Voor wie is de zorg in de Brusselse ziekenhuizen?

Stel je voor: je hebt een ongeval gehad met een e-scooter. Je hoofd bonkt en je probeert op de spoedafdeling uit te leggen wat er is gebeurd. Het personeel spreekt alleen Frans en classificeert je ongeval verkeerd. De hele ervaring, die al stressvol is, wordt hierdoor een les in hulpeloosheid. Voor een groot deel van de Nederlandstaligen in Brussel is dit geen hypothetisch scenario, maar een reëel risico telkens ze medische zorg nodig hebben, met mogelijk ernstige gevolgen.

Vaker dan zou mogen, botsen Nederlandstaligen in onze hoofdstad op taalbarrières die niet alleen hun toegang tot zorg bemoeilijken, maar ook de kwaliteit ervan ondermijnen. Voor duizenden mensen kan een ziekenhuisbezoek een reis vol angst, frustratie en soms reëel gevaar zijn. Hoewel hun ervaring een kritiek probleem blootlegt, schetsen de perspectieven van taalprofessionals in de zorgsector en het ziekenhuispersoneel het volledige beeld van deze complexe realiteit: er zijn systemische uitdagingen die een oplossing aan de wortel vereisen.

Het dilemma van de patiënt: "Even doorbijten of de verplaatsing maken?"

Hoewel Brussel officieel een tweetalige stad is, is in de realiteit de voertaal op de ziekenhuisvloer vaak overwegend Frans. Voor veel Nederlandstalige patiënten start het probleem zelfs nog eerder, bij de zoektocht naar een huisarts.

"Sommigen beweren op hun website dat ze Nederlands spreken, maar in werkelijkheid is dat niet zo." - Deelnemer enquête

Dat dwingt patiënten tot een gok: een afspraak boeken en hopen op het beste, of elders zorg zoeken. Voor velen betekent "elders" Vlaanderen. Verschillende patiënten gaven aan regelmatig de verplaatsing te maken voor zorg die om de hoek beschikbaar zou moeten zijn.

"Ik heb een ziekenhuis in de buurt, maar ik rijd 12 kilometer naar een ziekenhuis [...] omdat ze er perfect Nederlands spreken" - Deelnemer enquête

Dat is geen klein ongemak; het is een hoge drempel om zorg te zoeken. Een enquête onder 215 Nederlandstaligen in Brussel bracht schokkende cijfers aan het licht: meer dan vier op de tien (42,2%) hebben het zoeken naar medische zorg uitgesteld of volledig vermeden, specifiek uit angst om niet begrepen te worden.

Bron: Onderzoek door Laura Moreno Rodriguez, KU Leuven (2025).

Tijdens de zorgverlening nemen de risico's door miscommunicatie verder toe, vooral in een noodsituatie waar elke seconde telt. Het gevaar beperkt zich echter niet tot levensbedreigende situaties. Patiënten meldden medische fouten, zelfs tijdens routineafspraken. Zo had een vrouw bijvoorbeeld een echografie van haar dij nodig, maar kreeg ze een echo van haar buik. De emotionele tol van niet begrepen te worden in zo'n kwetsbare omgeving is immens. Velen beschreven het gevoel zelfs als "tweederangsburger zijn".

Jette: een baken in een eentalige mist

Er is echter één naam die steeds weer terugkwam als een veilige haven: UZ Brussel in Jette. Als Vlaams universitair ziekenhuis vormt het een schril contrast met de regel. Voor de Nederlandstalige gemeenschap wordt het algemeen erkend als de enige grote instelling waar ze gegarandeerd begrepen worden.

UZ Brussel ziekenhuis, in Jette (Brussel). | Laura Moreno

De toewijding aan dit ziekenhuis is groot. Een respondent, die "om de hoek van een ander ziekenhuis" woont, beschreef hoe hij regelmatig meer dan 30 minuten door het stadsverkeer rijdt voor zorg in het UZ Brussel. Het bestaan van deze veilige haven benadrukt de kernfout van het systeem: dat de toegang tot adequate zorg voor een inwoner afhangt van de nabijheid van één enkele instelling, in plaats van een garantie te zijn in de hele hoofdstad.

Ingang van het UZ Brussel ziekenhuis. | Laura Moreno

Waarom past het systeem zich niet aan?

Als het probleem zo duidelijk is, waarom blijft het dan bestaan? Interviews met taalprofessionals in de zorgsector wijzen op het sectorbrede tekort aan zorgpersoneel als de belangrijkste horde. Klinische vaardigheden wegen, begrijpelijkerwijs, zwaarder door dan taalvaardigheid wanneer een afdeling onderbemand is.

"Voor sommige jobs zoals verpleegkundigen, [...] kunnen ze niet echt keuzes maken op het vlak van taal. Ze zijn gewoon blij dat ze nieuwe verpleegkundigen hebben." - vertegenwoordiger van het iris-netwerk

Deze constante druk heeft niet alleen invloed op de aanwerving; het put ook het bestaande personeel uit. Zelfs zeer gemotiveerde medewerkers die willen leren, worden verpletterd door de zware werkdruk, waardoor er weinig tijd of energie overblijft voor taaltraining.

Daarnaast bracht het onderzoek een subtieler, cyclisch probleem aan het licht: een vicieuze cirkel van stilte. Dat fenomeen is geworteld in de tweetaligheid van veel Nederlandstaligen die, wanneer ze bij een Franstalige verpleegkundige terechtkomen, instinctief overschakelen naar het Frans om het gesprek te vergemakkelijken.

De gevolgen zijn ernstig. Zoals het personeel zelf bevestigde, ontneemt dit behulpzame gedrag hen de kans om te oefenen en maskeert het volledig de werkelijke vraag naar Nederlandstalige diensten. Het systeem ziet geen probleem, maar in werkelijkheid versterkt het een Franstalige voorkeursomgeving en laat het de patiënten die het Nederlands het meest nodig hebben in de kou staan.

Een recept voor verandering

Het doorbreken van deze vicieuze cirkel vereist een duidelijk recept in twee delen: een onmiddellijke behandeling van de symptomen en een langetermijnoplossing voor het probleem.

De eerste stap is om over te stappen van het onrealistische doel van individuele tweetaligheid naar een meer praktische ‘tweetaligheid op dienstniveau’, wat inhoudt dat er op elke afdeling altijd een Nederlandstalige professional beschikbaar is. Dat vereist drie belangrijke acties:

• Ondersteun het huidige personeel met toegankelijke training op de werkvloer en betekenisvolle financiële prikkels om taalverwerving te belonen.
• Trek nieuw talent aan door van de Brusselse zorgsector een aantrekkelijkere loopbaanbestemming te maken voor Nederlandstalige professionals.
• Zorg voor overheidsfinanciering om een serieuze boost te geven aan externe ondersteuning, waardoor de financiële last voor ziekenhuizen wordt verlicht.

Op de lange termijn moet het probleem echter bij de wortel worden aangepakt: onderwijs. Zoals vertegenwoordigers van GIBBIS met klem stelden: "het is niet de taak van de ziekenhuizen om hun personeel tweetalig te maken" — een standpunt dat breed gedragen wordt door zowel burgers als professionals, die eveneens pleiten voor een onderwijshervorming om het Nederlandstalig taalonderwijs in het Franstalig onderwijs te verbeteren.

Het wettelijke recht om in je eigen taal behandeld te worden, betekent weinig als er niemand is om je te begrijpen. Het systeem moet elke burger dienen, niet alleen degenen die toevallig de dominante taal spreken. Als Brussel de hoofdstad wil zijn die het beweert te zijn, moet de toegang tot iets fundamenteels als gezondheidszorg een garantie zijn voor iedereen.