Meer dan spannende heldenverhalen: koloniale reisverslagen en propaganda
Misschien heeft u weleens een koloniaal reisverslag gelezen, of er op z'n minst van gehoord. Op het eerste gezicht lijken deze boeken spannende avonturenverhalen, waarin dappere koloniale helden onbekende, gevaarlijke gebieden verkennen, met als voornaamste doel de thuisblijvers te informeren over de ‘exotische’ verre landen en ‘vreemde’ volkeren die er leven. Het onderzoek van de thesis heeft echter aangetoond dat deze boeken complexer zijn dan dat, en dat ze helemaal niet zo onschuldig zijn als ze zich voordoen.
Literaire reisverslagen?
Het onderzoek dat hieronder besproken wordt is van groot belang, zeker omdat het genre van reisverhalen op een gegeven moment enorm in populariteit groeide. Maar hoe kwam dat eigenlijk? Vanaf de negentiende eeuw breidden de Europese grootmachten hun rijken uit, wat leidde tot de oprichting van nieuwe kolonies op verschillende continenten. Dit zorgde ook voor een golf aan reisverslagen, die de 'prestaties' en 'avonturen' van koloniale reizigers toegankelijk maakten voor een groot lezerspubliek. Vooral tijdens het Victoriaanse tijdperk (1834-1901) werden reisverhalen een populair genre, zelfs in de verste uithoeken van de wereld. Veel Engelse, maar ook Amerikaanse, auteurs reisden in deze periode naar de kolonies om verslag te doen van hun ervaringen. Vanwege dit belang en hun populariteit ligt de focus van de scriptie dan ook op deze Engelstalige werken.
Veel geleerden hebben reeds getracht om het genre van koloniale reisverslagen kritisch te bekijken en ze te problematiseren. Er bestaat een consensus dat deze verhalen niet zomaar onschuldige 'leesboeken' zijn; ze moeten bekeken worden in de context van het imperialisme. Deze reisverslagen worden meestal verteld in de ik-vorm en schommelen daarenboven vaak tussen fictie en non-fictie. Om die reden worden deze werken omschreven als een literair product en mogen we ze niet zomaar beschouwen als een getrouwe weergave van de werkelijkheid. Ze moeten bijgevolg altijd kritisch worden onderzocht vanuit een historisch perspectief.
Koloniaal Congo
Koloniaal Congo staat centraal in de studie; de masterthesis had als doel om zes belangrijke literaire reisverslagen over deze regio tijdens de koloniale periode te analyseren. Zoals velen weten, is deze periode in Congo berucht. De Congo-Vrijstaat (1885-1908), opgericht door een politiek machtsspel van de Belgische koning Leopold II, wordt geassocieerd met 'rood rubber' – een verwijzing naar het rubber dat doordrenkt was in het bloed van de Afrikanen die het door middel van dwangarbeid en extreem geweld moesten vergaren. Ook in Belgisch Congo (1908-1960), dat voortkwam uit de overname van Leopolds koloniale project door de Belgische regering na internationaal protest, werd het geweld en de exploitatie verdergezet. Daarom is deze regio en periode zo interessant om te bestuderen, zeker in termen van propaganda.
Hoewel er vandaag steeds meer onderzoek wordt gedaan naar koloniaal Congo, zijn literaire reisverslagen over deze regio nog nooit kritisch geanalyseerd. Hoe deze verslagen worden gebruikt als propagandamiddel om koloniale ideologieën te legitimeren, verdient dan ook meer aandacht. Dit is precies wat deze thesis heeft onderzocht. Door tekstuele en visuele strategieën (zoals tekeningen en foto's) te identificeren en te ontmantelen, werden de Engelstalige reisverslagen over Congo onthuld als koloniale propagandawerken, in plaats van ondubbelzinnige avonturenverhalen. Uiteindelijk bleek dat deze propagandawerken verschillende belangrijke functies hebben om koloniaal Congo, en het imperialisme in het algemeen, te verheerlijken.
Propagandistische functies
Hoe werden deze reisverslagen nu precies gebruikt als propaganda? Eén van de bevindingen van de thesis toont aan dat de koloniale jacht een centraal thema was in de verhalen over Congo. Hoewel dit thema al is onderzocht binnen de ecologische geschiedenis, is het zelden bekeken als een literair wapen in reisverslagen. In deze werken werd de jacht door kolonialisten gepresenteerd als 'nuttig' (voor voedselvoorziening, ongediertebestrijding, ivoor, wetenschap,...) en 'zuiver' (bv. sportjacht met gedragscodes), terwijl de jacht door de lokale bevolking werd gestigmatiseerd als 'wreed'. De jacht legitimeerde daarom de koloniale aanwezigheid, ook door inheemse jagers te marginaliseren of zelfs onzichtbaar te maken in de verslagen. Toch onthullen bepaalde teksten en foto’s dat de koloniale jacht vaak juist gruwelijk was en dat kolonialisten vaak afhankelijk waren aan inheemse jagers, die zij tegelijkertijd beschuldigden van 'wreedheid'.
[BEELD: Jachtscène uit één van de reisverslagen]
Naast de focus op jachtprestaties, fungeren de reisverslagen ook als heroïsche verhalen waarin de auteurs zichzelf promoten. Dit wordt deels bereikt door de typerende structuur van oude (mythische) heldenverhalen te volgen. De verslagen beginnen vaak met de persoonlijke dromen en verlangens van de auteur, waarna ze vertrekken op hun queeste en verschillende obstakels moeten overwinnen. Uiteindelijk keren ze terug als 'verlichte' koloniale helden, die het thuisland voorzien van de 'ware' kennis over Congo. Naast deze structuur benadrukken de auteurs ook hun eigen heldhaftigheid door hun successen en lijdensweg te benadrukken, terwijl ze hun mislukkingen tijdens de reis en op het jachtveld proberen te verhullen met verschillende literaire en visuele strategieën. Door de 'heldhaftige kolonialist' tegenover de 'hulpeloze inwoners' te plaatsen, wordt het koloniale project opnieuw gerechtvaardigd.
De verslagen worden daarnaast voorgesteld als ‘nuttige’ informatiebronnen over de ‘exotische’ natuur en bevolkingen. Congo, vaak beschreven als het 'hart van Afrika', wordt afgeschilderd als een romantische plek met de meest prachtige natuur. Deze natuur wordt strategisch voorgesteld als iets dat zowel in overvloed aanwezig is als iets dat beschermd moet worden door de kolonialisten. Met andere woorden, het kolonialisme zou zogezegd nodig zijn om de natuur (fauna en flora) zowel legitiem te exploiteren (het is immers ‘onuitputtelijk’) als in stand te houden. Daarnaast leggen de auteurs vaak de nadruk op wetenschappelijke vooruitgang, waarbij hun ervaringen en kennis over de Congolese natuur zogezegd een belangrijke bijdrage leveren aan de wetenschap. Op deze manier worden koloniale reizigers niet gepresenteerd als 'veroveraars', maar als reizigers die iets 'positiefs' bijdragen.
De jacht, vaak gepaard met gruwelijke beschrijvingen en beelden, en de beschrijvingen van bevolkingen tonen echter het tegengestelde aan. Ook de inwoners worden gezien als ‘exotisch’, en daardoor geportretteerd als ‘primitief’, ‘wild’ en bijgevolg ‘minderwaardig’. In combinatie met nog een hele lijst aan andere veelgebruikte racistische stereotyperingen, wordt er een onderscheid gemaakt tussen ‘slechte’ en ‘minder slechte’ bevolkingen, en wordt verregaand geweld goedgepraat, zelfs ten tijde van Belgisch Congo.
Geopende deur
Hoewel de bestudeerde auteurs verschillende achtergronden hebben en niet tegelijkertijd in het gebied verbleven (de Vrijstaat, het begin van Belgisch Congo, het interbellum), gebruiken ze allemaal hun verslagen op verschillende manieren als propagandistisch wapen, waardoor ze de koloniale verovering van het ‘exotische’ en ‘levensgevaarlijke’ Congo legitimeren. Dit onderzoek opent de deur om literaire verslagen over koloniaal Congo niet alleen als historische bronnen te beschouwen, maar ook als waardevolle studieobjecten. Ze onthullen namelijk belangrijke koloniale ideologieën en de strategieën die worden gebruikt om deze te legitimeren.
Bibliografie
Uitgegeven bronnen
Literaire reisverslagen
Akeley, Carl. In brightest Africa. New York: Garden City Publishing Co., 1923.
Bailey, Henry. Travel and adventures in the Congo Free State and its big game shooting. Londen: Chapman & Hall, 1894.
Cooper, Reginald Davey. Hunting and hunted in the Belgian Congo. Londen: Smith, Elder & Co., 1914.
Glave, Edward James. Six years of adventure in Congo-land. Londen: S. Low, Marston & Company, Limited, 1893.
Johnson, Martin. Congorilla. Adventures with Pygmies and gorillas in Africa. Londen: George G Harrap & Co. Ltd., 1932.
Johnson, Martin. Congorilla: Adventures with Pygmies and gorillas in Africa. New York: Harcourt, Brace and Company, 1931.
Roby, Marguerite. My adventures in the Congo. London: Edward Arnold, 1911.
Stanley, Henry Morton. How I found Livingstone; travels and adventures and discoveries in Central Africa. New York, Scribner’s sons, 1892.
Stanley, Henry Morton. The Congo and the founding of its Free State: a story of work and exploration. New York: Harper & Brothers, 1885.
Online bronnen
(Online) kranten
El Paso Daily Herald. “The road to be passed.” 3.8.1897. Geraadpleegd 13.2.2024. Chronicling America: Historic American Newspapers. Lib. of Congress, https://www.loc.gov.
Journal de Bruxelles. "Le voyage d’une femme blanche au Congo," 29.10.1911. Geraadpleegd 13.2.2024. KBR Belgicapress, https://www.belgicapress.be/index.php.
The Wadsworth dispatch. “Another African explorer.” 30.8.1893. Geraadpleegd 13.2.2024. Chronicling America: Historic American Newspapers. Lib. of Congress, https://www.loc.gov.
Websites
“Explore: Henry Bailey.” Government Art Collection. Geraadpleegd 13.2.2024. https://artcollection.culture.gov.uk.
Databanken
Brittanica, https://www.britannica.com.
Secundaire literatuur
Anderson, David en Richard H. Grove. “Introduction: the scramble for Eden: past, present and future in African conservation.” In Conservation in Africa: people, policies and practice, uitgegeven door David Anderson en Richard H. Grove, 1-12. Cambridge University Press, 1987.
Andrei, Mary Anne. Nature’s mirror: how taxidermists shaped America’s natural history museums and saved endangered species. University of Chicago Press, 2020.
Aravamudan, Srinivas. “The return of anachronism.” MLQ: Modern Language Quarterly 62, nr. 4 (2001): 331-53.
Avramescu, Cătălin. An intellectual history of cannibalism. Princeton (N. J.): Princeton university press, 2009.
Barthes, Roland. “The photographic message.” In A Barthes reader, uitgegeven door Susan Sontag, 194-210. New York: Hill and Wang, 1983.
Beinart, William and Lotte Hughes. Environment and empire. Oxford history of the British Empire companion series. New York: Oxford University Press, 2007.
Beinart, William. “Empire, hunting and ecological change in Southern and Central Africa.” Past & Present, nr. 128 (1990): 162–86.
Beinart, William. “The night of the jackal: sheep, pastures and predators in the Cape.” Past & Present 158, nr. 1 (1998): 172-206.
Bird, Dúnlaith. “Travel writing and gender.” In The Routledge companion to travel writing, uitgegeven door Carl Thompson, 35-45. Routledge, 2016.
Bucher, Henry H. Jr. “Canonization by repetition; Paul du Chaillu in historiography.” Revue française d’histoire d’outre-mer 66, nr. 242 (1979): 15-32.
Buvelot, Quentin. “Inventing exoticism: geography, globalism, and Europe’s early modern world, by Benjamin Schmidt.” New West Indian Guide 93, nr. 1-2 (2019): 102-3.
Campbell, Joseph. De held met de duizend gezichten. Vertaald door Aris J. van Braam. Utrecht: uitgeverij AnkhHermes, 2020.
Carruthers, Jane. “Creating a national Park, 1910 to 1926.” Journal of Southern African Studies 15, nr. 2 (1989): 188-216.
Carruthers, Jane. “Game protection in the Transvaal 1846 to 1926.” Thesis, University of Cape Town, 1988.
Carruthers, Jane. The Kruger National Park: a social and political history. Pietermaritzburg: University of Natal Press, 1995.
Coosemans, M. "Edward James Glave." In Biographie Coloniale Belge, II, columns 415-17. Brussel, 1951.
De Bont, Raf. “A world laboratory: framing the Albert National Park.” Environmental History 22, nr. 3 (2017): 404-32.
Doble, Josh. “‘Africans smell different’: disgust, fear and the gendering of interracial intimacy in Kenya and Zambia.” In Gender, emotions and power, 1750–2020, uitgegeven door Hanne Parker en Josh Doble, 145-167. University of London Press, 2023.
Driver, Felix. “Henry Morton Stanley and his critics: geography, exploration and empire.” Past & Present, nr. 133 (1991): 134-66.
Dunn, Kevin. Imagining the Congo: the International relations of identity. New York, N.Y: Palgrave MacMillan, 2003.
Enright, Kelly. “On the jungle.” Environmental History 13, nr. 3 (2008): 556-61.
Entman, Robert M. “Framing: toward clarification of a fractured paradigm.” Journal of Communication 43, nr. 4 (1993): 51-58.
Fabian, Johannes. Time and the Other: how anthropology makes its object. New York: Columbia Univ. Press, 1983.
Forsdick, Charles. “Revisiting exoticism: from colonialism to postcolonialism.” In Francophone Postcolonial Studies, uitgegeven door Charles Forsdick en David Murphy, 46-55. Routledge, 2003.
Franey, Laura E. “Sub-Saharan Africa.” in The Routledge companion to travel writing, uitgegeven door Carl Thompson, 415-24. Routledge, 2016.
Fussell, Paul. Abroad: British literary traveling between the wars. New York: Oxford University Press, 1982.
Garvin, Karen Sue. “Enfield Rifle.” In The British Empire: a historical encyclopedia. Empires of the world, uitgegeven door Mark Doyle, 160-162. Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2018.
Grove, Richard. Green Imperialism: colonial expansion, tropical island Edens and the origins of environmentalism, 1600-1860. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
Harms, Robert. Recensie van The empire of nature: hunting, conservation, and British imperialism, door John M. MacKenzie. The Journal of African History 32, nr. 1 (1991): 156-57.
Headrick, Daniel R. “Sleeping sickness epidemics and colonial responses in East and Central Africa, 1900–1940.” PLoS Neglected Tropical Diseases 8, nr. 4 (2014): e2772.
Hochschild, Adam. King Leopold’s ghost: a story of greed, terror, and heroism in colonial Africa. Boston: Houghton Mifflin, 1999.
Hokkanen, Markku. Medicine, mobility and the empire: Nyasaland Networks, 1859–1960. Manchester: Manchester University Press, 2017.
Jones, Karen. “Guns, masculinity and marksmanship: codes of killing and conservation in the nineteenth-century American West.” In A cultural history of firearms in the age of empire, uitgegeven door Karen Jones, Giacomo Macola en David Welch, 39-55. Routledge, 2013.
Kennedy, Dane. Recensie van Hunting Africa: British sport, African knowledge and the nature of empire, door Angela Thompsell, Victorian Studies 59, nr. 4 (2017): 703-4.
Kinsley, Zoë. “Travellers and tourists.” In The Routledge companion to travel writing, uitgegeven door Carl Thompson, 237-45. Routledge, 2016.
Lederer, André. “Incident de frontière au Kivu.” Civilisations, nr. 41 (1993): 415-26.
Levine, Philippa. “States of undress: nakedness and the colonial imagination.” Victorian Studies 50, nr. 2 (2008): 189-219.
Lindsay, Claire. “Travel writing and postcolonial studies.” in The Routledge companion to travel writing, uitgegeven door Carl Thompson, 25-34. Routledge, 2016.
MacKenzie, John M. “Chivalry, social Darwinism and ritualised killing: the hunting ethos in Central Africa up to 1914.” In Conservation in Africa: people, policies and practice, uitgegeven door David Anderson and Richard H. Grove, 41-61. Cambridge University Press, 1987.
MacKenzie, John M. “Heroic myths of empire.” In Popular Imperialism and the Military 1850–1950, uitgegeven door John M. MacKenzie, 109-38. Manchester University Press, 2017.
MacKenzie, John M. Orientalism: history, theory and the arts. Manchester: Manchester University Press, 1995.
MacKenzie, John M. The empire of nature: hunting, conservation and British imperialism. Manchester University Press, 2017.
Manning, Stephen. The Martini-Henry rifle. Bloomsbury Publishing, 2013.
Mark-Thiesen, Cassandra. “African women and the ‘lazy African’ myth in nineteenth century West-Africa.” In Histories of productivity: genealogical perspectives on the body and modern economy. Routledge studies in modern history 21, uitgegeven door Peter-Paul Bänziger en Mischa Suter, 42-56. New York: Routledge, 2017.
May, Sally K., et al. “Symbols of power: The firearm paintings of Madjedbebe (Malakunanja II).” International Journal of Historical Archaeology 21, nr. 3 (2017): 690-707.
Mills, Sara. Discourses of difference: an analysis of women’s travel writing and colonialism. London; New York: Routledge, 1991.
Moore, Jason W. “Sugar and the expansion of the early modern world-economy: commodity frontiers, ecological transformation, and industrialization.” Review (Fernand Braudel Center) 23, nr. 3 (2000): 409–33.
Moscoso, Javier. Pain: a cultural history. Palgrave Macmillan, 2012.
Murray, Brian. “Building Congo, writing empire: the literary labours of Henry Morton Stanley.” English studies in Africa 59, nr. 1 (2016): 6-17.
Pietz, William. “The problem of the fetish, I.” RES: Anthropology and Aesthetics, nr. 9 (1985): 5-17.
Pouillard, Violette. “Dieren en milieu in Congo: was natuurbehoud ook natuurbescherming?” In Koloniaal Congo: een geschiedenis in vragen, uitgegeven door Amandine Lauro, Idesbald Goddeeris and Guy Vanthemsche, 361-72. Kalmthout: Polis, 2020.
Pratt, Mary Louise. Imperial eyes: travel writing and transculturation. Londen: New York, 2007.
Ritvo, Harriet. Recensie van The empire of nature: hunting, conservation, and British imperialism, door John M. MacKenzie. The American Historical Review 95, nr. 5 (1990): 1544-45.
Ritvo, Harriet. The animal estate: The English and other creatures in the Victorian Age. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1987.
Rolfe, Gary. “Deconstruction in a nutshell.” Nursing Philosophy 5, nr. 3 (2004): 274-76.
Ross, Corey. “Tropical nature as global patrimoine: imperialism and international nature protection in the early twentieth century.” Past & Present 226, nr. 10 (2015): 214–39.
Ross, Corey. Ecology and power in the Age of Empire: Europe and the transformation of the tropical world. Oxford University Press, 2017.
Rothfels, Nigel. Savages and beasts: the birth of the modern zoo. JHU Press, 2002.
Ryan, James R. “‘Hunting with the camera’: photography, wildlife and colonialism in Africa.” In Animal Spaces, Beastly Places, uitgegeven door Chris Philo and Chris Wilbert, 205-22. Critical Geographies. Routledge, 2000.
Said, Edward W. Orientalism. New York: Vintage, 1979.
Schmidt, Benjamin. Inventing exoticism: geography, globalism, and Europe’s early modern world. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2015.
Segalen, Victor. Essay on exoticism: an aesthetics of diversity. Vertaald door Yael Rachel Schlick. Durham, NC: Duke University Press, 2002.
Seibert, Julia. “Is de ‘ontwikkeling’ van Belgisch-Congo toe te schrijven aan dwangarbeid?” In Koloniaal Congo: een geschiedenis in vragen, uitgegeven door Amandine Lauro, Idesbald Goddeeris en Guy Vanthemsche, 131-44. Kalmthout: Polis, 2020.
Sontag, Susan. On photography. New York: Rosetta, 2005.
Sontag, Susan. Regarding the pain of others. New York: Farrar, Straus en Giroux, 2003.
Spurr, David. The rhetoric of empire: colonial discourse in journalism, travel writing, and imperial administration. Duke University Press, 1993.
Steinhart, Edward. Black poachers, white hunters: a social history of hunting in colonial Kenya. Oxford, 2005.
Thompsell, Angela. Hunting Africa: British sport, African knowledge and the nature of empire. Springer, 2015.
Thompson, Carl. Travel writing. Routledge, 2011.
Trevelyan, Laura. The Winchester: legend of the West. London New York: I.B. Tauris, 2016.
Van der Velde, Paul. “The world according to Jacob Haafner (1754-1809): travel writer and anti-colonialist.” In The Asian studies parade, uitgegeven door Alex McKay, 143-56. Leiden University Press, 2023
Van Schuylenbergh, Patricia. Faune sauvage et colonisation: une histoire de destruction et de protection de la nature congolaise (1885-1960). Brussel: Peter Lang, 2019.
Van Sittert, Lance. “Routinising genocide: the politics and practice of vermin extermination in the Cape Province c.1889–1994.” Journal of Contemporary African Studies 34, nr. 1 (2016): 111-28.
Vandersmissen, Jan en Lisa van Diem. “‘Les Indes africaines’ versus ‘Le Congo minotaure’: debatten over klimaat, acclimatisatie, hygiëne en de idealisering van het imperiaal project van Leopold II in Congo, 1876-1908.” Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, LI, nr. 3 (2021): 8-36.
Vangroenweghe, Daniel. Rood rubber: Leopold II en zijn Kongo. Brussel: Elsevier, 1985.
Vanthemsche, Guy. “Historiography of Belgian colonialism in the Congo.” In Europe and the world in European historiography, uitgegeven door Csaba Levai, 89-119. Pisa University Press, 2006.
Vogler, Christopher. “Joseph Campbell goes to the movies: the influence of the Hero’s journey in film narrative.” Journal of Genius and Eminence 2, nr. 2 (2017): 9-22.
White, Hayden. Metahistory: The historical imagination in nineteenth–century Europe. Baltimore, Md., 1975.
White, James P. “The Sanford Exploring Expedition.” The Journal of African History 8, nr. 2 (1967): 291-302.
Yao, Joanne. The ideal river: how control of nature shaped the international order. Manchester: Manchester University Press, 2022.
Youngs, Tim. “Africa / The Congo: the politics of darkness.” In The Cambridge companion to travel writing, uitgegeven door Peter Hulme and Tim Youngs, 156-73. Cambridge: Cambridge University Press, 2002.
Youngs, Tim. The Cambridge introduction to travel writing. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
