Samen wonen zonder zorg(en), of toch niet? Senior cohousing als woonpiste voor de toekomst

Britt
Hessels

Samen wonen zonder zorg(en), of toch niet? Senior cohousing als woonpiste voor de toekomst

Senior cohousing in een wereld vol uitdagingen 

We worden steeds ouder, en laat ons duidelijk zijn: dat is een goede zaak! De toenemende vergrijzing gaat ook gepaard met andere maatschappelijke uitdagingen; een structurele wooncrisis en de zorg dat steeds meer de verantwoordelijkheid deelt met de brede gemeenschap. Voor al deze uitdagingen worden innovatieve en inclusieve antwoorden gezocht, waaronder de recente ontwikkelingen rond nieuwe woonvormen voor ouderen. Senior cohousing, ofwel cohousing voor ouderen, is een woonconcept dat ontworpen is om tegemoet te komen aan volwassenen die in een latere levensfase ervoor kiezen om in een gemeenschap te wonen, met behoudt van hun privé-ruimte. Het biedt niet alleen een plek om te wonen, maar ook een kans om samen te leven, ervaringen te delen en elkaar te ondersteunen. Deze alternatieve woonvorm kan tegemoetkomen aan de diverse behoeften van een groeiende groep ouderen in Belgie, maar is dat zo? 

Binnen mijn masterproef Sociale Agogiek onderzochten we met Abbeyfield België de toenemende interesse in hun woonvorm, zowel bij 55-plussers als bij beleid en de bredere samenleving. Daarom groeide de nood aan een stand-van-zaken-onderzoek naar de meerwaarde die Abbeyfield kan vormen voor ‘goed ouder worden’. Ook in Scandinavische landen, de USA, de UK en Canada erkennen ze het belang van senior cohousing al in wetenschappelijk onderzoek. Aanvullend op deze wetenschappelijke kennis werd binnen deze masterproef een samenwerking aangegaan met Abbeyfield Belgium. 

Aan de hand van 5 hoofdthema’s werden de ervaringen van bewoners in een Abbeyfieldwoning in kaart gebracht. Het gaat over: sociale relaties, goed nabuurschap, participatie & betrokkenheid, gezondheid & welzijn en langer goed leven. Tussen 10 april 2024 en 30 april 2024 namen in totaal 61 bewoners van negen verschillende Abbeyfieldhuizen deel aan de bevraging. De dataverzameling vond plaats via een kwantitatief onderzoek, waarbij gebruik werd gemaakt van een vragenlijst. Er is sprake van een participatieve aanpak waarbij een groep afgevaardigde bewoners het onderzoek vanaf het begin mee opvolgde om hun advies te verlenen over de verschillende stappen. Het participatieve onderzoek biedt niet alleen waardevolle inzichten in de ervaringen van de bewoners, maar versterkt ook hun betrokkenheid bij het vormgeven van hun woonomgeving.

Deze kwalitatieve studie naar de ervaring van bewoners van een Abbeyfieldhuis had als doel bestaande kennis aan te vullen en bruikbare inzichten te genereren voor de ontwikkeling van ondersteuningsprogramma's en beleidsmaatregelen voor senior cohousing.

Senior cohousing als investering in de toekomst? 

Wanneer mensen ouder worden kunnen zij zich zorgen maken omtrent gezondheid en welzijn, sociale relaties, langer goed leven…. Ons onderzoek stelde vast dat bewoners van Abbeyfieldhuizen overwegend minder zorgen ervaren. Zo hebben deze bewoners bijvoorbeeld positieve ervaringen op het gebied van gezondheid en welzijn, sociale relaties en interacties, wederzijdse zorg en ondersteuning, participatie en langer goed leven. Hoewel er sprake is van wederzijdse zorg en ondersteuning onder de medebewoners, worden zorgen niet volledig weggenomen. Integendeel, bewoners dragen ook bij aan de zorg voor anderen. Binnen de woongemeenschap staat de visie "zorg voor elkaar" centraal, waarbij zorgen, emotionele, psychologische, sociale en praktische steun een rol spelen.

Hun welzijn en gezondheid verbetert aanzienlijk: 25% van de bewoners ervaart een positieve verandering in hun lichamelijke gezondheid sinds hun verhuis, en bijna 30% meldt een verbeterd mentaal welzijn. Deze bevindingen tonen aan dat senior cohousing niet alleen de mobiliteit en zelfredzaamheid bevordert, maar ook sociale ondersteuning biedt van medebewoners en gedeelde verantwoordelijkheden. 

Op vlak van sociale relaties en interacties voelt bijna 80% van de respondenten zich verbonden met hun medebewoners, wat een sterke sociale cohesie en wederzijdse steun binnen de gemeenschap bevordert. De maandelijkse bewonersraad, waar 95% van de deelnemers regelmatig aanwezig is, biedt een belangrijk platform voor betrokkenheid en inspraak. Naast deze formele vergaderingen, genieten bewoners ook van gezamenlijke activiteiten zoals maaltijden en koffiemomenten, die dagelijkse sociale interacties faciliteren en vriendschappen versterken.

De positieve impact van deze gemeenschap is onmiskenbaar: 61,4% van de bewoners ervaart een verbetering in hun algemene kwaliteit van  leven, terwijl 51,7% een toename in zingeving opmerkt. Dit suggereert dat het leven in deze sociale en ondersteunende omgeving leidt tot een meer bevredigend bestaan. Met 84,7% tevreden respondenten omtrent hun levenskwaliteit, bevestigen deze inzichten dat senior cohousing een waardevolle woonvorm is, waarbij de collectieve dimensie een cruciale rol speelt in hun welzijn en tevredenheid.

Abbeyfieldhuizen kunnen een antwoord bieden voor ouderen die op zoek zijn naar een sociaal ondersteunende omgeving, waar gemeenschapsgevoel, sociale interactie en participatieve besluitvorming centraal staan.

De voordelen reiken verder dan alledaagse praktische zorg. Bewoners ondervinden verbeteringen op vlak van gezondheid en welzijn, sterke sociale relaties en dagelijkse interacties, en een groter gevoel van wederzijdse ondersteuning. In het algemeen ervaren bewoners binnen Abbeyfieldhuizen minder zorgen en waarderen ze de collectieve dimensie van het wonen. 

Samen wonen, niet zonder slag of stoot

Het is belangrijk op te merken dat senior cohousing, zoals ervaren binnen een Abbeyfieldhuis, niet beschouwd kan worden als dé oplossing voor maatschappelijke verschuivingen zoals vergrijzing en de vermaatschappelijking van de zorg. Wonen in een Abbeyfieldhuis is ook niet volledig zorg(e)loos. Het is noodzakelijk te erkennen dat de complexe dynamiek van het samenleven uitdagingen met zich meebrengt. Het delen van problemen en het gezamenlijk zoeken naar oplossingen kan leiden tot frustraties en moeilijkheden op lange termijn. Het is daarom essentieel om voldoende aandacht te besteden aan conflicten en het bevorderen van een positieve samenwoonervaring. Hoewel er een grote bereidheid is onder de medebewoners om elkaar te helpen, geldt dit niet voor iedereen en ook niet voor alle zorgvragen. Wanneer de zorgbehoefte te groot wordt voor de gemeenschap of gespecialiseerde zorg nodig is, rijst de vraag of professionele hulp of een verhuizing naar een geschikte residentiële woonvorm noodzakelijk is. Dit onderstreept de noodzaak van realistische verwachtingen ten aanzien van de rol en mogelijkheden van senior cohousing in de bredere context van de zorg voor ouderen.

Senior cohousing biedt niet alleen een innovatieve woonvorm voor 55-plussers, maar vormt ook een krachtig antwoord op maatschappelijke uitdagingen door een veilige, betrokken en ondersteunende leefomgeving te creëren, waar samenhorigheid en wederzijdse zorg centraal staan.

Bibliografie

Abbeyfield  Belgium. (z.d.). Habiter chez soi, Vivre ensemble. Abbeyfield.be. https://www.abbeyfield.be/home

Abbeyfield Vlaanderen. (z.d.). Cohousing op Maat van 55-plus. https://www.abbeyfieldvlaanderen.be/

Beeckman, P., Galle, W., Vermander, M., Sansen, J., & Ryckewaert, M. (2023). Duurzame innovatie in de sociale woningbouw. Steunpunt Wonen. https://steunpuntwonen.be/onderzoek/ad-hoc-opdrachten/ad-hoc-opdracht-d…

Bijzondere woonvormen. (z.d.). www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/bijzondere-woonvormen

Brenton, M. (2013). A Better Life: Senior Cohousing Communities – An Alternative Approach for the UK? https://www.jrf.org.uk/sites/default/files/migrated/migrated/files/seni…

Brusselmans, L., Depraetere, A., De Decker, P., Hubeau, B., Ryckewaert, M., Van Damme,W., Van den Broeck, K., Van den Houte, K., Vermeir, D. & Verstraete, J. (2019). Nieuwe wooninitiatieven: de tweede golf. Analyse van de schriftelijke enquête over sociale wooninnovaties met een focus op co-wonen en gemeenschappelijk wonen. Leuven: Steunpunt Wonen

Carrere, J., Reyes, A., Oliveras, L., Fernández, A., Peralta, A., Novoa, A. M., Pérez, K., & Borrell, C. (2020). The Effects of cohousing model on People’s Health and Wellbeing: A scoping review. Public health reviews, 41(1). https://doi.org/10.1186/s40985-020-00138-1

Choi, J. S. (2004). Evaluation of community planning and life of senior cohousing projects in Northern European countries. European Planning Studies, 12(8), 1189–1216. https://doi.org/10.1080/0965431042000289296

Czischke, D., Carriou, C., & Lang, R. (2020). Collaborative Housing in Europe: Conceptualizing the field. Housing Theory and Society, 37(1), 1–9. https://doi.org/10.1080/14036096.2020.1703611

De  Witte,  N., Buffel, T.,  Smetcoren,  A., De  Donder,  L., Dury,  S.  and Verté, D. 2013.  Zo lang mogelijk thuis in een leeftijdsvriendelijke buurt. In Moerenhout,  M.,  Demeester, L.  and  Sierens, R.  (eds)  Levens lopen anders. Over actief ouder worden. Garant, Antwerpen - Apeldoorn.

De Donder, L. , Hoens, S. , Stegen, H. , Kint, O. , & Smetcoren, A. . S. (2021). Lokaal samenwerken in zorgzame buurten . Fonds Dr. Daniël De Coninck.

De Lange, P., & Witter, Y. (2014). Hoe ouderen steeds diverser wonen. Gerōn. https://doi.org/10.1007/s40718-014-0075-y

 

De Witte, N., Buffel, T., Smetcoren, A., De Donder, L., Dury, S. and Verté, D. (2013). Zo lang mogelijk thuis in een leeftijdsvriendelijke buurt. In Moerenhout, M., Demeester, L. and Sierens, R. (eds) Levens lopen anders. Over actief ouder worden. Garant, Antwerpen - Apeldoorn.

Durret, C. (2023, juni). Cohousing: A Way for Solo Agers to Build and Maintain Community. Generations. Geraadpleegd op 5 mei 2024, van https://generations.asaging.org/cohousing-way-solo-agers-gain-community

Eurostat. (z.d.). Population structure and ageing of the population. Statistics Explained. Retrieved October 31, 2023, from https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Arch…

Federaal Planbureau. (2024). Bevolkingsvooruitzichten België: vanaf het einde van de jaren 2040 neemt de bevolking enkel in Vlaanderen nog toe [Press-release]. https://www.plan.be/uploaded/documents/202402121553170.20240213_PC_demo…

Finlay, L. (2012). Fenomenologische methoden bespreken. Hermeneutische fenomenologie in het onderwijs, 17–37. doi:10.1007/978-94-6091-834-6_2

Fromm, D. (2012). Seeding Community: Collaborative Housing as a strategy for social and neighbourhood repair. Built Environment, 38(3), 364–394. https://doi.org/10.2148/benv.38.3.364

Glass, A. P. (2019). Sense of community, loneliness, and satisfaction in five elder cohousing neighborhoods. Journal Of Women & Aging, 32(1), 3–27. https://doi.org/10.1080/08952841.2019.1681888

Glass, A. P., & Lawlor, L. (2021). Aging better together, intentionally. ResearchGate. https://www.researchgate.net/publication/352846544

Griffith, E. J., Jepma, M., & Savini, F. (2022). Beyond Collective Property: A typology of collaborative housing in Europe. International Journal of Housing Policy, 1–21. https://doi.org/10.1080/19491247.2022.2123272

Heylen, K. & Steunpunt Wonen. (2023). Woonbeleid en woningmarkt in Vlaanderen vergeleken met de buurlanden en de Belgische regio’s (pp. 31–38). Steunpunt Wonen. https://steunpuntwonen.be/wp-content/uploads/2023/02/Ad-hoc_Vergelijkin…

House. (z.d.). Ageing well in the right place. house-research. https://house-research.be/

Izuhara, M., West, K., Hudson, J., Arrigoitia, M. F., & Scanlon, K. (2022). Collaborative Housing Communities Through the COVID-19 Pandemic: Rethinking governance and mutuality. Housing Studies, 38(1), 65–83. https://doi.org/10.1080/02673037.2022.2077919

Kenniscentrum WWZ. (z.d.). 10 woonvormen om over na te denken. Geraadpleegd op 20 maart 2024, van https://www.kenniscentrumwwz.be/10-woonvormen 

Krokfors, K. (2012). Co-Housing in the making. Built Environment, 38(3), 309–314. https://doi.org/10.2148/benv.38.3.309

Lang, R., Carriou, C., & Czischke, D. (2018). Collaborative Housing Research (1990–2017): A systematic review and thematic analysis of the field. Housing Theory and Society, 37(1), 10–39. https://doi.org/10.1080/14036096.2018.1536077

Lengeler, L. (2008-2009). “Vergrijzing en ontgroening: feitelijke ontwikkeling of sociaal probleem?” [Masterproef]. Universiteit Gent.

Liégeois, A., & De Witte, K. (2020). Wetenschappelijk onderzoek en commissies voor ethiek. Tijdschrift Klinische Psychologie50(3), 166-175.

Navarro, R. (2020). Demografische uitdagingen voor Colombia. Demos: bulletin over bevolking en samenleving, 36(3), 4–7. https://www.narcis.nl/publication/RecordID/oai%3Apure.knaw.nl%3Apublica…

Puplampu, V., Matthews, E. J., Puplampu, G. L., Gross, M., Pathak, S., & Peters, S. (2019). The impact of cohousing on older adults’ quality of life. Canadian journal on aging =, 39(3), 406–420. https://doi.org/10.1017/s0714980819000448

Samenhuizen vzw. (z.d.). https://www.samenhuizen.be/nl

Sansen, J., Juwet, G., Deruytter, L., & Gruijthuijsen, W. (2020). Hedendaagse alternatieven voor de hardnekkige wooncrisis. Agora, 36(1), 4–6. https://doi.org/10.21825/agora.v36i1.16874

Schoonenboom, J. (z.d.). Steekproeven voor generalisatie – een belangrijke stap, maar we zijn er nog niet. In KWALON (Vol. 2014, Nummer 1, pp. 14–15). https://www.aup-online.com/docserver/fulltext/18757324/19/1/KW_2014_019…

Smetcoren, A. S. (2024, 8 januari). Alternatieve woonvormen en ouderen: “het aanbod alternatieve woonvormen is te klein voor de groeiende vraag van een steeds diverser wordende ouderenpopulatie”. samenhuizen.be. Geraadpleegd op 3 mei 2024, van https://samenhuizen.be/nl/nieuws/opinie-alternatieve-woonvormen-en-oude….

Smetcoren, A. S., Dury, S., De Donder, L., De Witte, N., Van Regenmortel, S., Kardol, M. J. M., & Verté, D. (2014). Denken over later? attitudes van ouderen ten opzichte van verschillende woonvormen in Vlaanderen. Ruimte & Maatschappij, 6, 14–38. https://researchportal.vub.be/nl/publications/thinking-ahead-attitudes-…

Stad Mechelen. (2023). Ouderenbehoeftenonderzoek 2022-2023. Geraadpleegd op 4 mei 2024, van https://www.mechelen.be/ouderenbehoeftenonderzoek2023

Steyaert, J. (2014). Meervoudigheid als vermaatschappelijking: Kritische reflecties op het           emancipatorisch karakter van de vermaatschappelijking van de zorg. Geron, 16(1), 

Thomas, W. H., & Blanchard, J. M. (2009). Moving beyond place: aging in community. Generations, 33(2), 12. https://cohousing-solutions.com/wp-content/uploads/2014/10/Thomas_Blanc…

Twardoch, A. (2017). Collaborative housing perspectives. Definition, historical overview and examples. Architecture Civil Engineering Environment, 10(4), 33–44. https://doi.org/10.21307/acee-2017-049

Van den Houte, K., Ryckewaert, M., Delbeke, B. & Oosterlynck, S. (m.m.v. De Boeck S.), (2015), Gemeenschappelijk wonen, Steunpunt Wonen, Leuven, 95 p.

Van Der Gaag, N., & Van Wissen, L. (2019). Vergrijzing wereldwijd : eerder oud dan rijk? Geron, 21(4). https://pure.knaw.nl/portal/en/publications/vergrijzing-wereldwijd-eerd…

Van Der Voordt, T. & Delft University of Technology. (1998). Methoden en technieken van onderzoek. Publikatiebureau Bouwkunde. https://pure.tudelft.nl/ws/files/40992343/1998_VanderVoordt_MethodenTec…

Van Harten, D. (2016). Onderzoek naar het nieuwe wonen van senioren in een veranderend Nederland; lessen uit het buitenland [Master thesis, Rijksuniversiteit Groningen]. https://frw.studenttheses.ub.rug.nl/2026/1/Master_thesis_s2065290.pdf

Vervoort, P., & Loris, I. (2017). De gedeelde baksteen in de maag? Meerwaarde realiseren door gemeenschappelijk wonen en collectief bouwen. plandag, 83–93. https://biblio.ugent.be/publication/8521226/file/8521227.pdf

Vestbro, D. U. (2014). Cohousing in Sweden, history and present situationhttp://www.kollektivhus.nu/pdf/SwedishCohousing14.pdf

Vestbro, D.U. (ed.) (2010) Living Together – Cohousing Ideas and Realities Around the World. Proceedings from the International Collaborative Housing Conference. Stockholm: Royal Institute of Technology. (p21-30) 

Vlaams Bouwmeester (2023). Bouwmeester gids: Samen wonen ontwerpen. Geraadpleegd op 5 mei 2024, van https://vlaamsbouwmeester.be/nl/publicaties/bouwmeester-gids-samen-wone…

Vlaamse Ouderenraad. (z.d.) 93.000 meer alleenwonende ouderen tegen 2030. https://www.vlaamse-ouderenraad.be/onderzoek/welzijn-gezondheid-en-zorg…

Vlaanderen. (z.d. a). Gemeenschappelijk wonen. https://www.vlaanderen.be/nieuwe-woonvormen/gemeenschappelijk-wonen

Vlaanderen. (z.d. b) Nieuwe woonvormen. www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/nieuwe-woonvormen Proefomgeving experimentele woonvormen. (z.d.). www.vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/nieuwe-woonvormen/proefomgeving-experimentele…

Walker, A. (2005). A European perspective on quality of life in old age. European Journal of Ageing, 2(1), 2–12. https://doi.org/10.1007/s10433-005-0500-0

Warner, E., Sutton, E., & Andrews, F. (2020). Cohousing as a model for Social Health: A scoping review. Cities & Health, 1–13. https://doi.org/10.1080/23748834.2020.1838225

Weeks, L. E., Bigonnesse, C., McInnis-Perry, G., & Dupuis-Blanchard, S. (2019). Barriers Faced in the Establishment of Cohousing Communities for Older Adults in Eastern Canada. Journal Of Aging And Environment, 34(1), 70–85. https://doi.org/10.1080/02763893.2019.1627267

West, K., Hudson, J.,  Izuhara, M., Fernández Arrigoitia, M., Felstead, A., Scanlon, K., Porteus, J. and Smith, R.  (2024). Collaborative Housing and Innovation in Care (CHIC)https://bpb-eu-w2.wpmucdn.com/blogs.bristol.ac.uk/dist/2/769/files/2024/01/CHIC-report_final-20-Jan-2024-86e33d7c4169e7c7.pdf

Williams, J. (2008). Predicting an American future for cohousing. Futures, 40(3), 268–286. https://doi.org/10.1016/j.futures.2007.08.022

Download scriptie (1.64 MB)
Universiteit of Hogeschool
Vrije Universiteit Brussel
Thesis jaar
2024
Promotor(en)
Prof. Dr. An-Sofie Smetcoren, dra. Ariane Vanbellinghen