Openluchtmuseum Valle d'Aosta: tussen wezens en interieurarchitectonische ver-wezen-lijkingen

Marthe
Van Rompaey

Is de buitenruimte net zo kunstmatig geworden als de binnenruimte? Deze vraag stelt interieurarchitect Marthe Van Rompaey zich tijdens haar trektocht doorheen de Italiaanse Alpen. Binnen het berglandschap, waar ecologische urgenties zich versneld manifesteren, onderzoekt haar scriptie “Rethinking Anthropocene Architecture At Altitude” alternatieve ontwerppraktijken die ruimte vrijmaken voor wezens anders-dan-mens. Aan de hand van zes paviljoenen, op een wandeling doorheen de vallei, wordt de huidige architectuurpraktijk bevraagd.

 

Wanneer in 2020 de totale hoeveelheid door de mens gemaakte massa, de hoeveelheid biomassa op aarde overstijgt; groeit de speculatie over de komst van een nieuw tijdperk - Het Antropoceen. Een tijdperk waarin de mens produceert aan een snelheid die de capaciteit van de aarde overstijgt. De architectuurpraktijk ontsnapt niet aan de drang naar 'sneller en meer'. Terwijl we de niet-duurzame aard van ons bouwen lijken te negeren, bereikt verstedelijking een ongekende omvang. 

De grens tussen natuurlijk en door de mens gemaakt vervaagt, en het exterieur maakt plaats voor interioriteit. Ontwerpers zoals K. Geers stellen: “Er is geen buiten meer” ... “we bewonen één gigantisch interieur”.

De rol van de interieurarchitect moet worden heroverwogen in deze veranderende wereld. Interieurarchitectonische tactieken kunnen bijdragen aan het herdenken van onze collectieve buitenruimte.

 

Openluchtmuseum Valle d’Aosta

In Valle d’Aosta leeft het idee om een openluchtmuseum te creëren. Maar  welke ontwerptaal hanteer je voor een museum op 3.000 meter hoogte? 

In een tijd waarin duurzaamheid een centraal gespreksonderwerp is, moeten we beseffen dat het meest duurzame museum, het museum is dat nooit gebouwd wordt. Marthe formuleerde daarom een alternatief: een scenografische wandeling van bosrijk dal tot desolate alpentoppen, die de mens en zijn maakdrang bevraagt. 

Het berglandschap vormt het museum; de wandeling langs zijn reeds aanwezige microlandschappen en actoren, de kunst; de infrastructuur slechts een middel om te bevragen wat reeds is.

 

Het geïnterioriseerde exterieur

Waar bergen ooit symbool stonden voor ongerepte natuur, moeten we vandaag erkennen dat zelfs gebergtes steeds meer interieure kenmerken vertonen. De Alpen muteren van natuurlijke habitat tot artificiële koopwaar voor menselijk plezier, waardoor gehele ecosystemen worden bedolven onder artificiële sneeuw en stalen liftconstructies die de mens de zwaartekracht doen overstijgen. 

Met de alpiene gebieden die twee keer zo snel opwarmen als de gemiddelde wereldwijde temperaturen, rijst de vraag of menselijke recreatie een legitieme reden is voor het interioriseren van berglandschappen ten koste van eeuwenoude ecosystemen?

Valle d’Aosta lijkt gespaard gebleven van massatoerisme en de daarbij horende massaconstructies. Buiten de wandelpaden, die een spoor van menselijke passage vormen, lijkt de natuur zijn ongerepte gang te gaan. Zulke landschappen herinneren ons eraan hoe de natuur kan floreren wanneer de waarde ervan niet uitsluitend wordt gemeten aan menselijk nut.

Kunnen we vanuit deze landschappen de ademruimte vinden om nieuwe wereldbeelden te scheppen?

 

Livigno - Italië I Valle d'Aosta - Italië

 
X, Y, Z, ... Para - Een paradigmashift

Als tegenantwoord op het Antropoceen introduceerde G. Albrecht het Symbioceen; een tijdperk waarin mens, natuur en technologie samen een nieuwe balans creëren.

Al decennialang leren architecten modelleren in drie statische dimensies - x, y en z. Maar de natuur biedt dimensies die dynamischer zijn, de Para-dimensie. De Para-dimensie omvat aspecten zoals warmte, licht, vochtigheid. Dimensies die behoren tot het veld van de interieurarchitect, maar die ook intuïtief begrepen kunnen worden door anders-dan-mensen. 

De paradigmashift binnen de ontwerppraktijk van de (interieur)architect is een shift in ontwerptaal. Wanneer we in staat zijn te communiceren in de taal van de natuur; wanneer we wetenschappelijk onderzoek en technologische innovatie verenigen met natuurlijke processen, pas dan zal de kunst van het bouwen nieuwe vormen van interactie tussen mens en omgeving mogelijk maken. Pas dan zullen mens en natuur in staat zijn te ontwerpen, te bouwen en te evolueren als gelijken.

 

De scenografische wandeling

Als reactie op het museumvraagstuk, ontstond een scenografische wandeling die het exceptionalisme van de mens in onze hedendaagse architectuurpraktijk in vraag stelt. De wandeling wordt gestuurd door zes verwezenlijkingen in het landschap, die drie betekenislagen hebben:

  1. Interieurarchitectuur als materiële realisatie: van oogsten en verwerken tot creëren van vorm.
  2. Interieurarchitectuur als wezen: een organisme dat kan bewegen, kan muteren en kan groeien.
  3. Interieurarchitectuur voor wezens, ook anders-dan-mens.

De wandeling is in al zijn ambiguïteit en menselijke ongemakken, een zoektocht naar een herinterpretatie van de relatie tussen mensen en anders-dan-mens. Ze bevraagt welke ruimte we als mens innemen in een wereld van meerdere soorten. Een vraag die hier geprojecteerd wordt op het berglandschap, maar vergroot kan worden naar de brede zin van de hedendaagse architectuurpraktijk.

 

De scenografische wandeling - Wandelkaart

 

Volgende video neemt je mee langs de verscheidene verwezenlijkingen: https://www.youtube.com/watch?v=ELdPn5_G_0g ; maar hieronder wordt alvast één paviljoen uit de wandeling toegelicht.

 
Bergen van mens en alpensteenbok

De vijfde verwezenlijking markeert het bereiken van 2.575 meter, een gebied gekenmerkt door barre weersomstandigheden. Het ontwerp speelt in op de dubbele betekenis van het woord "bergen" als zowel "steenmassa" als "in veiligheid brengen."

De ingreep bestaat uit een rots, reeds aanwezig op locatie, in balans gehouden door een cilindrische schil die de rots omarmt. Wanneer de rots verheven wordt van het aardoppervlak, wordt een gepolijste put in het landschap blootgelegd. De schil daalt naar het oppervlak, waardoor deze nu een shelter vormt tegen wind. De put vormt een plek voor vuur in een omgeving waar warmte ontbreekt. 

Wanneer de mens het vuur dooft, door de rots opnieuw naar de oppervlakte te brengen, zal deze de opgenomen warmte nog enige tijd afgeven. Warmte die ook de alpensteenbok instinctief zal herkennen en toe-eigenen, wanneer de mens het landschap verlaat. In het door de mens toe-eigenen van ruimte voor het vervullen van onze behoeften, ontstaat een atypische vorm van geven aan de alpensteenbok. 

 

Verwezenlijking 5 - Verheven rotsAfbeelding verwijderd.Afbeelding verwijderd.Afbeelding verwijderd.

Verwezenlijking 5 - Aanwezigheid Alpine Ibex

 
Blik op de posthumane architectuurpraktijk

De zes paviljoenen vormen geen absoluut antwoord op de urgenties die onze antropocene ontwerppraktijk teisteren; wel vormen ze een poëtische bevraging van mogelijke toekomstbeelden. Elke verwezenlijking biedt een diverse blik op de (interieur-)architectonische implementatie van symbiotische relaties en draagt een vorm van menselijk ongemak in zich. 

De mens heeft voor zichzelf een wereld gecreëerd die zoveel mogelijk beantwoordt aan zijn behoeftes. Menselijke ongemakken worden steevast geweerd. 

Zijn we te bang geworden van onze eigen ongemakken en ligt het antwoord waarnaar we onze posthumane architectuurpraktijk moeten sturen net in de confrontatie met hetgeen we weren?

 

Expo Rethinking Anthropocene Architecture At Altitude

 

Bibliografie

ABCScience. (2013, 16 september). Why don’t trees grow above a particular altitude? https://www.abc.net.au/science/articles/2013/09/16/3839899.htm 

Albrecht, G. A. (2016). Exiting the Anthropocene and Entering the Symbiocene. In Minding Nature (Vols. 9–2). https://www.humansandnature.org/filebin/ pdf/minding_nature/may_2016/Albrecht_May2016.pdf 

Albrecht, G. A. (2019). Earth emotions: New Words for a New World. Cornell University Press. 

Alpine Meadows: Roots and fungi: an interdependent association. (z.d.). National Park. https://nationalpark.ch/en/nature/habitats-seasons/ alpine-meadow-habitat/#:~:text=Roots%20and%20fungi%3A%20an%20 interdependent,turn%20passed%20to%20the%20plant. 

Arrizabalaga, N. F. (2020). Urban Interiority in the Anthropocene. Interiority, 3(1), 83–96. https://doi.org/10.7454/in.v3i1.74 

Bortier, M. F., Andivia, E., Genon, J. G., Grebenc, T., & Deckmyn, G. (2018). Towards understanding the role of ectomycorrhizal fungi in forest phosphorus cycling : a modelling approach. Central European Forestry Journal, 64(2), 79–95. https://doi.org/10.1515/forj-2017-0037

Danna, C., Poggio, L., Smeriglio, A., Mariotti, M., & Cornara, L. (2022). Ethnomedicinal and Ethnobotanical Survey in the Aosta Valley Side of the Gran Paradiso National Park (Western Alps, Italy). Plants, 11(2), 170. https://doi. org/10.3390/plants11020170

Davidts, W. (2000, juni). Museumarchitectuur. De Witte Raaf. https://www. dewitteraaf.be/artikel/museumarchitectuur/#:~:text=Een%20typologie%20 wil%20op%20voorhand,manier%20van%20ruimte%20gebruik%20gemaakt. 

Elhacham, E., Ben-Uri, L., Grozovski, J., & Bar-On, Y. M. (2020). Global humanmade mass exceeds all living biomass. Nature, 588(7838), 442–444. https://doi. org/10.1038/s41586-020-3010-5 

Elsacker, E. (2021). Mycelium Matters. ResearchGate. https://doi.org/10.13140/ RG.2.2.23578.77764 

Forster, P. M., Smith, C. J., Walsh, T., Lamb, ... (2023). Indicators of Global Climate Change 2022: annual update of large-scale indicators of the state of the climate system and human influence. Earth System Science Data, 15(6), 2295–2327. https://doi.org/10.5194/essd-15-2295-2023

Geers, K. (2019). Architecture without content. Harvard Design Magazine, 47, 63–64. 

Gobiet, A., Kotlarski, S., Beniston, ... (2014). 21st century climate change in the European Alps—A review. Science Of The Total Environment, 493, 1138– 1151. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2013.07.050

Haraway, D. J. (2016). Staying with the Trouble: Making Kin in the Chthulucene. Duke University Press. 

Hawksworth, D. L., & Lücking, R. (2017). Fungal Diversity Revisited: 2.2 to 3.8 Million Species. Microbiology Spectrum, 5(4). https://doi.org/10.1128/ microbiolspec.funk-0052-2016 

International Council of Museums. (2022, 24 augustus). Museum Definition. International Council Of Museums. https://icom.museum/en/resources/ standards-guidelines/museum-definition/ 

Liekens, J., & Goossens, W. (2023). Measuring the Mountains: The Unthinkable Interior (opdrachtfiche masterproef Campus Gent). Arch.KuLeuven. https:// arch.kuleuven.be/nieuws-agenda/nieuwsarchief/about-the-2018measuringthe-mountains2019-workshop

Lucassen, D. (2021, 31 augustus). Ik zie het klimaat in de Alpen veranderen. Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut. https://www.knmi.nl/overhet-knmi/nieuws/ik-zie-het-klimaat-veranderen#:… verschuift&text=Bomen%20kunnen%20alleen%20overleven%20als,200%20 meter%20hoger%20te%20liggen. 

Neumann, E. (2023, 22 mei). Het ontgrendelen van de museale deuren. Archined. https://www.archined.nl/2023/05/het-ontgrendelen-van-demuseale-deuren/

Nietzsche, F. (2007). Afgodenschemering: of hoe men met de hamer filosofeert (H. Driessen, Vert.). De Arbeiderspers. 

Oxman, N. (2015, maart). Design at the intersection of technology and biology [Video]. TED Talks. https://www.ted.com/talks/neri_oxman_design_ at_the_intersection_of_technology_and_biology?language=en

Paniek! (S. Lemaire). (2020). Radio1. https://open.spotify.com/ episode/4AhrHtaJS2ISC4NvhteV0D?si=b3b84c04d3454663 Ruytinx, J., Miyauchi, S., Hartmann-Wittulsky, S., ... (2021). A Transcriptomic Atlas of the Ectomycorrhizal Fungus Laccaria bicolor. Microorganisms, 9(12), 2612. https://doi.org/10.3390/microorganisms9122612 

Seymour, T. (2022, 24 augustus). What is a museum? Icom finally decides on a new definition. The Art Newspaper. https://www.theartnewspaper. com/2022/08/24/what-is-a-museum-icom-finally-decides-on-a-new-definition 

United Nations. (2022). Population. https://www.un.org/en/global-issues/ population#:~:text=The%20world%20in%202100,surrounding%20these%20 latest%20population%20projections. 

Voeten, S. (2018). Der Wanderer: de sleutel tot Nietzsches filosofie. De Digitale Bibliotheek Voor de Nederlandse Letteren. https://www.dbnl.org/ tekst/_str010201801_01/_str010201801_01_0006.php

Download scriptie (81.85 MB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2024
Promotor(en)
Wim Goossens & Jo Liekens
Kernwoorden