1975. Een BRT-uitzending toont het gesprek van een laatstejaars met een studiekeuzebegeleider. Voor haar staat het vast: ze kiest voor geneeskunde. De begeleider heeft vragen. Schrikt zeven jaar studeren haar als meisje niet af? Dat kan toch problemen scheppen? En wat als ze iemand ontmoet? Betekent dat dan dat ze nooit kinderen wil hebben? Anders dan vroeger, studeren meisjes nu beter en verder dan jongens. Die omslag begon in de jaren 1970. Toch gingen groeiende onderwijskansen lang gepaard met een traditioneel rollenpatroon. Dat leert het onderzoek van Siel Bosmans, die pas afstudeerde als Master in de geschiedenis.
Voor hun studiekeuze konden leerlingen in de jaren 1970 terecht bij de PMS-centra (Psycho-Medisch-Sociale-centra, nu CLB). Een analyse van enkele PMS-documenten toont aan dat traditionele genderstereotypen daarbij dikwijls werden bekrachtigd. Meisjes kregen vaker zorgende en sociale richtingen aangeraden, jongens meer technische of respectabele beroepen. Niet alleen de werking reflecteerde traditionele genderrollen, ook veel leerlingen en ouders keken met een gendergekleurde bril naar de toekomst. Meisjes dachten aan een gezin, jongens aan een succesvol beroep.
Niet iedereen volgde die traditionele man-vrouwverhouding. Sommige leerlingen, PMS-medewerkers en ouders stelden die rollen juist in vraag. Daarnaast bekritiseerden ook televisiemakers de stereotype toekomstverwachtingen en studiekeuzes. In verschillende educatieve programma’s reikten ze andere mogelijkheden aan en probeerden ze leerlingen en ouders te stimuleren om het stereotiepe denken te doorbreken. Toch bleven ook in die uitzendingen sommige genderstereotypen verbeeld.
In de jaren 1970 probeerden Belgische beleidsmakers alle kinderen gelijke onderwijskansen te bieden, ongeacht hun gender of sociale achtergrond. Zo werd het rijksonderwijs verplicht gemengd en kreeg het secundair onderwijs een brede eerste graad.
In die democratiseringscontext behaalden driemaal meer jongeren hun secundair diploma dan in de jaren 1960 en vatten steeds meer achttienjarigen hogere studies aan. Bij meisjes was de toename spectaculair: zesmaal meer meisjes studeerden af aan het secundair onderwijs én voor het eerst verwierven meer meisjes dan jongens een hoger diploma.
Tot een breuk met traditionele genderrollen leidde dat niet. 0p alle onderwijsniveaus lagen de studiekeuzes van jongens en meisjes in lijn met stereotiepe rolverwachtingen. Meisjes kozen voor sociale en zorgende studies en beroepen die combineerbaar waren met een gezin. De keuze van jongens viel op studies die voorbereidden op een toekomst als de kostwinner.
Die genderstereotiepe studiekeuzes pasten in het eigen toekomstbeeld van leerlingen. Die familiewens hield niet in dat meisjes geen beroepsambitie hadden, wel dachten ze vaak al na over hoe ze beide later zouden combineren. Daarnaast paste ook hun huwelijksbeeld niet in het traditionele rollenpatroon. Ze droomden van een companionate marriage: een relatie gebaseerd op liefde waarin vaders een grotere rol spelen in de opvoeding.
Niet alleen die toekomstdromen kleurden traditioneel, de PMS-werking onderschreef dat waardenpatroon ook. Vooral in het begin van de jaren 1970 moedigden medewerkers via mondelinge en schriftelijke adviezen meisjes aan om sociale en zorgende richtingen aan te vatten. Zo werd een meisje niet gestimuleerd om een positief-wetenschappelijke richting te volgen, maar werd haar aangeraden de talen verder “te cultiveren”.
Ook de gebruikte gestandaardiseerde testen, belangstellings- en vragenlijsten bevatten traditionele gender- en gezinsrollen, impliciet en expliciet. In de vragen en voorgestelde situaties figureerden vooral mannen en jongens. De enkele vrouwelijke personages kregen bovendien een typische ‘vrouwelijke’ rol: ze zorgden voor de kinderen of het huishouden.
Niet iedereen steunde dat rollenpatroon. In de jaren 1970 wijdde de BRT verschillende uitzendingen aan de studiekeuze en beroepsoriëntering, waarin de toen heersende traditionele genderrollen duidelijk werden bekritiseerd. Die kritiek kwam niet uit het niets: aan elk geanalyseerd programma werkten jonge werknemers en vrouwen uit de feministische beweging mee.
Enerzijds toonden ze genderroldoorbrekende voorbeelden. Zo brachten ze buitenhuiswerkende vrouwen en ‘zorgende’ mannen in beeld. Anderzijds gebruikten ze interviews en beelden van stereotype rolverdelingen als illustratie voor hun kritiek op de constructie van ‘mannelijke’ en ‘vrouwelijke’ beroepen.
Toch was de boodschap licht ambigu. Zo waren mannen oververtegenwoordigd en interviewden ze bijna alleen moeders over hun kinderen. De programmamakers wilden roldoorbrekend zijn en de boodschap was dat ook, maar de beeldvorming bevestigde soms traditionele genderrollen.
Die realiteit, geschetst door het PMS en de BRT, kwam deels overeen met de gedachtes en toekomstbeelden van leerlingen, ouders en kijkers. Hun veelzijdige perceptie van studiekeuze en gender weerspiegelde de maatschappelijke evolutie. Een deel stond achter de verdere emancipatie van de vrouw, een ander deel had schrik voor de teloorgang van het gezin, en anderen situeerden zich tussen beide.
De vele reacties, verzameld door overwegend katholieke middenveldorganisaties, maken duidelijk dat de BRT-kijkers onderling verdeeld waren in hun visie over de rolverdeling, en emancipatie als bevrijdend dan wel dwingend konden opvatten. De antwoorden kenden alle schakeringen tussen een sterk geloof in het kostwinnersmodel en een feministisch gedachtegoed. Veel kijkers vonden wel dat de vrouw in de eerste plaats voor de kinderen moest zorgen.
Zowel het PMS als de BRT boden – zij het beperkt – ruimte om de traditionele genderrollen in vraag te stellen. Leerlingen konden hun interesse in een ‘atypische’ studierichting of beroep bespreken. PMS-medewerkers konden leerlingen stimuleren in die ambities, wat sporadisch gebeurde. De BRT-vragenlijsten lieten ook plaats voor opmerkingen en bedenkingen van kijkers.
In de jaren 1970 studeerden steeds meer jongens en meisjes verder. Het studiekeuzeproces was echter gekenmerkt door traditionele genderpatronen. De documentaireprogramma’s en vragenlijsten, testen, interviews en adviezen versterkten en bestendigden het traditionele man-vrouw-beeld. De BRT-programma’s bekritiseerden dat beeld, maar hielden het ook deels in stand.
Vandaag lijkt de situatie op het eerste gezicht helemaal omgekeerd: er is sprake van een boy crisis. Meisjes studeren beter, minder lang en verder en jongens doen het almaar ‘slechter’. Het hoger onderwijs kent daardoor een groeiende genderkloof. Zowel voor geneeskunde als voor rechten is de genderkloof gekeerd. Vroeger was de meerderheid mannelijk, nu is 70% vrouwelijk. Jongens domineren echter in technische studierichtingen, meisjes kiezen vaker voor verzorgende en pedagogische studierichtingen.
BRUSSEL, Archief Vlaamse Radio en Televisieomroeporganisatie (VRT), VRT-Beeldarchief: AIM20536124: ‘Inleidend programma Studiekeuze en beroepsoriëntering: ‘Grote mensen’’, 12 oktober 1970.
———. AIM20553652: ‘Aflevering 1 Studiekeuze en beroepsoriëntering: ‘Ben je voor een bepaald beroep in de wieg gelegd?’, 20 oktober 1970.
———. AIM20537004: ‘Aflevering 2 Studiekeuze en beroepsoriëntering: ‘Invloed van gezin en milieu’’, 17 november 1970.
———. AIM20376345: ‘Aflevering 3 Studiekeuze en beroepsoriëntering: ‘Is mijn school de goede school?’’, 15 december 1970.
———. AIM20536914: ‘Aflevering 4 Studiekeuze en beroepsoriëntering: ‘PMS-centra, begeleidingscentra’’, 18 januari 1971.
———. AIM20537535: ‘Aflevering 5 Studiekeuze en beroepsoriëntering: ‘Een diploma, en dan?’’, 15 februari 1971.
———. AIM00144888: ‘Aflevering 6 Studiekeuze en Beroepsoriëntering: Jongen en meisje: gelijke kansen?’, 15 maart 1971.
———. AIM00243305: ‘Zin en onzin van het gezin’, 30 oktober 1973.
———. AIM00492648: ‘Het gaat niet om die ene pop’, 15 april 1975.
KB van 20.2.1936 tot oprichting van een Centrum voor Voorlichting bij Beroepskeuze voor de Jeugd, Belgisch Staatsblad § (1936).
Kristelijke Arbeiders Vrouwengilden. De vrouw nu: een nieuw statuut. 3de ed. Brussel: KAV, 1968.
Leirman, Walter, Lieve Vandemeulebroecke, Guido Laforce, Maria Meersman, en Lutgart De Beul. Werkboek POM. Projekt onderwijs meisjes. Brussel: KAV. Nationaal verbond, 1972.
Michiels, G. en Université catholique de Louvain. Annuaire de l’Université Catholique de Louvain : 1920-1926. Tongres Georges Michiels-Broeders, 1920.
Sémer, Paula. Goeden avond, dames en heren. Antwerpen: Dedalus, 1991.
Van Mechelen, Renée. Een nieuwe lei voor Eva: opvoeding en emancipatie hand in hand. Antwerpen: Nederlandsche boekhandel, 1975.
———. ‘Studiekeuzemoment: spiegel van traditionele verwachtingen t.a.v. vrouwelijke en mannelijke rol’. Leuvens Bulletin L.A.P.P. Tweemaandelijks tijdschrift van de Vereniging ‘Leuvense Afgestudeerden in de Psychologie en Pedagogiek’, nr. XXIIe jaargang nr. 2 (februari 1973): 48-57.
Leroy, R., W. Vermoere, W. Van Hove, en H. Verstuyf. Kollektieve niet-verbale intelligentietest L.V. 3. Brussel: CSBO, z.d.
Moreau, Gilles-Yvon. Test d’orientation scolaire. Méthodes scientifiques dans l’éducation. Montreal: Institut de psychologie, Universite de Montreal, 1964.
———. Test d’orientation scolaire: manuel. Méthodes scientifiques dans l’éducation. Montréal: Université de Montréal, Institut de psychologie, 1941.
Nuttin, J., en K. Swinnen. Humaniora - test voor het onderzoek naar de geschiktheid van 12-13 jarigen tot het middelbaar onderwijs. Leuven: Studia psychologica, 1962.
Stinissen, Juul. California persoonlijkheidsvragenlijst: Leuvense aanpassing van de California test of personality (elementary form AA) voor het 6de leerjaar. Brussel: C.S.B.O., 1971.
———. Collectieve intelligentietest. 2de dr. Studia psychologica (Leuven/Louvain). Leuven: se universitaire uitgaven, 1967.
———. Differentiële intelligentietest - Woordenschat (DIT Woordenschat): Test voor de verbale factor op het niveau van het derde secundair. Leuven: Afdeling psychodiagnostiek, 1968.
———. Handleiding bij de collectieve intelligentietest voor elf- tot vijftienjarigen. 2de herz. uitg. Studia psychologica (Leuven/Louvain). Leuven: Universitaire pers Leuven, 1972.
Stinissen, Juul, en L. Meynaerts. ‘Handleiding bij de belangstellingstest voor meisjes naar Moreau en Vinette.’ Brussel: CSBO, 1965. KBRB16984. KADOC.
Stinissen, Juul, en G. Vander Steene. Differentiële intelligentietest numeriek deel. Brussel: C.S.B.O., 1967.
BRUSSEL, Archief- en Onderzoekscentrum voor Vrouwengeschiedenis (AVG-Carhif), Archief Renée Van Mechelen, nr. 71 (oude archiefnummer): ‘TV “het gaat niet om die éne pop” (docu 1975)’, 1975.
BRUSSEL, Archief Vlaamse Radio en Televisieomroeporganisatie (VRT), VRT-Documentatiearchief, Doos 7875, MERAK 4905794: ‘Vormingsprogramma voor gespreks-leiders rond de serie T.V. uitzending over Studiekeuze en Beroepsoriëntering (17/10/70). Map 2: Studie en beroepsoriëntering: realisator Mark Reynaert. Map 3 Studie en beroepsoriëntering: aanleg’, 1970.
———. Doos MERAK 4906378: ‘3 Huwelijk en Gezin 27/11/73 AE 6106. 4 Huwelijk en Gezin I 11/12/73 AE 6126. 1 Huwelijk en Gezin 11/9/73 (uitz) AE 5972: BeMsp 951130 ext 1. 2 Huwelijk en Gezin 30/10/73 AE 6062: BeM 960626 ex. 2’, 1973.
———. Doos 251154, MERAK 5326039: ‘Konditionering tot man en vrouw (Het gaat niet om die ene pop), 1975.
———. ‘BRT-jaarverslagen’, 1970-1979.
HEVERLEE, Archief Annuntiaten Heverlee (AAH), Archief van het vrij PMS-centrum Heverlee, 20: ‘Stukken betreffende de geschiedenis, werking en evolutie van het PMS Heverlee’, 1957-1996.
———. nr. 25: ‘Stukken betreffende de oprichting en de werking van het PMS Heverlee’, 1965-1990.
———.nr. 78: ‘Dossier inzake de feestviering van het 40-jarig bestaan van het PMS Heverlee (18.10.1996)’, 1996. nr. 78.
———. nr. 713-722: ‘Leerlingendossiers (geboortejaar 1955-1967)’, 1970-1979.
LEUVEN, KADOC, Archief Katholieke Werkliedenbond (KWB) – arrondissement Hasselt, nr. BE/942855/405/134: ‘Evaluatie TV-uitzendingen Studiekeuze en beroepsoriëntering. Evaluatie, vragenlijst, brochure, werkmap, folder, briefwisseling’, 1970-1971.
LEUVEN, KADOC, Archief Kristelijke Arbeiders Vrouwenbeweging (KAV), nr. BE/942855/359/135: ‘Medewerking KAV aan evaluatiegesprekken rond TV-programmareeks over studiekeuze en beroepsoriëntering. Ingevulde vragenlijsten en verslagformulieren’, 1970-1971.
———. nr. BE/942855/359/144: ‘Medewerking KAV aan evaluatiegesprekken rond TV-programmareeks over studiekeuze en beroepsoriëntering. Verslag regionaal comité Antwerpen, ingevulde vragenlijsten en verslagformulieren van enkele verbonden’, 1970-1971.
———. nr. BE/942855/359/153: ‘Medewerking KAV aan evaluatiegesprekken rond TV-programmareeks over studiekeuze en beroepsoriëntering. Ingevulde vragenlijsten en verslagformulieren van enkele verbonden’; 1970-1971.
———. nr. BE/942855/359/D179: ‘Werkmap "TV-programmareeks: studiekeuze en beroepsoriëntering", 1970-1971.
———. nr. BE/942855/359/D655: ‘Dossier inzake de tv-programmareeks 'Studiekeuze en beroepsoriëntering' (1970-1972)’, 1970-1972.
LEUVEN, KADOC, Archief Kristelijke Werknemersbeweging (KWB), nr. BE/942855/401/7.8.14.2/1: ‘Plaatselijke K.W.B.-gespreksgroepen rond de B.R.T.-programmareeks Studiekeuze en Beroepsoriëntering. Briefwisseling, werkdocumenten, verslagen, losse nummers van Raak’, 1970-1971.
LEUVEN, Rijksarchief Leuven, Archief van het Ministerie van Nationale Opvoeding en Cultuur en rechtsvoorgangers. PMS-Centrum van Het Rijksonderwijs Leuven, nr. 501/7: ‘Maart 1955. 1 pak: Psychisch’, 1970-1973.
———. Archief van het Ministerie van Nationale Opvoeding en Cultuur en rechtsvoorgangers. PMS-Centrum van Het Rijksonderwijs Vilvoorde, nr. 503/2: ‘1 tot 15 oktober 1960. 1 pak: Psychisch’, 1970-1978.
Albisetti, James C., Joyce Goodman, en Rebecca Rogers, red. Girls’ Secondary Education in the Western World. New York: Palgrave Macmillan US, 2010. https://doi.org/10.1057/9780230106710.
André Caroff. L’organisation de l’orientation des jeunes en France: évolution des origines à nos jours. Issy-les-Moulineaux EAP, 1987.
Ariès, Philippe. L’enfant et la vie familiale sous l’Ancien Régime. Civilisations d’hier et d’aujourd’hui. Paris: Plon, 1960.
Atack, Margaret, Alison S. Fell, Diana Holmes, en Imogen Long. Making Waves: French Feminisms and Their Legacies 1975-2015. Oxford University Press, 2019. https://doi.org/10.2307/j.ctvt9k6bg.
Baccaert, F. 125 jaar tuinbouwonderwijs te Vilvoorde 1848-1973. Vilvoorde: Hoger rijksinstituut voor tuinbouw, 1973.
Bailey, Lucy E., en Karen Graves. ‘Gendering the History of Education’. In The Oxford Handbook of the History of Education, onder redactie van John L. Rury en Eileen H. Tamura, 0. Oxford University Press, 2019. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199340033.013.20.
Bailyn, Bernard. Education in the Forming of American Society; Needs and Opportunities for Study. Chapel Hill : Published for the Institute of Early American History and Culture at Williamsburg, Va., by the University of North Carolina Press, 1960. http://archive.org/details/educationinformi00bail_0.
Barrett Meyering, Isobelle. ‘The “Social Processing Chamber” of Gender: Australian Second-Wave Feminist Perspectives on Girls’ Socialisation’. In A History of the Girl: Formation, Education and Identity, onder redactie van Mary O’Dowd en June Purvis, 179-200. Cham: Springer International Publishing, 2018. https://doi.org/10.1007/978-3-319-69278-4_10.
Beyen, Marnix. De taal van de geschiedenis: hoe historici lezen en schrijven. Leuven: Universitaire pers Leuven, 2019.
Biltereyst, Daniel, en Roel Vande Winkel. Bewegend Geheugen. Een gids naar audiovisuele bronnen over Vlaanderen. Academia Press; Gent, 2004.
Bittel, Carla, Elaine Leong, en Christine von Oertzen. Working with Paper: Gendered Practices in the History of Knowledge. Pittsburgh, United States: University of Pittsburgh Press, 2019. https://doi.org/10.2307/j.ctvk8w0tg.
Bouteligier, Sofie. ‘Penelope: constructie van vrouwelijkheid op de Vlaamse televisie 1955-1966 : een analyse.’ K.U.Leuven. Faculteit Letteren, 2005.
Bultman, Saskia. ‘Seeing inside the Child: The Rorschach Inkblot Test as Assessment Technique in a Girls’ Reform School, 1938–1948’. History of Psychology 23, nr. 4 (november 2020): 312-32. https://doi.org/10.1037/hop0000167.
Burke, Peter. Eyewitnessing: The Uses of Images as Historical Evidence. Picturing History. London: Reaktion Books, 2001.
———. Wat is cultuurgeschiedenis? 3de dr. Utrecht: Bijleveld, 2018.
Canning, Kathleen. Gender History in Practice: Historical Perspectives on Bodies, Class & Citizenship. Cornell University Press, 2006.
Caplat, Guy. ‘André Caroff, L’organisation de l’orientation des jeunes en France : évolution des origines à nos jours, Issy-les-Moulineaux, Éditions EAP, 1987, (Orientation ; 2)’. Histoire de l’éducation 45, nr. 1 (1990): 116-20.
Chiaverini, Ivan, en Pierre Dasté. Orientation scolaire et professionnelle. L’Administration nouvelle. Berger-Levrault. Paris, 1971.
Choi, Hyaeweol. ‘The Nineteenth Century’. In The Routledge Global History of Feminism, onder redactie van Bonnie G. Smith en Nova Robinson. London: Routledge, 2022. https://doi.org/10.4324/9781003050049-10.
Christens, Ria. Annuntiaten: twee eeuwen onderwijs. Heverlee: Cultureel Erfgoed Annuntiaten Heverlee, 2023.
Christens, Ria, Greet De Neef, Luc Vints, cultuur en samenleving KADOC Documentatie- en onderzoekscentrum voor religie, en Zusters Annunciaten Heverlee. 100 jaar Heilig-Hartinstituut Annuntiaten Heverlee: geschiedenis van een school en een congregatie. Heverlee: Annuntiaten, 1994.
Courtois, L. ‘Vers l’admission des étudiantes à Louvain (octobre 1920): Jalons pour une histoire des mentalités catholiques en matière de condition féminine’. Revue d’Histoire Ecclésiastique 86, nr. 3 (1 juli 1991): 324-46.
Danvers, Francis. ‘Pour une histoire de l’orientation professionnelle’. Histoire de l’éducation 37, nr. 1 (1988): 3-15. https://doi.org/10.3406/hedu.1988.1549.
de Certeau, Michel, en Luce Giard. L’invention du quotidien. 1: Arts de faire. Nouv. éd. Folio. Essais 146. Paris: Gallimard, 1990.
De universiteit te Leuven 1425 - 1985. Fasti Academici 1. Leuven: Universitaire pers Leuven, 1986.
Depaepe, Marc, Frank Simon, en Angelo Van Gorp. Paradoxen van pedagogisering: handboek pedagogische historiografie. Leuven: Acco, 2005.
Deprez, Jean-Paul, en Greet Stevens. Door de zuilen heen: 120 jaar Koninklijk Atheneum en Lyceum Leuven. Leuven: Uitgeverij P, 2002.
Dhoest, Alexander, en Hilde Van den Bulck. Publieke televisie in Vlaanderen: een geschiedenis. Film en TV studies. Gent: Academia Press, 2007.
D’hoker, Mark, Dirk De Bock, en Dirk Janssens. Leraar zijn in Vlaanderen: terugblik op honderd jaar middelbaar onderwijs en nascholing. Antwerpen: Garant, 2007.
D’hoker, Mark, Marc Depaepe, Frank Simon, Bart Hellinckx, Bregt Henkens, en Angelo Van Gorp. De statistieken van het onderwijs in België: het algemeen secundair onderwijs 1945 - 2000. Algemeen rijksarchief en rijksarchief in de provinciën. Studia 112-113. Brussel: Algemeen Rijksarchief, 2006.
Ferguson, Niall, Erez Manela, en Daniel J. Sargent. The Shock of the Global: The 1970s in Perspective. Harvard University Press, 2011.
Flamez, Evelien. ‘Onvoltooid verleden? Beeldvorming en scripts van vrouw-zijn op de Belgische televisie’, 53-76. Verslagen van het Centrum voor Genderstudies UGent 20. Academia Press, 2011.
Flamez, Evelien, en B. Vanobbergen. ‘Since When Are We, Mothers Who Raise Their Kids Themselves, Dopes?: Debates on Women’s Emancipation in Belgian Educational Television Programmes for Women (1954 - 1975)’. Paedagogica Historica 49, nr. 1 (2013): 111-25. https://doi.org/10.1080/00309230.2012.744065.
Flour, Els. Marijke Van Hemeldonck: socialiste en feministe. Brussel: Instituut voor de Gelijkheid van vrouwen en mannen, 2013. https://avg-carhif.be/wp-content/uploads/2021/03/Biografie-Marijke-Van-….
Flour, Els, Eliane Gubin, Claudine Marissal, Romy Cockx, Leen Van Molle, en Catherine Wallemacq. Jongens en meisjes ... bestemming bekend? België, 1830-2000. Brussel: AVG-Carhif, 2009.
Fontanini, Christine. ‘Orientations différenciées selon le genre dans l’enseignement secondaire’. In Orientation et parcours des filles et des garçons dans l’enseignement supérieur, 53-93. Genre à lire... et à penser. Mont-Saint-Aignan: Presses universitaires de Rouen et du Havre, 2016. https://doi.org/10.4000/books.purh.1569.
Foucault, Michel. Surveiller et punir: naissance de la prison. Bibliothèque des histoires. Paris: Gallimard, 1975.
Garz, Jona, Fanny Isensee, en Daniel Töpper. ‘Knowledge in the Making: Methodological Considerations on the Production, Dissemination, and Usage of “Small Forms in Education”’. Nordic Journal of Educational History 9, nr. 2 (20 december 2022): 39-62. https://doi.org/10.36368/njedh.v9i2.258.
Gerard, Emmanuel, en Luc Vints. De christelijke arbeidersbeweging in België. 1ste ed.; Vormingsed. Vol. 2. 2 vols. KADOC-studies 11. Leuven: Universitaire pers Leuven, 1991.
Goodman, Joyce, en Jane Martin. ‘Breaking boundaries: gender, politics, and the experience of education’. History of Education 29, nr. 5 (1 september 2000): 383-88. https://doi.org/10.1080/00467600050120306.
Greenwald, Lisa. Daughters of 1968: Redefining French Feminism and the Women’s Liberation Movement. Lincoln, NE: University of Nebraska Press, 2019.
Grootaers, Dominique. ‘Het politiek project van een onderwijssysteem voor allen: Een ontwikkeling in vier fasen’. In Katholiek onderwijs in België: identiteiten in evolutie 19de - 21ste eeuw., onder redactie van Jan De Maeyer en Paul Wynants, 65-78. Averbode: Halewijn, 2016.
Gubin, Eliane. ‘Politics and Anticlericalism: Belgium’. In Girls’ Secondary Education in the Western World: From the 18th to the 20th Century, onder redactie van James C. Albisetti, Joyce Goodman, en Rebecca Rogers, 121-32. New York: Palgrave Macmillan US, 2010. https://doi.org/10.1057/9780230106710_9.
Gubin, Eliane, en Valérie Piette. Emma, Louise et Marie: l’Université de Bruxelles et l’émancipation des femmes (1830-2000). Bruxelles: ULB, 2004.
Hassim, Shireen. ‘Critical Thoughts on Keywords in Gender and History: An Introduction’. Gender & History 28, nr. 2 (2016): 299-306. https://doi.org/10.1111/1468-0424.12208.
Henkens, Bregt. ‘The Rise and Decline of Comprehensive Education: Key Factors in the History of Reformed Secondary Education in Belgium, 1969–1989’. Paedagogica Historica 40 (1 april 2004): 193-209. https://doi.org/10.1080/00309230310001649261.
Herzog, Dagmar, red. ‘Cold War cultures 1945-1965’. In Sexuality in Europe: A Twentieth-Century History, 96-132. New Approaches to European History. Cambridge: Cambridge University Press, 2011. https://doi.org/10.1017/CBO9780511997075.004.
Hoegaerts, Josephine, en Tine Van Osselaer. ‘Lichamelijkheid en zedelijkheid: Gender in de klas en op de speelplaats’. In Katholiek onderwijs in België: identiteiten in evolutie 19de - 21ste eeuw., onder redactie van Jan De Maeyer en Paul Wynants, 437-56. Averbode: Halewijn, 2016.
Houtman-Janssen, Remco, red. De canon van Vlaanderen in 60 vensters. 7de druk. Gent: Borgerhoff & Lamberigts, 2024.
Janssens, Leon, Sarah Maya Vercruysse, en Alexia Coussement. ‘De impact van Femma: maatschappelijke rol en betekenis van de christelijke arbeidersvrouwenbeweging in historisch perspectief (1920-2020)’. Intern onderzoeksrapport. Leuven: KADOC, 2024.
Janssenwillen, Paul, en Lies Van Rompaey. ‘De leraar: een roeping’. In Katholiek onderwijs in België: identiteiten in evolutie 19de - 21ste eeuw., onder redactie van Jan De Maeyer en Paul Wynants, 383-422. Averbode: Halewijn, 2016.
Larsson, Anna, en Björn Norlin. Beyond the Classroom, 2014. https://doi.org/10.36368/njedh.v3i1.74.
Lijnen, Nele en Bart Tommelein. Parlementair document nr. 5-31/1: voorstel van resolutie betreffende de gelijke verloning van vrouwen en mannen, Pub. L. No. 5- 31/1 (2010). https://www.senate.be/www/?MIval=publications/viewPubDoc&TID=83886161&L….
Loarer, Even. ‘Éditorial: Regards sur l’histoire de l’orientation en France’. L’orientation scolaire et professionnelle, nr. 48/2 (1 juni 2019): 187-88. https://doi.org/10.4000/osp.10712.
Lucenti, Maria. Women in Formal and Informal Education: International Comparative Perspectives in the History of Education. Brill, 2023. https://doi.org/10.1163/9789004525696.
Maesschalck, Edward de. Een bond voor alle gezinnen: geschiedenis van de gezinsbeweging in Vlaanderen. Brussel: BGJG, 1996.
Magda Michielsen. ‘Renée Van Mechelen’. In Nationaal Biografisch Woordenboek, 754-66. 21. Brussel: Paleis der Academiën, 2014.
Mak, Geertje. ‘Magnus Hirschfeld’s 1899 psychobiological questionnaire: the paradoxes of de-narrativizing sexual and gender nonconformity’. Intellectual History Review 32, nr. 3 (3 juli 2022): 599-617. https://doi.org/10.1080/17496977.2022.2097582.
Mak, Geertje, en Saskia Bultman. ‘Identity in Forms: Paper Technologies in Dutch Anthropometric Practices Around 1900’. International Journal for History, Culture and Modernity 7, nr. 1 (2 november 2019): 64-109. https://doi.org/10.18352/hcm.510.
Marissal, Claudine. Moeders en vaders: geen vanzelfsprekende gelijkheid: België, 19de-21ste eeuw. Brussel: Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, 2018. https://avg-carhif.be/wp-content/uploads/2021/03/moeders_en_vaders.pdf.
Martin, Jane. Gender and Education in England since 1770: A Social and Cultural History. 1st ed. 2022. Gender and History. Cham: Springer International Publishing, 2022. https://doi.org/10.1007/978-3-030-79746-1.
Martin, Jane, en Joyce Goodman. Women and Education, 1800–1980. London: Macmillan Education UK, 2004. https://doi.org/10.1007/978-1-4039-4407-8.
Martin, Jérôme. La naissance de l’orientation professionnelle en France (1900-1940) : aux origines de la profession de conseiller d’orientation. Paris : l’Harmattan, 2020.
Miller, Pavla. ‘Gender and Education Before and After Mass Schooling’. In A Companion to Gender History, 129-45. John Wiley & Sons, Ltd, 2006. https://doi.org/10.1002/9780470693568.ch7.
Nomes, Eli, en Jan Van Bavel. ‘Education and Marriage: The Shift from Female Hypergamy to Hypogamy in Belgium, a 20th Century Cohort Analysis’. Quetelet Journal 5, nr. 2 (1 oktober 2017): 37-67. https://doi.org/10.14428/rqj2017.05.02.02.
‘Numéro spécial : contribution à l’histoire de l’orientation’. L’Orientation scolaire et professionnelle 19, nr. 1 (1990). https://www.persee.fr/issue/binop_0249-6739_1990_num_19_1.
Ouvrier-Bonnaz, Régis. ‘Évolutions conjointes de la situation scolaire et de l’orientation en France : quelques repères pour une histoire des services d’orientation’. L’orientation scolaire et professionnelle, nr. 48/2 (1 juni 2019): 211-30. https://doi.org/10.4000/osp.10736.
Dilley, Patrick. The Transformation of Women’s Collegiate Education: The Legacy of Virginia Gildersleeve. Carbondale: Palgrave Macmillan Cham, 2016. https://doi.org/10.1007/978-3-319-46861-7_7.
Rogers, Rebecca. La fabrique des filles : l’éducation des filles de Jules Ferry à la pilule. Paris: Textuel, 2010.
Ronsijn, Wouter. ‘Educational Expansion and Gender Inequality in Belgium in the Twentieth Century’. Histoire & Mesure XXIX, nr. 1 (2014): 195-218. https://doi.org/10.4000/histoiremesure.4998.
Rury, John L., en Eileen H. Tamura. ‘Introduction a multifaceted and flourishing field’. In The Oxford Handbook of the History of Education, onder redactie van John L. Rury en Eileen H. Tamura, 0. Oxford University Press, 2019. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199340033.013.37.
Sacré, Patrick. Historiek van de PMS-Centra: bijdrage tot de studie van de geschiedenis van de PMS-begeleiding in België.Brussel: VUB press, 1993.
Savickas, Mark L., en Suzanne Savickas. ‘A History of Career Counselling’. In International Handbook of Career Guidance, onder redactie van James A. Athanasou en Harsha N. Perera, 25-43. Cham: Springer International Publishing, 2019. https://doi.org/10.1007/978-3-030-25153-6_2.
Schwillens, Britt. ‘Onze moeders willen een salaris! Het gedachtegoed van Wages for Housework in België tijdens de tweede feministische golf’. KU Leuven. Faculteit Letteren, 2023.
Scott, Joan W. ‘Gender: A Useful Category of Historical Analysis’. The American Historical Review 91, nr. 5 (1986): 1053-75. https://doi.org/10.2307/1864376.
Seels, Barbara, en Rita Richey. Instructional Technology: The Definition and Domains of the Field. Association for Educational Communications and Technology, 1994.
Sémer, Paula. Goeden avond, dames en heren. Antwerpen: Dedalus, 1991.
Smet, Robert, en André Vannecke. Historiek van het technisch- en beroepsonderwijs, 1830-1990. Antwerpen: Garant, 2002.
Smith, Bonnie G., en Nova Robinson, red. The Routledge Global History of Feminism. London: Routledge, 2022. https://doi.org/10.4324/9781003050049.
Sofie Onghena. ‘“Professor, wat kunt U ons vertellen?” - Wetenschapsprogramma’s tijdens de pioniersjaren van de Vlaamse televisie, 1953–ca. 1970’. Tijdschrift voor geschiedenis 125, nr. 2 (2012): 215-32. https://doi.org/10.5117/tvgesch2012.2.ongh.
Sohn, Anne-Marie. La fabrique des garçons : l’éducation des garçons de 1820 à aujourd’hui. Paris: Textuel, 2015.
Solaux, Georges. ‘Un siècle de priorités contradictoires pour les services d’orientation’. L’orientation scolaire et professionnelle, nr. 48/2 (1 juni 2019): 189-210. https://doi.org/10.4000/osp.10716.
Syska, A. ‘Using Documentary Film as a Historical Source’, 10 november 2021. https://doi.org/10.47594/rmps_0085.
Tackx, Marieke. ‘“Als ik het goed begrijp ...” Wetenschapsprogramma’s op de Vlaamse televisie van 1953 tot 1989’. KU Leuven. Faculteit Letteren, 2021.
te Heesen, Anke. ‘The Notebook. A Paper-Technology’. In Making Things Public, onder redactie van Bruno Latour en Peter Weibel. MIT Press, 2005.
Terzian, Sevan. ‘The History of Technology and Education’. In The Oxford Handbook of the History of Education, onder redactie van John L. Rury en Eileen H. Tamura, 0. Oxford University Press, 2019. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199340033.013.33.
Therborn, Göran, Geoff Eley, Hartmut Kaelble, en Philippe Chassaigne. ‘The 1970s and 1980s as a Turning Point in European History?’ Onder redactie van Andreas Wirsching. Journal of Modern European History 9, nr. 1 (1 april 2011): 8-26. https://doi.org/10.17104/1611-8944_2011_1_8.
Tisdall, Laura. ‘“What a Difference It Was to Be a Woman and Not a Teenager”: Adolescent Girls’ Conceptions of Adulthood in 1960s and 1970s Britain’. Gender & History 34, nr. 2 (2022): 495-513. https://doi.org/10.1111/1468-0424.12547.
Tollebeek, Jo, en Liesbet Nys. De stad op de berg: Een geschiedenis van de Leuvense universiteit 1968-2005. Leuven: University Press, 2021.
Van de Loo, Vilan. De vrouw beslist: de tweede feministische golf in Nederland. Amsterdam: Imeric, 2005.
Van Mechelen, Renée. De meerderheid. Een minderheid: de vrouwenbeweging in Vlaanderen : feiten, herinneringen en bedenkingen omtrent de tweede golf. Leuven: Van Halewyck, 1996.
Van Molle, Leen. ‘De nieuwe vrouwenbeweging in Vlaanderen, een andere lezing.’ Belgisch tijdschrift voor nieuwste geschiedenis, nr. 3 (2004): 359-97.
van Soest, Caroline. ‘Paula Sémer: Vlaams televisiepionier en stem/gezicht van de Vlaamse vrouw’. KU Leuven. Faculteit Sociale Wetenschappen, 2021.
Vander Steene, Gilbert, Piet J. Janssen, Hans Vertommen, en Ludo Keunen. ‘Van CIT-S naar K-ABC: een kwart eeuw intelligentie-onderzoek in het centrum voor psychodiagnostiek van de K.U. Leuven’. In Intelligentie: tussen meten en weten in theorie en praktijk: Festschrift voor Prof. Dr. J. Stinissen, onder redactie van Piet J. Janssen, Gilbert Vander Steene, en Hans Vertommen, 33-49. Studia psychologica. Leuven: Universitaire pers Leuven, 1986.
Verbeke, Marijke. Jongens en meisjes samen in de klas: coëducatie in België tijdens de 19e en 20e eeuw. RUG. Uitgaven van het Centrum voor de studie van de historische pedagogiek. Gent: RUG. Centrum voor de studie van de historische pedagogiek, 1984.
Vynck, Sharon. ‘Inventaris van het archief van het Vrij PMS-centrum Heverlee (1953-2002)’. 2009.
Warmington, Paul, Angelo Van Gorp, en Ian Grosvenor. ‘Education in motion: uses of documentary film in educational research’. Paedagogica Historica 47, nr. 4 (1 augustus 2011): 457-72. https://doi.org/10.1080/00309230.2011.588239.
De Maesschalck, Edward en Katrien Weyns. ‘Bond van Grote en Jonge Gezinnen’. In De digitale Encyclopedie van de Vlaamse beweging, 2023. Geraadpleegd 3 juli 2024. https://encyclopedievlaamsebeweging.be/nl/bond-van-grote-en-jonge-gezin….
GREO. ‘L’association’. Geraadpleegd 7 augustus 2024. https://greo.hypotheses.org/lassociation.
Historiek CLB | Vrij CLB Netwerk. ‘Historiek CLB | Vrij CLB Netwerk’. Geraadpleegd 6 mei 2024. https://www.vrijclb.be/over-clb/historiek-clb.
Roels, Renaat, en Nico Van Campenhout. ‘Stichting Lodewijk De Raet’. In De digitale Encyclopedie van de Vlaamse beweging, 2023. Geraadpleegd 28 mei 2024. https://encyclopedievlaamsebeweging.be/nl/stichting-lodewijk-de-raet.
Schweitzer, Sylvie. ‘Women and the Professions: A Very Long Road’. In Encyclopédie d’histoire Numérique de l’Europe [Online], 22 juni 2020. Geraadpleegd 10 juni 2024. https://ehne.fr/en/node/12318.
Van Impe, Ellen, Joris Colla, en Peter Heyrman. ‘KWB (1941-heden)’. ODIS, 24 juni 2024. Geraadpleegd 11 augustus 2024. http://www.odis.be/lnk/OR_2616.