Hoge energie- en loonkosten creëren financiële struikelblokken voor algemene ziekenhuizen

Met een gezamenlijk verlies van 180 miljoen euro in 2022 is het een probleem dat zich voornamelijk achter de schermen van de algemene ziekenhuizen in Vlaanderen afspeelt en hen de nodige kopzorgen en stress bezorgt. De ziekenhuizen krijgen zware financiële klappen zonder perspectief op beterschap. Er werd gesproken met financieel directeurs Dhr. Callewaert (AZ Sint-Lucas) en Dhr. Baetens (AZ Zeno).
Door: De Jonckheere Hélène

De uitdagingen tijdens en na COVID-19

Al voor COVID-19 schreven ziekenhuizen rode cijfers. De pandemie verergerde dit door de verhoogde zorgvraag en organisatorische druk, wat wereldwijd een zware tol eiste van het zorgpersoneel. De overheid ondersteunde de zorgsector met 2 miljard euro om onder andere de loonuitbetalingen te garanderen. Zonder deze overheidssteun zou het gezamenlijk verlies opgelopen zijn tot 737 miljoen euro. De MAHA-analyse van Belfius toont aan dat ziekenhuizen zonder deze steun de COVID-periode niet zouden hebben overleefd. Naast de negatieve impact van COVID-19, waren inflatie, loonkostenstijgingen en hogere energiefacturen later doorslaggevend. Van de 86 ziekenhuizen in de MAHA-analyse eindigden 49 ziekenhuizen in 2022 met een negatief resultaat.

Duurzaamheid en energiebeheer

Zorgnet-Icuro berekende de energiekosten voor zorginstellingen in 2022, waaruit bleek dat deze kosten met 220 miljoen euro stegen vergeleken met 2021. Ziekenhuizen worden gefinancierd via het Budget Financiële Middelen (BFM). Hierdoor zijn de energiekosten voor eigen rekening van de zorginstellingen. Voor AZ Sint-Lucas (Brugge) en AZ Zeno (Knokke) steeg de energiefactuur van 1 miljoen euro in 2021 naar ruim 4 miljoen euro in 2023. Een zorginstelling kan activiteiten, zoals radiologie of operatiekwartier, niet stilleggen. Men kan ook wettelijk niets doorrekenen aan de patiënten. Door deze sterke stijging stelde de overheid in 2023 voor om 72 miljoen euro vrij te maken. Deze energiecompensatie werd deels uitgedeeld doordat in het tweede semester van 2023 de energieprijzen weer daalden. Voor AZ Sint-Lucas was dit ‘slechts’ 580.000 euro en voor AZ Zeno 453.00 euro. Een magere pil om te slikken voor de ziekenhuizen. De ziekenhuizen ondernemen verschillende maatregelen om de energiekosten te drukken. Door de aankoop van zonnepanelen proberen de ziekenhuizen zoveel mogelijk groene stroom op te wekken of wordt er gekeken om eventueel te participeren in een windmolenpark. Men investeert ook in tal van andere energiebesparende systemen, van de verlichting op de parking te dimmen tot het ventilatiesysteem in het operatiekwartier pas in werking te stellen bij aanwezigheid van personeel tot biomassaketel en boorgatenenergieopslag. Met dergelijke energiebesparende en milieubewuste maatregelen zetten de ziekenhuizen zich sterk in om hun energiekosten te beheersen en duurzaamheid te bevorderen. Echter, de zware kosten blijven een voortdurende uitdaging.

Dubbele uitdaging

De inflatie en personeelstekort spelen ook een grote rol in de rode cijfers van de ziekenhuizen. Lonen vormen 41,5% van de ziekenhuisuitgaven. In 2022 stegen de loonkosten met 14,5%, inclusief de indexatie van 8%. Dit overtrof de omzetgroei. Het artsenhonorarium steeg met slechts 3% en volgt de inflatie met vertraging en niet evenredig met de loonkosten. Het deel dat artsen afgeven aan het ziekenhuis is goed voor 40% van het werkingsbudget. De stijging van de loonkosten zorgen voor moeilijke gesprekken tussen het ziekenhuis en de artsen, doordat het ziekenhuis meer financiële solidariteit vraagt aan de artsen. Maar ook artsen zien hun kosten stijgen maar hun inkomsten stijgen niet mee. De loonkosten stijgen ook doordat ziekenhuizen wegens personeelstekort, absenteïsme en de grote uitstroom van verpleegkundigen voor extra personeel moeten zorgen om kwalitatieve zorg te blijven waarborgen. Bij AZ Sint-Lucas en AZ Zeno ligt het absenteïsmegraad op ongeveer 10%. Ondanks de maatregelen van de overheid, zoals de loonsverhoging (IFIC-classificatie) en het aantrekkelijker maken van het zorgberoep, blijft dit percentage hoog. Voor een openstaande vacature is er 0,2 verpleegkundige beschikbaar. Dit resulteert, volgens dhr. Callewaert van AZ Sint-Lucas, tot grote concurrentie tussen ziekenhuizen en ‘the war on talent’. Vervangend personeel wordt dan gezocht via kanalen zoals Zorgconnect, maar ook via interimkantoren. Een interim is 2 tot 2,6% duurder dan een normale verpleegkundige. Inzetten in dagziekenhuis is de toekomst. Dit brengt voordelen, zoals minder kosten voor avond- en nachtwerk, met zich mee. Voor het absenteïsme en de uitstroom zal er een strikte hervorming vanuit de overheid moeten gebeuren om de vicieuze cirkel te doorbreken. 

Transparantie in de overheid: een dringende noodzaak

Er is veel onzekerheid over de toegekende financiering en de timing van de uitbetaling, wat leidt tot onvoorspelbaarheid en een gebrek aan vertrouwen in de overheid. De overheid zal, zoals al door velen voor gepleit wordt, een grondige herziening van het beleid moeten doorvoeren. Een beleid waarbij meer middelen worden toegewezen aan de gezondheidszorg en meer flexibiliteit wordt geboden in de besteding van middelen door ziekenhuizen. Eén met meer transparantie en dialogen met belanghebbenden. Beiden essentieel om het vertrouwen te herstellen. 

Conclusie

De verviervoudiging van de energiekosten zijn de grootste financiële last. De gedeeltelijke uitvoering van de beloofde overheidscompensatie biedt de ziekenhuizen slechts beperkte verlichting. Het uitdelen van de tweede schijf kan een goede start zijn om het vertrouwen terug te winnen, ondanks de daling van de energieprijzen. De stijgende vraag naar personeel en loonsverhogingen leggen druk op de budgetten van ziekenhuizen. Het zou waardevol zijn om de kloof tussen loonkosten en honorarium te verkleinen. Het absenteïsme kan men aanpakken door te kijken naar andere landen, zoals Nederland (Wet verbetering Poortwachter). Om de uitstroom van studenten te beperken kan er gekeken worden naar de verpleegkundige opleiding zelf en deze aantrekkelijker te maken. De gezondheidszorg is een enorm complex geheel en de middelen zijn aanwezig, maar worden niet gelijk verdeeld. Indien deze correct ingezet kunnen worden, dan kan de financiële situatie van de algemene ziekenhuizen verbeteren en de continuïteit van de kwaliteitsvolle zorg waarborgen. In gedachten, een ziekenhuis (vzw) kan failliet gaan sinds het nieuwe wetboek van Koen Geens.