In een wereld vol verbindingen, waarom voelen we ons nog steeds vervreemd?
Stel je voor dat je je omringd voelt door technologie, voortdurend in contact staat met anderen, maar toch een diep gevoel van vervreemding ervaart. Dit is precies wat Karl Marx voorspelde, maar dan in een tijdperk waar werkplaatsen gevuld waren met rook en machines. Hoewel zijn theorieën over vervreemding bijna twee eeuwen oud zijn, blijken ze nog steeds relevant in onze moderne, digitale wereld. Vandaag voelen velen van ons een disconnectie, niet alleen van ons werk, maar ook van de spullen die we consumeren en zelfs van de mensen om ons heen. Hoe kan het dat we, in een tijdperk van hyperconnectiviteit, ons juist zo vervreemd voelen?
Vervreemding in de Moderne Werkomgeving
Marx beschreef vier vormen van vervreemding: van het product, van het productieproces, van de medemens, en van het eigen zelf. Deze ideeën ontstonden in een tijd waarin arbeiders letterlijk geen zeggenschap hadden over wat ze produceerden, omdat ze slechts een radertje waren in een groter industrieel proces. Maar hoe zit dat vandaag?
In onze tijd worden de gevolgen van vervreemding op een andere manier zichtbaar. Technologie zou ons werk gemakkelijker moeten maken, maar in plaats daarvan zien we vaak een toename in werkdruk en stress. Werknemers voelen zich vaak niet verbonden met de betekenis of het resultaat van hun werk, vooral wanneer dit werk sterk geroutineerd of gefragmenteerd is. Dit gebrek aan verbondenheid kan leiden tot gevoelens van ontevredenheid en zinloosheid, zelfs in banen die op het eerste gezicht aantrekkelijk lijken.
Vervreemding door Consumptie
Naast vervreemding in de productie, zien we vandaag de dag ook vervreemding in de manier waarop we consumeren. In plaats van dat we producten waarderen om hun praktische waarde, hechten we steeds meer belang aan de symbolische waarde die eraan wordt toegeschreven. Dit fenomeen wordt nog versterkt door de invloed van sociale media, waar we constant worden blootgesteld aan beelden van wat anderen bezitten en hoe zij hun leven leiden. Het resultaat is dat mensen steeds meer hun identiteit en eigenwaarde ontlenen aan wat ze kopen, in plaats van wie ze zijn.
Het probleem met deze manier van consumeren is dat het een leegte achterlaat. De spullen die we kopen om onszelf beter te voelen, geven slechts tijdelijk voldoening. Al snel raken we verveeld of ontevreden, en gaan we op zoek naar het volgende product dat ons een kortstondige kick kan geven. Dit werk een cyclus van consumptie in de hand die niet alleen schadelijk is voor ons welzijn, maar ook voor het milieu.
Symbiose van Vervreemding: Productie en Consumptie
Wat bijzonder opvalt in onze huidige samenleving is hoe vervreemding in productie en consumptie elkaar versterken. De leegte die we ervaren door ons gebrek aan zeggenschap en betekenis in ons werk, proberen we op te vullen door middel van consumptie. Echter, dit proces leidt tot een nieuwe vorm van vervreemding. Waar we in ons werk vervreemd raken van het product dat we maken, raken we in onze consumptie vervreemd van de dingen die we kopen. De producten die ons tijdelijk geluk zouden moeten brengen, blijken vaak leeg en betekenisloos, wat leidt tot een cyclus van onbevredigde verlangens en verdere vervreemding.
Deze symbiotische relatie tussen productievervreemding en consumptievervreemding creëert een vicieuze cirkel. Terwijl we ons vervreemd voelen van ons werk, zoeken we compensatie in consumptie, maar deze consumptie versterkt juist het gevoel van leegte en vervreemding. Hierdoor worden we steeds verder verwijderd van een authentieke verbinding met onszelf, onze medemensen, en de wereld om ons heen. De uitdaging is om deze cyclus te doorbreken door werk en consumptie opnieuw te definiëren op een manier die ons dichter bij onze kernwaarden brengt en ons helpt zinvolle relaties te creëren.
De Weg Vooruit: Veranderen van Focus
De vraag is: hoe kunnen we deze moderne vormen van vervreemding doorbreken? Mijn onderzoek wijst erop dat de sleutel ligt in het herwaarderen van gemeenschapsgevoel en duurzaamheid. We moeten ons afvragen wat echt belangrijk is in het leven en hoe we ons werk en onze consumptie kunnen afstemmen op onze kernwaarden.
Een mogelijke oplossing ligt in het bevorderen van initiatieven die gemeenschappen versterken, zoals lokale productie, ruilhandel, en het delen van middelen. Daarnaast moeten we streven naar een duurzamere manier van leven, waarin we minder gericht zijn op het bezitten van spullen en meer op het creëren van ervaringen en betekenisvolle relaties.
Conclusie: Marx' Tijdloze Waarschuwing
Hoewel Marx zijn theorieën ontwikkelde in een tijdperk dat op het eerste gezicht ver verwijderd lijkt van het onze, blijken zijn ideeën over vervreemding nog steeds een krachtige lens te bieden voor het begrijpen van onze huidige maatschappelijke problemen. Vervreemding is geen relikwie van het verleden, maar een actuele uitdaging die vraagt om een kritische blik op hoe we werken, leven en consumeren.
Met mijn onderzoek hoop ik niet alleen bewustzijn te creëren over de subtiele maar verstrekkende manieren waarop vervreemding ons leven beïnvloedt, maar ook om een gesprek op gang te brengen over hoe we gezamenlijk kunnen werken aan een maatschappij die meer verbonden, duurzaam en betekenisvol is. Marx' ideeën mogen dan uit een ander tijdperk stammen, ze bieden ons nog steeds waardevolle inzichten die ons kunnen helpen om de uitdagingen van vandaag en morgen het hoofd te bieden.
Bibliografie
“Wet van Gresham”, De Kleine Winkler Prins, s.d., geraadpleegd op 23 maart 2024, https://www.ensie.nl/betekenis/wet-van-gresham.
“Alienation, N.”, Oxford English Dictionary, Oxford UP, Juli 2023, DOI: https://doi.org/10.1093/OED/5121546899. “Influencer, z.n.”, Nationaal Woordenboek Nederland, 2020, https://www.ensie.nl/anw/influencer.
“Wegwerpcultuur, z.n.”, Nationaal Woordenboek Nederland, s.d., https://www.nationaalwoordenboek.nl/woord/wegwerpcultuur.html?.
AUTIO, Erkko, PATHAK, Saurav & WENNBERG, Karl, ‘How culture mouldsthe effects of self-efficacy and fear of failure on entrepreneurship’, Entrepreneurship & Regional Development, 17 december 2013, p. 756-780, DOI: https://doi.org/10.1080/08985626.2013.862975.
BAGOCIUNAITE, R. & GABELAIA, I., ‘The Impact of “Quiet Quitting” on Overall Organizational Behavior and Culture’, In: KABASHKIN, I., YATSKIV, I., PRENTKOVSKIS, O. (eds), Reliability and Statistics in Transportation and Communication. RelStat 2023. Lecture Notes in Networks and Systems, 2024, vol. 913., Springer, Cham., p. 366-378, DOI: https://doi.org/10.1007/978-3- 031-53598-7_33.
BAUDRILLARD, Jean, The Consumer Society. Myths and Structures, Londen – Thousand Oaks – New Delhi: SAGE Publications, 1998 (La société de consommation, Parijs : Editions Denoël, 1970, vertaald door Sage Publications).
BARTOLINI, Stefano & SARRACINO, Francesco, ‘Twenty-Five Years of Materialism: Do the US and Europe Diverge?’, Soc Indic Res 133, 2017, p. 787–817, DOI: https://doi.org/10.1007/s11205- 016-1381-7.
BATEMAN, Thomas S., Management (custum eBook for Vrije Universiteit Brussel), New York: McGraw Hill, 2022.
BAUMAN, Zygmunt, Consuming Life, Cambridge: Polity Press, 2007. BAUMAN, Zygmunt, Liquid love, Cambridge: Polity Press, 2003.
BEKIROS, Stelios, JAHANSHAHI, Hadi & MUNOZ-PACHECO, Jesus M., ‘A new buffering theory of social support and psychological stress’, PLoS One, 12 oktober 2022, 17(10), DOI: 10.1371/journal.pone.0275364.
BOSMANS, Kim, VANDEVENNE Elief & VANROELEN, Christophe, Hoofdstuk 7: : De periferie van de arbeidsmarkt: niet-standaard werk, 007731 Arbeidssociologie, Vrije Universiteit Brussel, onuitgegeven cursustekst, 2022-2023.
BURCHELL, Brendan, WOOD, Alex J., SOFFIA, Magdalena, ‘Alienation Is Not ‘Bullshit’: An Empirical Critique of Graeber’s Theory of BS Jobs’, Work, Employment and Society, 36(5), p. 816-840, DOI: 10.1177/09500170211015067.
CAMPBELL, Colin, ‘I Shop therefore I Know that I am: The Metaphysical Basis of Modern Consumerism’, in: Campbell, Colin, Consumer society. The craft consumer and other essays, Londen: Palgrave Macmillan, 2021, p121-142, DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030- 83681-8_8.
CAMPBELL, W. Keith & MCCAIN, Jessica L., ‘Narcissism and social media use: A meta-analytic review’, Psychology of Popular Media Culture, 7(3), 2018, p. 308–327, DOI: https://doi.org/10.1037/ppm0000137.
CHANG, Liu & HONGXIA, Wei, ‘Fromm’s Consumption Alienation Theory and Its Englightenment to Ching’, International Journal of Arts and Social Science, 4(4), juli-augustus 2021, https://ijassjournal.com/2021/V4I4/4146575819.pdf.
CHEN, Miao & XIAO, Xin, ‘The effect of social media on the development of students' affective variables’, Front Psychol., 15 september 2022, DOI: 10.3389/fpsyg.2022.1010766.
CLAERHOUT, Marie, Het Marxisitsche begrip vervreemding toegepast op de aandachtseconomie, onuitgegeven bachelorproef, Vrije Universiteit Brussel, 2023.
COLDITZ, Janson, MILLER, Elizabeth, LIU, Liu, PRIMACK, Brian A., RADOVIC, Ana, ROSEN, Daniel, Sidani, Jaime E., Shensa, Ariel & Whaite, Erin O., ‘Social Media Use and Perceived Social Isolation Among Young Adults in the U.S’, American Journal of Preventive Medicine, 53(1), 1 maart 2017, DOI: 10.1016/j.amepre.2017.01.010.
CORTINA, Mauricio, ‘The Greatness and Limitations of Erich Fromm’s Humanism’, Contemporary Psychoanalysis, 51(3), 2015, p. 388–422. DOI: 10.1080/00107530.2015.999297.
DE VOS, Ans & STUER, David, ‘Zinvol werk in Vlaanderen: een nulmeting’, OVER.WERK Tijdschrift van het Steunpunt Werk, 26(2), Leuven: Steunpunt Werk/ Uitgeverij Acco, 2016, p.75-82, https://www.steunpuntwerk.be/publicaties/zinvol-werk-in-vlaanderen-een-…;
DEMIRALP, Emre, JONIDES, Joh, KROSS, Ethan, LEE, David Seungjae, LIN, Nathalie, PARK, Jiyoung, SHABLACK, Holly, VERDUYN, Philippe & YBARRA, Oscar, ‘Facebook use predicts declines in subjective well-being in young adults’, PLoS One, 14 augustus 2013, DOI: 10.1371/journal.pone.0069841.
FAIRLEY, Cory, ‘anticonsumerism movement’, Encyclopedia Britannica, 24 oktober 2014, geraadpleegd op 13 mei 2024, https://www.britannica.com/money/anticonsumerismmovement.
FROMM, Erich, Een kwesite van hebben of zijn. Naar een nieuwe levensoriëntatie in de consumptiemaatschappij, Utrecht: Bijleveld Uitgeverij, 2014 (To Have or to Be, New York: Harper & Row, 1976, vertaald door HEYSTEK, A)
FULLER, Ryan J, ‘The Impact Of Social Media Use On Social Skill’, New York Behavior Health,s.d., geraadpleegd op 19 april 2024, https://www.newyorkbehavioralhealth.com/the-impact-ofsocial-media-use-on-social-skills/.
GRAEBER, David, Bullshit Jobs. A Theory, Groot-Brittanië – Verenigde Staten – Canada – Ierland – Australië – India – Nieuw-Zeeland – Zuid-Afrika: Penguin Books, 2018.
HAN, Byung-Chul, De vermoeide samenleving, Amsterdam: Van Gennep, 2012 (Müdigkeitsgeschellschaft, Berlijn: Matthes & Seitz, 2010, vertaald door SCHUITEMAKER, Frank).
HENDERICKX, Erick, PULIGNANO, Valeria & VANROELEN, Chirstophe, De arena’s van het arbeidsbestel. Inleiding tot de sociologie van arbeid en arbeidsverhoudingen, Leuven: Acco, 2017.
HERTZ, Noreena, The Lonely Century. A Call to Reconnect, Londen: Sceptre, 2020.
HEYLIGHEN, Francis, Mind, Brain and Body. An evolutionary perspective on the human condition, 009765 Mind, Brain & Body, Vrije Universiteit Brussel, onuitgegeven cursustekst, 2022-2023.
HU, Jack S., ‘Evolving Paradigms of Manufacturing: From Mass Production to Mass Customization and Personalization’, Procedia CIRP, vol. 7, 2013, p.3-8, DOI: https://doi.org/10.1016/j.procir.2013.05.002.
HÜTTER, Mandy & SWELDENS, Steven, ‘Dissociating Controllable and Uncontrollable Effects of Affective Stimuli on Attitudes and Consumption’, Journal of Consumer Research, 45(2), augustus 2018, p.320-349, http://dx.doi.org/10.1093/jcr/ucx124.
KELLNER, Douglas, "Jean Baudrillard", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = https://plato.stanford.edu/archives/win2020/entries/baudrillard/>
LEOPOLD, David & WOLFF, Jonathan, "Karl Marx", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2021 Edition), Edward N. Zalta (ed.), geraadpleegd 31/10/2023.
LEOPOLD, David, "Alienation", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2022 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), geraadpleegd 31/10/2023.
Lynskey, Dorian, ‘A World Without Work by Daniel Susskind review – should we be delighted or terrified’, The Guardian, 9 januari 2020, geraadpleegd op 23 februari 2024, https://www.theguardian.com/books/2020/jan/09/world-without-work-david-…review.
MARX, Karl, Parijse Manuscripten, Den Haag: L.J.C. Boucher, 1969 (Pariser Manuskripte, 1844, vertaald door RODENKO, Paul).
MOOREN, Jan Hein, ‘Erich Fromm’, Humanistische canon, s.d., geraadpleegd op 18 december 2023, https://humanistischecanon.nl/venster/humanistische-psychologie/erich-f…;
NA-NAN, Khalan, KANTHONG, Suteeluck & JOUNGTRAKUL, Jamnean, ‘An Empirical Study on the Model of Self-Efficacy and Organizational Citizenship Behavior Transmitted through Employee Engagement, Organizational Commitment and Job Satisfaction in the Thai Automobile Parts Manufacturing Industry’, Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity, 7(3), 2021, DOI: https://doi.org/10.3390/JOITMC7030170.
PAUWELS, Caroline, Ode aan de verwondering, Gent: Academia Press, 2022.
PEVEC, Nastja, ‘The Concept of Identifying Factors of Quiet Quitting in Organizations: An Integrative Literature Review’, Izzivi prihodnosti / Challenges of the Future, 8(2), mei 2023, p. 123-147, DOI: 10.37886/ip.2023.006
PFEFFER, Jeffrey, Dying for a paycheck. How Modern Management Harms Employee Health and Company Performance – and What We Can Do About It, Londen: HarperCollins Publishers, 2018.
REHLING, Petra, ‘Gadget Culture and the Pursuit ofHappiness. How digitaltechnology issending us on our “bucket quest”’ in: REHLING, Petra, Boring – The Pursuit of Happiness in Today’s Gadget Culture [eBook], Kamen: Rehling, 2014, https://www.academia.edu/10085294/Gadget_Culture_and_the_Pursuit_of_Hap… w_digital_technology_is_sending_us_on_our_bucket_quest_.
SARFRAZ, Hamid, ‘Alienation: A Theoretical overview’, Pakistan Journal of Psychological Research, 12(1-2), 1997, 45-60. SCHOR, Juliet, ‘Het nieuwe consumentisme: een essay over vergelijkingsgedrag, sociale ongelijkheid en de bedreiging van ons welbevinden’, Tijdschrift voor Sociologie, 23(1), 2002, p.10–20. doi: https://doi.org/10.21825/sociologos.86541.
SCHOR, Juliet, Do Americans shop too much?, New York: Rowman & Littlefield, 2000. SCHOR, Juliet, The Overspent American. Upscaling, downshifting, and the New Consumer, New York: Basic Books, 1998.
SCHOR, Juliet, Plenitude. The New Economics of True Wealth, New York: The Penguin Press, 2010. SENNET, Richard, De cultuur van het nieuwe kapitalisme, Amsterdam: Uitevergij M.J. Meulenhof, 2007 (The culture of the new capitalism, Yale: Yale University Press, 2006, vertaald door van PAASSEN, Willem).
SENNET, Richard, De flexibele mens. Psychogram van de moderne samenleving, Amsterdam: Uitgeverij Byblos, 2000 (The Corrosion of Character, New York: Londen, 1998, vertaald door BLOK, Margaretha)
STEWART, Emily, ‘Why do we buy what we buy? A sociologist on why people buy too many things”, VOX, 7 juli 2021, geraadpleegd op 17 februari 2024, https://www.vox.com/thegoods/22547185/consumerism-competition-history-interview.
SUSSKIND, Daniel, 3 myths about the future of work (and why they’re not true), TED@Merck KGaA [online video], december 2017, geraadpleegd op 23 februari 2024, beschikbaar op: https://www.ted.com/talks/daniel_susskind_3_myths_about_the_future_of_w… y_they_re_not_true?subtitle=en.
SUSSKIND, Daniel, A World Without Work: Technology, Automation, and How We Should Respond, New York: Metropolitan Books, 2020. SWAGLER, Roger, ‘Modern consumentisme’, in: BROBECK, Stephen (red.). Encyclopedie van de consumentenbeweging. Santa Barbara, Californië: ABC-Clio, 1997, p.172-173.
TRZCIŃSKA, Agata & SEKŚCIŃSKA, Katarzyna, ‘Financial status and materialism – The mediating role of self-esteem’, Australian Journal of Psychology, 73(4), p. 557-569, DOI: https://doi.org/10.1080/00049530.2021.1944315.
TURKLE, Sherry, Alone Together. Why we expect more from technology and less from each other, New York: Basic Books, 2011.
VAN ABSHOVEN, B., VAN GROOTHEEST, W. & VERHOEVEn, T., ‘8 Techniek, media en consumentisme’, Assistent en maatschappij. Basiswerk AG, Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2008, DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-313-6290-5_8.
VAN DEN BOSSCHE, Marc, Vreemde wereld. Zygmunt Bauman over samenleven in vloeibare tijden, Brussel: Academic and Scientific Publishers, 2018.
VERSTRAETE, Judit, ‘"Quiet quitting" boomt op TikTok: jonge werknemers weigeren meer en beter te doen op het werk’, VRTnws, 05 september 2022, geraadpleegd op 3 maart 2024, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/08/31/wat-is-quiet-quitting/.
WEBER, André, Consumentengedrag: de basis, Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers, 2010.
WILLIAMS, James, ‘Democracy distracted’, RSA Journal, vol. 163, nr. 4, 2018a, p.26-31, https://www.jstor.org/stable/26798368.
WILLIAMS, James, Stand out of our light. Freedom and resistance in the attention economy, Cambridge: Cambridge University Press, 2018b. WILMERDING, Ginny, ‘Consumer Culture’, Brunswick Review, nr. 6 (zomer editie), 2012, p. 30- 33, https://web.archive.org/web/20130126052213/http://www.brunswickgroup.co… /brunswickreviewIssue6/assets/pdf/6-Consumer-Culture.pdf
