas Vlaanderen - Bijkomende potentiële energieproductie vanuit grootschalige wind - REV2030-scenario. www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/datavindplaats/catalogus/hernieuwbare-energie…
VLAIO. (2023). De principes van de 15-minutenstad concreet gemaakt. VLAIO Netwerk. Geraadpleegd op 19 mei 2024, van https://www.vlaio.be/nl/vlaio-netwerk/de-vitrine/deprincipes-van-de-15-…
Wahl, D. C. (2020, 8 april). Living the Questions - Age of Awareness - Medium. Medium. https://medium.com/age-of-awareness/living-the-questions-why-change-the…
Windenergie. (z.d.). www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/bouwen-wonen-en-energie/
groene-energie/windenergie