In gesprek met Bibi, een Indiase zorgverlener tewerkgesteld in een Vlaams woonzorgcentrum, vertelt ze hoe haar werk haar doet denken aan het zorgen voor haar eigen grootmoeder. Ze benadrukt hoe moeilijk het is om fysiek verwijderd te zijn van haar familie en hen diezelfde zorg niet te kunnen geven. Toen mijn eigen grootmoeder aan het einde van haar leven was, bleken zorgverleners een enorme steun en bracht de zorg die we haar als familie kon bieden een enorme verbinding. Twee grootmoeders, twee zorgconstellaties. Bibi draagt bij aan de structurele ondersteuning die mijn grootmoeder en onze familie konden ontvangen, terwijl zij zelf wordt beperkt in haar vermogen om te zorgen en zich verbonden te voelen met met haar familie, die zo’n 8000 km verder leeft.
Bibi’s arbeid is een antwoord op de nijpende arbeidstekorten binnen de woonzorgcentra, één van de verscheidene aspecten van de Vlaamse zorgcrisis. Zo zijn er sinds 2022 drie groepen Indiase zorgverleners gemigreerd naar België om er te komen werken. Gecoördineerd vanuit het Aurora Project, worden Vlaamse zorgteams zo versterkt. Door de focus te richten op de persoonlijke zorg ervaringen van de Indiase zorgverleners, werpt deze thesis een kritisch licht op arbeidsmigratie als oplossing voor een zorgcrisis. De groep wordt geconfronteerd met enkele zorg ervaringen, waaronder het vinden van accommodatie en digitaal contact te houden met familie. Deze thesis beargumenteert dat arbeidsmigratie geen oplossing is, maar juist een symptoom van een globale zorgcrisis waarbij zorg in de marges wordt geduwd, en afhankelijk is van gender, klasse en nationaliteit.
Who cares about care?
Zowel allesomvattend als nietszeggend, blijkt ‘zorg’ een moeilijk definieerbaar concept. Deze thesis vertrekt vanuit het idee van zorgervaringen die betrekking hebben op emotionele en fysieke relaties, handelingen en levensonderhoud, in dit geval bij de Indiase zorgverleners. Concreet gaat dit over het voorzien van eten, hygiëne, fysieke en mentale gezondheid, ouderschap, accommodatie en affectieve relaties. Elk facet van ‘zorg’ is nodig om op te staan, om naar je werk te gaan, om vrienden te zien, gewoonweg, om te leven. Toch wordt zorg vaak onzichtbaar gemaakt. Binnen de ‘social reproduction theory’, een feministische theorie die zich ontwikkelde in de jaren 70, wordt zorg uitgedacht aan de hand van een marxistische analyse. Binnen een kapitalistisch systeem is er geen ruimte voor zorg, want het draagt niet direct bij tot een winstgevend productieproces. Bijvoorbeeld, het proces waarbij een maaltijd wordt gekookt en vervolgens geconsumeerd, resulteert niet vermarktbaar product dat dus winstgevend is. Hoewel koken, kuisen, kinderen grootbrengen en liefhebben broodnodig zijn om überhaupt op je werk te geraken, wordt het belang hiervan steevast geminimaliseerd of onzichtbaar gemaakt.
“Dit was het zwaarste jaar uit mijn leven”
In gesprek deelden de Indiase zorgverleners hun ‘zorgervaring’ en bijhorende uitdagingen. De meesten beginnen hun verhaal niet in België, maar bij hun kinderen en familie in Kerala. De motivatie om zich aan te melden voor het Aurora project komt eenduidig vanuit een bezorgdheid om financiële zekerheid en een kans op onderwijs voor hun kinderen. Eens in België, combineren ze een jaaropleiding met werken in een woonzorgcentrum en worden ze voor hun accommodatie ondersteund door de werkgevers. De eindeloze zoektocht naar een woonplek na dat eerste jaar blijkt een terugkerend onderwerp tijdens de interviews. Zonder een (Vlaamstalig) tussenpersoon, vinden de meesten geen appartement binnen hun budget in overeenstemming met hun noden. Ook getuigen enkelen van ethnische discriminatie. Daarnaast is hetvervolledigen van huishoudelijke taken zoals de was, plas en koken voor velen een uitdaging door hun veranderlijke werkuren en schooltaken. Naast de praktische uitdagingen worden de meesten ten slotte geconfronteerd met eenzaamheid. De procedure van gezinshereniging kan pas van start gaan na het afstuderen omdat ze zonder diploma niet genoeg verdienen om hier aanspraak op te maken. Beperkt tot online kanalen missen de Indiase zorgverleners hun partners, kinderen, familie en vrienden enorm. Het uitbouwen van een sociaal netwerk is moeilijk aangezien velen (over)vermoeid zijn van het combineren van werk, school en zorgen vanop een afstand.
De impact van moeizame diploma-erkenning en Belgiës strenge migratiebeleid op de zorg ervaringen van de Indiase zorgverleners valt niet te negeren. Doordat de Indiase bachelordiploma's niet volledig worden erkend, is een extra studiejaar verplicht om een HBO5 graduaat te behalen. Dit zorgt grotendeels voor het overvolle eerste jaar. Een programma van twee studiejaren is onmogelijk, want zonder diploma verdienen de zorgverleners niet genoeg om een eigen appartement te vinden en de gezinsherenigingsprocedure op te starten. Daarbovenop wordt door verschillende zorgverleners verwezen naar culturele verschillen en racistische voorvallen als een belemmering bij het uitbouwen van een netwerk om op terug te vallen in precaire situaties. Hoewel velen dankbaar zijn voor de mogelijkheid om in België te komen werken, ervaren de meesten dit eerste jaar als een van de zwaarste jaren uit hun leven.
Een globale zorgcrisis
De zorg ervaringen van de participanten in het onderzoek zijn fysiek en mentaal uitdagend. Hoewel hun werkgevers tot een bepaalde hoogte ondersteuning bieden bij het vinden van een woonplek en de administratie, zijn ervaringen van eenzaamheid, heimwee en het gemis van hun kinderen minder makkelijk op te lossen. Arbeidsmigratie als oplossing voor de zorgcrisis zien verstaat de crisis uit één enkel perspectief. De rekrutering van Indiase zorgverleners kan immers arbeidstekorten in Vlaamse woonzorgcentra verminderen, maar dit zorgt simultaan voor families die op afstand zorg moeten dragen voor elkaar, alsook voor isolatie en fysieke uitputting bij de zorgverleners. Arbeidsmigratie is daarom geen oplossing voor een zorgcrisis, maar een van de vele symptomen.
De zorgcrisis varieert in vorm naargelang de plek in de wereld, en wordt mede bepaald door nationaliteit, klasse en gender. Zorgverleners als Bibi zijn fundamenteel in het tegemoetkomen van zorgnoden in rusthuizen, maar waar is de ruimte voor menselijke en toereikende zorg in hun eigen levens? Gemigreerde zorgverleners houden ons afbrokkelend zorgsysteem recht, terwijl er wordt ingeboet op hun vermogen tot zorg voor zichzelf, hun kinderen en hun familie. Ter conclusie, door de zorg ervaringen van de Indiase zorgverleners te belichten, tracht deze thesis vraagtekens te zetten bij het idee van arbeidsmigratie als oplossing voor de zorgcrisis.
Agustín, L. M. (2003). A migrant world of services. Social Politics International Studies in
Gender State & Society, 10(3), 377–396. https://doi.org/10.1093/sp/jxg020
Arbeidsmigratie als antwoord op personeelstekort - Zorgnet-Icuro. (2022). Zorgnet-Icuro (b).
https://www.zorgneticuro.be/artikel/arbeidsmigratie-als-antwoord-op- personeelstekort
Bernard, H. R. (2006). Research methods in anthropology : qualitative and quantitative methods.
Bakker, I. (2007). Social reproduction and the constitution of a gendered political economy. New Political Economy, 12(4), 541–556. https://doi.org/10.1080/13563460701661561
Bhattacharya, T. (2017). Introduction: Mapping Social Reproduction Theory. In Bhattacharya, T., Social Reproduction Theory: Remapping Class, Recentering Oppression (pp.1-20). Pluto Press.
Boccagni, P. (2013). Caring about migrant care workers: From private obligations to transnational social welfare? Critical Social Policy, 34(2), 221–240. https://doi.org/10.1177/0261018313500867
Boost, D., and Oosterlynck, S. (2019). “Soft” urban arrival infrastructures in the periphery of metropolitan areas: The role of social networks for Sub-Saharan Newcomers in Aalst, Belgium. In Springer eBooks (pp. 153–177). https://doi.org/10.1007/978-3-319-91167-0_7
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
Chinta. (n.d.). https://chinta-aurora.be/about
COVID-19 shows that care for older people is in crisis - SHAPES can contribute to fix it - AGE Platform Europe. (2024, July 4). https://www.age-platform.eu/covid-19-shows-that-care-for-older-people-i…
Dowling, E. (2021). The care crisis: What Caused It and How Can We End It? Verso Books.
European Commission (2020). Guidance note – research on refugees, asylum seekers and migrants.https://ec.europa.eu/research/participants/data/ref/h2020/other/hi/guide_research-refugees-migrants_en.pdf
Federici, S. (2009). On Elder Care Work and The Limits of Marxism. In Federici, S. (2012). Revolution at Point Zero: Housework, reproduction, and feminist struggle. PM Press.
Federici, S. (1999). Reproduction and Feminist Struggle in the New International Division of labor. In Federici, S (2012)., Revolution at Point Zero: Housework, reproduction, and feminist struggle (pp. 65-84). http://ci.nii.ac.jp/ncid/BB11748089
Federici, S. (2002). Women, Reproduction and Globalization. In Reysoo, F. (2002). Économie mondialisée et identités de genre. (pp. 57-78).
Fraser, N. (2017). Crisis of Care? On the Social-Reproductive contradictions of contemporary capitalism. In Bhattacharya, T., Social Reproduction Theory: Remapping Class, Recentering Oppression (pp.1-20). Pluto Press.
Ghysels, J. (2004). Work, Family and childcare: An Empirical analysis of European households. https://ci.nii.ac.jp/ncid/BA70273067
Hochschild, A.R. (2000). “Global Care Chains and Emotional Surplus” In Hutton W. &
Giddens A., On The Edge: Living with Global Capitalism, (pp.130–46). London:
Jonathan Cape.
“Hoog tijd om de demografische tijdbom ernstig te nemen” - Zorgnet-Icuro. (2023.). Zorgnet Icuro(a) . https://www.zorgneticuro.be/nieuws/hoog-tijd-om-de- demografische-tijdbom-ernstig te-nemen
Islam, A., Mazyed, F., & Aldaihani, F. (2021). Justification for adopting qualitative research method, research approaches, sampling strategy, sample size, interview method, saturation, and data analysis. Journal of International Business and Management. https://doi.org/10.37227/jibm-2021-09-1494
Jackson, S. (2001). Why a materialist feminism is (Still) Possible—and necessary. Women S Studies International Forum, 24(3–4), 283–293. https://doi.org/10.1016/s0277-5395(01)00187-x
Katz, C., Norton, J. (2017). Social reproduction. International Encyclopedia of Geography, 1–11. https://doi.org/10.1002/9781118786352.wbieg1107
Kilkey, M., & Merla, L. (2013). Situating transnational families’ care‐giving arrangements: the role of institutional contexts. Global Networks-A Journal of Transnational Affairs, 14(2), 210–229. https://doi.org/10.1111/glob.12034
Kilkey, M., Merla, L., and Baldassar, L. (2018). The social reproductive worlds of migrants. Journal of Family Studies, 24(1), 1–4. https://doi.org/10.1080/13229400.2018.1422319
NARIC (n.d.). https://www.vlaanderen.be/ahovoks/dienstverlening/naric-vlaanderen
OCMW | Belgium.be. (n.d.). https://www.belgium.be/nl/familie/sociale_steun/ocmw
ODPEC. (a) (n.d.). ODEPC » ODEPC. https://odepc.kerala.gov.in/about/odepc/
ODPEC. (b) (n.d.-a). ODEPC » Aurora | Nurses recruitment to Belgium. https://odepc.kerala.gov.in/aurora/
Parreñas, R.S. (2016). The Globalization of Care Work. In Braithwaite, A., & Orr, C. M. (2016). Everyday Women’s and Gender Studies: Introductory Concepts.
Richardson, B. (2023). Middle England’s empire: Social reproduction in the colonial global economy. The British Journal of Politics and International Relations. https://doi.org/10.1177/13691481231186117
Thambinathan, V., & Kinsella, E. A. (2021). Decolonizing methodologies in qualitative research: creating spaces for transformative praxis. International Journal of Qualitative Methods, 20, https://doi.org/10.1177/16094069211014766
Varela, P. (2021, December 10). Social reproduction in dispute: A debate between
Autonomists and Marxists. SPECTRE. https://spectrejournal.com/social-reproduction-in-dispute/
Yeates, N. (2012). Global care chains: a state‐of‐the‐art review and future directions in care trans nationalization research. Global Networks-A Journal of Transnational Affairs, 12(2), 135–154. https://doi.org/10.1111/j.1471-0374.2012.00344.x