Van fictie naar actie: hoe film ons in beweging brengt
Het doek valt en de aftiteling rolt binnen. Misschien pink je zelfs een traantje weg terwijl de beelden nazinderen op je netvlies. Herkenbaar? Veel mensen hebben het al eens meegemaakt na het zien van een aangrijpende film. Maar hoe ver reiken onze empathische gevoelens voor die fictieve personages eigenlijk? Dit is de hamvraag van mijn masterproef. Door te onderzoeken hoe mensen reageren op menselijk lijden in fictiefilms, wordt al snel duidelijk waar de grenzen van ons empathisch vermogen liggen.
Elke dag worden we, als Westerse burgers, via nieuws en sociale media geconfronteerd met verhalen over leed, veroorzaakt door onder andere natuurrampen en conflicten. Maar hoe kunnen we dit lijden écht begrijpen als we er zelf niet mee te maken hebben gehad? Fictiefilms lijken een unieke kans te bieden: ze brengen ons dichter bij de slachtoffers dan in de echte wereld vaak mogelijk is. Maar is dat genoeg om ons te verbinden met de verre slachtoffers?
De kracht van (ver)beeld(ing)
Om dat te onderzoeken, organiseerde ik groepsinterviews rond de film The Impossible (2012). Deze film vertelt het waargebeurde verhaal van een Spaans gezin dat Kerstmis viert in Thailand wanneer een tsunami hun vakantieoord overspoelt en iedereen genadeloos meesleurt. De ramp die in 2004 plaatsvond, eiste meer dan 230.000 levens.
Tijdens de gesprekken werd duidelijk dat de film op verschillende manieren impact had. Voor sommigen was het een echte eye-opener. “Ik had geen idee dat het puin gevaarlijker kan zijn dan het water zelf,” zei een jonge deelnemer. Voor hen fungeerde de film als een bescheiden leraar. Daarnaast werd de film voer voor discussie: veel deelnemers voelden de drang om de inhoud en esthetiek ervan te bespreken met vrienden of familie. Sommigen voelden zich zelfs aangespoord om in actie te komen, zoals een deelnemer die na het zien van de film meer informatie ging opzoeken over de feiten van 2004.
De deelnemers verklaarden dat ze de uitzonderlijke situatie waarin de personages zich bevinden probeerden te plaatsen binnen hun eigen context. Zo verwezen ze naar de reizen die ze al hebben gemaakt naar tropische landen. “Dat had mij ook kunnen overkomen,” verklaarde een jonge respondente. Toch herkenden niet alle deelnemers zich in de personages. Sommigen vonden dat de "geprivilegieerde, witte achtergrond" en "rare keuzes" van de personages een afstand schepte. Die relatability speelde een cruciale rol: hoe minder herkenning, hoe minder de film een blijvende band wist te vormen tussen kijker en de echte slachtoffers. Vaak bleef actie dan ook uit.
Is empathie overrated?
Hou jij het maar moeilijk droog bij het bekijken van een tragische film? Grote kans dat je over een sterk empathisch vermogen beschikt. Empathie houdt in dat je je in de plaats stelt van een ander; je gaat gevoelsmatig in diens schoenen staan. Hoewel dit doorgaans wordt gezien als een positieve eigenschap -ook in de literatuur-, stelde ik enkele vraagtekens bij de (over)waardering van empathie. Waarom dan? Wel, empathie moedigt ons aan om de gevoelens van een ander op onszelf te gaan projecteren. Wanneer iemand anders een ouder verliest, ervaar je door empathie zelf een gevoel van verlies, doordat je je gaat inbeelden dat ook jij een ouder verliest. Empathie zorgt er dus voor dat we de emoties van een ander overnemen, waardoor we soms zo meegesleept worden dat we vergeten wat die ander écht nodig heeft.
Sympathie, daarentegen, houdt meer afstand. Je kijkt rationeler naar de situatie, zonder de emoties van de ander te projecteren op jezelf. Wanneer iemand een ouder verliest, behoud je door sympathie een eerder rationele blik die je toelaat om te herkennen welke praktische en mentale moeilijkheden die persoon nu kan ervaren. Waarna je efficiënt hulp zou kunnen aanbieden. De kracht van sympathie ligt in het vermogen om te activeren zonder dat je eerst doorheen een roes van emoties moet ploeteren. In het geval van The Impossible bleken deelnemers die zich neutraler opstelden, maar wel sympathie voelden voor de fictieve personages, vaak actiever te zijn in het helpen van de echte slachtoffers van de natuurramp. “Ik kan binnen de NAVO niet bepalen wat er moet gebeuren, maar ik kan wel mijn steentje bijdragen (via inzamelingsacties),” verklaarde een jonge deelneemster.
De kracht van actie
Of je nu gehaast naar je zakdoeken moet graaien wanneer het doek valt of niet, de kracht van cinema om ons te raken en te inspireren is onmiskenbaar. Maar de echte uitdaging is niet alleen hoe sterk we voelen, maar hoe we die gevoelens kunnen omzetten in daden. Laat films je niet alleen ontroeren, maar ook motiveren om een positieve impact te maken, hoe klein ook. Laat je dus niet alleen ontroeren door films, maar ook inspireren om in actie te komen.
Bibliografie
Anderson, B., & Malkki, L. H. (1996). Purity and exile: Violence, memory, and national cosmology among Hutu Refugees in Tanzania. Contemporary Sociology, 25(6), 733. https://doi.org/10.2307/2077253
Argo, J., Zhu, R., & Dahl, D. W. (2008). Fact or fiction: An investigation of empathy differences in response to emotional melodramatic entertainment. The Journal Of Consumer Research, 34(5), 614–623. https://doi.org/10.1086/521907
Benthall, J. (1993). Disasters, relief and the media. I. B. Tauris.
Blakely, D. E. (2006). Mass mediated disease: A case study analysis of three flu pandemics and public health policy. Lexington Books.
Blontrock, D. (2024, 10 februari). Hind (6) die met haar gezin onder vuur werd genomen in Gaza na 12 dagen dood teruggevonden, net als reddingswerkers die ter hulp kwamen. Gazet van Antwerpen. Geraadpleegd op 12 mei 2024, van https://www.gva.be/cnt/dmf20240210_93743796
Boltanski, L. (1999). Distant suffering: Morality, media and politics. Cambridge University Press.
Bayona, J. A. (Regisseur). (2012). The Impossible [Film]. Apaches Entertainment.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
Brereton, P., & Hong, C. (2013). Audience responses to environmental fiction and non-fiction films.
Interactions, 4(2), 171–199. https://doi.org/10.1386/iscc.4.2.171_1
Centre for Research on the Epidemiology of Disasters. (2023). 2022 Disasters in numbers. Geraadpleegd op 12 mei 2024, van https://cred.be/sites/default/files/2022_EMDAT_report.pdf
Chouliaraki, L. (2006). Spectatorship of suffering. Pine Forge Press.
Chouliaraki, L. (2013). The ironic spectator: Solidarity in the Age of Post-Humanitarianism. John Wiley & Sons.42
Chun, W.H.K. (2017). WEIRD REALITY: Head-Mounted Art & Code [Video]. Geraadpleegd op 13 mei 2024, van https://vimeo.com/214713185
Christie, I. (2000). Landscape and ‘location’: Reading filmic space historically. Rethinking History, 4(2), 165–174. https://doi.org/10.1080/13642520050074803
Cottle, S. (2008). Global crisis reporting. McGraw-Hill Education (UK).
Couch, S. R. (2000). The cultural scene of disasters: Conceptualizing the field of disasters and popular culture. International Journal of Mass Emergencies & Disasters, 18(1), 21-37. https://doi.org/10.1177/028072700001800102
Cox, D. (2013, 2 januari). Attempting the Impossible: why does western cinema whitewash Asian stories? The Guardian. Geraadpleegd op 30 april 2024, van https://www.theguardian.com/film/filmblog/2013/jan/02/attempting-the-im…
Dwyer, K. (2013). True stories: Film and the non-fiction narrative. In S. Wells-Lassagne & A. Hudelet (Eds.), Screening Text: Critical Perspectives on Film Adaptation (pp. 43-52). McFarland.
Fisher, J. B. (2017). Empathic actualities: Toward a taxonomy of empathy in virtual reality. In Lecture Notes in Computer Science (pp. 233–244). Springer Science Business Media. https://doi.org/10.1007/978-3-319-71027-3_19
Foxman, M., Markowitz, D. M., & Davis, D. F. (2021). Defining empathy: Interconnected discourses of virtual reality’s prosocial impact. New Media & Society, 23(8), 2167–2188. https://doi.org/10.1177/1461444821993120
Franks, S. (2006). The CARMA Report: Western media coverage of humanitarian disasters. The Political Quarterly, 77(2), 281-284.
Franks, S. (2008). Getting into bed with charity. British Journalism Review, 19(3), 27-32. https://doi.org/10.1177/0956474808097346
Gilligan, C. (1993). In a different voice: Psychological theory and women’s development. Harvard University Press.
Ghosh, A. (2016). The great derangement: Climate change and the unthinkable. University of Chicago Press.43
Gruenewald, T., & Witteborn, S. (2020). Feeling good: humanitarian virtual reality film, emotional style and global citizenship. Cultural Studies, 36(1), 141–161. https://doi.org/10.1080/09502386.2020.1761415
Gunter, B. (1997). Measuring bias on television. Indiana University Press.
Haidt, J. (2001). The emotional dog and its rational tail: A social intuitionist approach to moral judgment.
Psychological Review, 108(4), 814–834. https://doi.org/10.1037/0033- 295x.108.4.814
Haney, J. J., Havice, C., & Mitchell, J. T. (2019). Science or fiction: The persistence of disaster myths in Hollywood films. International Journal of Mass Emergencies & Disasters, 37(3), 286-305. https://doi.org/10.1177/028072701903700303
Hansen, E. M., Eklund, J. H., Hallén, A., Bjurhager, C. S., Norrström, E., Viman, A., & Stocks, E. (2018). Does feeling empathy lead to compassion fatigue or compassion satisfaction? The role of time perspective. Journal Of Psychology (Washington, D.C. Online), 152(8), 630–645. https://doi.org/10.1080/00223980.2018.1495170
Heary, C. M. (2002). The Use of Focus Group Interviews in Pediatric Health Care Research. Journal Of Pediatric Psychology, 27(1), 47–57. https://doi.org/10.1093/jpepsy/27.1.47
Helmreich, S. (2018). Massive movie waves and the anthropic ocean. Information Sur Les Sciences Sociales/Social Science Information, 57(3), 494–521. https://doi.org/10.1177/0539018418783073
Höijer, B. (2004). The discourse of global compassion: The audience and media reporting of human suffering. Media, Culture & Society, 26(4), 513-531. http://dx.doi.org/10.1177/0163443704044215
Houtepen, R., & Ter Meulen, R. (2000). New types of solidarity in the European welfare state. Health Care Analysis, 8(4), 329–340. https://doi.org/10.1023/a:1026530912872
Huiberts, E. (2019). Watching disaster news online and offline: audiences experiencing news about far-away disasters in a postbroadcast society. Television & New Media, 21(1), 41–59. https://doi.org/10.1177/152747641882132844
Huiberts, E., & Joye, S. (2015). “Bring in the audience!” Exploring an interdisciplinary approach to investigating audience reactions to mediated distant suffering. Networking Knowledge, 8(1), 1–15. http://dx.doi.org/10.31165/nk.2015.81.359
Huiberts, E., & Joye, S. (2018). Close, but not close enough? Audience’s reactions to domesticated distant suffering in international news coverage. Media, Culture & Society, 40(3), 333–347. https://doi.org/10.1177/0163443717707342
Huiberts, E., & Joye, S. (2019). Who cares for the suffering other? A survey-based study into reactions toward images of distant suffering. International Communication Gazette, 81(6–8), 562–579. https://doi.org/10.1177/1748048518825324
Ibrahim, Y. (2011). Domestication of suffering: The politics of pity and communion through ICTs. Empedocles: European Journal for the Philosophy of Communication, 2(1), 137-150. https://doi.org/10.1386/ejpc.2.1.137_1
International Displacement Monitoring Centre. (2023). Global Report on Internal Displacement 2023. https://www.internal-displacement.org/sites/default/files/publications/…
Irom, B. (2021). Virtual reality and celebrity humanitarianism: Rashida Jones in Lebanon. Media, Culture & Society, 44(1), 88–104. https://doi.org/10.1177/01634437211022725
Joye, S. (2010a). De media(de)constructie van rampen. Tijdschrift Voor Communicatiewetenschappen, 38(2). https://doi.org/10.5117/2010.038.002.139
Joye, S. (2010b). News discourses on distant suffering: A critical discourse analysis of the 2003 SARS outbreak. Discourse & Society, 21(5), 586–601. https://doi.org/10.1177/0957926510373988
Joye, S. (2014). The local relevance of global suffering: articulations of identities and cosmopolitanism in television news discourses on distant suffering. In A. Yilmaz, R. Trandafoiu, & A. Mousoutzanis (Eds.), Media and Cosmopolitanism: New visions of the Cosmopolitan (pp. 121–140). Peter Lang Publishing.
Joye, S. (2015). Domesticating distant suffering: How can news media discursively invite the audience to care?. International Communication Gazette, 77(7), 682–694. https://doi.org/10.1177/174804851560156045
Keenaghan, N., & Reilly, K. (2024). Distant suffering and digital knowledge politics: New trajectories for critical geography. Geography Compass, 18(4). https://doi.org/10.1111/gec3.12740
Kim, H. M., & Park, K. (2021). Impact of environmental disaster movies on corporate environmental and financial performance. Sustainability, 13(2), 559. https://doi.org/10.3390/su13020559
Kim, J., Kim, Y., Cho, A., Shin, E., & Kwon, Y. (2022). How do social media affect people’s compassion and civic action? The case of the Sewol Ferry disaster in Korea. Asian Journal Of Communication, 32(6), 469–486. https://doi.org/10.1080/01292986.2022.2061541
Krueger, R. A., & Casey, M. A. (2000). Focus groups: A Practical Guide for Applied Research. SAGE.
Kyriakidou, M. (2014). Distant suffering in audience memory: The moral hierarchy of remembering. International Journal of Communication, 8, 21. https://ijoc.org/index.php/ijoc/article/view/2465/1144
Kyriakidou, M. (2015). Media witnessing: Exploring the audience of distant suffering. Media, Culture & Society, 37(2), 215-231. http://dx.doi.org/10.1177/0163443714557981
Langdridge, D., Gabb, J., & Lawson, J. (2019). Art as a pathway to impact: Understanding the affective experience of public engagement with film. Sociological Review, 67(3), 585–601. https://doi.org/10.1177/0038026118822822
Laws, A. L. S. (2020). Can immersive journalism enhance empathy? Digital journalism, 8(2), 213–228. https://doi.org/10.1080/21670811.2017.1389286
Linklater, A. (2007). Distant suffering and cosmopolitan obligations. International Politics, 44(1), 19-36. http://dx.doi.org/10.1057/palgrave.ip.8800156
Lotman, E. (2016). Exploring the ways cinematography affects viewers’ perceived empathy towards onscreen characters. Baltic Screen Media Review, 4(1), 88–105. https://doi.org/10.1515/bsmr-2017-0005
Lunt, P., & Livingstone, S. (1996). Rethinking the focus group in media and communications research. Journal Of Communication, 46(2), 79–98. https://doi.org/10.1111/j.1460-2466.1996.tb01475.x46
Malbois, E. (2022). What is sympathy? Understanding the structure of other-oriented emotions. Emotion Review, 15(1), 85–95. https://doi.org/10.1177/17540739221140404
Markham, T. (2018). Affective solidarity and mediated distant suffering: In defence of mere feltness. International Journal Of Cultural Studies, 22(4), 467–480. https://doi.org/10.1177/1367877918810616
McKinley, C. J., & Fahmy, S. (2011). Passing the “Breakfast Test”: Exploring the effects of varying degrees of graphicness of war photography in the new media environment. Visual Communication Quarterly, 18(2), 70–83. https://doi.org/10.1080/15551393.2011.574060
Moeller, S. D. (1999). Compassion fatigue: How the media sell disease, famine, war and death. Routledge.
Montano, S., & Carr, J. (2022). The landscape of disaster film, 2000–20. Disasters, 46(2), 545–566. https://doi.org/10.1111/disa.12482
Mouhamou, I. (2024, 8 april). Veerboot zinkt voor kust van Mozambique: zeker 96 doden. VRT NWS. Geraadpleegd op 20 april 2024, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/04/08/90-doden-bij-gezonken-schip-moz…
Müggenburg, G. (2023). Time Magazine’s “Finding Home” analysis: A case of storytelling innovation on distant suffering. Dígitos, 9. https://doi.org/10.7203/drdcd.v0i9.262
Mustapha, S., & Razali, M. M. (2020). Rediscovery of empathy in youth through an interactive virtual reality experience. https://doi.org/10.1109/cspa48992.2020.9068672
Nowell, L., Norris, J. M., White, D. L., & Moules, N. J. (2017). Thematic Analysis. International journal of qualitative methods, 16(1), 160940691773384. https://doi.org/10.1177/1609406917733847
Nyumba, T. O., Wilson, K. A., Derrick, C. J., & Mukherjee, N. (2018). The use of focus group discussion methodology: Insights from two decades of application in conservation. Methods in Ecology and Evolution, 9(1), 20–32. https://doi.org/10.1111/2041-210x.12860
Petley, J. (2003). War without death: Responses to distant suffering. Journal for Crime, Conflict and the Media, 1(1), 72-85.47
Plantinga, C. (2009). Moving viewers: American film and the spectator's experience. Choice Reviews Online, 47(02), 47–0765. https://doi.org/10.5860/choice.47-0765
Ploughman, P. (1995). The American print news media ‘construction’ of five natural disasters. Disasters, 19(4), 308-326. https://doi.org/10.1111/j.1467-7717.1995.tb00352.x
Powell, R. J., & Single, H. M. (1996). Focus Groups. International Journal for Quality in Health Care, 8(5), 499–504. https://doi.org/10.1093/intqhc/8.5.499
Quarantelli, E. L. (1981). The Study of Disaster Movies: Research Problems, Findings and Implications.
Reuters. (2022). Reuters Institute Digital News Report 2022.
Rovisco, M. (2013). Towards a cosmopolitan cinema: Understanding the connection between borders, mobility and cosmopolitanism in the fiction film. Mobilities, 8(1), 148–165. https://doi.org/10.1080/17450101.2012.747774
Sasson, T. (1996). Crime talk: How citizens construct a social problem. Choice Reviews Online, 33(06), 33–3622. https://doi.org/10.5860/choice.33-3622
Schutte, N. S., & Stilinović, E. J. (2017). Facilitating empathy through virtual reality. Motivation and Emotion, 41(6), 708–712. https://doi.org/10.1007/s11031-017- 9641-7
Scott, M. (2014). The mediation of distant suffering: An empirical contribution beyond television news texts. Media, Culture & Society, 36(1), 3-19. http://dx.doi.org/10.1177/0163443713507811
Seu, B. I. (2003). 'Your stomach makes you feel that you don't want to know anything about it': Desensitization, defence mechanisms, and rhetoric in response to human rights abuses. Journal of Human Rights, 2(2), 183–196. https://doi.org/10.1080/1475483032000078170
Seu, I. B. (2010). ‘Doing denial’: Audience reaction to human rights appeals. Discourse & Society, 21(4), 438–457. https://doi.org/10.1177/0957926510366199
Slocum, D. (2011). 9/11 film and media scholarship. Cinema Journal, 51(1), 181-193. https://doi.org/10.1353/cj.2011.007948
Sontag, S. (2003). Regarding the pain of others. Diogène, 201(1), 127. https://doi.org/10.3917/dio.201.0127
Tester, K. (2001). Compassion, Morality, and the Media. Open University Press.
Vaage, M. B. (2023). Should we be against empathy?: Engagement with antiheroes in fiction and the theoretical implications for empathy's role in morality. In Conversations on Empathy (pp. 116-134). Routledge.
Verhulst, P., & Lamberts, H. (2015). Bijdragen van een individuele respondent: Vergelijking van de informatie verkregen via een diepte-interview en een focusgroep. Kwalon, 20(1). https://doi.org/10.5117/2015.020.001.005
Villalba, É. E., Azócar, A. L. S. M., & Jacques-García, F. A. (2021). State of the art on immersive virtual reality and its use in developing meaningful empathy. Computers & Electrical Engineering, 93, 107272. https://doi.org/10.1016/j.compeleceng.2021.107272
Volkmann, L. (2010). Local natures, global responsibilities: Ecocritical Perspectives on the New English Literatures. Rodopi.
von Engelhardt, J. (2015). Studying western audiences vis-à-vis mediated distant suffering: A call to venture beyond media studies. International Communication Gazette, 77(7), 695–707. http://dx.doi.org/10.1177/1748048515601561
Von Engelhardt, J., & Jansz, J. (2014). Distant suffering and the mediation of humanitarian disaster. In Social indicators research series (pp. 75–87). https://doi.org/10.1007/978-94-017-9670-5_6
Ward, A., & Greenbaum, T. L. (1994). The handbook for focus group research. Journal of Marketing, 58(3), 120. https://doi.org/10.2307/1252317
World Health Organisation. (2020). WHO methods and data sources for country-level causes of death 2000-2019. https://cdn.who.int/media/docs/default-source/gho-documents/global-heal…
Xu, Z., & Zhang, M. (2022). The “ultimate empathy machine” as technocratic solutionism? audience reception of the distant refugee crisis through virtual reality. The Communication Review, 25(3–4), 181–203. https://doi.org/10.1080/10714421.2022.2129118
