Is het mogelijk om de grammaticaregels in een vreemde taal onder de knie te krijgen zonder die regels van buiten te moeten “blokken”? Ja, zo blijkt uit recent onderzoek. Via een interactief computerexperiment konden Vlaamse middelbare scholieren een Franse grammaticale constructie produceren die ze nog niet eerder waren tegengekomen. Opmerkelijk – en veelbelovend – hieraan is dat de leerlingen zich er niet van bewust waren dat ze een nieuwe constructie hadden geleerd.
Lara Baert
Grammaticale kopzorgen
U zult zich misschien nog levendig herinneren hoe u heeft moeten zwoegen om Franse grammaticaregels van buiten te leren – al dan niet met succes. Dat zwoegen staat in schril contrast met hoe we de grammatica in onze moedertaal hebben verworven en toepassen: onbewust en bijna altijd automatisch. Jammer genoeg loopt het leren van een vreemde taal niet zo vlot, zeker wanneer het niet mogelijk is om letterlijk te vertalen vanuit je moedertaal. Denk hierbij aan het schoolvoorbeeld “J’ai 22 ans” (letterlijk “Ik heb 22 jaar”) als vertaling van “Ik ben 22 jaar”.
Hetzelfde geldt voor Nederlandstaligen die de Franse passiefconstructie onder de knie willen krijgen. Een passiefzin is een zin waarvan het grammaticale onderwerp de handeling ondergaat, zoals “Het boek wordt gelezen door de jongen”. Dat in tegenstelling tot het actieve “De jongen leest het boek”, waarin het onderwerp de actie uitvoert. Het Nederlands gebruikt het werkwoord “worden” om een passieve zin te vormen, terwijl je hiervoor in het Frans “être” (“zijn”) moet vervoegen. Hierdoor kunnen Nederlandstaligen niet werken met zogenoemde “vertaalequivalenten”. Dan zou het immers Le livre devient lu par le garçon zijn (“Het boek wordt gelezen door de jongen”) in plaats van het correcte Le livre est lu par le garçon (“Het boek is gelezen door de jongen”). Voor wie zich die Franse passiefconstructie eigen wil maken, kan dat verschil problemen opleveren.
Grammaticale keuzes sturen
Die moeilijkheid diende als startpunt voor de masterscriptie van studente taal- en letterkunde Lara Baert (Universiteit Antwerpen). Ze onderzocht of leerders van een vreemde taal een grammaticale constructie kunnen verwerven die ze nog niet hebben geleerd. Hiervoor stelde ze een experiment op met “syntactische priming”, ofwel de neiging om grammaticale structuren te herhalen. Dat klinkt ingewikkelder dan het in feite is. Laten we het concept illustreren aan de hand van onderstaande afbeelding (met de bakker en de zangeres). Probeer ze te beschrijven door een vorm van het werkwoord “roepen” te gebruiken.
Dat kan op verschillende manieren: “De bakker roept de zangeres” betekent immers hetzelfde als “De zangeres wordt geroepen door de bakker”, hoewel de zinnen verschillen in grammaticale structuur. Het lijkt je dus vrij te staan om te kiezen voor een actieve of passieve zin. Al zijn we daar minder vrij in dan we op het eerste gezicht zouden denken. Onze grammaticale keuzes kunnen namelijk beïnvloed worden. Zo is iemand die net een passieve zin heeft gehoord of gelezen, meer geneigd om vervolgens ook een passiefconstructie te gebruiken dan wanneer hij eerst een actieve zin was tegengekomen.
Zo’n “primingeffect” treedt overigens niet enkel op binnen iemands moedertaal. Het kan zich ook voordoen binnen een later aangeleerde taal of tussen twee verschillende talen (dan heeft een zin in taal 1 een invloed op de zin die een spreker produceert in taal 2). Met die informatie ging Baert aan de slag. De thesisstudente wilde achterhalen of leerders van het Frans zelf een eerder ongeziene Franse passiefzin zouden kunnen vormen. Hiervoor nam ze een experiment af bij vijftig leerlingen uit het tweede middelbaar. Op die leeftijd hebben ze immers nog niet de Franse passiefconstructie aangeleerd gekregen in de les.
Experimenteren om te leren
De deelnemers bedienden zelf een laptop en beschreven prenten in het Frans. Door op de spatiebalk te drukken, kregen ze een Nederlandse zin te horen (stap 1), bijvoorbeeld een actieve of een passieve. Vervolgens verschenen er twee afbeeldingen, waarvan de leerlingen degene moesten aanklikken die overeenkwam met wat ze hadden gehoord (stap 2). Hierna zagen ze een prent met een Frans werkwoord onder. Die prent moesten ze mondeling beschrijven in het Frans door het werkwoord te vervoegen (stap 3, in onderstaande afbeelding bijvoorbeeld “La voiture dépasse le camion” of “Le camion est dépassé par la voiture”).
Dat proces herhaalde zich verschillende keren, met in het midden van het experiment een kort intermezzo. Hierin veranderde de taal van de gehoorde zin naar het Frans. De scholieren hoorden een Franse passief en moesten vervolgens weer een prent beschrijven in het Frans. Een mogelijk hulpmiddel hierbij was dat de gehoorde en de te beschrijven prenten hetzelfde werkwoord bevatten.
Dat hulpmiddel bleek ook broodnodig te zijn, want geen enkele leerling slaagde er in eerste instantie in om een Franse passiefzin te vormen. Dat is ook logisch, aangezien ze die structuur nog niet hadden geleerd en niet letterlijk konden vertalen vanuit het Nederlands. In het “interventieblok” konden de leerlingen dan kennismaken met de Franse passief. Dat de zin die ze moesten vormen hetzelfde werkwoord bevatte, maakte het mogelijk om de constructie gewoon te kopiëren (“Le boucher est porté par l’ouvrier” wordt dan omgezet in “Le professeur est porté par le chef”). Dat knip- en plakwerk lukte ook soms. Zelfs na de interventie slaagden sommige deelnemers erin Franse passieven te produceren. Al was dat bij slechts vijftien van de vijftig participanten (30%) het geval.
Een rooskleurige grammaticale toekomst?
Toch stemt dat resultaat de thesisstudente allesbehalve pessimistisch. Uit haar onderzoek bleek namelijk ook dat hoe beter het Franse taalvaardigheidsniveau van de leerling was, hoe vaker de leerling in kwestie een Franse passief produceerde. Dat kans is dus reëel dat dit experiment betere resultaten zou opleveren bij jongeren uit het derde of vierde middelbaar. Bovendien kon geen enkele deelnemer het doel van het experiment achterhalen. Het gaat dus om een onbewust leerproces. Als die manier van leren kan worden ingezet in bijvoorbeeld een computerspel, zouden scholieren op een ontspannende manier grammatica kunnen leren zonder dat ze doorhebben dat ze leren. De verzuchtingen bij het zwoegen op grammaticaregels zijn dan binnenkort misschien verleden tijd.
Amkreutz, R. (2018, 9 juni). Hoe krijgen we het niveau van Frans weer omhoog? De Morgen. https://www.demorgen.be/nieuws/hoe-krijgen-we-het-niveau-van-het-frans-… omhoog~b8070725/ [geraadpleegd 15 oktober 2023] Bernolet, S., & Hartsuiker, R. J. (2018). Syntactic representations in late learners of a second language: a learning trajectory. In D. Miller (Ed.), Bilingual cognition and language: the state of the science across its subfields (Vol. 54, pp. 205-224). John Benjamins. Bernolet, S., Hartsuiker, R. J., & Pickering, M. J. (2007). Shared Syntactic Representations in Bilinguals: Evidence for the Role of Word-Order Repetition. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, https://doi.org/10.1037/0278-7393.33.5.931 and Cognition. 33(5), 931-949. Bernolet, S., Hartsuiker, R. J., & Pickering, M. J. (2009). Persistence of emphasis in language production: A cross-linguistic approach. https://doi.org/10.1016/j.cognition.2009.05.013 Cognition, 112(2), 300-317. Bernolet, S., Hartsuiker, R. J., & Pickering, M. J. (2013). From language-specific to shared syntactic representations: The influence of second language proficiency on syntactic sharing in bilinguals. Cognition, 127(3), 287-306. https://doi.org/10.1016/j.cognition.2013.02.005 Bock, K. J. (1986). Syntactic Persistence in Language Production. Cognitive Psychology, 18(3), 355 387. https://doi.org/10.1016/0010-0285(86)90004-6 Bock, K. (1989). Closed-class immanence in sentence production. Cognition, 31, 163-186. https://doi.org/10.1016/0010-0277(89)90022-X Bock, K., & Loebell, H. (1990). Framing sentences. Cognition, 35(1), 1-39. https://doi.org/10.1016/0010-0277(90)90035-I 31 Bock, K., & Griffin, Z. M. (2000). The Persistence of Structural Priming: Transient Activation or Implicit Learning? Journal of Experimental https://doi.org/10.1037/0096-3445.129.2.177 Psychology, 129(2), 177-192. Branigan, H. (2007). Syntactic Priming. Language and Linguistics Compass, 1(1-2), 1-16. https://doi.org/10.1111/j.1749-818X.2006.00001.x Branigan, H. P., & Messenger, K. (2016). Consistent and cumulative effects of syntactic experience in children’s sentence production: Evidence for error-based implicit learning. Cognition, 157, 250-256. https://doi.org/10.1016/j.cognition.2016.09.004 Brysbaert, M. (2013). Lextale_FR: A fast, free, and efficient test to measure language proficiency in French. Psychologica Belgica, 53(1), 23-37. https://doi.org/10.5334/pb-53-1-23 Cai, Z. G., Pickering, M. J., Yan, H., & Branigan, H. P. (2011). Lexical and syntactic representations in closely related languages: Evidence from Cantonese-Mandarin bilinguals. Journal of Memory and Language, 65(4), 431-445. https://doi.org/10.1016/j.jml.2011.05.003 Chang, F., Dell, G. S., Bock, K., & Griffin, Z. M. (2000). Structural Priming as Implicit Learning: A Comparison of Models of Sentence Production. Journal of psycholinguistic research, 29, 217 230. https://doi.org/10.1023/A:1005101313330 Chang, F., Dell, G. S., & Bock, K. (2006) Becoming Syntactic. Psychological Review, 113(2), 234-272. https://doi.org/10.1037/0033-295X.113.2.234 Chen, B., Jia, YU., Wang, Z., Dunlap, S., & Shin, J. A. (2013). Is word-order similarity necessary for cross-linguistic structural priming? Second Language Research, 29(4), 375-389. https://doi.org/10.1177/0267658313491962 32 Cleland, A. A., & Pickering, M. J. (2003). The use of lexical and syntactic information in language production: Evidence from the priming of noun-phrase structure. Journal of Memory and Language, 49(2), 214-230. https://doi.org/10.1016/S0749-596X(03)00060-3 Colomé, A. (2001). Lexical Activation in Bilinguals’ Speech Production: Language-Specific or Language-Independent? Journal of Memory and Language, 45(4), 721-736. https://doi.org/10.1006/jmla.2001.2793 Coumel, M., Ushioda, E., & Messenger, K. (2023). Second Language Learning via Syntactic Priming: Investigating the Role of Modality, Attention, and Motivation. Language Learning, 73(1), 231-265. https://doi.org/10.1111/lang.12522 De Maeseneer, W. (2022, 6 september). “Taalvakken hebben een imagoprobleem”: zo willen taalleerkrachten de talenkennis van leerlingen opkrikken. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/09/06/aanbevelingen-vlaams-talenplatf… [geraadpleegd 15 oktober 2023] Delatour, Y., Jennepin, D., Léon-Dufour, M., & Teyssier, B. (2004). Nouvelle Grammaire du Français : Cours de Civilisation Française de la SORBONNE. Hachette. Desclés, J. P., & Guentchéva, Z. (1993). Le passif dans le système des voix du français. Langages, 109, 73-102. http://doi.org/10.3406/lgge.1993.1092 Desmet, T., & Declercq, M. (2006). Cross-linguistic priming of syntactic hierarchical configuration information. Journal of Memory https://doi.org/10.1016/j.jml.2005.12.007 and Language, Gaatone, D. (1998). Le passif en français. Paris/Bruxelles: Duculot. 54(4), 610-632. 33 Ferreira, F. (1994). Choice of passive voice is affected by verb type and animacy. Journal of Memory and Language, 33(6), 715-736. https://doi.org/10.1006/jmla.1994.1034 Ferreira, V. S., & Bock, K. (2006). The functions of structural priming. Language and Cognitive Processes, 21(7-8), 1011-1029. https://doi.org/10.1080/01690960600824609 Fleisher, Z., Pickering, M. J., & McLean, J. F. (2012). Shared information structure: Evidence from cross-linguistic priming. Bilingualism: Language and Cognition, 15(3), 568-579. https://doi.org/10.1017/S1366728911000551 Flett, S. (2003). Syntactic priming in L1 and L2 Spanish. In Linguistics Postgraduate Conference, University of Edinburgh. Hartsuiker, R. J., & Kolk, H. H. J. (1998). Syntactic Facilitation in Agrammatic Sentence Production. Brain and Language, 62(2), 221-254. https://doi.org/10.1006/brln.1997.1905 Hartsuiker, R. J., Kolk, H. H. J., & Huiskamp, P. (1999). Priming Word Order in Sentence Production. The Quarterly Journal of https://doi.org/10.1080/713755798 Experimental Psychology, 52(1), 129-147. Hartsuiker, R. J., & Westenberg, C. (2000). Word order priming in written and spoken sentence production. Cognition, 75(2), B27-B39. https://doi.org/10.1016/S0010-0277(99)00080-3 Hartsuiker, R. J., Pickering, M. J., & Veltkamp, E. (2004). Is syntax separate or shared between languages? Cross-linguistic syntactic priming in Spanish-English bilinguals. Psychological science, 15(6), 409-414. https://doi.org/10.1111/j.0956-7976.2004.00693.x Hartsuiker, R. J., Bernolet, S., Schoonbaert, S., Speybroeck, S., & Vanderelst, D. (2008). Syntactic priming persists while the lexical boost decays: Evidence from written and spoken dialogue. 34 Journal of Memory and Language, 58(2), 214-238. https://doi.org/10.1016/j.jml.2007.07.003 Hartsuiker, R. J., Beerts, S., Loncke, M., Desmet, T., & Bernolet, S. (2016). Cross-linguistic structural priming in multilinguals: Further evidence for shared syntax. Journal of Memory and Language, 90, 14-30. https://doi.org/10.1016/j.jml.2016.03.003 Hartsuiker, R. J., & Bernolet, S. (2017). The development of shared syntax in second language learning. Bilingualism: Language https://doi.org/10.1017/S1366728915000164 and Cognition, 20(2), 219-234. Hwang, H. (2022). L2 learners’ adaptation to an L2 structure that is different from L1: Priming of an English causative structure in Korean learners. Studies in Second Language Acquisition, 44, 1181-1193. doi:10.1017/S0272263121000620 Hwang, H., Shin, J. A., & Hartsuiker, R. J. (2018). Late bilinguals share syntax unsparingly between L1 and L2: Evidence from crosslinguistically similar and different constructions. Language Learning, 68(1), 177-205. https://doi.org/10.1111/lang.12272 Hwang, H., & Shin, J. A. (2019). Cumulative effects of syntactic experience in a between- and a within-language context: Evidence for implicit learning. Journal of Memory and Language, 109, 104054. https://doi.org/10.1016/j.jml.2019.104054 Jacob, G., Heyer, V., & Veríssimo, J. (2018). Aiming at the same target: A masked priming study directly comparing derivation and inflection in the second language. International Journal of Bilingualism, 22(6), 619-637. https://doi.org/10.1177/1367006916688333 Jaeger, T. F., & Snider, N. E. (2013). Alignment as a consequence of expectation adaptation: Syntactic priming is affected by the prime’s prediction error given both prior and recent experience. Cognition, 127(1), 57-83. https://doi.org/10.1016/j.cognition.2012.10.013 35 Kantola, L., & van Gompel, R. P. (2011). Between- and within-language priming is the same: Evidence for shared syntactic representations. Memory & Cognition, 39, 276-290. DOI 10.3758/s13421-010-0016-5 Kaschak, M. P., Kutta, T. J., & Schatschneider, C. (2011). Long-term cumulative structural priming persists for (at least) one week. Memory & cognition, 39, 381-388. https://doi.org/10.3758/s13421-010-0042-3 Khoe, Y. H., Kootstra, G. J., Schoonen, R., & Frank, S. L. (2021). Simulating proficiency and exposure effects on cross-language structural priming in simultaneous bilinguals. Proceedings of the 19th Annual Meeting of the International Conference on Cognitive Modelling. Khoe, Y. H., Tsoukala, C., Kootstra, G. J., & Frank, S. L. (2023). Is structural priming between different languages a learning effect? Modelling priming as error-driven implicit learning. Language, Cognition and Neuroscience, https://doi.org/10.1080/23273798.2021.1998563 38(4), 537-557. Kim, Y., & McDonough, K. (2008). Learner’s Production of Passives during Syntactic Priming Activities. Applied Linguistics, 29(1), 149-154. https://doi.org/10.1093/applin/amn004 Kim, Y. & McDonough, K. (2016). Prime Repetition and Korean EFL Learners’ Comprehension and Production of Passives. International Review of Applied Linguistics in Language Teaching, 54(4), 319-346. https://doi.org/10.1515/iral-2015-0028 Kolk, H. H. J. (1995). A time-based approach to agrammatic production. Brain and Language, 50(3), 282-303. https://doi.org/10.1006/brln.1995.1049 36 Lemhöfer, K., & Broersma, M. (2012). Introducing LexTALE: A quick and valid Lexical Test for Advanced Learners of English. Behavior Research Methods, 44(2), 325-343. https://doi.org/10.3758/s13428-011-0146-0 Levelt, W. J. M. (1989). Speaking: From intention to articulation. Cambridge: MIT Press. Levelt, W. J. M., Roelofs, A., & Meyer, A. S. (1999). A theory of lexical access in speech production. Behavioral and Brain Sciences, 22(1), 1-75. https://doi.org/10.1017/S0140525X99001776 Loebell, H., & Bock, K. (2003). Structural priming across languages. Linguistics, 41(5), 791-824. https://doi.org/10.1515/ling.2003.026 Mahowald, K., James, A., Futrell, R., & Gibson, E. (2016). A meta-analysis of syntactic priming in language production. Journal of https://doi.org/10.1016/j.jml.2016.03.009 Memory and Language, 91, 5-27. McDonough, K. (2006). Interaction and syntactic priming. English L2 speakers’ production of dative constructions. Studies in second language https://doi.org/10.1017/S0272263106060098 acquisition, 28(2), 179-207. Mettewie, L. (2004). Attitudes en motivatie van taalleerders in België. Vrije Universiteit Brussel, Brussel. Mettewie, L., & Van Mensel, L. (2020). Understanding foreign language education and bilingual education in Belgium: a (surreal) piece of cake. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 26(5), 639-657. https://doi.org/10.1080/13670050.2020.1768211 Miyake, A., Carpenter, P. A., & Just, M. A. (1994). A capacity approach to syntactic comprehension disorders: Making normal adults perform like aphasic patients. Cognitive Neuropsychology, 11(6), 671-717. https://doi.org/10.1080/02643299408251989 37 Muylle, M., Bernolet, S., & Hartsuiker, R. J. (2021a). The development of shared syntactic representations in late L2-learners: Evidence from structural priming in an artificial language. Journal of Memory https://doi.org/10.1016/j.jml.2021.104233 and Language, 119, 1-23. Muylle, M., Bernolet, S., & Hartsuiker, R. J. (2021b). On the limits of shared syntactic representations: When word order variation blocks priming between an artificial language and Dutch. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 47(9), 1471-1493. https://doi.org/10.1037/xlm0000997 Peters, E., Noreillie, A. S., & Puimège (2020). Frans eerste vreemde taal en Engels tweede vreemde taal? Of toch niet? Een blik op de Engels en Franse taalvaardigheid van jongeren in Vlaanderen. In Coudenys, W. (Ed.), Taal en de wereld. Leuven University Press. Pickering, M. J., & Branigan, H. P. (1998). The Representation of Verbs: Evidence from Syntactic Priming in Language Production. Journal of Memory and Language, 39(4), 633-651. https://doi.org/10.1006/jmla.1998.2592 Pickering, M. J., Branigan, H. P., & McLean, J. F. (2002). Constituent Structure is Formulated in One Stage. Journal of Memory https://doi.org/10.1006/jmla.2001.2824 and Language, 46(3), 586-605. Pickering, M. J., & Ferreira, V. S. (2008). Structural priming: a critical review. Psychological bulletin, 134(3), 427-459. https://doi.org/10.1037/0033-2909.134.3.427 Peirce, J., Gray, J. R., Simpson, S., MacAskill, M., Höchenberger, R., Sogo, H., Kastman, E., & Lindeløv, J. (2019). PsychoPy2: Experiments in behavior made easy. Behavior Research Methods, 51(1), 195-203. https://doi.org/10.3758/s13428-018-01193-y 38 Roelofs, A. (1992). A spreading-activation theory of lemma retrieval in speaking. Cognition, 42(1-3), 107-142. https://doi.org/10.1016/0010-0277(92)90041-F Roelofs, A. (1993). Testing a non-decompositional theory of lemma retrieval in speaking: Retrieval of verbs. Cognition, 47(1), 59-87. https://doi.org/10.1016/0010-0277(93)90062-Z Salamoura, A., & Williams, J. N. (2007). Processing verb argument structure across languages: Evidence for shared representations in the bilingual lexicon. Applied Psycholinguistics, 28(4), 627-660. https://doi.org/10.1017/S0142716407070348 Schoonbaert, S., Hartsuiker, R. J., & Pickering, M. J. (2007). The representation of lexical and syntactic information in bilinguals: Evidence from syntactic priming. Journal of Memory and Language, 56(2), 153-171. https://doi.org/10.1016/j.jml.2006.10.002 Shin, J. A., & Christianson, K. (2009). Syntactic processing in Korean-English bilingual production: Evidence from cross-linguistic structural priming. Cognition, 112(1), 175-180. https://doi.org/10.1016/j.cognition.2009.03.011 Sijyeniyo, E. (2023). Structural representations in late learners of a second language: effects of L2 proficiency and intervention methods. Doctoral dissertation, University of Antwerp. Spivey, M. J., & Marian, V. (1999). Cross Talk Between Native and Second Languages: Partial Activation of an Irrelevant Lexicon. Psychological Science, 10(3), 281-284. https://doi.org/10.1111/1467-9280.001 van Lieburg, R. (2023). A Double Mind: Syntactic representations in bilingual speakers. Doctoraal proefschrift, Universiteit van Antwerpen. 39 van Lieburg, R., Sijyeniyo, E., Hartsuiker, R. J., & Bernolet, S. (2023). The development of abstract syntactic representations in beginning L2 learners of Dutch. Journal of Cultural Cognitive Science, 7, 289-309. https://doi.org/10.1007/s41809-023-00131-5 Vlaamse Overheid. (2018). Peiling Frans in het basisonderwijs. https://www.vlaanderen.be/publicaties/peiling-frans-in-het-basisonderwi…