Nederlandse havens: op koers naar een circulaire economie?
Nederland staat bekend als een Europese koploper in de circulaire economie. Tegelijkertijd vormen de Nederlandse zeehavens de motor van de Europese handel en industrie, met uitstoot en vervuiling tot gevolg. Gezien hun sleutelpositie in de Europese economie ligt het voor de hand dat juist deze havens een voortrekkersrol zullen spelen in de circulaire transitie. Maar hoe circulair zijn ze eigenlijk?
In mijn thesis onderzocht ik de circulaire economie maturiteit van vier grote Nederlandse zeehavens, anders gezegd het stadium van de circulaire transitie waarin ze zich bevinden. Het resultaat was verrassend. Hoewel de Nederlandse havens grote ambitie koesteren en een overvloed aan circulaire initiatieven tellen, is het duidelijk dat de algemene circulaire transitie nog in zijn kinderschoenen staat.
Havens als knooppunten in de circulaire transitie
Waarom zijn havens van belang voor de circulaire transitie? Als het kloppend hart van de wereldhandel en industrie, zijn ze bronnen van uitstoot, vervuiling en energieconsumptie. De circulaire economie, die berust op afvalvermindering, het hergebruik van grondstoffen en energieterugwinning, biedt een oplossing voor havens om hun uitstoot te verminderen en industriële waardeketens te herdenken. Havens zijn dus logische locaties voor circulaire initiatieven en kunnen zo een sleutelrol spelen in de circulaire economie. Dit kan door industriële symbiose, waarbij afval van de ene fabriek wordt gebruikt als grondstof door een andere, recycling, en bovenal de ontwikkeling van nieuwe circulaire waardestromen.
Nederlandse havens, die samen goed zijn voor de grootste goederenoverslag van de hele EU, hebben een enorm potentieel. Als ze in hun circulaire transitie slagen, kunnen ze de drijvende kracht en model worden voor de circulaire transformatie in Europa.
Hoe circulair zijn Nederlandse havens?
Om te weten te komen hoe vergevorderd de Nederlandse havens zijn in hun circulaire transitie, onderzocht ik de vier grootste Nederlandse zeehavens: Amsterdam, Rotterdam, Groningen en North Sea Port. Hiervoor maakte ik gebruik van een maturiteitsmodel, dat circulaire initiatieven beoordeelt op drie niveaus: energieterugwinning, het laagste niveau, recycling, en het organiseren van nieuwe circulaire goederenstromen, het hoogste niveau.
De resultaten toonden dat de havens, ondanks hun ambitie, nog niet veel vooruitgang geboekt hebben in hun transitie. Nagenoeg 70% van de circulaire initiatieven bevindt zich immers op het laagste niveau: energieterugwinning. Dit zijn bijvoorbeeld projecten die de restwarmte van een industrieel proces gebruiken voor de productie van biobrandstoffen.
De meest veelbelovende maar tevens schaarse projecten richten zich op het organiseren van nieuwe circulaire goederenstromen. Hier staat groene waterstof centraal. Alle vier de havens werken aan infrastructuur en overeenkomsten voor de import, export en handel van groene waterstof, een schone energiedrager.
Vergelijking met België
Opvallend is dat de Nederlandse situatie sterk lijkt op die van de Belgische havens, die vijf jaar geleden met hetzelfde maturiteitsmodel zijn onderzocht. Ook daar lag de focus op energieterugwinning en recycling, terwijl nieuwe circulaire goederenstromen beperkt bleven. Dit wijst erop dat de circulaire transitie in havens geen plotse verandering is, maar een geleidelijk proces.
Obstakels voor de circulaire transitie
Waarom gaat de circulaire transitie niet sneller? Het onderzoek brengt verschillende uitdagingen aan het licht. Tijdens de interviews met havenexperten werd al snel duidelijk dat de Nederlandse havens geen gestandaardiseerde manier hanteren om hun eigen circulaire transitie te meten. Dit bemoeilijkt het opstellen van een duidelijke strategie en doelstellingen voor de circulaire economie in de havens. De havens beperken zich tot het opsommen van losse circulaire initiatieven in jaarverslagen, maar een overkoepelende circulaire visie ontbreekt. Aangezien de circulaire economie nieuw terrein is, is samenwerking tussen havens essentieel om goede praktijken te delen. Deze samenwerking blijft vooralsnog beperkt.
Daarnaast belemmeren de strenge milieunormen in Nederland de ruimte voor nieuwe stikstofintensieve activiteiten, zoals recycling. Havens hebben ook vaak te maken met ruimtegebrek, waardoor nieuwe circulaire bedrijven zich pas kunnen vestigen als andere bedrijven vertrekken. Tenslotte is er netcongestie op het Nederlandse stroomnet, hetgeen circulaire activiteiten die veel duurzame energie vergen in de weg staat.
Vooruitblik
Nederlandse havens zijn ambitieus in de circulaire economie, maar ze bevinden zich nog in de beginfase van de circulaire transitie. De nadruk ligt op energieterugwinning, terwijl recycling en nieuwe circulaire goederenstromen nog beperkt zijn. Havens hebben de schaal, de infrastructuur en de strategische positie om een sleutelrol te spelen in de circulaire economie. Of ze die rol zullen waarmaken zal ervan afhangen of ze nauwer kunnen samenwerken om de circulaire transitie te versnellen en hun circulaire vooruitgang meetbaar maken met indicatoren.
Bibliografie
Air Liquide. (2025, February 18). Air Liquide announces major investments to support European decarbonization, in collaboration with TotalEnergies. https://www.airliquide.com/group/press-releases-news/2025-02-18/air-liquide-announces-major-investments-support-european-decarbonization-collaboration-totalenergies
Allwood, J. M. (2014). Squaring the circular economy: the role of recycling within a hierarchy of material management strategies. In Handbook of recycling (pp. 445-477). Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-396459-5.00030-1
Avantium. (n.d.). PEF and FDCA. Retrieved July 22, 2025, from https://avantium.com/products-technologies/pef-and-fdca/
Barberi, S., Sambito, M., Neduzha, L., & Severino, A. (2021). Pollutant Emissions in Ports: A Comprehensive Review. Infrastructures. https://doi.org/10.3390/infrastructures6080114
Baxter, P., & Jack, S. (2008). Qualitative Case Study Methodology: Study Design and Implementation for Novice Researchers. The Qualitative Report, 13(4), 544-559. https://doi.org/10.46743/2160-3715/ 2008.1573
Becker, J., Knackstedt, R., & Pöppelbuß, J. (2009). Developing maturity models for IT management: A procedure model and its application. Business & information systems engineering, 1(3), 213-222. https://doi.org/10.1007/s12599-009-0044-5
Bianchi, M., & Cordella, M. (2023). Does circular economy mitigate the extraction of natural resources? Empirical evidence based on analysis of 28 European economies over the past decade. Ecological Economics, 203, 107607. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2022.107607
Bianchini, A., Rossi, J., & Pellegrini, M. (2019). Overcoming the Main Barriers of Circular Economy Implementation through a New Visualization Tool for Circular Business Models. Sustainability, 11(23), 6614. https://doi.org/10.3390/su11236614
Bocken, N. M. P., Kimpimäki, J. P., Ritala, P., & Konietzko, J. (2025). How circular are large corporations? Evidence from a large‑scale survey with senior leaders. Resources, Conservation and Recycling, 215, 108151. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2025.108151
Caralli, R., Knight, M., & Montgomery, A. (2012). Maturity models 101: A primer for applying maturity models to smart grid security, resilience, and interoperability. DOI: 10.21236/ADA610461
Carpenter, A., Lozano, R., Sammalisto, K., & Astner, L. (2018). Securing a port's future through Circular Economy: Experiences from the Port of Gävle in contributing to sustainability. Marine pollution bulletin, 128, 539-547.
Cecchin, A., Salomone, R., Deutz, P., Raggi, A., & Cutaia, L. (2020). Relating industrial symbiosis and circular economy to the sustainable development debate. In Industrial symbiosis for the circular economy: Operational experiences, best practices and obstacles to a collaborative business approach (pp. 1-25). Cham: Springer International Publishing.
CGR. (2024). Circularity gap report 2024. Circle Economy. Retrieved July 28, 2025, from https://www.circularity-gap.world/2024
Courtens, F. M., Haezendonck, E., Dooms, M., & Verbeke, A. (2023). Accelerating the circular economy transition process for gateway ports: The case of the Port of Zeebrugge. Maritime Transport Research, 4, [100088]. https://doi.org/10.1016/j.martra.2023.100088
Cullen, J. M. (2017). Circular economy: theoretical benchmark or perpetual motion machine?. Journal of industrial Ecology, 21(3), 483-486. https://doi.org/10.1111/jiec.12599
Czermański, E., Kotowska, I., Oniszczuk-Jastrząbek, A., Pluciński, M., & Szaruga, E. (2024). Factors influencing the adoption of circular economy practices in polish seaports: an analysis of determinants and challenges. Frontiers in Marine Science, 11, 1465204.
de Langen, P., & Sornn-Friese, H. (2019). Ports and the circular economy. In Green ports (pp. 85-108). Elsevier.
de Langen, P. W., & van der Lugt, L. M. (2017). Institutional reforms of port authorities in the Netherlands; the establishment of port development companies. Research in Transportation Business & Management, 22, 108-113. https://doi.org/10.1016/j.rtbm.2016.12.007
de Langen, P. W., Sornn-Friese, H., & Hallworth, J. (2020). The role of port development companies in transitioning the port business ecosystem; the case of port of Amsterdam’s circular activities. Sustainability, 12(11), 4397. https://doi.org/10.3390/su12114397
Ellen MacArthur Foundation (2013). Towards the circular economy. Journal of industrial ecology, 2(1), 23-44.
Ellen MacArthur Foundation (2021, 12 February). Circular economy systems diagram. Retrieved June 25, 2025, from https://www.ellenmacarthurfoundation.org/circular-economy-diagram
ESPO. (2020). ESPO’s Roadmap to Implement the European Green Deal Objectives in Ports. Retrieved July 21, 2025, from https://www.espo.be/media/ESPO%20Green%20Deal%20position%20paper%20Green%20Deal-FINAL.pdf
ESPO. (2022). Trends in EU ports’ governance. Retrieved June 29, 2025, from https://www.espo.be/media/ESPO%20Trends%20in%20EU%20ports%20governance%202022.pdf
ESPO. (2024, March 21). The ESPO Award 2024 will reward circular economy projects in Europe’s ports. Retrieved July 28, 2025, from https://www.espo.be/news/the-espo-award-2024-will-reward-circular-economy-p
European Commission. (2019). The European Green Deal (COM(2019) 640 final). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52019DC0640
European Commission. (2020). A new Circular Economy Action Plan: For a cleaner and more competitive Europe (COM(2020) 98 final). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=COM%3A2020%3A98%3AFIN
European Commission. (2021, March 1). State Aid SA.57858 (2021/N) – Denmark – Thor Offshore wind farm. https://ec.europa.eu/competition/state_aid/cases1/202111/291899_2254450_111_2.pdf
European Commission. (2023). Important Project of Common European Interest (IPCEI) Hy2Use: Elygator (Netherlands). Directorate-General for Climate Action. https://climate.ec.europa.eu/system/files/2023-03/if_pf_2022_elygator_en.pdf
European Environment Agency. (2024). Accelerating the circular economy in Europe: State and outlook 2024 (EEA Report No. TH‑AL‑24‑002‑EN‑N). Publications Office of the European Union. https://doi.org/10.2800/055236
Eurostat (2023). Gross weight of goods handled in all ports by direction - annual data [mar_go_aa]. https://doi.org/10.2908/MAR_GO_AA.
Eurostat. (2024a). Maritime transport of goods – annual data. Statistics Explained. European Commission. Retrieved July 28, 2025, from https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Maritime_transport_of_goods_-_annual_data
Eurostat. (2024b). Waste statistics. Retrieved June 22, 2025, from https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Waste_statistics
Faut, L., Soyeur, F., Haezendonck, E., Dooms, M., & De Langen, P. W. (2023). Ensuring circular strategy implementation: The development of circular economy indicators for ports. Maritime Transport Research, 4, 100087. https://doi.org/10.1016/j.martra.2023.100087
Fusco Girard, L. (2013). Toward a smart sustainable development of port cities/areas: The role of the “Historic Urban Landscape” approach. Sustainability, 5(10), 4329-4348. https://doi.org/10.3390/su5104329
Geissdoerfer, M., Savaget, P., Bocken, N. M., & Hultink, E. J. (2017). The Circular Economy–A new sustainability paradigm?. Journal of cleaner production, 143, 757-768. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.12.048
Ghisellini, P., Cialani, C., & Ulgiati, S. (2016). A review on circular economy: the expected transition to a balanced interplay of environmental and economic systems. Journal of Cleaner production, 114, 11-32. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2015.09.007
Gravagnuolo, A., Angrisano, M., & Fusco Girard, L. (2019). Circular economy strategies in eight historic port cities: Criteria and indicators towards a circular city assessment framework. Sustainability, 11(13), 3512.
Groningen Seaports. (2022). Port Environmental Review System 2023/2025. Retrieved July 28, 2025, from https://www.groningen-seaports.com/wp-content/uploads/Final-version-Ecoports-2023-2025-publieksversie.pdf
Groningen Seaports (2024a). Bedrijfsplan 2025-2029. Retrieved July 21, 2025, from https://strategie.groningen-seaports.com/bedrijfsplan-2025-2029/
Groningen Seaports. (2024b, 20 September). Groningen Seaports launches Circulands: the innovative circular industrial park. Groningen Seaports. Retrieved July 31, 2025, from https://www.groningen-seaports.com/en/nieuws/groningen-seaports-launches-circulands-the-innovative-circular-industrial-park/
Groningen Seaports. (2024c). Port handbook Groningen Seaports 2024. https://www.groningen-seaports.com/wp-content/uploads/Port-Handbook-Groningen-Seaports-2024.pdf
Groningen Seaports (2025). Jaarverslag 2024. Retrieved July 14, 2025, from https://jaarverslag.groningen-seaports.com/2024/
Gustafsson, J. (2017). Single case studies vs. multiple case studies: A comparative study.
Hein-Pensel, F., Winkler, H., Brückner, A., Wölke, M., Jabs, I., Mayan, I. J., ... & Zinke-Wehlmann, C. (2023). Maturity assessment for Industry 5.0: A review of existing maturity models. Journal of Manufacturing Systems, 66, 200-210. https://doi.org/10.1016/j.jmsy.2022.12.009
Karimpour, R., Ballini, F., & Ölcer, A. I. (2019). Circular economy approach to facilitate the transition of the port cities into self-sustainable energy ports—A case study in Copenhagen-Malmö Port (CMP). WMU Journal of Maritime Affairs, 18(2), 225-247. https://doi.org/10.1007/s13437-019-00170-2
Kirchherr, J. (2022). Circular economy and growth: A critical review of “post-growth” circularity and a plea for a circular economy that grows. Resources, Conservation and Recycling, 179, 106033. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2021.106033
Kirchherr, J., Reike, D., & Hekkert, M. (2017). Conceptualizing the circular economy: An analysis of 114 definitions. Resources, conservation and recycling, 127, 221-232.
Kirchherr, J., Yang, N. H. N., Schulze-Spüntrup, F., Heerink, M. J., & Hartley, K. (2023). Conceptualizing the circular economy (revisited): an analysis of 221 definitions. Resources, conservation and recycling, 194, 107001. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2023.107001
Kovačič Lukman, R., Brglez, K., & Krajnc, D. (2022). A Conceptual Model for Measuring a Circular Economy of Seaports: A Case Study on Antwerp and Koper Ports. Sustainability, 14(6), 3467. https://doi.org/10.3390/su14063467
Haezendonck, E., & Van den Berghe, K. (2020). Patterns of Circular Transition: What Is the Circular Economy Maturity of Belgian Ports? Sustainability, 12(21), 9269. https://doi.org/10.3390/su12219269
Mańkowska, M., Kotowska, I., & Pluciński, M. (2020). Seaports as Nodal Points of Circular Supply Chains: Opportunities and Challenges for Secondary Ports. Sustainability, 12(9), 3926. https://doi.org/10.3390/su12093926
Mettler, T. (2011). Maturity assessment models: a design science research approach. International Journal of Society Systems Science, 3(1-2), 81-98.
Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. (2016). Nederland circulair in 2050. Retrieved on July 28, 2025, from https://open.overheid.nl/repository/ronl-a6ce8220-07e8-4b64-9f3d-e69bb4ed2f9c/1/pdf/bijlage-1-nederland-circulair-in-2050.pdf
Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. (2023, September 27). National circular economy programme 2023–2030. Retrieved on July 28, 2025 from https://www.government.nl/documents/reports/2023/09/27/national-circular-economy-programme-2023-2030
Moeremans, B., & Dooms, M. (2021). An exploration of social license to operate (SLTO) measurement in the port industry: the case of North America. Sustainability, 13(5), 2543.
Morseletto, P. (2020). Targets for a circular economy. Resources, conservation and recycling, 153, 104553. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2019.104553
Murray, A., Skene, K., & Haynes, K. (2017). The circular economy: an interdisciplinary exploration of the concept and application in a global context. Journal of business ethics, 140(3), 369-380. https://doi.org/10.1007/s10551-015-2693-2
Neste. (2022, June 27). Neste invests in its world‑scale renewable products refinery in Rotterdam. Retrieved July 23, 2025, from https://www.neste.com/news/neste-invests-in-its-world-scale-renewable-products-refinery-in-rotterdam
Neste. (2025, April 9). Neste started producing sustainable aviation fuel (SAF) at its renewables refinery in Rotterdam, the Netherlands. Retrieved July 23, 2025, from https://www.neste.com/news/neste-started-producing-sustainable-aviation-fuel-saf-at-its-renewables-refinery-in-rotterdam-the-netherlands
North Sea Port. (n.d.a). About us. Retrieved July 14, 2025, from https://en.northseaport.com/about-us
North Sea Port. (n.d.b). Doing business. North Sea Port. Retrieved July 24, 2025, from https://en.northseaport.com/doing-business
North Sea Port. (n.d.c). Leader in the circular transition. North Sea Port. Retrieved July 23, 2025, from https://en.northseaport.com/leader-in-the-circular-transition
North Sea Port. (2023a). Connect 2025. https://en.northseaport.com/connect-2025-en
North Sea Port. (2023b, January 3). North‑C Circular industrial estate on ArcelorMittal’s Ghent site. North Sea Port. Retrieved July 23, 2025, from https://en.northseaport.com/en/arcelormittal-belgium-and-north-sea-port-are-to-build-industrial-estate-the-north-c-circular-industrial-site
North Sea Port. (2025, January 15). Slight growth in cargo transhipment in North Sea Port. Retrieved July 14, 2025, from https://en.northseaport.com/slight-growth-in-cargo-transhipment-in-north-sea-port
Notteboom, T., Van Der Lugt, L., Van Saase, N., Sel, S., & Neyens, K. (2020). The role of seaports in green supply chain management: Initiatives, attitudes, and perspectives in Rotterdam, Antwerp, North Sea Port, and Zeebrugge. Sustainability, 12(4), 1688. https://doi.org/10.3390/su12041688
Notteboom, T., Pallis, A., & Rodrigue, J. P. (2022). Port economics, management and policy. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429318184
OVAM. (2019). Circular (City) Ports Workbook 1: Circular Initiatives in the Delta. https://circularports.vlaanderen-circulair.be/wp-content/uploads/2023/01/circular-city-ports-workbook-1-circular-initiatives-in-the-delta-en.pdf
OVAM. (2020). Circular City Ports. In Synthesis.
Port of Amsterdam. (n.d.). Our organisation. Retrieved July 14, 2025, from https://www.portofamsterdam.com/en/about-port-amsterdam/our-organisation
Port of Amsterdam. (2025a). Jaarverslag 2024. https://www.portofamsterdam.com/sites/default/files/2025-04/PoA_JV2024_v12b.pdf
Port of Amsterdam. (2025b). Strategisch plan 2025–2028. https://www.portofamsterdam.com/sites/default/files/2025-01/VDEF-POA-Strategisch%20plan%202025-2028.pdf
Port of Rotterdam. (n.d.) The port that will take you ahead. Retrieved July 14, 2025, from https://www.portofrotterdam.com/en/why-rotterdam/port-will-take-you-ahead
Port of Rotterdam. (2025a). Corporate strategy 2025–2029. https://www.portofrotterdam.com/sites/default/files/2025-03/corporate-strategy-port-of-rotterdam-authority-2025-2029.pdf
Port of Rotterdam. (2025b). Jaarverslag 2024.
Potting, J., Hekkert, M. P., Worrell, E., & Hanemaaijer, A. (2017). Circular economy: measuring innovation in the product chain. Planbureau voor de Leefomgeving, (2544).
Raworth, K. (2018). Doughnut economics: Seven ways to think like a 21st century economist. Chelsea Green Publishing.
Reike, D., Vermeulen, W. J., & Witjes, S. (2018). The circular economy: new or refurbished as CE 3.0?—exploring controversies in the conceptualization of the circular economy through a focus on history and resource value retention options. Resources, conservation and recycling, 135, 246-264.
RIVM. (n.d.). Nitrogen. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Retrieved July 31, 2025, from https://www.rivm.nl/en/nitrogen
Rijksoverheid. (n.d.). Omgevingswet. Retrieved July 31, 2025, from https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/omgevingswet
Roberts, T., Williams, I., Preston, J., Clarke, N., Odum, M., & O'Gorman, S. (2021). A Virtuous Circle? Increasing Local Benefits from Ports by Adopting Circular Economy Principles. Sustainability, 13(13), 7079. https://doi.org/10.3390/su13137079
Roberts, T., Williams, I., Preston, J., Clarke, N., Odum, M., & O’Gorman, S. (2023). Ports in a Storm: Port-City Environmental Challenges and Solutions. Sustainability. https://doi.org/10.3390/su15129722
Schuttevaer. (2025, January 9). Binnenvaart slaat een kwart meer over in Groningen Seaports. https://www.schuttevaer.nl/nieuws/actueel/2025/01/09/binnenvaart-slaat-een-kwart-meer-over-in-groningen-seaports/
Sehnem, S., Campos, L. M., Julkovski, D. J., & Cazella, C. F. (2019). Circular business models: level of maturity. Management decision, 57(4), 1043-1066. https://doi.org/10.1108/MD-07-2018-0844
Smart Delta Resources. (2025, June 24). Steelanol: innovation at risk of disappearing without appropriate European regulation. Retrieved July 31, 2025, from https://www.smartdeltaresources.com/en/Steelanol‑EuropeseRegelgeving
Torero. (n.d.). TORrefying wood with Ethanol as a Renewable Output: large‑scale demonstration (Torero). Retrieved July 23, 2025, from https://www.torero.eu/
Trozzi, C., & Vaccaro, R. (2000). Environmental impact of port activities. WIT Transactions on The Built Environment, 51. doi: 10.2495/PORTS000131
Uhrenholt, J. N., Kristensen, J. H., Rincón, M. C., Adamsen, S., Jensen, S. F., & Waehrens, B. V. (2022). Maturity Model as a Driver for Circular Economy Transformation. Sustainability, 14(12), 7483. https://doi.org/10.3390/su14127483
United Nations Environment Programme. (2024). Global resources outlook 2024: Bend the trend – Pathways to a liveable planet as resource use spikes. International Resource Panel. https://wedocs.unep.org/20.500.11822/44901
Van Buren, N., Demmers, M., Van der Heijden, R., & Witlox, F. (2016). Towards a circular economy: The role of Dutch logistics industries and governments. Sustainability, 8(7), 647. https://doi.org/10.3390/su8070647
Verbeke, A., Merchant, H., & Greidanus, N. (2013). The end of the opportunism versus trust debate: Bounded reliability as a new envelope concept in research on MNE governance. In A. Verbeke & H. Merchant (Eds.), Handbook of research on international strategic management (pp. 31–63). Edward Elgar Publishing.
