Stel je voor: je wandelt een geschiedenislokaal binnen en je ziet de banken aan de kant geschoven, terwijl leerlingen met een smartphone in de hand rondlopen. Je zoekt de leerkracht en vindt haar aan de andere kant van het lokaal. Ze helpt leerlingen bij het opzetten van een VR-headset, en wat blijkt, de leerlingen bekijken op hun smartphones kunstwerken die enkel voor hen zichtbaar zijn in het lokaal.
Je bent namelijk mijn XR-les binnengewandeld, waarin de leerlingen gebruikmaken van AR en VR om de leerstof van de vorige les te verwerken.
De beschrijving van de les, is een momentopname uit mijn praktijkonderzoek waarvoor ik een lesmap heb ontwikkeld. Maar voordat we daarop verder ingaan, wat is XR, AR en VR?
Extended Reality (XR) of uitgebreide realiteit, verwijst naar technologieën die digitale omgevingen of objecten creëren die de echte wereld aanvullen of volledig vervangen. XR gaat over het uitbreiden van de fysieke wereld met digitale elementen en omvat verschillende technologieën zoals VR en AR.
Augmented Reality (AR), of aanvullende realiteit, kennen we allemaal, alleen niet bij naam. AR voegt namelijk virtuele objecten en informatie toe aan de echte wereld, waarbij de echte omgeving zichtbaar en herkenbaar blijft. Deze technologie is momenteel de meest toegankelijke en gebruikte vorm van XR, omdat het eenvoudig te gebruiken is met een smartphone, tablet of computer. Je ziet AR vaak terug op sociale media, waar gebruikers filters gebruiken om bijvoorbeeld hoeden of make-up aan hun foto’s en video's toe te voegen.
Virtual Reality (VR), of virtuele realiteit, creëert een volledig digitale, 360°-omgeving waarin gebruikers worden ondergedompeld, terwijl de echte wereld volledig aan het zicht is onttrokken. In tegenstelling tot AR vereist VR het gebruik van speciale headsets. De mate van onderdompeling met dit gesloten systeem is bijzonder hoog en stelt gebruikers in staat om zo in een virtuele wereld te duiken.
Als student aan de lerarenopleiding secundair onderwijs aan de co-hogeschool Odisee, heb ik het geluk gehad om op verschillende plaatsen stages te lopen. In de culturele sector, voor een stage van vak Project Kunstvakken, heb ik bij het Jeugdfilmfestival Antwerpen kennis gemaakt met XR en kon ik de mogelijkheden ervan onderzoeken in de secundaire school OLVP in Sint-Niklaas voor het vak geschiedenis.
Mijn praktijkonderzoek richtte zich op de gevolgen van het gebruik van XR op de leerprestaties van leerlingen tijdens geschiedenislessen, met de focus op de informatieverwerking en de motivatie van de leerlingen.
De doelgroep bestond uit vijf klassen uit het vierde middelbaar van de doorstroomrichting. Aan alle klassen gaf ik twee lessen over Lodewijk XIV en diens vorstelijk absolutisme. De eerste les was voor alle leerlingen identiek qua inhoud, doelstellingen en werkvormen. In de tweede les was er een verschil in de werkvormen: drie klassen gebruikten XR-tools, terwijl twee klassen dat niet deden. De lessen werden afgesloten met bevragingen en een toets.
Was er tijdens de XR-lessen chaos en te weinig tijd? Absoluut. Waren er technische problemen? Absoluut. Zou ik het nu anders aanpakken? Absoluut. Kijk ik gefrustreerd terug naar de XR-lessen? Absoluut NIET.
De eerste les met de toepassing van nieuwe technologieën zal altijd anders verlopen dan gepland. De kracht ligt in je niet laten leiden door wat er misgaat, maar door wat er juist goed gaat. En het goede van de XR-lessen kan ik samenvatten aan de hand van twee uitspraken.
“Ik was er precies echt!”
Dit werd in één adem gezegd door een leerling die net in een VR-ervaring, een YouTube 360° dronevideo, over Versailles en diens tuinen had gevlogen. De ervaring werd beleefd met een smartphone VR-headset. Dit zijn technologie loze headsets waarin een smartphone wordt geplaatst om VR te ervaren.
De klassen zonder XR-tools, bekeken de 360° video op hun Chromebooks. Ze beleefde de video niet met VR, maar hadden nog wel de optie om rond te kijken.
“Ik ga nooit meer naar een museum!”
Riep een leerling uit bij het gebruik van de Google Arts & Culture app. In de app wandelde hij met Street View door de gangen van Versailles en stond hij stil bij kunstwerken. Er was ook de optie om via de Art Projector, een AR-toepassing, kunstwerken in de ruimte te plaatsen om deze op ware grootte te bekijken.
De klassen zonder XR gebruikte de website van Google Arts & Culture op hun Chromebooks. Het wandelen door Versailles met Street View bleef mogelijk, alleen de projectie van de kunstwerken in de ruimte niet.
In de toets over Lodewijk XIV was er één vraag die beantwoord kon worden op basis van de tweede les. De leerlingen zonder XR-tools scoorde beter op die vraag, dan de leerlingen met XR-tools. Dit onderzoek toont dus aan dat de gevolgen van XR op de leerprestaties negatief kunnen zijn. Desondanks ben ik er 100% van overtuigd dat herhaaldelijk gebruik van XR positieve gevolgen zal opleveren, want hoewel de gevolgen op de informatieverwerking negatief waren, waren ze positief op de motivatie. Veel leerlingen bestempelden de XR-les als de meest boeiende geschiedenisles van het jaar.
Bovendien toont deze grafiek hoeveel procent van de leerlingen de tools opnieuw willen gebruiken.
De blauw balken: gemiddelde antwoord van 34 leerlingen.
Groene balken: gemiddelde antwoord van 40 leerlingen.
Mijn doel voor dit onderzoek was altijd duidelijk: het ontwikkelen van een lesmap voor geschiedenisleerkrachten over het gebruik van XR-tools. De lesmap houdt rekening met de bevindingen van het onderzoek en behandelt twee XR-tools:
Mijn onderzoek en lesmap vormen slechts het begin. Met elke stap die we vandaag zetten met XR, bouwen we aan het geschiedenisonderwijs van morgen. De toekomst van het geschiedenisonderwijs is de digitale beleving van het verleden.
SmartBril. (z.d.). Wat is extended reality (XR)? Geraadpleegd op 10 januari 2024 van https://www.smartbril.info/wat_is_extended_reality_XR.html
Vermeire Camille
Educatieve bachelor secundair onderwijs
Odisee hogeschool
Promotor: Olivier Loquet
In co-creatie met: OLVP Sint-Niklaas
Onderwijsvakken: Geschiedenis & Project Kunstvakken
Het volledige rapport of meer info? camille.vermeire@gmail.com