‘Wat heb jij gemist in je leven?’ – “Alles!” Dit klinkt extreem, maar als een woonwagenbewoner voor je zit en dit zonder schroom vertelt, gaat het door merg en been.
Het is effectief zo dat woonwagenbewoners kansen missen op verschillende vlakken, waaronder onderwijs en vrije tijd. Daar moet dus aandacht aan gespendeerd worden, maar vooraleer hierop door te gaan, is het belangrijk om te schetsen wie zij nu precies zijn.
Woonwagenbewoners, wie?
Woonwagenbewoners leven in een woonwagen, beter gekend als een caravan (of in een chalet). Dat spreekt voor zich, maar nuance is van belang. Ten eerste zijn woonwagenbewoners niet hetzelfde als Roma. Roma delen wel dezelfde etnische achtergrond, maar wonen niet in woonwagens. Daarnaast zijn er drie subgroepen binnen de woonwagengemeenschap: Voyageurs, Roms en Manoesjen. Op het Leuvense woonwagenterrein verblijven voornamelijk Roms. Zij worden gezien als de meest kwetsbare groep.
Ze hebben een verleden met uitsluitingen en uitbuitingen. Dit veroorzaakte enerzijds een wederzijds wantrouwen tussen de maatschappij en de woonwagenbewoners. Anderzijds ontstond er ook cultuurvorming. Deze twee elementen zorgen ervoor dat segregatie en stereotypering in stand worden gehouden. Met als gevolg dat deze mensen kansen missen op alle levensdomeinen, maar in mijn bachelorproef gaat het specifiek over de domeinen onderwijs en vrije tijd. Laat dat nu ook net rechten van kinderen zijn.
Essentie bachelorproef
Er is wel reeds onderzoek gevoerd om het recht op onderwijs te verbeteren, maar niet met de beoogde effecten. Dergelijk onderzoek richtte zich bijna altijd op de toeleiding naar scholen. Dus waarom eens niet andersom? Waarom geen kansen brengen naar henzelf, zonder nog meer te segregeren? Dat was het opzet van mijn bachelorproef; samen met de woonwagenbewoners een speelplein creëren, waar speel- en leerkansen bevorderd worden.
Op deze manier leren ze onder andere sociaal-emotionele vaardigheden. Het is namelijk zo, blijkt uit literatuur en een interview met Mobile School, dat spel sociaal-emotioneel leren bevordert. Door te spelen maken kinderen kennis met concepten als teamsfeer, conflicthantering, regels opvolgen, beurt afwachten, samenwerken, omgaan met winst en verlies, vreugde en teleurstelling … Deze kunnen ze later inzetten om volwaardig te participeren aan de maatschappij.
Hiervoor is echter wel een mogelijkheid tot spel nodig, zowel op vlak van begeleiding als materiaal. Beide domeinen ontbreken momenteel.
De wielen van de school gaan op en neer
Begeleiding kan voorzien worden door het concept StreetSmart Wheels van Mobile School in het leven te roepen. Simpel gezegd is het een school op wielen, waarbij het potentieel van (straat)kinderen naar boven wordt gehaald en hun eigenwaarde versterkt wordt. Dit gebeurt aan de hand van spelenderwijs leren.
StreetSmart Wheels bij Mobile School
Het is niet de bedoeling om het formeel onderwijs te vervangen. Het dient als aanvulling om kansen te creëren, waarmee ze in de maatschappij en de formele school aan de slag kunnen.
Om StreetSmart Wheels te kunnen voorzien zijn mensen noodzakelijk. Zij moeten structureel en duurzaam ingebed zijn in de woonwagenwerking. Om sociale impact te creëren, moet er namelijk systematisch met de Leuvense woonwagenbewoners aan de slag gegaan worden.
Een speelplein door de ogen van kinderen
Op materieel vlak is er onderzoek gebeurd met de woonwagenbewoners zelf, maar door het wantrouwen naar de maatschappij en het vaak gebrekkige Nederlands, was het geen gemakkelijke klus om hier onderzoek te doen. Daarom werd een participatieve en empowerende onderzoeksmethode geopteerd.
Aan de hand van Art Based Research werd de taaldrempel gereduceerd en de betrokkenheid vergroot. Een daarvan is gebaseerd op het principe van Lomap, wel met de nodige aanpassingen, zodat het geschikt is voor de doelgroep. Een andere vorm houdt (re)constructie in.
Aangepast principe van Lomap & een (re)constructie door een respondent
Naderhand werd het semifinale product getoetst aan de betrokken woonwagenbewoners, zodat het afgewerkt kon worden.
Finale product (visuele voorstelling speelplein op basis van data verkregen door woonwagenbewoners)
De kinderen en volwassenen zien graag volgende speeltoestellen geïnstalleerd worden: glijbaan, klimtoestel en nestschommel. Ook vragen de kinderen naar sportaccommodaties, met voornamelijk voetbal als uitschieter. Tot slot zou het wenselijk zijn om er een ontmoetingsplaats voor (jong)volwassenen te creëren.
Om dit te verwezenlijken dient er uiteraard wel rekening gehouden te worden met de grootte van het plein. Daarnaast zijn duurzaamheid, veiligheid en netheid essentieel.
Laat me spelen, geef me kansen!
Dit alles vraagt om middelen die Stad Leuven zal moeten voorzien. Geen kleine vraag, maar na realisatie zal het meerdere partijen ten goede komen; zowel voor de woonwagenbewoners, de woonwagenwerking, de buurt als de maatschappij. Op een speelplein leren ze namelijk sociaal-emotionele vaardigheden die ze later in de maatschappij kunnen gebruiken én bovendien draagt het speelplein bij tot een positief beeld van de buitenwereld naar het terrein toe. Een win-winsituatie dus en de moeite waard om erin te investeren.
Agentschap Opgroeien. (2023). Samenwerken met Roma [Inspiratiebundel]. Geraadpleegd op 15 oktober 2023, van https://www.opgroeien.be/sites/default/files/tool-documents/informatiebundel-amenwerken-met-romagezinnen_april2023.pdf
Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. (1989). Verdrag inzake de Rechten van het Kind Aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties op 20 november 1989. Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://kinderrechten.be/sites/default/files/kinderrechtenverdrag_nederlandse_vertaling.pdf
Art. 3, tweede lid Decr.VI. 7 juni 2013 betreffende het Vlaamse integratie- en inburgeringsbeleid, BS 26 juli 2013.
Caritas Vlaanderen. (2022). Woonwagenbewoner: Juridische Gids (1). Brussel: Licap-Halewijn nv.
CASEL. (z.d.). Fundamentals of SEL. Geraadpleegd op 1 januari 2024, van https://casel.org/fundamentals-of-sel/
CASEL. (z.d.). What Is the CASEL Framework? Geraadpleegd op 1 januari 2024, van https://casel.org/fundamentals-of-sel/what-is-the-casel-framework/
Coemans, S. (z.d.). Verdieping – Het inzetten van arts-based methoden in onderzoek met kinderen en jongeren [Presentatieslides Praktijkonderzoek I]. Heverlee: Sociale School Heverlee.
Csikszentmihalyi, M. (2014). Play and Intrinsic Rewards. Flow and the Foundations of Positive Psychology (pp. 135-153). Springer: Dordrecht. Geraadpleegd op 7 januari 2024, van https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-94-017-9088-8_10
Danckaers, T. (2019). Vlaanderen schrapt woonwagenbewoners uit integratiebeleid. Mondiaal Nieuws. Geraadpleegd op 12 november 2023, van https://www.mo.be/interview/woonwagenbewoners-geschrapt-uit-Vlaams-integratiebeleid
De Coster, T. (2023). Kennisclip 6, deel 1. Welzijn in onderwijs. Wat als leren moeilijk gaat? [Presentatieslides Complexe Opvoedingssituaties II]. Heverlee: Sociale School Heverlee.
Einsiedler, W. (1991). Das Spiel der Kinder. Zur Pädagogik und Psychologie des Kinderspiels. Bad Heilbrunn: Verslag Julius Klinkhardt.
European Union Agency For Fundamental Rights. (2020). Roma and travellers in six countries [Survey]. Luxemburg: Publications Office of the European Union. Geraadpleegd op 14 oktober 2023, van https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-2020-roma-travellers-six-countries_en.pdf
European Union Agency For Fundamental Rights. (2020). Roma et gens du voyage en Belgique [Country Sheet]. Luxemburg: Publications Office of the European Union. Geraadpleegd op 14 oktober 2023, van https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-2020-roma-and-travellers-survey-country-sheet-belgium_fr.pdf
Gecoördineerd politiereglement. (2023, 25 september). Stad Leuven. Geraadpleegd op 2 december 2023, van https://www.leuven.be/sites/leuven.be/files/documents/2023-10/PR20230925_Wijziging_1.1.6_Openbare%20orde%20en%20veiligheid_Beledigingen%20%28met%20bijlagen%29-web.pdf
Gray, P. (2015). Studying play without calling it that. In: J. Johnson, S. Eberle, Th. Hendricks, D. Kuschner (Eds.). The handbook of the study of play (pp. 121-138). Lanham: Rowman & Littlefield.
Huizinga, J. (1949). Homo Ludens. A Study of the play-element in culture. Routledge & Kegan Paul.
Huyghe, T. (2017). Fundamenten voor een evenwichtige preventiepiramide i.v.m. schoolverzuim [Scriptie]. Geraadpleegd op 14 oktober 2023, van https://woonwagenbewoners.be/wp-content/uploads/2022/02/Fundamenten-voor-een-evenwichtige-preventiepiramide-i.v.m.-schoolverzuim.pdf
JES. (z.d.). Lomap: Capture the neighborhood. Geraadpleegd op 10 februari 2024, van https://demos.be/sites/default/files/lomap_publicatie.pdf
Kinderrechtencommissariaat. (2014). Kinderen van woonwagenbewoners: kinderen op de tocht [Knelpuntnota]. Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://www.kinderrechten.be/sites/default/files/2014_2015_1_knelpuntennota_kinderen_van_woonwagenbewoners.pdf
Martens, R. (2023). We moeten spelen: wat onderwijs aan een verkenning van onze natuur heeft (derde druk). Leuven: Uitgeverij LannooCampus.
Michelbrink, F. (2016). Handboek praktijkgericht onderzoek. Zorg, welzijn, wonen en werken (derde druk). Amsterdam: SWP.
Minderhedenforum. (z.d.). Handvaten voor hulpverlening aan Rondtrekkende woonwagenbewoners [Brochure]. Geraadpleegd op 14 oktober 2023, van https://www.minderhedenforum.be/actua/detail/brochure-handvaten-voor-hulpverlening-aan-rondtrekkende-roms
MobileSchool.org. (2022). Annual Report 2022. Geraadpleegd op 2 januari 2024, van https://www.mobileschool.org/our-impact
MobileSchool.org. (z.d.). Leren van en op straat. Geraadpleegd op 2 januari 2024, van https://www.mobileschool.org/
MobileSchool.org. (z.d.). StreetSmart Wheels. Geraadpleegd op 2 januari 2024, van https://www.street-smart.be/products/streetsmart-wheels
Payton, J., & Weissberg, R. P., & Durlak, J. A., & Dymnicki, A. B., & Taylor, R. D., & Schellinger, K. B., & Pachan, M. (2008). The Positive Impact of Social and Emotional Learning for Kindergarten to Eighth-Grade Students: Findings from Three Scientific Reviews. Chicago, IL: Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning. Geraadpleegd op 1 januari 2024, van https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED505370.pdf
Reidsma, M., Juchtmans, G., Chakkar, S., & De Cuyper, P. (2020). Rondtrekkende woonwagenbewoners. Een overzicht van de leefomstandigheden van rondtrekkende woonwagenbewoners en bestaande initiatieven ter ondersteuning [Onderzoek in opdracht van het Agentschap Binnenlands Bestuur van de Vlaamse Overheid, HIVA-KU Leuven]. Geraadpleegd op 14 oktober 2023, van https://hiva.kuleuven.be/nl/nieuws/docs/Rondtrekkende_woonwagenbewoners_Rapport_ZL730757.pdf
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-Being. American Psychologist, 55(1), 68-78. Geraadpleegd op 5 januari 2024, van https://selfdeterminationtheory.org/SDT/documents/2000_RyanDeci_SDT.pdf
The LEGO Foundation. (z.d.). Play unlocks essential skills. Learning Through Play. Geraadpleegd op 5 januari 2024, van https://learningthroughplay.com/why-play/play-unlocks-essential-skills
UNESCO. (2020). Rethinking Learning: a review of social and emotional learning for education systems. New Delhi: UNESCO MGIEP. Geraadpleegd op 2 januari 2024, van https://d1c337161ud3pr.cloudfront.net/files%2Fc1178d56-5c72-460b-bd58-02bfba9a6abd_RL_Rethinking%20Learning%20-%20A%20Review%20of%20Social%20and%20Emotional%20Learning%20For%20Education%20System.pdf
Unia. (2017). De onderwijsdeelname van kinderen van woonwagenbewoners in België. Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://www.unia.be/files/Documenten/Aanbevelingen-advies/De_onderwijsdeelname_van_kinderen_van_woonwagenbewoners.pdf
van Daele, S., & Piessens, A. (2021). Onderweg. Hoe kinderen op de vlucht hun schooltijd en hun vrije tijd beleven. Antwerpen: Karel de Grote Hogeschool.
van der Donk, C., & van Lanen, B. (2019). Praktijkonderzoek in zorg en welzijn (derde druk). Bussum: Coutinho.
van der Ploeg, L., & Blokhuis, A. (2008). Wat je speelt ben je zelf: Over spel en spelbegeleiding met specifieke aandacht voor mensen met een verstandelijke beperking. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Geraadpleegd op 5 januari 2024, van https://link.springer.com/book/10.1007/978-90-313-6949-2
Van der Vaart, G. (2021). Aantrekkingskracht en uitdagingen van creatieve onderzoeksmethoden. Kwalon, 26, 123-134.
Van Hove, G. (2008). Arts-based research: Een meer dan noodzakelijke aanvulling voor de sociale wetenschappen. Momenten, (3), 24-33.
van Overveld, K. (2023). SEL: Sociaal-emotioneel leren als basis (vijfde druk). Pica.
Van Regenmortel, T. (2002). Empowerment en maatzorg. Een krachtgerichte psychologische kijk op armoede. Leuven: Acco.
Verbeek, B. (z.d.). HC3: systeemtheoretisch kader [Presentatieslides Complexe Opvoedingssituaties I]. Heverlee: Sociale School Heverlee.
Visser, B., Godefroidt, E., Wouters, F., Devos, L., & Hottart, N. (2022). Onderzoek naar de rol van de jeugdrechter en de jeugdconsulenten in de activering van de Leuvense Rom-gemeenschap in het onderwijs [Eindwerk]. Vrije Universiteit Brussel.
Vlaamse Overheid. (2008). Onderwijs in Vlaanderen. Geraadpleegd op 11 november 2023, van https://nl.participate-autisme.be/sites/default/files/H_Onderwijs%20in%20Vlaanderen1_1.pdf
Woonwagenwerking. (z.d.). Missie en Visie. Leuven: Dienst Diversiteit en Gelijke Kansen.